W Y D A R Z E N I A
599
Tom 74 · nr 10 · 2018
a w perspektywie daje nowe możliwości wykorzy- stania spektrometrii mas do analizy związków nie dających się zjonizować w typowy sposób. Wykłady dotyczące mechanizmów reakcji zachodzących w fazie gazowej wygłosili prof. Witold Danikiewicz i prof. Einar Uggerud (Uniwersytet w Oslo, Norwe- gia). Zobrazowali oni jak połączenie spektrometrii mas z metodami obliczeniowymi chemii kwanto- wej pozwala badać mechanizmy reakcji oraz struk- tury produktów pośrednich i kompleksów analitów z katalizatorem.
Kolejnym zagadnieniem było wykorzystanie spektrometrii mas do identyfikacji struktur nie- znanych związków pochodzenia naturalnego. Prof.
Magda Claeys (Uniwersytet w Antwerpii, Belgia) omówiła proces identyfikacji składników wtórnego aerozolu organicznego, powstających w wyniku utlenienia α-pinenu. Charakterystyka składu orga- nicznej frakcji aerozoli atmosferycznych jest nie- zwykle istotnym i aktualnym dziś zagadnieniem, ponieważ podejrzewa się, że związki w nich zawarte wpływają bezpośrednio na zdrowie i jakość życia człowieka. Prof. Maciej Stobiecki przedstawił proces analizy flawonoidów w złożonych matrycach biolo- gicznych pochodzenia roślinnego, poprzez porów- nanie ich ścieżek fragmentacji do ścieżek fragmen- tacji związków o podobnej budowie.
Materiały odniesienia znakowane izotopowo są nieodłączną częścią badań ilościowych, jednak czę- sto wysokie koszty ograniczają ich zastosowanie w rutynowej analizie. Ciekawą metodę syntezy izo- topowo znakowanych wzorców kreatyniny i kre- atyny zaprezentował dr Remigiusz Bąchor (Uni- wersytet Wrocławski). Wykorzystuje ona wymianę wodoru na deuter przy atomie węgla α w warun- kach zasadowych. Uzyskane w ten sposób wzorce pozwalają na obniżenie kosztów analizy, co w prak- tyce zastosowano w omawianym przykładzie do
W
dniach 22–26 kwietnia 2018 r. w Mie- dzeszynie odbyła się Konferencja Polskiego Towarzystwa Spektrometrii Mas. To interdy- scyplinarne wydarzenie już po raz szósty umoż- liwiło naukowcom spotkać się, podzielić wiedzą i doświadczeniem, a także zaprezentować wyniki swoich prac badawczych. Organizatorami konfe- rencji były: Instytut Chemii Organicznej PAN, Pol- skie Towarzystwo Spektrometrii Mas oraz Insty- tut Chemii Fizycznej PAN. Komitet naukowy VI Konferencji PTSM tworzyli: prof. dr hab. Bogu- sław Buszewski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. dr hab. Zbigniew Szewczuk (Uni- wersytet Wrocławski), prof. dr hab. Maciej Stobiecki (Instytut Chemii Bioorganicznej PAN), dr hab. Piotr Stefanowicz (Uniwersytet Wrocławski), prof. dr hab. Jerzy Silberring (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie), prof. dr hab.Maciej Jarosz (Politechnika Warszawska) oraz prof.
dr hab. Michał Dadlez (Instytut Biochemii i Biofi- zyki PAN). Komitetowi organizacyjnemu przewod- niczył prof. dr hab. Witold Danikiewicz (Instytut Chemii Organicznej PAN). Zagadnienia omawiane podczas konferencji dotyczyły licznych zastosowań spektrometrii mas, od badań nad strukturą jonów i oddziaływaniami, jakie zachodzą w fazie gazowej, przez praktyczne zastosowania technik sprzężo- nych z chromatografią, np. w diagnostyce medycz- nej i farmacji, po nowoczesne techniki ruchliwości jonów czy obrazowania tkanek.
Wystąpienia konferencyjne podzielone były na jedenaście sesji, które uświetniło dziesięć wykładów plenarnych [1]. Konferencję zainaugurował prof.
Dietmar Kuck (Uniwersytet w Bielefeld, Niemcy) referatem dotyczącym mechanizmów fragmen- tacji jonów. Wyjaśnienie procesów zachodzących między jonami i cząsteczkami obojętnymi w fazie gazowej stanowi wyzwanie dla współczesnej nauki,
VI Konferencja
Polskiego Towarzystwa Spektrometrii Mas
Katarzyna Bus
1, Grzegorz Spólnik
2, Piotr J. Rudzki
3,*1 Narodowy Instytut Leków, Zakład Metod Spektrometrycznych
2 Instytut Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk
3 Instytut Farmaceutyczny, Zakład Farmakokinetyki
Autor do korespondencji: Piotr J. Rudzki, Instytut Farmaceutyczny, Zakład Farmakokinetyki, ul. Rydygiera 8, 01-793 Warszawa, e-mail: p.rudzki@ifarm.eu
Tom 74 · nr 10 · 2018
600
diagnostyki funkcji nerek. Dr hab. Piotr Stefano- wicz zaprezentował inną możliwość wykorzystania tego mechanizmu reakcji. Przedstawił metodę dery- watyzacji peptydów pochodnymi pirydyny prowa- dzącą do wzmocnienia efektywności jonizacji, tzn.
zwiększenia czułości metody analitycznej. Wprowa- dzenie do cząsteczki reszty pirydynowej umożliwia dodatkowo zajście reakcji wymiany wodoru na deu- ter i utworzenie znakowanych izotopowo analogów.
Najliczniejsza grupa doniesień konferencyj- nych dotyczyła praktycznego zastosowania spek- trometrii mas. Dr hab. Emilia Fornal (Uniwersytet Medyczny w Lublinie) omówiła strategię postępo- wania w identyfikacji zafałszowań żywności. Wery- fikacja składu deklarowanego przez producenta wymaga opracowania specyficznych metod badaw- czych, ze względu na złożoną matrycę i różnorod- ność prób badanych. Dr hab. inż. Katarzyna Paw- lak (Politechnika Warszawska) przedstawiła wyniki badań nad mechanizmem działania metamfetaminy na system odporności wrodzonej. Wykonano czę- ściowo celowane badania metabolomiczne na linii komórkowej ludzkich makrofagów hMDM, ozna- czając równocześnie ponad 200 wydzielanych poza- komórkowo metabolitów.
Przykłady wykorzystania spektrometrii mas w diagnostyce medycznej przedstawili dr hab.
Tomasz Ligor (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) i dr Anna Drabik (Akademia Górni- czo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krako- wie). W pierwszym wykładzie omówiono metodę analizy lotnych związków organicznych w wydy- chanym powietrzu. Podjęto próbę identyfika- cji markerów nowotworu płuc, a uzyskane wyniki stężeń niektórych związków różniły się u pacjen- tów z nowotworem oraz zdrowych ochotników.
Proponowana metoda jest nieinwazyjna i może być podstawą do opracowania testów diagno- stycznych dla chorób układu oddechowego. Drugi wykład dotyczył wykorzystania aptamerów w dia- gnostyce chorób nowotworowych. Aptamery to oligonukleotydy o szczególnych właściwościach, które wiążą się specyficznie z określoną cząsteczką.
Dr Anna Drabik omówiła procedurę identyfikacji miejsc wiążących wybrane aptamery. Nowo opra- cowana metoda może być wykorzystana do badań biomarkerów nowotworowych oraz monitorowa- nia i leczenia chorób. Dr hab. Joanna Giebułtowicz (Warszawski Uniwersytet Medyczny) zaprezento- wała nową metodę oznaczania kwasu 2-aminotia- zolino-4-karboksylowego w wybranych tkankach ludzkich pobranych pośmiertnie.
Konferencję, podobnie jak poprzednie edycje, poprzedziła Szkoła Spektrometrii Mas. Na dwu- dniowe warsztaty Zastosowania technik spektro- metrii mas do identyfikacji i ustalania budowy związków organicznych składał się cykl siedmiu
wykładów. Koordynatorem kursu był prof. Witold Danikiewicz, który rozpoczął warsztaty wykładem o możliwościach tej techniki oraz o typach źró- deł jonów i analizatorów masy. Kolejne wykłady dotyczyły między innymi mechanizmów reakcji fragmentacji zachodzących w komorze kolizyjnej spektrometru, metodyki badań strukturalnych, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji pep- tydów i białek, oraz praktycznego zastosowa- nia spektrometrii mas w badaniach antydopingo- wych czy metabolomicznych. Wykład dotyczący spektrometrii ruchliwości jonów (IM-MS) wygło- siła dr Magdalena Zimnicka (Instytut Chemii Orga- nicznej PAN). Pomiary przekroju czynnego jonu za pomocą IM-MS, w połączeniu z obliczeniami teo- retycznymi, stanowią nowoczesną metodę badania budowy przestrzennej cząsteczek. Kurs Spektrome- trii Mas zakończył wykład mgr. Grzegorza Spólnika, który opowiedział o wykorzystaniu spektrometrii mas do identyfikacji zanieczyszczeń występujących w lekach, substancjach czynnych oraz pośrednich produktach syntezy.
Kolejnym wydarzeniem towarzyszącym kon- ferencji była sesja plakatowa, podczas której bli- sko 40 uczestników zaprezentowało wyniki swoich badań. Przyznano trzy nagrody ufundowane przez firmę MS Expert:
- I miejsce – Adrian Arendowski (Politechnika Rze- szowska): Nanoparticle-based laser desorp- tion/ionization mass spectrometry in kidney cancer biomarker discovery;
- II miejsce – Dominika Strzelecka (Uniwersytet Warszawski): Analysis of thiophosphate RNA modification using LC-MS;
- III miejsce – Magdalena Popławska (Narodowy Instytut Leków): Identification of novel fen- tanyl analogues in designer drugs by LC-ESI- -QTOF-MS/MS.
Spektrometria mas jest narzędziem wykorzy- stywanym w wielu dziedzinach nauki, także w far- macji. Znalazła ona zastosowanie w badaniu jako- ściowym i ilościowym leków i suplementów diety, w terapii monitorowanej stężeniem leku, badaniach farmakokinetycznych, a także w kontroli antydo- pingowej sportowców. Dr Małgorzata Szultka- -Młyńska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toru- niu) przedstawiła wyniki badań nad oznaczaniem leków poprzez pochodne otrzymane metodą elek- trochemiczną (EC) in vitro oraz w próbkach bio- logicznych po podaniu in vivo. Identyfikację powstałych produktów przeprowadzono techniką tandemowej spektrometrii mas. Analiza elektroche- miczna pozwoliła na uzyskanie pochodnych, które powstają w próbkach rzeczywistych jako naturalne metabolity, dzięki czemu możliwe jest wykorzy- stanie EC-MS w badaniach farmakokinetycznych i terapeutycznym monitorowaniu leków.
W Y D A R Z E N I A
601
Tom 74 · nr 10 · 2018
Podczas sesji plakatowej zaprezentowano także metodę oznaczania fentanylu w próbkach moczu pobranych od sportowców. Leki przeciwbólowe, takie jak opioidy, mogą być nadużywane przez sportowca, aby pomimo kontuzji i związanego z nią bólu mógł z sukcesem uczestniczyć w zawo- dach.
Kolejnym poruszanym podczas konferencji tematem była jakość suplementów diety dostęp- nych na polskim rynku. Badano produkty zawie- rające witaminę K2, a uzyskane wyniki, w wielu przypadkach, były niższe niż deklarowane przez producenta.
Nowości aparaturowe i aplikacyjne zaprezento- wali w formie wykładów oraz stoisk wystawowych sponsorzy, bez których organizacja tego wydarzenia nie byłaby możliwa. Wśród nich znaleźli się przed- stawiciele wszystkich wiodących marek spektro- metrów dostępnych na polskim rynku, tj. Shim- -pol (Shimadzu), Waters, Perlan (Agilent), Bruker, Anchem (Thermo), Spektrometria (Sciex) oraz dys- trybutor odczynników i wyposażenia laboratoriów – firma Linegal Chemicals.
W trakcie konferencji, podobnie jak w latach ubiegłych, odbyło się walne zgromadzenie człon- ków Polskiego Towarzystwa Spektrometrii Mas, organizacji zrzeszającej osoby zainteresowane tą dziedziną nauki. Głównym punktem obrad był wybór nowego zarządu Towarzystwa, którego prezesem została dr hab. Katarzyna Pawlak (Poli- technika Warszawska). Nowy zarząd obrał sobie za cel najważniejszy zbliżenie do siebie ludzi, któ- rzy w codziennej pracy wykorzystują spektrome- trię mas. W obliczu szybko rosnącej liczby użyt- kowników, wymiana wiedzy i doświadczeń jest
szczególnie ważnym elementem szkolenia nowych kadr naukowców i pracowników.
Całemu wydarzeniu, jak zwykle, towarzyszyła bardzo miła atmosfera, która sprzyja podtrzymy- waniu dotychczasowych i nawiązywaniu nowych kontaktów. Mało formalny charakter konferencji dał możliwość skorzystania z doświadczeń i wie- dzy wybitnych naukowców w bezpośrednich roz- mowach. Pozwolił też poznać bliżej środowisko, dla którego, ze względu na małą jeszcze dostęp- ność aparatury, olbrzymie znaczenie ma możliwość współpracy i merytorycznego oraz technicznego wsparcia.
VI Konferencja PTSM zgromadziła około 100 naukowców i praktyków zajmujących się spek- trometrią mas z całej Polski. Zjazd, zorganizowany po 10 latach od I Konferencji PTSM w Puławach [2], uświetniła obecność wybitnych autorytetów zagra- nicznych. Chociaż konferencja tematycznie doty- czy tylko jednej analitycznej techniki to pokazuje, że spektrometria mas, poprzez mnogość zastoso- wań, wnosi znaczący wkład w liczne dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych. Mimo że jest znana od dziesiątek lat to wciąż powstają nowe zagadnienia teoretyczne, a także innowacyjne rozwiązania apa- raturowe.
Otrzymano: 2018.08.29 · Zaakceptowano: 2018.09.08
Piśmiennictwo
1. Strona internetowa konferencji http://ptsm.ibch.poznan.pl/index.
php?option=com_content&view=article&id=334&Itemid=204 (dostęp: 25.08.2018).
2. P.J. Rudzki P.J., Stolarczyk E.U.: I Konferencja Polskiego Towarzystwa Spektrometrii Mas, Farmacja Polska 2008, 64(13): 616–618.
