 Propozycje i Materiały

(1)

Zarządzanie jakością w bibliotece

Zarządzanie jak ością w bibliotece



Propozycje i Materiały

ISBN 978-83-64203-85-5 Cena 45,00 zł

Zarządzanie jakością to podstawowe podejście w pracy współczesnych bibliotek.

Choć znane jest już od wielu lat, ciągle ewoluuje. Pojawiają się nowe założenia, metody badań oraz praktyczne narzędzia wspierające wysoką jakość pracy instytucji bibliotecznych. W książce zaprezentowano wieloaspektowe ujęcie zarządzania jakością, prezentowane zarówno przez bibliologów, jak i praktyków bibliotekarzy, na co dzień zmagających się z koniecznością realizacji usług na najwyższym po- ziomie. Zaprezentowane artykuły zostały zgrupowane w trzech głównych zrębach:

1. Rekomendacje (prezentacja naj nowszych trendów, zagadnienia teoretyczne i terminologiczne); 2. Analizy (wyniki badań jakościowych i ilościowych); 3. Stu- dia przypadków (doświadczenia bibliotek w zakresie projektowania, wdrażania i ewaluacji systemów jakości). Różnorodność tematów sprawia, że oddawany do rąk Czytelnika tom, może stanowić interesującą lekturę zarówno dla teorety- ków biblio logii, bibliotekarzy bibliotek różnych typów oraz studentów biblioteko- znawstwa i informacji naukowej, dopiero pozyskujących wiedzę z zakresu jakości usług bibliotecznych.

PiM 94 okladka 6.indd 1-3

PiM 94 okladka 6.indd 1-3 2017-05-22 12:41:172017-05-22 12:41:17

(2)

Praca zbiorowa pod redakcją Mai Wojciechowskiej

Warszawa 2017

Zarządzanie jakością w bibliotece

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich



Propozycje i Materiały

PiM 94.indb 3

PiM 94.indb 3 2017-05-24 13:32:472017-05-24 13:32:47

(3)

Rekomendacje Katarzyna Materska

Przyczynek do jakości zarządzania informacją i wiedzą w bibliotece

akademickiej drugiej dekady XXI wieku . . . 11 Ewa Głowacka

Badania społecznego i ekonomicznego oddziaływania bibliotek akademickich.

Obszary, projekty, metody . . . 23 Lidia Szczygłowska

Modele oceny jakości bibliotek cyfrowych . . . 37 Małgorzata Kowalska

Narzędzia zapewniania i oceny jakości kształcenia profesjonalistów

informacji . . . 61 Natalia Pamuła-Cieślak

Badanie jakości otwartości polskich czasopism o otwartym dostępie

w kontekście nowych wytycznych Directory of Open Access Journal . . . 91 Agnieszka Jezierska, Andrzej Koziara

Bezpieczeństwo informacji a jakość zarządzania. Normy prawne

i organizacyjne dla bibliotek i firm współpracujących . . . 101 Małgorzata Dąbrowicz

Zarządzanie jakością poprzez wzmacnianie systemu wartości w bibliotece . . . 115 Jacek Radwan

Rola przywódcy w procesie doskonalenia jakości funkcjonowania biblioteki . . . . 129 Edyta Strzelczyk

Jakość postrzegana jako satysfakcja użytkowników. Zagadnienia

metodologiczne . . . 141 Analizy

Anna Łach

Jakość usług bibliotecznych w planowaniu marketingowym.

Wyniki analizy SWOT dla wybranych bibliotek województw: dolnośląskiego,

wielkopolskiego, lubuskiego i opolskiego . . . 161 Agnieszka Adamiec, Ewa Urbanowska

Najlepsze praktyki w tworzeniu stron www bibliotek wyższych uczelni

niepaństwowych . . . 177

PiM 94.indb 5

PiM 94.indb 5 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(4)

SPISTREŚCI

6

Zbigniew Gruszka

Kryterium dostępności jako wskaźnik jakości. Model rozproszony

bibliotekarstwa publicznego na przykładzie bibliotek łódzkich . . . 199 Katarzyna Bartosiak, Kamil Banaszewski

Doskonalenie jakości usług biblioteki w obszarze kompetencji informacyjnych jej użytkowników. Wyniki badań pilotażowych przeprowadzonych wśród

studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego . . . 215 Julita Niedźwiecka-Ambroziak

Otwartość na wdrażanie nowoczesnych technologii a nowe formy zbiorów

w bibliotekach Wyższych Szkół Bankowych (wyniki badań ankietowych) . . . 239 Maja Wojciechowska

Kształtowanie jakości usług bibliotecznych poprzez wsparcie profesjonalnych

organizacji bibliotekarskich. Na przykładzie IFLA . . . 251 Urszula Knop

Jakość usług biblioteczno-informacyjnych w bibliotece akademickiej w okresie

rozwoju zasobów Open Access – wybrane zagadnienia . . . 261 Studia przypadków

Ewa Rudnicka, Katarzyna Rzempołuch-Pallasch

Opis stanowiska pracy jako wyraz dbałości o jakość kadr bibliotecznych.

Przykład Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie . . . 275 Mariola Augustyniak

Zintegrowany system biblioteczny jako narzędzie wspomagające zarządzanie

jakością w bibliotece akademickiej. Przykład Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego . . . 289 Renata Borońska, Jadwiga Grabarska

Wybrane problemy zarządzania książkami elektronicznymi w bibliotece akademickiej na przykładzie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Techniczno-

-Przyrodniczego w Bydgoszczy . . . 309 Mariola Nawrocka, Magdalena Wiederek

System oceny pracowników w Bibliotece Głównej Wojskowej Akademii

Technicznej w Warszawie . . . 319 Marzena Błach

Jakość usługi wypożyczeń międzybibliotecznych w Bibliotece Głównej

Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie . . . 333 Urszula Kulczycka, Beata Roszkowska-Paszuk

Katalog online biblioteki narzędziem komunikacji z czytelnikiem. Analiza funkcjonalności katalogu Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego w oparciu

o przeprowadzone badania . . . 347 Sławomir Sobczyk

Wpływ zmian w strukturze i przestrzeni organizacji biblioteki na jakość usług.

Przykład Wypożyczalni Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie . . . 359

PiM 94.indb 6

PiM 94.indb 6 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(5)

7

Iwona Osmulska, Dorota Janik

Jakość usług bibliotecznych Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej

w Elblągu . . . 371 Artur Jazdon

Projakościowe zarządzanie kadrami w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu . . . 385 Aurelia Krzemińska, Dorota Padzik

Wpływ zmian organizacji działów merytorycznych Biblioteki Uniwersytetu

Gdańskiego na jakość ich pracy . . . 403 Magdalena Seta

Zaspokajanie potrzeb użytkowników małej biblioteki wydziałowej w świetle badań ankietowych. Przykład Biblioteki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka

i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie . . . 413 Wioletta Borowa-Surowiec

Zarządzanie zbiorami Biblioteki NIFC w przestrzeni wirtualnej

XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina

wobec potrzeb użytkowników . . . 423 Emilia Lepkowska, Anna Szymczak

Techniki motywowania dwóch pokoleń bibliotekarzy oraz ich znaczenie dla nowo czesnego zarządzania biblioteką akademicką. Przykład Biblioteki

Politechniki Poznańskiej . . . 433 Tatiana Andrzejewska, Bożena Hakuć

Wewnętrzny system zapewnienia jakości w Bibliotece Uczelnianej Politechniki

Gdańskiej . . . 447 Sławomir Sobczyk

Konfrontacja artysty z katalogiem bibliotecznym – na przykładzie badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów Akademii Sztuk Pięknych

w Krakowie . . . 461

PiM 94.indb 7

PiM 94.indb 7 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(6)

177

Agnieszka Adamiec, Ewa Urbanowska

Najlepsze praktyki w tworzeniu stron www bibliotek wyższych uczelni niepaństwowych

We współczesnym skomputeryzowanym świecie trudno jest wyobrazić sobie no- woczesną bibliotekę bez strony internetowej stanowiącej źródło informacji o jej zbiorach i usługach. Co więcej, ważne jest, żeby była to dobra strona, spełniająca wymagania czytelników, których gros w bibliotece uczelnianej stanowią młodzi ludzie wychowani w świadomości nieskrępowanego dostępu do Internetu i informacji. Wzrost roli Internetu w codziennym życiu potwierdzają najnowsze badania dotyczące postrzegania w Polsce sieci bezprzewodowej i nowych technologii, przeprowadzone przez IBRiS dla Fundacji Orange między 11 a 12 wrze- śnia 2015 r. Według tych badań życia bez Internetu nie wyobrażają sobie obecnie przede wszystkim młodzi ludzie – tak wskazało 29% badanych w wieku 18-24 lat (wśród 35-44-latków takiej odpowiedzi udzieliło 17% ankietowanych). Co więcej, istotny wpływ Internetu na sposób wyszukiwania informacji zadeklarowała po- nad połowa respondentów [1].

Przedmiotem artykułu są zasoby www konkretnych bibliotek. Warto więc sprecyzować niektóre pojęcia, takie jak: serwis www, strona www, witryna in- ternetowa1, które będą używane w dalszej części pracy. Ciekawe ujęcie biblio- tecznego serwisu www zaproponował w swojej pracy Remigiusz Sapa. Według autora jest to: „zbiór połączonych ze sobą stron www, stanowiących pewną lo- giczną całość i zarządzanych jako odrębna jednostka przez jedną osobę lub jeden zespół” [10, s. 22-23]. Serwis www bywa określany również jako: „obszar, na któ- rym dochodzi do spotkania między użytkownikiem poszukującym informacji a specjalistą informacji” [10, s. 23]. Jest też platformą i narzędziem dostarczania

1 W artykule terminy, takie jak: witryna internetowa, strona internetowa, serwis www będą stoso- wane zamiennie i traktowane jako synonimy.

PiM 94.indb 177

PiM 94.indb 177 2017-05-24 13:32:552017-05-24 13:32:55

(7)

178

tradycyjnych usług bibliotecznych użytkownikowi w nowym środowisku i zmie- nionej formie [10, s. 23]. Takie rozumienie bibliotecznego serwisu www przypi- suje mu istotną rolę w kreowaniu wizerunku biblioteki.

Celem niniejszego artykułu jest ocena jakości stron internetowych bibliotek wyższych szkół niepublicznych. Potrzeba powstania takiego opracowania podyk- towana była znikomą liczbą podobnych omówień w literaturze. W piśmiennic- twie bibliotekoznawczym ostatnich lat często powraca temat jakości bibliotecznych stron internetowych [zob. m.in. 2; 3; 7; 8; 10; 13]. Stosunkowo mało jest jednak tekstów omawiających strony bibliotek wyższych uczelni niepaństwo- wych. Wymienić tu można artykuły: Barbary Zielenieckiej [15], Małgorzaty Ko- walskiej [6], Agnieszki Kanczak [4], Magdaleny Karciarz i Macieja Dutki [5] oraz Beaty Święcickiej [11].

Wobec znikomej liczby artykułów na temat stron internetowych bibliotek wyższych szkół niepaństwowych warto podkreślić znaczenie tychże bibliotek w strukturze uczelni. Zgodnie z obowiązującą Ustawą z dnia 27 lipca 2005 r.

„Prawo o szkolnictwie wyższym” w każdej uczelni, zarówno publicznej, jak i nie- państwowej, powinien działać system biblioteczno-informacyjny, którego pod- stawą jest biblioteka [12].

Do oceny treści i funkcjonalności serwisów szkół wyższych niepaństwowych po- służono się kryteriami zdefi niowanymi przez Małgorzatę Kowalską [6, s. 120] oraz zaprezentowanymi w autorskim kwestionariuszu Remigiusza Sapy [10, s. 49, 151-160]:

1. Cechy odnoszące się do treści stron www:

a) Informacje o bibliotece i jej działalności.

b) Charakterystyka księgozbioru.

c) Katalog on-line.

d) Źródła elektroniczne.

e) Informacja o ofercie usługowej.

f) Komunikacja z użytkownikiem.

2. Cechy odnoszące się do funkcjonalności stron:

a) Przejrzystość.

b) Komunikatywność.

c) Spójność i konsekwencja.

d) Prewencyjność.

e) Narzędzia nawigacji.

f) Elastyczność.

g) Aktualność.

Powyższe cechy i obszary badawcze pokryły się z ogólnymi pytaniami przy- świecającymi rozważaniom podjętym przez autorki, a odnoszącymi się do jako-

PiM 94.indb 178

PiM 94.indb 178 2017-05-24 13:32:552017-05-24 13:32:55

(8)

NAJLEPSZEPRAKTYKIW TWORZENIUSTRONWWWBIBLIOTEKWYŻSZYCHUCZELNINIEPAŃSTWOWYCH

179

ści stron: Czy serwisy www stanowią źródło informacji o zbiorach i usługach bibliotek? Jak prezentuje się ich interaktywność? Jaka jest architektura informacji oraz system nawigacji badanych stron?

Wszystkie wymienione cechy oceniane były w skali od 0 do 3, przy czym 0 oznaczało brak danej cechy, a 3 – jej kompletność, czyli przykład najlepszej praktyki. Dopuszczono także punkty połówkowe (0,5; 1,5; 2,5), zatem zastosowana skala ocen była w rezultacie siedmiopunktowa. Oceny wystawiano z punktu widzenia potencjalnego użytkownika pragnącego skorzystać z danego serwisu. Ze- brane dane posłużyły do sformułowania wniosków, w tym propozycji poprawy funkcjonowania stron internetowych badanych bibliotek.

Badania prowadzone były od początku grudnia 2015 r. do końca lutego 2016 r. Analizie poddano strony internetowe szesnastu bibliotek wyższych szkół niepaństwowych, które zostały wytypowane na podstawie Rankingu Niepu- blicznych Uczelni Magisterskich z 2015 r. [9] przygotowanego przez Fundację Edukacyjną „Perspektywy”2. Przeanalizowano strony www bibliotek uczelni nie- państwowych, które zajęły czołowe miejsca w każdym z województw, natomiast w ogólnym rankingu uplasowały się na bardzo różnych miejscach. W dwóch wo- jewództwach, lubuskim i opolskim, żadna z uczelni niepublicznych nie spełniła kryteriów ustalonych przez Kapitułę Rankingu 2015. Ponieważ w poprzednich latach dwie szkoły niepaństwowe z tych dwóch województw otrzymały wystar- czającą liczbę punktów, żeby znaleźć się na liście rankingowej, badania autorek objęły także strony internetowe bibliotek tych uczelni. Ostatecznie uwzględniono następujące szkoły wyższe:

• ALK – Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie (miejsce 1.),

• KAAFM – Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Kra- kowie (miejsce 7.),

• SAN – Społeczna Akademia Nauk w Łodzi (miejsce 7.),

• WSB DG – Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej (miejsce 9.),

• DSW – Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu (miejsce 11.),

• WSIiZ – Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie (miejsce 13.),

• WSB P – Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu (miejsce 15.),

• WSEI – Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie (miejsce 24.),

• WSB G – Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku (miejsce 26.),

• WSFiZ – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku (miejsce 28.),

2 Pod egidą Fundacji przygotowywane są co roku profesjonalne rankingi edukacyjne. W przypadku Rankingu Niepublicznych Uczelni Magisterskich jedno kryterium dotyczy bezpośrednio biblioteki, mowa tu o warunkach kształcenia, w którym to kryterium brane są pod uwagę: zbiory elektroniczne (2%), zbiory drukowane (2%), warunki korzystania z biblioteki (2%).

PiM 94.indb 179

PiM 94.indb 179 2017-05-24 13:32:552017-05-24 13:32:55

(9)

180

• ZPSB – Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie (miejsce 29.),

• WSB T – Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu (miejsce 30.),

• WSEPiNM – Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach (miejsce 42.),

• OSW – Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego w Olsztynie (miejsce 46.),

• ŁWSH – Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Jana Benedykta Solfy w Żarach (poza rankingiem),

• WSZiA – Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu (poza rankingiem).

Dla zapewnienia efektywnego przepływu informacji pomiędzy biblioteką a jej użytkownikami ważna jest treść wiadomości podawanych na bibliotecznej stronie internetowej. W tej części analizy zostały wzięte pod uwagę dokładność i odpowied- niość informacji umieszczanych na stronach www, a w szczególności danych kon- taktowych, godzin otwarcia, charakterystyki księgozbioru, dostępu do katalogu on- -line i jego możliwości, informacji o źródłach elektronicznych, a także o usługach.

Do ogólnych informacji o bibliotece i jej działalności należy zaliczyć podstawowe dane ją identyfi kujące: dokładną nazwę biblioteki, adres tradycyjny i mailo wy, numery telefonów, godziny otwarcia, informacje o kierownictwie i pracownikach oraz o profi lu działalności.

Pełną nazwę biblioteki można znaleźć na wszystkich badanych stronach, jednak najczęściej jest ona wymieniona dopiero w treści informacji na głównej stronie lub w działach: O bibliotece, Kontakt. Ciekawie do kwestii przedstawienia swojej nazwy podeszła Biblioteka ALK. W dziale zatytułowanym Ciekawostki zamieszczono różne językowe wersje dokładnej nazwy biblioteki.

Wszystkie badane biblioteki podały na stronach informacje o godzinach pracy. Dobrze zaprezentowane zostały w Internecie także takie kategorie danych, jak: adres tradycyjny, e-mail, numer telefonu. Kontakt do poszczególnych oddziałów lub konkretnych osób podały biblioteki: KAAFM, WSB DG, DSW, WSFiZ, WSB T. Natomiast o negatywnej praktyce można powiedzieć w przypadku Biblioteki ŁWSH, która nie zamieściła na stronie ani adresu e-mail, ani nu- meru telefonu. Za to bardzo dobry przykład dają biblioteki KAAFM oraz DSW, które udostępniły na swoich stronach mapki lokalizacji ułatwiające dotarcie do placówek. Dodatkowo Biblioteka DSW zastosowała kod QR (Quick Respon- se – do błyskawicznego odczytania np. przez smartfony lub tablety) z numerem telefonu do biblioteki, co świadczy o otwarciu jej pracowników na nowe techno- logie i czytelników sięgających po nowoczesne rozwiązania.

Informacje o kierownictwie i kadrze pracowniczej bardzo ciekawie przedsta- wiły biblioteki KAAFM, DSW oraz WSB P. W osobnych działach omówiono tu-

PiM 94.indb 180

PiM 94.indb 180 2017-05-24 13:32:552017-05-24 13:32:55

(10)

181

taj działalność naukową pracowników, tj. staże, referaty, udział w konferencjach i seminariach (co prawda dane opublikowane przez Bibliotekę DSW wydają się przestarzałe, ponieważ najnowsze pochodzą z 2011 r.). Natomiast żadnych informacji na temat kierownictwa i pracowników nie zamieściły biblioteki: ALK, SAN, WSIiZ, WSB G, WSEPiNM, ŁWSH oraz WSZiA, czyli połowa badanych bibliotek.

Najwięcej miejsca na przybliżenie czytelnikom swojej działalności przezna- czyły biblioteki: KAAFM, WSB DG, DSW, WSB P, WSEI oraz WSB T. War- to tutaj wspomnieć o bardzo dobrym przykładzie Biblioteki WSB DG, która na swojej stronie poinformowała czytelników o autorskim projekcie „Biblioteka w trzech wymiarach”, którego założeniem jest realizowanie przez bibliotekę – oprócz akademickiej – także zadań kulturotwórczych w regionie i w środowisku międzynarodowym.

Głównym zadaniem biblioteki jest udostępnianie tradycyjnych zbiorów bibliotecznych. Dużym ułatwieniem dla czytelników jest zamieszczanie na stronie internetowej biblioteki informacji na temat gromadzonych tytułów, tj. charakte- ru księgozbioru. Dzięki takim danym użytkownicy są poinformowani o profi - lu zbiorów oraz warunkach korzystania z nich, co może skrócić czas potrzebny na zapoznanie się z księgozbiorem już na miejscu.

Najdokładniejszą charakterystykę swoich zbiorów opublikowały biblioteki KAAFM oraz WSB DG. Zakres tematyczny księgozbioru oraz rodzaj gromadzonych zasobów to dane, które znalazły swoje omówienie również na stronach bibliotek DSW, WSB P, WSB G oraz WSB T. Najmniej miejsca temu zagadnieniu poświę- ciły biblioteki ALK, SAN, WSIiZ, ZPSB, WSEPiNM, OSW, ŁWSH oraz WSZiA.

Informacje o historii kompletowania księgozbioru podały biblioteki WSB P (dział: Historia Biblioteki oraz Sprawozdania od 2006 do 2012 r.), WSB T (dział:

Historia biblioteki) oraz DSW (Sprawozdania od 2003 do 2008 r.). Wykazy czasopism zamieściły na swoich stronach biblioteki: ALK, WSB DG, WSEI, WSB G, WSFiZ oraz WSB T. Zestawienia darów oraz prac doktorskich opublikowała Biblio- teka ALK, natomiast listy książek uczelnianego wydawnictwa zamieściły biblioteki ŁWSH oraz WSZiA. Ogólny opis wydzielonego z całości księgozbioru działu specjalnego (już bez podawania tytułów) można znaleźć na stronie Biblioteki WSFiZ.

Ciekawym pomysłem jest zamieszczanie na stronie informacji o nowościach.

Skorzystały z tego biblioteki: KAAFM, WSB G, ŁWSH. Użytkownicy biblioteki WSB P takie informacje mogą znaleźć na facebookowym profi lu uczelni, o czym można przeczytać w dziale Nowości książkowe.

Dużym udogodnieniem dla czytelników jest podawanie na bibliotecznej stronie układu zbiorów w postaci schematów regałów. Taką praktyką może po- chwalić się Biblioteka WSFiZ. Z kolei biblioteki ALK oraz DSW poinformowały

PiM 94.indb 181

PiM 94.indb 181 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(11)

182

o schematach regałów rozmieszczonych w budynkach bibliotek w swoich pre- zentacjach szkoleniowych. Niektóre biblioteki opublikowały wykazy działów, wymienić tu można biblioteki WSB DG oraz DSW.

Większość bibliotek zamieściła na swoich stronach regulaminy korzystania ze zbiorów. Niechlubnymi wyjątkami są tutaj biblioteki SAN oraz WSZiA, które nie poinformowały swoich czytelników o zasadach udostępniania.

Żadna z bibliotek nie opublikowała wskazówek dotyczących korzystania z ka- talogów tradycyjnych. W większości przypadków może być to spowodowane brakiem takich katalogów – tylko Biblioteka OSW wspomina na swojej stronie o tradycyjnych katalogach czasopism i prac licencjackich.

Jedną z najbardziej oczekiwanych przez czytelników funkcjonalności oferowanych przez biblioteczną stronę internetową jest katalog on-line, dzięki które- mu w dowolnym momencie można przeszukiwać zbiory biblioteki, zamawiać, prolongować i rezerwować niedostępne w danej chwili pozycje. Jedynie Bibliote- ka ŁWSH nie zaoferowała użytkownikom swojej strony możliwości elektronicz- nego dostępu do katalogów posiadanych zbiorów. Jest to tym bardziej dziwne, ponieważ w regulaminie tej biblioteki jest napisane, że książki można zamawiać i prolongować również przez Internet.

Większość bibliotek korzysta ze specjalistycznych programów bibliotecznych.

Najczęściej wybierany jest system PROLIB (WSB DG, DSW, WSIiZ, WSB G, WSB T), kolejne to: PATRON (ALK, WSEI), KOHA (KAAFM, WSB P), LIBRA 2000 (SAN, OSW), SOWA (ZPSB, WSEPiNM) i MAK (WSFiZ). Biblioteka WSZiA oferuje program własnego autorstwa. Natomiast Biblioteka SAN ograni- czyła dostęp do katalogu do zalogowanych osób i tylko z informacji na pierwszej stronie można się dowiedzieć, że do obsługi procesów bibliotecznych zastosowano program Libra 2000.

Instrukcja obsługi katalogu znalazła się na większości badanych stron. Naj- bardziej wyczerpujący opis oferowanych funkcji zamieściły biblioteki WSB DG, WSEI oraz WSB G. Biblioteka WSB T podała informację o szkoleniu bibliotecznym dostępnym na platformie Moodle w Extranecie, z którego nowy czytelnik może dowiedzieć się, jak wyszukiwać książki, samodzielnie dokonywać zamó- wień czy rezerwacji, a także prolongować terminy zwrotu. Szkolenie z obsługi katalogu bibliotecznego tylko dla zarejestrowanych użytkowników oferuje również Biblioteka WSB P. Większość programów wzbogacono o moduł pomocy. Wy- jątkami są tutaj systemy bibliotek: KAAFM, WSFiZ, ZPSB, WSEPiNM, WSZiA.

Programy, z których korzystają badane biblioteki, umożliwiają czytelnikom nie tylko przeszukiwanie katalogu, lecz także składanie zamówień. Takiej funkcji brakuje w systemach bibliotek: ALK, DSW, WSFiZ i WSZiA. Ciekawą funkcją

PiM 94.indb 182

PiM 94.indb 182 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(12)

183

niektórych katalogów jest możliwość szukania wybranej pozycji w innych bibliotekach. Znaleźć ją można w programie KOHA Biblioteki WSB P.

Ważnym wyznacznikiem nowoczesnej biblioteki jest udostępnianie na jej stronach internetowych różnych źródeł elektronicznych: książek i czasopism, baz danych i źródeł internetowych. Warto tutaj przypomnieć, że jednym z wymagań stawianych przed biblioteką naukową jest zapewnienie przez nią dostępu do baz elektronicznych czasopism naukowych.

Wszystkie biblioteki wspomniały, że udostępniają na swoich stronach licen- cjonowane bazy danych. Najwięcej informacji o tych źródłach podały biblioteki:

KAAFM, WSB DG, DSW, WSB G, WSFiZ, ZPSB. Uwzględniono tu zakres tematyczny baz, ich zasięg chronologiczny oraz sposób dostępu. Natomiast tylko krót- ka wzmianka o bazach (najczęściej tylko nazwy poszczególnych baz i linki do ich stron) pojawia się na stronach bibliotek: SAN, WSEPiNM, ŁWSH oraz WSZiA.

Na stronie Biblioteki WSZiA zamieszczono link do opisu bazy EBSCO, niestety odnośnik nie prowadzi do oczekiwanych informacji, a zamiast tego otwiera się jedna ze stron uczelni. Bardzo dobrą praktyką wykazała się Biblioteka ALK, która zaimplementowała multiwyszukiwarkę EDS (EBSCO Discovery Service) – na- rzędzie umożliwiające zbiorcze przeszukiwanie e-zasobów.

W związku z popularyzacją ruchu Open Access, propagującego udostępnia- nie materiałów o charakterze naukowym szerokiej grupie odbiorców, wiele bibliotek wspomina na swoich stronach o ogólnodostępnych bazach. O najlepszej praktyce w tym względzie można powiedzieć w przypadku bibliotek: WSB DG, DSW, WSIiZ, WSB P, WSB G i WSFiZ. Obok wykazu nazw tych baz i odnośni- ków do ich stron przybliżono także ich tematykę. Ponadto Biblioteka WSB DG zamieściła na swojej stronie listę z odnośnikami do książek zapisanych w forma- cie PDF z zastrzeżeniem, że można je pobierać tylko dla własnych celów.

Bardzo dobrą praktyką jest udostępnianie cyfrowych wersji książek i czasopism pochodzących z własnych zbiorów. Biblioteki KAAFM oraz DSW zawie- rają odnośniki do stron repozytoriów instytucjonalnych KAAFM i DSW, w któ- rych są dostępne zbiory z kolekcjami tych bibliotek, natomiast Biblioteka ZPSB wspomina na swoich stronach o projekcie digitalizacji zbiorów zmierzającym do utworzenia Biblioteki Cyfrowej ZPSB. O podobnym projekcie, dzięki które- mu oferowany jest dostęp on-line do książek i czasopism, informuje na swoich stronach Biblioteka WSZiA.

Większość badanych bibliotek utworzyła wykazy zawierające odnośniki do źródeł informacji znajdujących się w Internecie. Wśród takich zestawień znalazły się adresy stron innych bibliotek, w tym cyfrowych, odnośniki do ka- talogów centralnych (NUKAT) oraz rozproszonych (KaRo), a także odsyłacze

PiM 94.indb 183

PiM 94.indb 183 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(13)

184

do wyszukiwarek. Specjalnie na potrzeby studentów oraz pracowników na stronie Biblioteki WSFiZ utworzono zestawienia internetowych źródeł informacji:

stron dla anglistów z podziałem na słowniki i encyklopedie, stron informacyjnych, materiałów dla nauczycieli, stron organizacji, czasopism zawierających informacje na temat testów, świąt, obrzędów, tradycji, humoru i rozrywki itp., a także strony dotyczące Unii Europejskiej. Najmniej informacji o źródłach elektronicznych zamieściła Biblioteka ŁWSH, która poprzestała na podaniu nazw wraz z odnośnikami do licencjonowanych baz danych.

Biblioteki prowadzą działalność usługową związaną przede wszystkim z udo- stępnianiem zbiorów (prezencyjnie i na zewnątrz) oraz udzielaniem informacji.

Warto, żeby bibliotekarze pamiętali o informowaniu czytelników o ofercie usłu- gowej swoich instytucji również na stronach internetowych – takie dane pozwa- lają dotrzeć z odpowiednią usługą do grupy docelowej.

Na analizowanych stronach biblioteki w bardzo różnym stopniu przedsta- wiały zakres swoich usług. W bardziej rozbudowanej formie informacje o ofercie usługowej podały biblioteki KAAFM, WSB DG, DSW, WSB P oraz WSB T.

Biblio teki te w obrębie stworzonych działów opisały zakres usług informacyjno- biblio tecznych, takich jak: wypożyczanie, udostępnianie prezencyjne, zamó- wienia międzybiblioteczne, udzielanie informacji katalogowej, bibliografi cznej, realizacja kwerend, szkolenia biblioteczne, organizacja wystaw oraz wykładów, usługi kserografi czne. Niestety, tak jak w przypadku pozostałych cech, i tutaj zda- rzyły się biblioteki, które niewystarczająco wyeksponowały informacje o ofercie usługowej. Biblioteka ALK na swojej stronie zamieściła informację, że bibliotekarze nie tylko wypożyczają książki, lecz także grają i śpiewają cygańskie pieśni.

Jest to niewątpliwie humorystyczny element mogący podnieść wartość tej strony w oczach odbiorcy, jednak w połączeniu z brakiem rzetelnej informacji o ofercie usługowej (z wyjątkiem paru punktów w regulaminie, które dotyczą wyłącznie udostępniania) taka wiadomość może tylko dezorientować. Biblioteka SAN za- mieściła na swojej stronie bardzo lakoniczną informację o usługach, dodatkowo nie zadbano tutaj o informację w postaci regulaminu. Regulaminu nie znajdzie się też na stronie Biblioteki WSZiA, na której zresztą nie podano też żadnej informacji o ofercie usługowej.

Z myślą o użytkownikach niepełnosprawnych nieliczne biblioteki wspomina- ły o dostosowaniu posiadanego sprzętu do ich potrzeb. Taką bardzo dobrą prak- tykę można odnaleźć na stronach bibliotek: KAAFM, WSB DG, DSW, WSIiZ, WSEI. Bibliotekarze WSB T w swoim regulaminie napisali, że studenci ze stwier- dzoną niepełnosprawnością mają prawo do indywidualnych warunków podczas korzystania z jej zbiorów.

PiM 94.indb 184

PiM 94.indb 184 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(14)

185

Biblioteka WSB DG zamieściła na swojej stronie informację o samoobsługo- wym wypożyczaniu. W dziale Wypożyczalnia tradycyjna i samoobsługowa opi- sano możliwości, które daje samoobsługowa wypożyczalnia. Zamieszczono tu też dwie instrukcje w PDF-ie: samodzielnego wypożyczania i samodzielnego zwrotu wypożyczonych pozycji.

Podawane na stronach adresy e-mail oraz wszelkie aplikacje pozwalające na bezpośredni kontakt w świecie wirtualnym (formularze, czaty, komunikato- ry) służą poznaniu potrzeb użytkowników. W rezultacie wypowiedzi czytelników stanowią niezastąpione źródło informacji zwrotnej na temat funkcjonowania biblioteki. Poza biblioteką ŁWSH, na stronie której zabrakło nawet ogólnego adresu e-mail, wszystkie pozostałe umożliwiły bezpośrednią komunikację z użytkowni- kiem z poziomu strony internetowej. W przypadku bibliotek SAN oraz ZPSB ogólne adresy e-mail podano w dziale Kontakt odnoszącym się do całej uczelni.

Biblioteki KAAFM, WSB DG, DSW, WSB T zadbały nawet o bezpośredni kontakt mailowy z pracownikami. Biblioteka KAAFM w dziale Kontakt zamieściła adresy e-mail do poszczególnych działów.

Specjalne formularze do zadawania pytań znalazły się na stronach dwóch bibliotek, KAAFM oraz DSW (tutaj z informacją, że z przyczyn technicznych formularz chwilowo jest niedostępny). Wspomniane biblioteki, prawdopodobnie z myślą o zmniejszeniu napływających tą drogą powtarzających się pytań, opubli- kowały na swoich stronach najczęstsze ich przykłady, tzw. FAQ. Przykłady pytań wraz z odpowiedziami zamieściła także biblioteka WSB DG.

Możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z bibliotekarzem w czasie rzeczywistym zapewniły biblioteki WSB DG, WSB G, WSEPiNM oraz OSW.

W niniejszej analizie nie wzięto pod uwagę kontaktu w postaci interaktywnego formularza oferowanego ze strony uczelni, który pojawiał się na stronach bibliotek ALK, WSB P, WSB G i WSB T.

Informacje o zmianach w sposobie funkcjonowania zamieszcza większość bibliotek. Takich informacji nie znaleziono na stronach bibliotek WSEPiNM, OSW, ŁWSH, WSZiA. Informacje o zmianach godzin pracy bibliotek WSEPiNM oraz ŁWSH podawane są w aktualnościach uczelnianych, a w przypadku OSW – na blogu bibliotecznym, do którego odnośnik umieszczono na stronie biblioteki.

Na stronach bibliotek KAAFM, WSB DG, DSW (w dziale Biuletyn DSW ostatnia wiadomość z 2012 r.), WSEI i WSB T pojawiły się także komunikaty o ciekawych wydarzeniach.

Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 1, najlepszą stronę pod wzglę- dem zawartości treściowej posiada Biblioteka WSB DG. Strona ta jako jedyna uzyskała maksymalną liczbę punków. Zaraz po niej plasują się biblioteki DSW

PiM 94.indb 185

PiM 94.indb 185 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(15)

186

oraz KAAFM. Natomiast najgorzej pod względem zawartości merytorycznej wy- padły strony bibliotek SAN, ŁWSH oraz WSZiA, które nie zadbały o właściwe poinformowanie czytelników o swojej działalności.

Tabela 1. Punktowa ocena treści3

Biblioteczna strona internetowa

Cecha

Suma Średnia

Informacje o bibliotece i jej działalności Charakterystyka księgozbioru Katalog on-line Źródła elektroniczne Informacje o ofercie usługowej Komunikacja z użytkownikiem

ALK (1.) 1 2 2,5 2,5 1 1 10 1,67

KAAFM (7.) 3 3 2 3 3 3 17 2,83

SAN (7.) 1 0,5 0,5 1 0,5 0,5 4 0,67

WSB DG (9.) 3 3 3 3 3 3 18 3,00

DSW (11.) 3 3 2,5 3 3 3 17,5 2,92

WSIiZ (13.) 1,5 1 2,5 2,5 2 1 10,5 1,75

WSB P (15.) 2,5 3 2,5 3 3 0,5 14,5 2,42

WSEI (24.) 1,5 2 3 2 1,5 1,5 11,5 1,92

WSB G (26.) 1,5 3 3 3 2,5 1,5 14,5 2,42

WSFiZ (28.) 2 2,5 1,5 3 1,5 0,5 11 1,83

ZPSB (29.) 1 1 2 2,5 1 0,5 8 1,33

WSB T (30.) 3 3 2,5 2 3 2 15,5 2,58

WSEPiNM (42.) 1,5 1 2 1 1 1 7,5 1,25

OSW (46.) 1,5 1 2 1,5 1 1 8 1,33

ŁWSH 0,5 1,5 0 0,5 1,5 0 4 0,67

WSZiA 1 0,5 1 1 0 0,5 4 0,67

Średnia ocen 1,78 1,94 2,03 2,16 1,78 1,28

Natężenie cechy* 59,38 64,58 67,71 71,88 59,38 42,71

* Przez pojęcie natężenia cechy rozumiany jest wyrażony w procentach stosunek sumy ocen uzyskanych za daną cechę przez wszystkie serwisy do sumy maksymalnych ocen przyznawanych za tę cechę.

Źródło: opracowanie własne.

Jak obrazują powyższe dane, najwyżej oceniona została cecha źródła elektroniczne. Może to świadczyć o otwarciu pracowników bibliotek na nowe źródła informacji, co oczywiście jest bardzo pozytywną wiadomością. Najniższą średnią ocen otrzymała cecha komunikacja z użytkownikiem. Niestety taki wynik może wska- zywać, że osoby odpowiedzialne za umieszczanie informacji na stronach internetowych są umiarkowanie zainteresowane odbiorem tych treści wśród czytelników.

3 Gdzie 0 oznacza brak danej cechy, 3 – jej kompletność.

PiM 94.indb 186

PiM 94.indb 186 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(16)

187

Z punktu widzenia internauty bardzo istotne jest właściwe zaprojektowanie serwisu. Od przejrzystości strony zależy, czy użytkownik będzie miał w każdej chwili pełną świadomość swojego położenia w obrębie witryny internetowej.

Dlatego warto przeprowadzić analizę funkcjonalności. W niniejszym artykule funkcjonalność będzie rozumiana szeroko jako nie tylko „zestaw funkcji i/lub narzędzi dostępnych w strukturze danej strony www” [5, s. 346], lecz także ła- twość korzystania z nich4.

Jednym z ważniejszych aspektów funkcjonalności jest przejrzystość strony.

Większość bibliotek zadbała o widoczne zaznaczenie działów, poddziałów i tytu- łów stron. Wyjątek stanowi Biblioteka WSEPiNM, która niewyraźnie oddzieliła poszczególne bloki tematyczne. O nie najlepszej praktyce można też powiedzieć w odniesieniu do strony Biblioteki KAAFM, na której po przejściu do konkretnych działów zmienia się układ menu – nazwy działów ze strony głównej znikają, a w ich miejsce pojawiają się nazwy poddziałów lub nic się nie pokazuje, jeśli dział nie ma dalszych podstron. Takie zmieniające się menu może dezorientować użytkownika, który traci świadomość swojego położenia w obrębie strony.

Niestety nie wszystkie z badanych bibliotek zadbały o umożliwienie powrotu do strony głównej z każdego ekranu. Przykładem jest strona biblioteki WSB DG, na której w menu zamieszczono odnośnik do Wydawnictwa Nauko- wego WSB DG. Strona wydawnictwa nie tylko wyświetla się w nowej karcie, czyli bez aktywnego przycisku Wstecz przeglądarki, lecz także nie zawiera odnośnika do strony domowej biblioteki. Nie najlepiej prezentuje się kwestia podstron z ka- talogami, które w większości otwierają się w osobnych kartach (biblioteki KA- AFM, SAN, WSB DG, WSIiZ, WSEI, WSB G, WSB T, WSEPiNM, WSZiA), często bez odnośników do stron głównych (biblioteki WSB DG, WSIiZ, WSEI, WSB G, WSEPiNM, WSZiA). O najlepszej praktyce można powiedzieć w odniesieniu do bibliotek WSB P oraz WSFiZ. Na ich stronach katalogi otwierają się w obrębie stron głównych oraz zawierają odnośniki do stron domowych bibliotek.

Dla przejrzystości ważny jest także podział treści na krótkie dokumenty, dzięki czemu użytkownik nie musi przewijać strony, żeby zapoznać się z całością informacji. Takiego podziału szczególnie brakuje na niektórych podstronach bibliotek WSIiZ oraz WSB T, ale tak naprawdę żadna z badanych bibliotecznych stron nie jest dostosowana pod względem wielkości do rozmiarów ekranu komputera.

Tymczasem szczególnie strony domowe powinny mieścić się na jednym ekranie.

Przykładem dobrych praktyk może być strona biblioteki ZPSB, na której zadbano

4 Problem tłumaczenia na język polski słowa usability oraz zamiennego używania słów funkcjonal- ność i użyteczność został obszernie opisany. Zob. m.in. [5, s. 345-346; 6, s. 127].

PiM 94.indb 187

PiM 94.indb 187 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(17)

188

nie tylko o przewijanie tekstu za pomocą specjalnego przycisku (ang. scroll up, mają go również na swoich stronach biblioteki SAN, WSEI, OSW, WSZiA), lecz także pomyślano o opadającym menu, dzięki czemu użytkownik jest stale poin- formowany o swojej pozycji względem innych elementów serwisu.

Biblioteczne strony internetowe należą do serwisów o charakterze informa- cyjnym. Ważna jest więc ich komunikatywność, którą uzyskuje się poprzez dostosowanie używanego na stronie słownictwa do oczekiwań i poziomu wiedzy odbiorców, a także dbanie o poprawność językową zamieszczanych informacji.

Badane strony nie są wolne od błędów typografi cznych. Najczęstszym przy- kładem są „sieroty”, czyli jednoliterowe słowa pozostawiane na końcu wersów.

Trzeba tu jednak nadmienić, że w Internecie możliwość kontroli wyglądu tekstu pod względem odpowiedniego łamania wiersza jest znacznie ograniczona, a skrypty pozwalające uporać się z tym problemem nie są jeszcze tak popularne, co więcej, strona, która jest wolna od tego typu błędów w jednej przeglądarce, w innej może prezentować się zupełnie inaczej. Do błędów, które łatwo skorygo- wać także na stronie internetowej należy niewłaściwy układ typografi czny aka- pitu. Niestety i tego typu niedociągnięcia występują na kilku badanych stronach, np. niespójne odstępy pomiędzy wierszami znaleźć można na stronie Biblioteki DSW w dziale Regulamin Wypożyczeń Międzybibliotecznych. Czasem pojawiają się w serwisach niepotrzebne spacje, bądź przeciwnie – występuje brak wymaga- nego odstępu. Na badanych stronach stwierdzono także nieliczne literówki oraz brak polskich znaków diakrytycznych. Problemy z kodowaniem polskich zna- ków pojawiły się na stronie Biblioteki WSFiZ w dziale Czasopisma oraz w wersji angielskiej serwisu.

Błędy interpunkcyjne wystąpiły praktycznie na wszystkich badanych stronach. W serwisach paru bibliotek dostrzeżono błędy ortografi czne (np. „internet”

w znaczeniu globalnej sieci komputerowej – najwięcej na stronie Biblioteki ZPSB,

„tekstowe” zamiast „pełnotekstowe”, „bierząca” zamiast „bieżąca” – WSB DG, „Wy- chowanie na co dzień” zamiast „Wychowanie na co Dzień” – WSB T). Stwierdzono też obecność kilkunastu błędów gramatycznych i leksykalnych (np. „na czytelni”

zamiast „w czytelni” – WSB DG, „przedstawić indeksy dla skasowania pieczątki Biblioteki” zamiast „przedstawić indeksy w celu otrzymania pieczątki Bibliote- ki” – WSFiZ, „umiejętnie wyszukiwać informacji” zamiast „umiejętnie wyszu- kiwać informacje” – WSB T, „Biblioteka Wirtualna Nauki” zamiast „Wirtualna Biblioteka Nauki” – WSEPiNM), a także stylistycznych (np. „Oprócz prawdzi- wych eksponatów podczas wystawy można było się zapoznać z historią Zagłębia Dąbrowskiego, tradycjami obowiązującymi na terenach zagłębiowskich, poznać wystrój izby zagłębiowskiej czy zapoznać się z muzyką regionalną” – WSB DG,

PiM 94.indb 188

PiM 94.indb 188 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(18)

189

„prawo skrócenia okresu wypożyczenia [przy małej ilości poszukiwanych pozycji]” – OSW). Na stronie Biblioteki ZPSB zwraca uwagę bezpośredni zwrot do odbiorcy, np. masz dostęp, możesz korzystać, dowiedz się, musisz liczyć się, czeka na Ciebie. Forma bezpośrednia skraca dystans między pracownikami biblioteki a jej użytkownikami. Jednak odbiorcami bibliotecznej strony są też pracownicy naukowi, profesorowie, którzy mogą być urażeni taką formą.

Na stronach internetowych badanych bibliotek pojawiło się słownictwo fa- chowe, takie jak: kwerenda, repozytorium, prolongata, księgozbiór podręczny, woluminy. Są to terminy, których zrozumienie nie powinno przysparzać kłopo- tów. Warto pamiętać, że stosowanie słownictwa specjalistycznego dodaje stronie profesjonalizmu. Nie oznacza to jednak, że należy utrudniać odbiór tekstu poprzez używanie niezrozumiałych terminów. Bardzo dobrą praktyką wykazała się Biblioteka WSB G, na której stronie podano rozwinięcie akronimów OPAC (w dziale Katalog biblioteczny) oraz HAN (na stronie domowej). Natomiast źró- dłem najlepszych praktyk w odniesieniu do wszystkich elementów składowych komunikatywności może być strona Biblioteki KAAFM.

Cechą, która wpływa pozytywnie na odbiór strony i sprawia, że czytelnik chętnie do niej powraca, jest spójność i konsekwencja. Właściwość tę tworzą identyczna struktura, kolorystyka oraz współgranie elementów grafi cznych.

Żadna z bibliotek nie zamieściła na stronie swojego logo. Natomiast na każ- dej z bibliotecznych stron jest widoczny logotyp macierzystej uczelni. O najlepszej praktyce pod względem jednolitości i spójności można powiedzieć w przypadku stron bibliotek KAAFM, SAN, DSW i WSB G. Ich strony i podstrony mają identyczną strukturę, kolorystykę oraz ujednolicony wygląd odsyłaczy. Natomiast nie najlepiej w odniesieniu do omawianej cechy prezentuje się strona Biblioteki WSIiZ, która jest nieuporządkowana pod względem rodzaju, wielkości oraz koloru czcionki. Co więcej, tekst na jej stronach raz jest wyrównany do lewej, innym razem – wyśrodkowany. Nie można też mówić o konsekwencji w stosowaniu w tym serwisie podkreśleń, które czasem oznaczają odnośniki, a czasem eksponują ważną informację. Podobnie o braku spójności trzeba wspomnieć w przypadku bibliotek WSB DG oraz WSEI, gdzie w menu zamieszczono działy bezpośrednio prowadzą- ce do stron wydawnictw naukowych zawierających elementy odmienne grafi cznie i strukturalnie od tych na stronach bibliotek (najwięcej takich elementów znajduje się na stronie Wydawnictwa Naukowego WSEI). Zmianę układu strony można zauważyć również na stronie Biblioteki WSB P (dział Kontakt). Biblioteka WSZiA zamieściła linki do stron, które raz otwierają się bezpośrednio na tym samym ekranie, a innym razem – w osobnej karcie, ponadto układ tych stron jest odmienny od bibliotecznej strony (Darmowe ebooki, Wirtualna biblioteka).

PiM 94.indb 189

PiM 94.indb 189 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(19)

190

Prawidłowe rozmieszczenie informacji oraz adekwatne nazwy działów są czynnikami, które pomagają czytelnikom w dotarciu do poszukiwanych wiado- mości. Prewencyjność przejawia się w zapobieganiu błędom popełnianym przez zagubionych na stronie użytkowników. W badanych serwisach nie dostrzeżono rażących uchybień w kwestii nazewnictwa czy grupowania treści. Ewentualne niejasności dotyczą drobnych elementów. Przykładem najlepszych praktyk są strony bibliotek: ALK, SAN, DSW.

Wątpliwości wzbudza nazwa działu Wyszukiwarka czasopism na stronie Bi- blioteki WSB G, ponieważ zamiast narzędzia do wyszukiwania zamieszczono tam wykaz prenumerowanych czasopism wraz z linkami do ich elektronicznych odpowiedników. Konsternację wzbudza także zawartość działu O Bibliotece na stronie Biblioteki WSB T. Znajdują się tam informacje o wydarzeniach ma- jących miejsce w bibliotece, których intuicyjnie czytelnik szuka w dziale Aktu- alności. W błąd wprowadzić może również sformułowanie „Biblioteka on-line”

powtarzające się na kilku stronach (biblioteki WSEI, WSZiA), a oznaczające katalog elektroniczny. Dodatkowo na stronie głównej Biblioteki WSEI zamieszczono odnośnik obrazkowy z napisem Biblioteka WSEI – poradnik, który prowadzi do platformy e-learningowej, a nie, jak można by było przypuszczać, do zwykłe- go przewodnika po bibliotece dostępnego dla każdego użytkownika strony.

Większość bibliotek nie stworzyła możliwości przeszukiwania katalogu z poziomu strony głównej. Chlubnym wyjątkiem jest tutaj Biblioteka DSW, w której serwisie pole do szybkiego wyszukiwania zamieszczono w nagłówku. Łatwy dostęp do katalogu bibliotecznego z poziomu menu zapewniły biblioteki: ALK, KAAFM, WSFiZ oraz biblioteki SAN, WSIiZ, WSB G, WSB T, WSEPiNM i WSZiA, które opublikowały linki do katalogów na swojej stronie głównej. O negatywnej praktyce można powiedzieć w przypadku bibliotek, które wydłużyły drogę do katalogu i umieściły odnośnik bądź tzw. button call to action (wezwanie do przycisku) pro- wadzące do katalogu dopiero na kolejnej podstronie biblioteki, najczęściej zawie- rającej także ogólne informacje na temat katalogu. Taką wydłużoną drogę do katalogu zaoferowały swoim czytelnikom biblioteki WSB DG, WSB P, WSEI, ZPSB i OSW (podstrona całkowicie nieuzasadniona, ponieważ nie zawiera informatora).

Nawigacja na stronach internetowych ma ułatwić użytkownikowi dotarcie do poszukiwanych informacji. W tym celu niezbędne jest zastosowanie odpowiednich elementów nawigacyjnych, takich jak: menu, ścieżka nawigacji (okruszki, ang.

breadcrumbs), mapy strony, wewnętrzne wyszukiwarki, łącza tekstowe i grafi czne.

Większość badanych bibliotek zamieściła na swoich stronach menu widoczne na każdej podstronie. Biblioteki SAN, WSEPiNM, ŁWSH oraz WSZiA w ogóle nie wyposażyły swoich stron w menu. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że strony

PiM 94.indb 190

PiM 94.indb 190 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(20)

191

tych bibliotek nie należą do rozbudowanych, a zasadnicza ich treść znajduje się na jednej stronie (tzw. układ strony onepage). Orientację w serwisie ułatwia także grafi czne wyeksponowanie działów menu, które obecnie są przeglądane. W serwisach badanych bibliotek następowało pogrubienie czcionki (ALK, WSB DG), zmiana jej koloru (DSW, WSB P, WSB G, WSB T), podkreślenie (ZPSB), a czasa- mi zmiana tła przycisku (WSIiZ, WSEI). Na stronie Biblioteki WSFiZ nie zadbano o zaznaczenie aktualnie przeglądanego działu w menu.

Godnym uwagi rozwiązaniem jest zamieszczenie w serwisie WSEI belki na- wigacyjnej dostępnej na wszystkich podstronach tej uczelni. Co ważne, jednym z przycisków (obok dziekanatu, rekrutacji i e-learningu) jest odnośnik do biblioteki, dzięki czemu czytelnik może szybko przejść na tę stronę.

Na stronach większości bibliotek widoczna jest ścieżka nawigacji informu- jąca, w którym aktualnie miejscu znajduje się użytkownik. Niestety ze względu na zastosowanie zbyt małej i jasnej czcionki lub umieszczenie w niedogodnym czy niewłaściwym punkcie, funkcja ta jest dość słabo widoczna. Jednak w przypadku strony Biblioteki KAAFM, na której zmieniający się układ menu może wzbudzić konsternację, okruszki stają się bardzo pomocne.

Tylko Biblioteka DSW posiada odsyłacz do mapy strony prezentującej bibliotecz- ną witrynę. Na stronach bibliotek WSB DG, WSIiZ, WSB P, WSEI, WSB G i WSB T opublikowano odnośniki do map serwisów, ale ujęto w nich strukturę całej uczelni.

Niegdyś obecność wyszukiwarek wewnętrznych była cechą charakterystyczną serwisów amerykańskich, o czym pisał Remigiusz Sapa [10, s. 105-106], obecnie jest to już element powszechnie stosowany także w polskich serwisach. Jednak w przypadku badanych bibliotek wyszukiwarka widoczna jest tylko na dwunastu stronach, przy czym tylko na stronie Biblioteki DSW zastosowano mechanizm pozwalający przeszukiwać zawartość serwisu bibliotecznego.

Kolejną istotną cechą jest elastyczność wyrażająca się przez dostosowanie serwisów do potrzeb użytkowników, czyli dostępność badanych stron dla osób z niepełnosprawnością wzrokową oraz obcokrajowców nieposługujących się ję- zykiem polskim.

O dobrych praktykach w przypadku dostosowania stron do potrzeb osób z dysfunkcjami wzroku można powiedzieć w przypadku bibliotek: KAAFM, DSW oraz OSW. Na tych trzech stronach zamieszczono przyciski służące do po- większania wielkości czcionki. Niestety w przypadku strony Biblioteki KAAFM sam tekst zwiększa się nieznacznie, za to w sposób zauważalny powiększa się czcionka w nawigacji. Natomiast na stronie Biblioteki DSW możliwość powięk- szenia czcionki pojawia się dopiero po przejściu na kolejne podstrony. Wersje kontrastowe posiadają serwisy bibliotek KAAFM oraz OSW. Ponadto na stronach

PiM 94.indb 191

PiM 94.indb 191 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(21)

192

bibliotek KAAFM oraz DSW zastosowano spokojne, wyważone kolory, co może mieć znaczenie dla osób z daltonizmem.

Jeśli chodzi o różne wersje językowe badanych stron, to tłumaczenia dotyczą głównie serwisów uczelni (WSB DG oraz WSIiZ oferują przekłady w więcej niż trzech językach), niestety najczęściej bez uwzględnienia informacji o bibliotekach.

Wyjątek stanowi WSB DG, w której serwisie zamieszczono ogólne informacje o bibliotece w języku angielskim (dział Facilities). O dobrej praktyce można po- wiedzieć w odniesieniu do stron bibliotek: ALK, DSW i WSFiZ, które są dostępne w najbardziej popularnym języku – angielskim. Biblioteka OSW przetłumaczyła krótki fragment swojej strony w dziale O bibliotece (Th e library off ers).

Ostatnią cechą, która została poddana analizie, jest aktualność. Wzięto tu pod uwagę dane, które powinny znajdować się w stopce strony internetowej, określa- nej też jako stopka redakcyjna (ang. footer). Są to: dzienne daty utworzenia strony i ostatniej aktualizacji oraz kontakt z autorem serwisu. Przeanalizowano również inne elementy, takie jak obecność martwych odsyłaczy czy zdezaktualizowanych informacji, które decydują o wiarygodności stron www, a tym samym wpływają na wizerunek biblioteki.

Żadna z bibliotek nie podała dziennej daty utworzenia i aktualizacji serwisu. W stopce redakcyjnej większości z nich fi gurują daty roczne wraz z nazwą uczelni – podmiotu odpowiedzialnego za utworzenie i aktualizację witryny. Co ciekawe, Biblioteka WSFiZ zamieściła na swojej stronie informacje na temat praw autorskich oraz podała datę utworzenia i aktualizacji serwisu, podczas gdy na stronie głównej uczelni nie znajdzie się tych danych. Aktualny, 2016 r. pojawił się w stopce redakcyjnej na stronach bibliotek: SAN, WSIiZ, WSFiZ i WSEPiNM.

Natomiast biblioteki ALK, WSB DG, OSW oraz WSZiA nie tylko nie podały żad- nego roku w stopkach redakcyjnych, lecz także nie opatrzyły datami wiadomości ze strony głównej lub działu Aktualności.

O negatywnej praktyce odnośnie do obecności w serwisie zdezaktualizowanych informacji należy wspomnieć w przypadku biblioteki SAN, na stronie któ- rej do ostatniego dnia badań prowadzonych przez autorki widniała wiadomość o zamknięciu biblioteki w Wigilię 2015 r. Martwe odsyłacze zaobserwowano na stronach bibliotek: ALK, KAAFM, WSIiZ, WSEI, WSFiZ, OSW oraz WSZiA.

Dane zamieszczone w tabeli 2 pokazują, że pod względem funkcjonalności najwyżej oceniono serwis Biblioteki DSW, który w odniesieniu do większości cech otrzymał maksymalną liczbę punktów. Odpowiednio na drugim i trzecim miejscu znalazły się biblioteki KAAFM i WSB G, których strony www również wyróżniają się ze względu na liczbę udostępnianych funkcji, a zarazem łatwość ich obsługi.

Natomiast najniższe noty uzyskały strony bibliotek WSZiA i ŁWSH.

PiM 94.indb 192

PiM 94.indb 192 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(22)

193

Tabela 2. Punktowa ocena funkcjonalności5

Biblioteczna strona internetowa

Cecha

Suma Średnia

Przejrzystość Komunikatywność Spójność i konsekwencja Prewencyjność Narzędzia nawigacji Elastyczność Aktualność

ALK (1.) 2 2 2,5 3 2 1,5 0,5 13,5 1,93

KAAFM (7.) 2,5 3 3 2,5 2 2,5 2 17,5 2,50

SAN (7.) 2,5 2,5 3 3 1 1 1 14 2,00

WSB DG (9.) 2 1 1,5 2,5 3 1,5 1 12,5 1,79

DSW (11.) 3 2,5 3 3 3 3 1,5 19 2,71

WSIiZ (13.) 1,5 1 1 2 2,5 1 2 11 1,57

WSB P (15.) 2,5 2 2,5 2 2,5 1 1,5 14 2,00

WSEI (24.) 2 2 2 1,5 2 1 1 11,5 1,64

WSB G (26.) 2,5 2,5 3 2,5 3 1 2 16,5 2,36

WSFiZ (28.) 2 1 2,5 2 1 1,5 2 12 1,71

ZPSB (29.) 3 2 2,5 2,5 2,5 1 2 15,5 2,21

WSB T (30.) 2 2 2,5 2,5 3 1 2 15 2,14

WSEPiNM (42.) 1,5 2 2 1 1 1 2,5 11 1,57

OSW (46.) 2 2 2,5 2,5 1,5 2,5 1 14 2,00

ŁWSH 2 2 2 1 1,5 0,5 1,5 10,5 1,50

WSZiA 1,5 2 2 1,5 1 1 0,5 9,5 1,36

Średnia ocen 2,16 1,97 2,34 2,19 2,03 1,38 1,50

Natężenie cechy 71,88 65,63 78,13 72,92 67,71 45,83 50,00 Źródło: opracowanie własne.

Odnośnie do kryteriów badawczych – najwyżej oceniono cechę spójność i konsekwencja, najniżej – elastyczność. Niskie noty tej ostatniej cechy pokazują, że w przypadku badanych stron spełnienie wytycznych decydujących o dostęp- ności serwisów internetowych dla szerokiego grona użytkowników niestety ogra- nicza się do minimum.

Na koniec można zadać pytanie: jak wygląda idealna biblioteczna strona internetowa? Jest to strona z maksymalną liczbą punktów w obydwu obszarach analizowanych cech. Wyniki badań pokazują, że żadna ze stron nie spełnia warunków strony idealnej – ani jedna nie uzyskała maksymalnej noty punktowej.

To zastanawiające z uwagi na fakt, że badaniem objęto biblioteczne strony uczelni niepaństwowych, które zajęły najwyższe miejsca w rankingu niepublicznych

5 Gdzie 0 oznacza brak danej cechy, 3 – jej kompletność.

PiM 94.indb 193

PiM 94.indb 193 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(23)

194

szkół wyższych w swoich województwach. Do ideału zbliżają się strony bibliotek DSW oraz KAAFM.

Ponadto wyniki przeprowadzonej analizy pokazują, że miejsce w rankingu, które zajęła szkoła, nie zawsze przekłada się na jakość bibliotecznej strony internetowej. Na przykład ALK zajęła pierwsze miejsce w rankingu i to nie tylko w swoim województwie, lecz także w całej Polsce, natomiast w przeprowadzonej analizie strona internetowa biblioteki tej uczelni zdobyła stosunkowo mało punktów. Co prawda nie korzystano bezpośrednio z rankingu bibliotek niepań- stwowych szkół wyższych, ponieważ takiego nie ma, a jedynie z rankingu szkół, jednak biblioteka uczelniana już z założenia jest częścią organizmu szkoły wyż- szej. Pojawia się więc pytanie, dlaczego placówka macierzysta tak mało dba o wizerunek jednostki jej podległej. O takiej obojętności może świadczyć brak zain- teresowania przygotowaniem profesjonalnej strony biblioteki.

Warto wspomnieć, że analizowane informacje w odniesieniu do większości bibliotek zamieszczane są w serwisach uczelnianych. Własne strony internetowe mają jedynie biblioteki DSW oraz WSFiZ. Oczywiście sam fakt zamieszczania informacji na własnym serwerze nie przesądza o jakości takiej strony. Przykładem może być chociażby biblioteczna strona internetowa WSFiZ, która jedynie za jed- ną cechę (źródła elektroniczne) zdobyła maksymalną liczbę punktów. W odniesieniu do bibliotek WSEPiNM, OSW, ŁWSH i WSZiA, na stronach których nie znaleziono uaktualnianych komunikatów o zmianach godzin pracy, można przy- puszczać, że zamieszczanie informacji dotyczących tych bibliotek nie pozostaje w gestii osób bezpośrednio w nich zatrudnionych. Należałoby tu podkreślić, że to bibliotekarze, jako osoby najlepiej zorientowane w pracy biblioteki, byliby naj- lepszymi webmasterami.

Co ciekawe, spośród badanych stron te o rozbudowanej strukturze najczę- ściej tracą na funkcjonalności. Przykładem jest Biblioteka WSB DG, której strona otrzymała maksymalną liczbę punktów za treść, natomiast pod względem funk- cjonalności pozostawia wiele do życzenia. Odwrotnie – stosunkowo niewielkie rozmiary strony – zapewniają jej wysoką funkcjonalność. Przykładem jest strona Biblioteki SAN, która za treść uzyskała bardzo niską notę (podobnie jak biblioteki ŁWSH oraz WSZiA), a cechy z obszaru funkcjonalności oceniono dość wysoko (przy czym cechy spójność i konsekwencja oraz prewencyjność otrzymały mak- symalną liczbę punktów).

Zatem przeprowadzone badania nie dostarczają jednego wzorca, pokazują jednak szeroką gamę bardzo dobrych rozwiązań. Zarządzający serwisami mogą dopasować wybrane praktyki do własnych stron z myślą o jak największym po- żytku dla użytkowników.

PiM 94.indb 194

PiM 94.indb 194 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56

(24)

195

Wyniki badań, a w szczególności zidentyfi kowane błędy i braki związane z funkcjonowaniem bibliotecznych stron w Internecie, pozwalają sformułować następujące zalecenia:

1. Obecność następujących elementów: danych teleadresowych, podstawowych informacji o bibliotece i jej strukturze, godzin otwarcia, charakterystyki księ- gozbioru, wykazu nowości, wykazu prenumerowanych czasopism, katalogu on-line, informacji o źródłach elektronicznych, a także o usługach.

2. Podanie lokalizacji biblioteki.

3. Kompletność informacji dotyczących zakresu odpowiedzialności poszczegól- nych pracowników.

4. Prezentacja działalności naukowej pracowników.

5. Udostępnienie katalogu on-line także dla użytkowników z zewnątrz.

6. Możliwość zdalnego składania zamówień, rezerwowania oraz przedłużania terminu zwrotu wypożyczonych pozycji.

7. Obsługa zamawiania zasobów niedostępnych w danej bibliotece.

8. Informowanie o możliwościach korzystania z biblioteki przez osoby niepełno - sprawne.

9. Dbanie o bezpośredni kontakt z czytelnikami w świecie wirtualnym.

10. Możliwość powrotu do strony głównej ze wszystkich podstron.

11. Odpowiednie wyeksponowanie tytułów, działów głównych, poddziałów.

12. Dostosowanie strony www do wielkości ekranu.

13. Dzielenie dłuższych tekstów na mniejsze sekcje.

14. Zachowanie kolejności prezentowania działów i poddziałów (od ważniej- szych do mniej ważnych).

15. Dostosowanie zawartości merytorycznej strony www do kręgu odbiorców.

16. Używanie odpowiednich nazw i terminów znanych użytkownikowi.

17. Dbanie o poprawność ortografi czną i interpunkcyjną, unikanie błędów gramatycznych, leksykalnych, stylistycznych i typografi cznych.

18. Odpowiednie kodowanie polskich znaków.

19. Ujednolicenie oznaczeń grafi cznych odnoszących się do tych samych działań.

20. Identyczna w całym serwisie struktura, szata grafi czna, kolorystyka.

21. Precyzyjne nazwy działów i poddziałów.

22. Możliwość przeszukiwania katalogu OPAC z poziomu strony głównej.

23. Zamieszczenie mapy strony.

24. Wyposażenie strony w menu widoczne na każdej podstronie.

25. Widoczna i wyróżniona grafi cznie ścieżka nawigacji.

26. Umożliwienie przeszukiwania zasobów strony poprzez wewnętrzną wyszuki- warkę.

PiM 94.indb 195

PiM 94.indb 195 2017-05-24 13:32:562017-05-24 13:32:56