SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Zajęcia prowadzone przez nauczyciela wczesnej edukacji metodami aktywizującymi, w formie warsztatów. Scenariusz może być wykorzystany podczas lekcji wychowania fizycznego, biologii, godziny wychowawczej lub w ramach dodatkowej godziny, którą zobowiązany jest realizować każdy nauczyciel. Końcowa część – projekt uczniowski – wymaga ustalenia terminów konsultacji dla uczniów.
TEMAT:
Umiejętność radzenie sobie ze stresem jako czynnik chroniący zdrowie POZIOM NAUCZANIA, KLASA, LICZBA JEDNOSTEK LEKCYJNYCH:
- klasy I-III, 90 minut (dwie jednostki lekcyjne podzielone; nauczyciel może również wykorzystywać pojedyncze ćwiczenia ze scenariusza)
CELE OGÓLNE LEKCJI:
- Kształtowanie świadomości i aktywnej postawy wobec zdrowego stylu życia - Analiza wpływu stresu na zdrowie człowieka
- Kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem CELE SZCZEGÓŁOWE LEKCJI:
- Rozumienie i posługiwanie się pojęciem „stres”
- Rozpoznawanie i nazywanie przyczyn oraz objawów stresu
- Identyfikowanie skutecznych indywidualnych sposobów radzenia sobie ze stresem - Doskonalenie umiejętności proszenia o pomoc
METODY I FORMY PRACY:
- praca zespołowa - praca indywidualna - rozmowa kierowana - pokaz
- burza mózgów - mini-wykład
- zabawy rozluźniające - rysunek
- odgrywanie scenek ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
- spoty reklamowe – DVD - odtwarzacz DVD
- płyty CD z szybką, energetyzującą muzyką oraz muzyką relaksacyjną - odtwarzacz CD
- flip-chart
- markery w różnych kolorach - kredki
- nożyczki - kleje
- wycięty z brązowego brystolu kij od szczotki - żółte słoneczka i szare chmurki wycięte z brystolu
- pudełko po butach zamknięte z otworem (jak urna do głosowania), oklejone ozdobnym papierem z napisem Kosz na myśli-chmurki
- duży arkusz papieru z narysowanym konturem człowieka (nauczyciel powinien narysować go przed zajęciami)
- opowiadanie „Miś Bruno i szkolny teatrzyk” - załącznik nr 1
- karteczki z rysunkami zwierząt - załącznik nr 2 (liczba karteczek taka jak liczba uczestników, przy czym powinno być po tyle samo karteczek z każdym zwierzątkiem).
- Chmurki i słoneczka wycięte wg załącznika nr 3 (nauczyciel powinien arkusz powielić przynajmniej w 15-20 egzemplarzach i wyciąć chmurki oraz słoneczka)
- kartki A4 białe i kolorowe (do wycięcia rączek i płatki kwiatu wycięte z kolorowego papieru wg wzoru w załączniku nr 4 i kółko wielkości spodka w dowolnym kolorze)
- losy do zabawy „Co byś zrobił, gdyby…?” - załącznik nr 5 oraz pudełko lub koszyczek na losy
Załączniki w wersji do pobrania znajdują się na stronie www.pamietajosercu.pl.
UWAGA!
Istnieją 3 typy definicji stresu:
1. Stres jako bodziec – sytuacje występujące w naszym otoczeniu, mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: teoria Ellio i Eisdorfer, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a.
2. Stres jako reakcja – zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).
3. Stres jako proces lub transakcja – relacja między jednostką a otoczeniem:
transakcyjny model Lazarusa, koncepcja Antonovsky'ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.
Trzy typy reakcji na stres:
• Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.
• Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
• Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy
Radzenie sobie ze stresem (coping) to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych lub wewnętrznych żądań.
TOK LEKCJI:
Zajęcia prowadzone będą w formie warsztatów. Przygotowanie sali – stoły odsunięte pod ściany, krzesła ustawione na środku w kręgu. Jeśli w sali jest dywan, to dzieci mogą usiąść w kręgu na dywanie.
SPOTKANIE 1: STRES – CO TO TAKIEGO?
1. Powitanie i wprowadzenie
Powitaj uczniów. Powiedz, że za chwilę przeczytasz im opowiadanie o misiu imieniem Bruno i jego młodszej siostrze – Felce.
2. Opowiadanie „Bruno i teatrzyk szkolny”
Odczytaj opowiadanie (załącznik nr 1).
Omawiając tekst opowiadania zadaj następujące pytania:
- Jak Bruno zachowywał się w stosunku do swojej siostry?
- Dlaczego Bruno nie chciał rozmawiać ze swoją mamą?
- Czy Wam też się zdarza, że nie prosicie o pomoc kiedy jej potrzebujecie (w domu, w szkole, wśród kolegów?)
- Co Miś opowiedział o próbie w szkole?
- Jak mama wytłumaczyła zachowanie i samopoczucie Brunona?
3. Zabawa ruchowa „Zwierzęce nawoływania”
Powiedz, że na chwilę przeniesiecie się do szkoły Misia Bruno. W szkole tej kilka zwierzątek pogubiło się i nie mogą się odnaleźć, a Wy im w tym pomożecie.
Karteczki z wizerunkami zwierząt powinny być złożone jak losy i włożone np. do pudełka.
Dzieci losują po jednej karteczce i oglądają ją, nie pokazując ani nie mówiąc innym co wylosowali. Wyjaśnij, że na dany przez Ciebie znak wszyscy zaczną wydawać odgłos wylosowanego zwierzątka. Nie wolno nic więcej mówić! Po odgłosach uczestnicy odnajdą zwierzątka z tej samej grupy – tzn. jeśli jedna koza znajdzie drugą, to tworzą grupkę i dalej ruszają razem, szukając pozostałych kóz.
Na zakończenie „odczaruj” sytuację – powiedz, że już nie jesteście w szkole Misia, tylko w waszej i poroś o zajęcie miejsc.
4. Sytuacje wywołujące stres
Powiedz uczniom, że każdy z nas doświadcza czasami sytuacji, które wywołują stres.
Dla Misia Bruno była to próba do przedstawienia, w którym bardzo chciał dobrze wypaść.
Dla niektórych osób samo wypowiadanie się przed innymi osobami jest źródłem stresu, np. kiedy trzeba odpowiadać w czasie lekcji. Stres możemy przeżywać także, kiedy coś się zmienia w naszym życiu – np. wyprowadzamy się do innego miasta, albo dowiadujemy się, że jedno z rodziców nie będzie już z nami mieszkać. Stres może się pojawiać także wówczas, kiedy jesteśmy wśród przyjaciół, np. jak coś obiecaliśmy koledze na którym nam bardzo zależy, a potem zapomnieliśmy i trzeba się do tego przyznać. Warto też pamiętać, że to, co stresujące dla jednych, nie musi być stresujące dla innych – np. są osoby, które boją się latać samolotem i czują się bardzo spięte wchodząc na jego pokład, a są też takie, dla których latanie to źródło przyjemności.
Poproś uczniów, aby przypomnieli sobie jakąś sytuację, w której czuli się podobnie jak miś Bruno i narysowali na kartkach. Uprzedź, że nie będzie dużo czasu na zrobienie rysunków – tylko ok. 5 minut – więc rysunki nie muszą być bardzo dokładne. Kto będzie chciał, ten będzie mógł dokończyć rysunek po zajęciach. Rozdaj kartki.
Po zakończeniu rysowania poproś chętne dzieci o zaprezentowanie swoich prac, krótkie opowiedzenie o narysowanej sytuacji oraz opowiedzenie, jak się dziecko wtedy czuło.
Uprzedź, że tylko kilka osób będzie mogło się wypowiedzieć, żeby prezentacje nie trwały zbyt długo.
5. Co nam „robi” stres, czyli objawy i skutki
Połóż na podłodze arkusz z konturem człowieka (nauczyciel powinien narysować go przed zajęciami). Powiedz, że wokół narysowanej postaci będziecie zapisywać, co stres „robi”
człowiekowi, czyli objawy i skutki stresu. W klasach, w których dzieci dobrze piszą, mogą one same zapisywać swoje pomysły na plakacie. W najmłodszych klasach, zapisuje nauczyciel.
Poproś uczniów, aby przypomnieli sobie co się działo z Brunem, kiedy był w stresującej dla niego sytuacji oraz co mówiła mama Misia o tym, co się dzieje z osobą, którą jest zestresowana. Zapisujcie wymieniane przez dzieci objawy w miejscu, którego dotyczą (np. wokół głowy może pojawić się zarówno ból głowy, jak i złe myśli, a także zapominanie zaś wokół serca zarówno kłucie w sercu, choroby serca jak i nazwy emocji, m.in. smutek, lęk). Jeśli dzieci wymienią zachowania lub inne objawy, które trudno jest przypisać konkretnej części ciała – zapiszcie je jako tło rysunku.
Ważne jest, aby na plakacie pojawiły się nie tylko objawy i skutki somatyczne, ale również psychiczne (lęk, smutek) i społeczne (m.in. zachowania agresywne, izolowanie się, nieumiejętność przyjmowania pomocy). Rolą nauczyciela jest dopytywanie o różne sfery.
6. Zabawa ruchowa „Łapanie ogona węża”
Poproś uczestników, by utworzyli 5-osobowe zespoły. Każdy zespół ustawia się w pociąg.
Wyjaśnij, że uczestnicy są wężami. Osoba z przodu jest głową węża, a te z tyłu tworzą ogon.
Zadanie każdego węża polega na tym, żeby zabrać ogon innemu wężowi, a jednocześnie uchronić swój. Jeśli jeden wąż złapie ogon drugiego, wówczas ostatnia osoba ze złapanego węża staje się głową tego węża, który łapał. W ten sposób długość poszczególnych węży zmienia się.
Podczas trwania zabawy może być włączona niezbyt głośna energetyzująca muzyka.
Po zakończeniu zabawy wyjaśnij dzieciom, że ruch i zabawa mogą być dobrymi sposobami radzenia sobie ze stresem.
7. Spot reklamowy
Pokaż dzieciom spot reklamowy „stres”. Zapytaj w jaki sposób rozumieją to, co zobaczyli.
Sprawdź czy chcieliby zadać jakieś pytania. Jeśli coś jest dla uczniów niejasne - odpowiedz na pytania i udziel wyjaśnień. Zwróć uwagę na agresję, jaką może budzić sytuacja stresu – odwołaj się do opowiadania (jak Bruno zachowywał się w kontakcie z siostrą).
8. Podsumowanie zajęć
Poproś uczestników, aby krótko powiedzieli, czego dowiedzieli się w czasie zajęć.
Zapowiedz, że kolejne zajęcia poświęcone będą różnym sposobom radzenia sobie ze stresem. Podziękuj za udział w zajęciach. Po spotkaniu powieście rysunki dzieci wypracowane podczas zajęć.
SPOTKANIE 2: RADZIMY SOBIE ZE STRESEM 1. Powitanie i wprowadzenie
Powitaj uczniów. Powiedz, że to drugie wasze spotkanie z Bruno i Felcią, a dziś będziecie rozmawiać o różnych sposobach radzenia sobie w chwilach, gdy znajdujemy się w stresującej sytuacji.
2. Opowiadanie „Bruno i teatrzyk szkolny”
Zapytaj dzieci, co pamiętają z opowiadania o misiu Bruno i jego siostrze Felci. Odczytaj fragment opowiadania od słów Kiedy weszła, zobaczyła, że Bruno leży na łóżku patrząc w sufit, a po pyszczku spływają mu łzy (w tekście na marginesie zaznaczono czerwoną strzałką z cyferką 2).
Omawiając tekst opowiadania zadaj następujące pytania:
- Jakich sposobów poradzenia sobie z trudną sytuacją używał Bruno, co robił?
- Czy sposoby, których użył Bruno były skuteczne? Wyjaśnij, że skuteczne sposoby to takie, które poprawiają humor albo zmieniają sytuację.
- Kiedy Bruno poczuł się lepiej? Co mu pomogło poczuć się lepiej?
3. Szczotka do wymiatania stresu
Rozdaj dzieciom kolorowe kartki i poproś, aby każde z nich odrysowało na papierze swoją dłoń i ją wycięło. Następnie poproś, żeby dzieci na wyciętych przez siebie dłoniach zapisały lub narysowały własne sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresu (młodsze dzieci mogą potrzebować pomocy w zapisywaniu – możesz pytać głośno dzieci o sposoby i od razu zapisywać na wyciętej rączce).
Przyklejcie na dużym kartonie kij od szczotki. Nad szczotką lub na kiju napiszcie Szczotka do wymiatania stresu. Zapytaj uczestników co zapisali - w jaki sposób radzą sobie w sytuacjach napięcia i stresu. Każde dziecko po przedstawieniu swojego sposobu przykleja swoją rączkę jako „włosie” szczotki. Pomyślcie wspólnie, czy są jeszcze jakieś sposoby radzenia sobie. Podpowiedz uczniom te sposoby, które mogą być im nieznane (m.in.
masaże, spokojne głębokie oddychanie, wyobrażanie sobie miłych rzeczy, np., wspominanie wakacji, rozluźnianie ciała) – dopiszcie na rączkach nowo wymyślone sposoby.
Uwaga!
Pracę powieście w widocznym miejscu w sali. Może ona być cenną podpowiedzią dla dzieci na co dzień. Nauczyciel może, jeśli w sytuacjach nie związanych z niniejszymi zajęciami zauważy, że dziecko przeżywa trudną sytuację, może wspólnie z dzieckiem podejść do „Szczotki” i zastanowić się wspólnie z nim, czy któryś z zapisanych sposobów mógłby się przydać do rozładowania napięcia.
4. Zabawa „Otrząsanie”
Wyjaśnij uczniom, że rozluźnianie ciała jest jednym ze sposobów radzenia sobie w sytuacji, kiedy coś nas stresuje. Można się tego nauczyć. Zabawa będzie polegać na otrząsaniu kolejnych części ciała. Poproś, aby uczestnicy stanęli w rozsypce. Włącz muzykę. Podawaj instrukcję i równocześnie pokazuj, w jaki sposób uczniowie powinni wykonywać kolejne części ćwiczenia”:
Teraz będziemy po kolei otrząsać kolejne części ciała. Rozpocznijmy od palców prawej ręki (poruszajcie palcami)…. teraz palce lewej…. Potrząsamy prawą i lewą dłonią…., teraz całymi rękami…. Potrząsamy barkami…Potrząsamy głową… Teraz uruchamiamy cały tułów… Teraz potrząsamy pupą… Następnie potrząsamy prawą nogą… A teraz lewą nogą… A na koniec spróbujmy potrząsać całym ciałem… Powoli kończymy ruch – zatrzymujemy się.”
Szczotka do wymiatania stresu
Uwaga!
Jeśli nauczyciel uzna, że tak statyczne ćwiczenie rozluźniające może być zbyt trudne, może zamiast niego zaproponować dzieciom ćwiczenie typu ruch-zatrzymanie (np. dzieci biegają swobodnie po sali, a na hasło mróz zostają zamrożone, czyli zatrzymują się bez ruchu).
Tego rodzaju zadanie wymaga kontrolowania napięcia – napięcie zwiększa się w chwili zatrzymania, a rozluźnienie następuje w chwili swobodnego ruchu.
5. Myśli-chmurki i myśli-słoneczka
Pokaż uczestnikom przygotowane chmurki i słoneczka (przygotowane wg załącznika nr 3).
Powiedz, czasem pojawiają się w naszych głowach – tak jak w głowie misia Brunona – myśli chmurki, czyli te złe myśli na nasz temat i na temat innych osób. One nam nie pomagają.
Mamy też w naszych głowach myśli-słoneczka, czyli te dobre, życzliwe. Z tych warto korzystać, kiedy przeżywamy trudne chwile.
Powiedz, że wspólnie spróbujecie wypisać jedne i drugie. Poproś najpierw o podawanie przykładów złych myśli, które pojawiają się w głowach dzieci i spisuj je na chmurkach. Kiedy pomysły wyczerpią się, weź pudełko z napisem „Kosz na myśli-chmurki” i wrzuć chmurki mówiąc, że kiedy dzieciom będą przychodzić takie złe myśli, to nie warto ich nosić ze sobą.
Postaw pudełko w dostępnym miejscu, obok połóż czyste, nie zapisane chmurki. Powiedz, że zawsze dzieci mogą napisać lub narysować złą myśl, która przychodzi im do głowy i wrzucić do tego kosza.
Następnie poproś o podawanie dobrych myśli, które nam pomagają w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach. Zapisz je na słoneczkach. Słoneczka powieś w widocznym dla dzieci miejscu, tak, by mogły z nich korzystać na co dzień. Wyjaśnij, że jeśli komuś będzie przychodzić jakaś myśl-słoneczko do głowy, to może ją napisać i dowiesić do tych, które już są. Pozostaw kilka słoneczek do wypełniania.
Uwaga!
Podobnie jak w ćwiczeniu 3. nauczyciel może pomagać uczniom w korzystaniu poza zajęciami z chmurek (np. kiedy słyszy, że dziecko źle mówi o sobie może mu podpowiedzieć, że można tę złą myśl wyrzucić do kosza na myśli-chmurki) i słoneczek (np. może podejść z dzieckiem do tablicy ze słoneczkami, by dziecko spróbowało znaleźć alternatywę dla swojej złej myśli lub dopisało własna dobrą myśl).
6. Masażyk relaksacyjny „Ciasteczka”
Powiedz uczestnikom, że jednym ze sposobów odpoczywania jest masaż pleców. Powiedz, że nauczysz dzieci, jak zrobić „ciasteczka” na plecach, bez użycia prawdziwych produktów.
Jeśli dzieciom się to spodoba, będą mogły nauczyć swoich rodziców i prosić ich o masaże dla odprężenia.
Poroś uczestników, żeby dobrali się w pary. Jedna osoba z każdej pary będzie masażystą, a druga będzie masowana. Potem nastąpi zamiana ról. Możesz włączyć cichą relaksującą muzykę.
Poroś osoby, które będą masowane, żeby położyły się na dywanie tworząc gwiazdę (dzieci leżą głowami do środka koła), z rękami pod brodą. Masażyści kucają obok swojej pary z prawej strony. Jeśli liczba uczestników jest parzysta – nauczycielka siada przy jednym z uczestników, by móc pokazywać, jeśli nieparzysta – staje się masażystą dziecka bez pary.
Dzieci słuchają opowiadania i wykonują następujące czynności:
Zabieramy się do pieczenia ciast.
Najpierw sypiemy mąkę (palcami lekko pukamy po całych plecach – ruszamy palcami naprzemiennie).
Teraz sypiemy cukier (stukamy lekko palcami obu rąk równocześnie).
Teraz rozbijamy jajka (kilkukrotnie stukamy prawą pięścią o lewą, tak by ta druga stuknęła w plecy leżącego).
Następnie musimy położyć masło (obie otwarte dłonie kładziemy na plecach masowanego) i siekamy (energicznie uderzamy kantami obu dłoni naprzemiennie).
Teraz wygniatamy ciasto (gnieciemy plecy masowanego obiema dłońmi, dbając, by nie było to dla niego bolesne).
Zagniecione ciasto musimy rozwałkować (zamkniętymi dłońmi pocieramy plecy partnera do góry i w dół – naśladując ruch wałkowania).
Teraz potniemy je na ciasteczka (palcem wskazującym rysujemy kratkę na plecach masowanego).
Na każde ciastko położymy wisienkę (palcem wskazującym lekko kujemy plecy w różnych miejscach).
Teraz wkładamy do pieca (otwartymi dłońmi przesuwamy od dołu pleców do góry – ku barokom) i upieczone wyjmujemy z pieca (otwarte dłonie przesuwamy z barków w dół pleców).
Ciasto gotowe, możemy częstować (robimy ruch jakbyśmy trzymali talerz z ciastkami na obu dłoniach w stronę osoby, która była masowana – to sygnał zakończenia masażu).
Zamiana ról w parach.
7. Szukanie pomocy
Powiedz uczestnikom, że niekiedy trudno jest nam samym poradzić sobie ze stresem.
Wówczas możemy poprosić kogoś o pomoc. Przypomnij, że miś Bruno – mimo, że nie czuł się dobrze po próbie w swojej szkole – nie poprosił swojej mamy, żeby mu pomogła. Zapytaj dzieci
- Czy im również czasem zdarzają się sytuacje, kiedy potrzebują pomocy, a o nią nie proszą?
- Jak myślą, dlaczego czasem trudno nam poprosić o pomoc?
Połóż na podłodze duży arkusz papieru. Na środku naklej kolorowe kółko. Powiedz dzieciom, że za chwilę zrobicie zaczarowany kwiat z gatunku pomagierów. Na górze kartonu napisz tytuł „Kwiat pomagierów”. Pokaż dzieciom płatki (patrz wzór w załączniku nr 4) i wyjaśnij, że na nich spiszecie osoby, do których można zwrócić się o pomoc w różnych trudnych chwilach.
Zapytaj kogo możemy poprosić o pomoc. Za każdym razem dopytuj w jakiej sprawie dziecko mogłoby prosić o pomoc tę osobę, na jaką pomoc by liczyło itp. Przyklejajcie płatki wokół środka kwiatu.
Po zakończeniu pracy powieście plakat z „kwiatem pomagierów” w widocznym dla dzieci miejscu.
8. „Co byś zrobił, gdyby….”
Powiedz uczniom, że zapraszasz ich teraz do zabawy „Co byś zrobił gdyby…?”. Wsyp do pudełka przygotowane wcześniej losy (załącznik nr 5 – wymagają pocięcia i złożenia przed zajęciami). Wyjaśnij, że na losach są opisane różne stresujące dla wielu osób sytuacje. Chętni uczniowie będą wybierać jeden los, odczytywać na głos (sami lub z pomocą nauczyciela) i mówić w jaki sposób poradziliby sobie ze stresem w takiej sytuacji.
Uwaga!
1. Nauczyciel powinien pomagać uczniom słabo czytającym, a nawet może przeczytać opis sytuacji za dziecko – chodzi o to, aby trudności z czytaniem nie stały się źródłem napięcia u dziecka. Ćwiczenie ma służyć utrwaleniu tego, co dzieci dowiedziały się na temat radzenia sobie ze stresem, a nie być treningiem czytania.
2. Nauczyciel może prosić dzieci o zademonstrowanie różnych sposobów radzenia sobie – np. jak dziecko mówi, ze zaczęłoby głęboko i spokojnie oddychać, to może poprosić, by zademonstrowało taki sposób oddychania, gdy mówi, ze poprosiłoby o pomoc policjanta, nauczyciel może powiedzieć „Pokaż jak byś to zrobił – ja na chwilę zamienię się w policjanta, a Ty zwróć się do mnie z prośbą o pomoc.”
9. Zakończenie zajęć
Powiedz dzieciom, że kończycie wasze spotkania dotyczące stresu, ale wszystko czego uczniowie się dowiedzieli i nauczyli będzie im z pewnością pomocne w wielu sytuacjach.
Podziękuj za aktywny udział w zajęciach.
