Maria Dayczak-Domanasiewicz
Wzmocnienie filara w kolegiacie w
Wiślicy metodą sprężenia
poprzecznego i iniekcji próżniowej
Ochrona Zabytków 17/3 (66), 60-62
Ekspozycję prac dyplomowych uzupełniają prace z zakresu konserw acji grafiki i papieru, pochodzące z okresu istnienia tej specjalności przy Studium. Pięć znisz czonych i podartych grafik z XIVI— XVIII w. odczyszczono i częściowo zrekon struowano. W szystkie pokazane prace dyplomowe, ze względu na ograniczone ram y ekspozycji, były reprezentow ane zaledwie przez część istniejącej dokum entacji Każda z nich niem niej posiadała dokum entację fotograficzną, opisową a często rysunkow ą i m ateriałow ą w postaci próbek. Dla pokazania nie tylko metod kon serw acji, ale i ćwiczeń uzupełniających, nieraz podstawowych w studiach, ekspo nowano na Wystawie kopie m alarstw a tak ściennego, jak i sztalugowego i rzeźby. 34 kopie fragm entów m alow ideł ściennych, reprezentow ane najliczniej przez grupę prac z zakrystii w Niepołomicach z XIV w. i w Dębnie Podhalańskim z XV w., odtw arzają w iernie ch ara k ter i specyfikę tych zabytków. Kopie m alowideł sztalu gowych obejm ują bardzo szeroki w achlarz technik χί stylów, od szkoły Hieronim a Boscha do Pankiewicza. Trzy kopie rzeźby to fragm enty polichromowanych posą gów średniowiecznych.
Obraz dorobku Studium nie byłby pełny, gdyby pominięto osiągnięcia n a jsta r szej na Studium KDS K atedry Technologii i Technik M alarskich, reprezentow ane przez w ystaw ione prace program ow e z zakresu ćwiczeń technologicznych. Prace obejm ują 14 przykładów w ykonania różnych technik ściennych według receptury historycznej, 13 przykładów technik sztalugowych, a ponadto 10 tabel ukazujących wyniki badań w ykonanych na m ateriale doświadczalnym. Najmłodszy z kolei na Studium Zakład Chemii i Fizyki K onserw atorskiej pokazał parę metod badania m ateriałów i tworzyw, a także stan u zachowania konserwowanych zabytków m a larstw a i rzeźby. Pokazano chemiczne i fizyczne metody badania barw ików i spoi wa oraz sposoby w ykryw ania przem alow ań: 1. rentgenologiczny, 2. w świetle UV i 3. w podczerwieni. Ekspozycję uzupełniały próbki podobrazi utwardzonych i zaim pregnow anych tw orzyw am i sztucznymi.
W ystawa m iała za zadanie spełnić rolę nie tylko przeglądu dorobku Studium , ale również w pewnym stopniu spopularyzować zagadnienia konserw atorskie od strony dydaktycznej. Dość mało znane szerszemu ogółowi społeczeństwa tajniki wiedzy konserw atorskiej były tu pokazane od strony w arsztatu. Nie można było rzecz jasna wyczerpać całego arsenału metod i rozwiązań, jakie stosuje się w w y kładach i ćwiczeniach przy nauce konserw acji zabytków, ale dołożono starania, aby pokazać wymogi, jakie staw ia się obecnie absolwentom tych specjalistycznych studiów. Toteż, prawdopodobnie, po raz pierwszy udało się przedstawić wyniki nauczania nowego działu wyższego szkolnictwa artystycznego, w którym znajo mość problem atyki z zakresu nauk ścisłych splata się nierozerw alnie z opano waniem zagadnień nauk historycznych przede wszystkim historii sztuki, a także wspólnej całej uczelni plastycznej problem atyki twórczej. Pod tym względem w ystaw a ukazała różnorodność zagadnień i dróg, przed jakim i staje współczesna wiedza konserw atorska. Na podkreślenie zasługuje estetyczna oprawa tej dużej wystawy, która wypełniła w szystkie sale Pałacu Sztuk Pięknych, dzieło architekta w nętrz mgr. L. Wajdy. W ystawa cieszyła się dużym powodzeniem zwiedzających i zyskała sobie przychylne recenzje w prasie. Jej uzupełnieniem był bogato ilu strow any i starannie opracow any katalog.
mgr Małgorzata Sch u ster-G awłowska
WZMOCNIENIE FILARA W KOLEGIACIE W WIŚLICY METODĄ SPRĘŻENIA POPRZECZNEGO I INIEKCJI PRÓŻNIOWEJ
P race budow lano-konserw atonskie w obrębie gotyckiej kolegiaty, prowadzone równolegle z badaniam i archeologicznymi i konserw acją m alow ideł ściennych w n ę trza i, objęły ostatnio k o n stru k c y jn e wzmocnienie niektórych elementów budynku, osłabionych głównie w skutek działań w ojennych. W tym zakresie przystąpiono w uib. roku do wzmocnienia w schodniego filara naw y. Wieloboczmy ten filar, w ykonany iz ciosów kam ienia pińczowskiego, został w czasie odbudowy kościoła w latach 1918— 30 zrekonstruow any przy użyciu daw nego m ateriału i wzmocniony za pomocą obręczy stalowych. Stw ierdzone po odbiciu tynków spękanie lica filara oraz zagrożenie stateczności predysponow ały go początkowo do całkowitej w ym iany. K rakow ski Oddział PKZ, w ykonujący p race budow lano-konserw atonskie na terenie kolegiaty w iślickiej, .zainicjował jednakże zastosowanie zabiegu
wzmoc-1 Por. A. T o m a s z e w s k i , Z problem atyki badań, konserw acji i ekspozycji
zabytków w W iślicy. „Ochrona Z abytków ” XVII (1964) z. 2, s. 20—39.
1. Wiślica. Kolegiata. Filar wschodni naw y w trakcie stosow ania zabiegu sprężania (po przecznego (fot. W. No
wak).
nienia fila ra w sposób nie naruszający jego stru k tu ry . W tym celu zastosowano metodę sprężenia poprzecznego i iniekcji próżniow ej. Metoda ta została opraco w ana w K atedrze Budownictwa Żelbetowego Politechniki K rakow skiej przez prof, dira В. Kopycińskiego i doc. d ra S. Oleszkiewicza. Na całej wysokości filara w p ro wadzono stalow e kątow niki odpowiednio nacięte, ujm ujące w szystkie krawędzie wieloboku. W narożnikach zamocowano struny ze stali w ysokogatunkowej, kładąc je poprzecznie w odstępach kilkucentym etrow ych. S tru n y te o dużej wytrzym ałości, odpowiednio sprężone, stanow ią zasadniczy elem ent konstrukcyjnego wzmocnie nia filara fil. 1). Po wzmocnieniu i usztyw nieniu filara metodą sprężenia poprzecz nego p rzystępuje się do zabiegu związania rozluźnionej konstrukcji m uru. Zasto sowana w tym celu metoda iniekcji próżniow ej polega n a odpow ietrzeniu w nętrza filara, a następnie — w prow adzeniu rzadkiej zapraw y cementowej. Zabieg ten poprzedzony jest pokryciem całej powierzchni filara mocną zapraw ą cementową, stanow iącą tw ard ą powłokę zewnętrzną, którą na ozas trw ania zabiegu uzupełnia się dodatkow o okryciem z folii plastykow ej. Odpowietrzenie w n ętrza filara oraz w prow adzenie izaprawy cementowej dokonuje się za pośrednictw em uprzednio zainstalow anych przew odów przy użyciu odpowiedniej ap aratu ry . Prace te w yko nyw ane są pod nadzorem Politechniki K rakow skiej.
M etoda ta znalazła po raiz pierwszy w Polsce zastosowanie do konserw acji arch itek tu ry zabytkowej. Zalety jej stosow ania są oczywiste, um ożliwia ona
bowiem zachowanie m ateriału danego elem entu w jego dotychczasowej s tru k turze, a zatem realizację podstawowej zasady obowiązującej w nowoczesnej p ra k tyce konserw atorskiej, zapew nia szybkość w realizacji, w ykluczając zarazem nie bezpieczeństwo naruszenia stateczności innych elem entów konstrukcyjnych, przy czym koszt jej stosow ania jest czterokrotnie niższy od kosztu tradycyjnej m etody wym iany w ątku. Można zatem przypuszczać, że zalety te przyczynią się do upow szechnienia tej metody w p raktyce konserw atorsko-budow lanaj, w w ypadku po dobnego rodzaju zniszczeń.
Na podstawie m ateriałów PKZ Oddziału K rakow skiego opracowała Maria D ayczak-Domanasiewicz
SPALONY KOŚCIÓŁ W BIAŁEJ GÓRNEJ (POW. KŁOBUCKI)
Los większości nie zachowanych zabytków kultow ego budow nictw a d rew n ia nego podzielił m odrzewiowy kościół parafialny p. w. św. S tanisław a bpa w Białej G órnej (pow. kłobucki), ulegając pożarowi w d niu 20 października 1962 r. P rz y czyną pow stania pożaru była w adliw a instalacja elektryczna, co sta je się ostatnio pow tarzającym się zjaw iskiem i wym aga zwrócenia baczniejszej uwagi na stan instalacji w zabytkow ych obiektach drew nianych *.
Spalony obecnie kościół został wzniesiony w 1713 r. z inicjatyw y proboszcza bialskiego, ks. A dam a Kobyłkiewicza, o czym świadczył napis n a tęczy: A e d ifi
catum A nno Dni 1713 die vero 15 Jułii X. A. K. P. B., a konsekrow any w r. 1746 2.
Kościół był w ielokrotnie odnaw iany w X IX w. (gruntownie w 1858 i 1875 r.) oraz w latach 1927 i 1952, a także powiększany przez przedłużenie naw y o ok. 2.80 m k u izachodowi, ja k rów nież dodanie przy niej fcnucht od południa i zachodu w la
tach 1924—25 '(il. 1) 3.
Orientow any, o k o nstrukcji zrębowej, oszalowany z w yjątkiem prezbiterium (il. 2), kościół był budow lą jednonaw ow ą z węższym, trójfoociznie zam kniętym prezbiterium , do którego przylegała od północy zakrystia z nowszym p rzed sionkiem (il. 1). Kościół posiadał nad naw ą i prezbiterium w spólny dach d w u spadow y z zachow aną więźbą pierw otną o konstrukcji storczykow ej, k ry ty gon tem i zwieńczony czworoboczną wieżyczką n a sygnaturkę, podzieloną zadasze niem na dw ie kondygnacje (il. 3). W kościele zachowane było pięcioro odrzwi z drzw iam i klepkow ym i i okuciam i z czasu b u d o w y 4. We w nętrzu, przykrytym stropem płaskim , naw ę od prezbiterium oddzielał półkolisty łuik tęczowy z n a p i sem fundacyjnym , w sparty na kolum nach toskańskich (il. 4, 6). W sparty na czte rech słupach chór muzyczny o prostym parapecie pochodził w ostatnio zacho w anej postaci z czasu przedłużenia naw y (il. 5).
W raz z budowlą uległo zniszczeniu w artościow e wyposażenie w nętrza, na k tó re składały się m. in.: późnobarofcowy o łtarz główny, złocony w 1716 r. (11. 4), z obrazem przedstaw iającym p atro n a kościoła5, dw a ołtarze boczne, pochodzące ;z czasu budowy, lecz częściowo przerobione w latach późniejszych (il. 6), roko kowa am bona z II poł. X V III w., przerobiona w I poł. XX w. przez podwyższe nie p ara p e tu i usunięcie baldachim u, którego fragm entam i dekoracji ozdobiono obudowę nowych schodków (il. 6)6 oraz późnobarokowa chrzcielnica drew niana z XV III w. (il. 4), obrazy i rzeźby.
Ocalała natom iast w olno stojąca na południe Od prezbiterium kościoła dzw on nica drew n ian a o konstrukcji słupow ej, oszalowana w dolnej części, z nam iotowym dachem krytym blachą, pochodząca zapewne rów nież z X V III w . (il. 2, 3).
S trata jeszcze jednego zabytkowego kościoła drew nianego, których liczba d o t kliw ie uszczupliła się już n a skutek pożarów, nakazuje przedsięwziąć skuteczne środki zaradcze d la zapew nienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego obiektom w zniesionym z m ateriałów ni ©ogniotrwałych.
A leksander Jaśkiew icz 1 W [ a n d a] T [o m i c k a ] . , Łagiew niki W ielkie — spalenie drewnianego koś cioła. „Ochrona Z abytków ” XV, <(1962), n r 2 (57), s. 78—80.
2 W. S m o l a r к i e w i с z к s., Parafia i kościół w Białej, Częstochowa 1932, s. 23.
3 T e r e s a M a ł k o w s k a - H o l c e r o w a, J a d w i g a M a ń k o w s k a - J u r c z a k o w a , Powiat kłobucki. „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce”, t. VI, z. 7, W arszaw a 1963, s. 1.
4 J.W., s. 1—2.
6 Repr. j.w., il. 50; tam że bliższe dane, s. 2.
ü Repr. jw ., il. 35, n a sk u tek przestaw ienia klisz, błędnie opatrzona podpisem dotyczącym ilustracji sąsiedniej.
