Andrzej Wrotniak
Powstanie kolegium wikariuszy przy kolegiacie w Łowiczu
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 21/3-4, 157-188
1978
P ra w o K anoniczne 21 (1978) n r 3—4
KS. A N DRZEJ W R O TNIAK
P O W ST A N IE K O LEG IU M W IK A R IU SZ Y PR ZY K O LEG IACIE W ŁOW ICZU
T r e ś ć : W stęp. I. P rzyczyny p o w sta n ia kolegium w ikariuszy. II.
E re k cja kolegium w ik ariu szy i jego sta tu ty : 1. D ata sporządzenia do
k u m e n tu erekcyjnego. 2. T reść dok u m en tu erekcyjnego. 3. S ta tu ty ko le
gium w ikariuszy. III. S to su n ek kolegium w ik ariu sz y do k a p itu ły ko- legiackiej w Łowiczu. Zakończenie.
W stęp
P rz ed m io tem niniejszego a rty k u łu jesit pow stan ie kolegium w ik a riu szy przy kolegiacie w Ł o w i c z u k t ó r y do 1818 r. n ależał do arc h id ie cezji g nieźnieńskiej, a na mocy b u lli p ap ież a P iu sa V II E x im posita nobis z d n ia 12 m a rc a 1818 r. został w łączony do arch id iecezji i m e tro p o lii "w arszaw skiej2.
T em at p o d ję ty w niniejszym a rty k u le nie b y ł dotychczas opracow any.
O sa m e j in sty tu c ji ko leg iu m w ik a riu s zy niew iele pisano w lite ra tu rz e k anonisty czn ej. Z n an e są p ra c e księży: St. C h o d y ń s k i e g o , J. F i j a ł k o w s k i e g o , P. H e m p e r k a i A. O t r ę b y 3. A utorzy m o
1 A rty k u ł niniejszy jest częścią obszerniejszego o p racow ania tegoż a u to ra pt. K oleg iu m w ik a riu szy p rzy kolegiacie w Ł o w ic zu 1467— 1867, L u b lin 1973, s. X V III 252, m aszynopis na W ydziale P ra w a K anonicz
nego KU L w L ublinie. O pracow anie to o b ejm u je ta k że ta k ie zag ad n ie
nia: P raw na organizacja w e w n ę trza ko leg iu m w ika riu szy, U praw nienia i obow iązki czło n kó w ko leg iu m w ik a riu szy , D ziałalność duszp a sterska w ika riu szy. Z aw ie ra ta k że zestaw ienie źródeł i lite ra tu ry p rzedm iotu oraz fotokopie n ajw ażn iejszy ch d okum entów archiw alnych.
2 B. B i j a k , P ow stanie archidiecezji w a rsza w sk ie j i je j dzieje, W ia
dom ości A rc hidiecezjalne W arszaw skie (dalej cyt. W iad. A rch. W arsz.) ro k (1966), n r 9, s. 197; J. W y s o c k i , E rekcja a rc y b isk u p stw a i m e tr o polii w a rsza w sk ie j na tle sto su n kó w p o lityc zn yc h i kościelnych w K ró lestw ie P o lsk im (1814— 1819), W iad. A rch. W arsz., ro k 58 (1968), n r 11— 12, s. 239—249.
3 St. C h o d y ń s k i , W ika ry u sze k a te d ry w ło cła w skiej (C ollegium V i- cariorum ), W łocław ek 1912; J. F i j a ł k o w s k i , N ow osądecka K olegiata cz. 1: D zieje k a p itu ły m n ie jsze j (1448—1791), W arszaw a 1958; P. H e m - p e r e k , P ow stanie i skła d ko leg iu m w ik a riu s zy p rzy kolegiacie św.
M ichała A rchanioła w L u b lin ie, Roczniki Teologiczno-K anoniczne (da
lej cyt. Rocz. T eol.-K an.), tom 12 (1965), zeszyt 5, s. 75— 103; P. H e m - p e r e k , O rganizacja i działalności w ik a riu s zy ko leg ia ty św . M ichała A rchanioła w L u b lin ie (1574—1836), Rocz. T eol.-K an., tom 14 (1967), ze
no g rafii poszczególnych k a p itu ł z a jm u ją się ty m zagadnieniem tylk o ogólnie.
P o w stan ie ko leg iu m w ik a riu szy p rzy kolegiacie w Łow iczu zasługuje n a sp ecjaln e opracow anie także ze w zględu na rolę, ja k ą odgryw ało w życiu re lig ijn y m p a ra fii kolegiackiej oraz ze w zględu na znaczenie m ia sta Łow icza dla arch id iecezji gnieźnieńskiej 1 całej Polski.
P rz y o pracow aniu a r ty k u łu posłużyłem się dok u m en tam i a rc h iw a l
nym i zn a jd u ją cy m i się głów nie w A rc h iw u m K a p itu ły K o legiackiej w Ł ow iczu oraz w A rc h iw u m A k t D aw nych A rch id iecezji W a rsza w skiej.
W ykorzystałem ta k że zasoby A rc h iw u m D iecezjalnego w e W łocła w ku oraz A rc h iw u m G łów nego A k t D aw nych w W arszaw ie. P rz e p ro w a d z i
łem rów nież k w ere n d ę w A rc h iw u m A rch id iec ezja ln ym w G nieźnie, gdzie zalazłem ty lk o p ro to k ó ł z e b ra n ia K a p itu ły M etropolitalnej G nieź
n ie ń sk ie j z 1722 r., w k tó ry m z a w a rte je st zatw ierd zen ie przy w ilejó w ko leg iu m w ik a riu s zy p rz y kolegiacie w Łowiczu.
N a to m ia st in n e źródła d ru k o w a n e i lite ra tu r a przedm iotu, dotyczące opracow yw anego te m a tu m ia ły c h a ra k te r pom ocniczy i posłużyły m i do n aśw ietlen ia poszczególnych zag ad n ień 4.
I. P rzy czy n y p o w sta n ia k olegiu m w ik a riu szy
P o w stan ie ko leg iu m w ik a riu szy w Łow iczu było złączane z ogólną sy tu a c ją p ra w n ą i fak ty c zn ą ów czesnych k a p itu ł k a te d ra ln y c h i k o le - giaokich w Kościele. D latego też chcąc zrozum ieć przyczyny w ym ienione przez arc y b isk u p a gnieźnieńskiego J a n a G r u s z c z y ń s k i e g o w d o ku m en cie erek cy jn y m , k tó re sp raw iły , że pow ołał on do życia ko leg iu m w ik a riu szy p rzy kolegiacie w Łow iczu, n a jp ie rw należy om ów ić pow ody sk ła n ia ją c e b isk u p ó w w k ra ja c h n a Zachodzie E uropy i w P olsce do tw o rze n ia tego ro d za ju k o rp o ra cji przy k ap itu ła ch k a te d ra ln y c h i k o - legiackich, a ta k ż e w ykazać p o d sta w ę p ra w n ą ty c h kolegiów.
W term inologii p ra w a .kanonicznego pod pojęciem w ik ariu sz a rozum ie się duchow nego, k tó ry p rzez odpow iednią w ładzę k o ścieln ą został w y szył 5, s. 99—116; P. H e m p e r e k , O rganizacja i działalność w ik a riu szy ko leg ia ty św. M ichała A rchanioła w L u b lin ie (1574—1826), Rocz. T eol.- -K an., tom 16 (1969), zeszyt 5, s. 55—70; A. O t r ę b a , D zieje niższych kolegiów du ch o w n ych p rzy kolegiacie w Ł a sk u 1525—1819, W: S tudia z H isto rii K ościoła w Polsce, W arszaw a 1973, tom 2, s. 281—4?0.
4 W śród nich należy w ym ienić: Corpus lu r is C anonici editio L ipsien- sis secu n d a post A em ilii L udovici R ichteri, in s tru x it A. F rie d b erg , p a rs secunda, D ecretaliu m Collectiones, L ipsiae 1881; Ł a skieg o Jana a rc y
b isku p a gnieźnieńskiego, p rym a sa i legata urodzonego L ib er B enejicio- r u m archidyecezyi g n ie źn ie ń skie j, w yd. ks. J . Ł u k o w s k i , opr. J. K o- r y t k o w s k i , G niezno 1680— 1881, tom 1—2; V isita tio n es bonorum ar- chiepiscopatus necnon cap itu li gnesnensis saeculi X V I , ed. B. U l a- n o w s k i, C racoviae 1920 oraz a k ty u ch w a ł synodów p ro w in cja ln ych archidiecezji g n ie źn ie ń skie j i synodów d iecezjalnych in n y c h diecezji.
W ykorzystałem też a rty k u ły w n a stęp u jący c h czasopism ach: A llelu ja , A pollinaris, A rch iw a B ib lio tek i i M uzea K ościelne, N asza Przeszłość,
[3] Kolegium wikariuszy w Łowiczu 159
znaczony do zastępow ania innego duchow nego w fu n k c ja c h w y n ik a ją cych z zajm ow anego p rzez niego u rzę d u 5.
Chociaż w p ra w ie obow iązuje ogólna za sa d a stw ie rd z ając a, że każdy posiadacz ben eficju m czy u rzę d u kościelnego pow inien osobiście sp e ł
niać obow iązki z ty m z w ią z a n e 6, to je d n a k nie sprzeciw ia się te m u inna reg u ła p raw n a, k tó ra m ów i: „potest quis (faeere) p e r alium , quod p o te st fa e e re p e r se ipsuim” 7.
Id e a za stę p stw a w w y p ełn ian iu zasadniczych fu n k c ji określanego b e- n e fic ja ta była dość w cześnie zaprow adzona w d u sz p aste rsk iej p ra k ty c e k o ś c ie ln e j8.
W X I w. została ona p rzeniesiona na te re n k a p itu ł k a te d ra ln y c h i kołegiaekich. W iązało się to z fa k te m tw orzenia now ych p re b e n d dla poszczególnych k a p itu ł, a zw łaszcza z rez y d en cją p ra ła tó w i k an o n ik ó w angażow anych przez bisk u p ó w do różnych sp raw . U tru d n iało to w y p eł
n ia n ie jednego z zasadniczych obow iązków ciążących na k ap itu ła ch k a te d ra ln y c h i kolegiackich, ja k im było codzienne w spólne odm aw ianie oficjum brew iarzow ego oraz odipraw ianie uroczystej m szy ś w .9. P rz y R o czn iki H u m a n isty czn e , R o czn iki T eologiczno-K anoniczne, R o zp ra w y A k a d e m ii U m iejętności, S tu d ia Theologica V arsaviensia, Z e s z y ty N a u k o w e K a tolickiego U n iw e rsy te tu L u b elskieg o , Z iem ia i Z nak.
5 H. H o s t i e n s i s , A u rea su m m a , V enetiis 1605, lib e r 1, titu lu s De officio vicarii, colum na 275; A. B a r b o s a , Ju s ecclesiasticum u n iv e r - su m , L u g d u n i 1660, lib e r 3, c a p u t 6 De vicariis, s. 140, n u m e ru s 1.
6 A. R e i f f e n s t u e l , Ju s canonicum u n iv e rsu m ju x ta titu lo s dec re - ta liu m in quaestiones d istrib u tu m , P arisis 1899, v olum en 1, titu lu s 28, n u m e ru s 6, 7 i 10.
7 Reg. 68; R. J. in VI°.
8 P ra k ty k a z a stę p stw a upow szechnia się i sta je się koniecznością, gdy na p rz e strz e n i IV—|VI w iek u p o w sta ją p a ra fie , a w następ n y ch w ie
kach zaznacza się w zro st ludności. O koliczności te sp raw iły , że w celu za spokojenia p otrzeb d u sz p aste rsk ich w X II i X III w ieku u rząd w ik a riu sza znany b y ł w e w szystkich k ra ja c h kato lick ich , P or. c. 3, X, III, 41; Patrologiae cursus com pletus, seu bibliotheca u n iv ersa lis, integra, u n ifo rm is, com m oda, oeconormica o m n iu m SS. P a tru m , doctorum , scrip - to ru m q u e ecclesiasticorum , series graece, occurante J. P. M i g n ę , P a risis 1857, tom us 5, colum na 994; to m u s 11, colum na 931; tom us 20, colum na 695; J. D. M a n s i, Sacrorum conciliorum n ova et am plissim a cóllectio, F lo re n tia e et V enetiae 1759— 1798, np. tom us 3, colum na 1002:
synod w T oledo z r. 400, canon 20; tom us 4, codum na 1358: synod w Efezie z 431 r., canon 7; L. T h o m a s s i n u s , V ê tu s et N ova Eccle- siae disciplina circa bénéficia et beneficiarios d istrib u ta in très partes sive tom os, L ucae 1728, tom us 1, lib e r 2, s. 131, 302—304, 309; D. M.
B o u i x, T ra c ta tu s de parocho u b i et vicariis parochialibus, necnon m o nialium , m ilitu m et x e n d o ch io ru m capellanis, P a risiis 1855, s. 2ill—
214; B. K u r t s c h e i d , H istoria ju ris canonici. H istoria in stitu to ru m ab Ecclesiae fu n d a tio n e u sq u e ad G ra tia n u m , R om ae 1958, s. 58, 61—62, 165, 170, 257—263, 270—284, 289; K. B i h l m e y e r , H. T ü c h l e , H istoria Kościoła, tłum . J. K l a n o w s k i , W arszaw a 1971, tom 1, s. 110—115, 304—311.
9 D. M. B o u i x , T ra cta tu s de capitulis, P a risiis — L ug d u n i 1852, s. 42;
P. T o r q u e b i a u , C hapitres des chanoines, W : D ictionnaire de D ro it C anonique, P a ris 1942, ta m u s 3, colum na 530.
czyny te skłoniły p ra ła tó w i kanoników do w y ręczania się w w y p eł
n ia n iu ty c h fu n k cji przez w ik ariu szy — zastępców . P oczątkow o zastęp stw a te m iały c h a ra k te r doraźny, z czasem je d n ak p ra k ty k a ta rozpow szech n iła się ta k bardzo, że sta ła się niebaw em pow szechnym zw ycza
jem . To w łaśnie było pow odem , że na Zachodzie w X II w. w ik ariu sz e- zastępcy przy k a p itu ła c h k a te d ra ln y c h i kolegiackich zaczęli o rg an i
zować się w sta łe k olegia I0. T ak sam o było i w Polsce. Mimo, że papież S y l w e s t e r II (999—1003) u tw o rzy ł arcy b isk u p stw o — m etropolię w G nieźnie, k tó re fak ty c zn ie pow stało w czasie tzw. zjazdu gnieźnień
skiego w 999/1000 r. n , to je d n a k dopiero na przełom ie X II i X III w.
n astąp iły zasadnicze zm iany w s tru k tu rz e organizacji Kościoła w P o l
sce I2. In sty tu c ją w y su w ającą się na pierw szy p la n w a d m in istra c ji k o ś
cieln ej s ta ła się k ap itu ła . W X III w. n astąp ił podział k a p itu ł na k a te d ra ln e i kolegi ackie 13. Je d n y m z ich celów by ła tro sk a o k u lt Boży w kościołach k a te d ra ln y c h lu b kolegiackich. Je d n ak ż e w niedługim czasie, podobnie ja k n a Zachodzie, dla p ra ła tó w i k an o n ik ó w obow iązki chórow e okazały się uciążliw e i tru d n e do w ykonania. S tąd też zaczęto przejm o w ać z k ra jó w zachodnio-europejskich u k sz tałto w an e form y o r
ganizacji kościelnej, a m iędzy innym i p ra k ty k ę spełn ian ia obow iązków chórow ych przez zastępców — w ik ariu szy 14.
10 P. H i n s c h i u s , S y s te m des K atho lisch en K irch e n rec h ts m it be- sen d erer B iicksicht a u f D eutschland, B e rlin 1878, tom 2, s. 77—78; J. N o- w a c k i , D zieje A rch id iecezji P o zn a ń skiej, P oznań 1959, tom 1, s. 690;
P. H e m p e r e k , P ow stanie i sk ła d ko leg iu m w ik a riu szy , Rocz. Teol.- K an., tom 12 (1965), zeszyt 5, s. 77—78.
11 N ależy zaznaczyć, że jednocześnie z m e tropolią gnieźnieńską zo
sta ły u tw orzone b isk u p stw a w K ołobrzegu, K rakow ie i w e W rocław iu.
Por. K ro n ik a T h i e t m a r a , opr. M. Z. J e d l i c k i , P oznań 1953, s. 200—208; J. K o r y t k o w s k i , A rc y b isk u p i gnieźnieńscy p rym asow ie i m etropolici polscy od ro k u 1000 aż do ro k u 1821, P oznań 1888, tom 1, s. 12— 13; P. B o g d a n o w i c z , Z ja zd g n ie źn ie ń ski w ro ku 1000, N asza P rzeszłość, tom 16 (1962), s. 5—151. A u to r p o d aje najnow sze om ów ienie z jazd u gnieźnieńskiego, ze staw iając b ibliografię przedm iotu.
12 J. S z y m a ń s k i , S tr u k tu r a organizacyjna b isk u p stw polskich w w ieka ch średnich, Z nak, ro k 17 (1965), n r 137— 138, s. 1405—1415;
Z. S u ł o w s k i , P oczątki Kościoła Polskiego, W : Kościół w Polsce, K ra k ó w 1968, tom 1, s. 17—.123; Z. S u ł o w s k i , S tr u k tu r a organizacji die ce zja ln e j K ościoła P olskiego w w iek a ch średnich, W: K sięga T ysiąc
lecia K atolicyzm u w Polsce, L u b lin 1969, tom 1, s. 76—78.
13 J. K ł o c z o w s k i , V ita co m m u n is k le ru w X I —X I I w ie k u , Rocz
niki H um anistyczne, tom 10 (1901), zeszyt 2, s. 5—40; J. S z y m a ń s k i , Z zagadnień vita e canonicae w Polsce X I I —X I I I w ie k u , Rocz. Teol.- K an., tom liO (1963), zeszyt 4, s. 143— 152; Z. S u ł o w s k i , S tru k tu ra organizacji d iecezjalnej, s. 78—79.
14 St. C h o d y ń s k i , W ika ry u sze ka te d ry w ło cła w skiej, s. 5; St. Z a- c h o r o w s k i , R ozw ój i u stró j k a p itu ł polskich w w iekach średnich, K ra k ó w 1912, s. 91; B. K u r t s c h e i d , dz. cyt., s. 290; J. N o w a c k i , dz. cyt., s. 690; Z. L e s z c z y ń s k a , Średniow ieczne sta tu ta w ik a riu - szów k a te d ry k r a k o w s k ie j, N asza P rzeszłość, tom 10 (1959), s. 391;
T. S i l n i c k i , W p ły w y fra n c u sk ie na K ościół w Polsce w w iekach średnich, W: Z dziejów K ościoła w Polsce, W arszaw a 1960, s. 390—425;
[5] Kolegium w ikariuszy w Łowiczu 161
B isk u p i polscy od X III do XV w. podnieśli do godności k o leg iaty k il
kanaście kościołów , p rzy k tó ry ch rezydow ali nie ty lk o p ra ła c i i k an o nicy, ale i inni duchow ni, m iędzy innym i i w ikariusze, za stę p u jąc y p r a łatów i k anoników w o d m aw ianiu oficjum brew iarzow ego 15. Początkow o b yli to w ik ariu sze tzw. „m anualni”, czyli zw iązani z k o n k re tn y m p r a łatem czy k an o n ik iem ponoszącym koszty ich u trzy m an ia. Z upływ em la t zw yczaj ten szybko się upow szechnił, ta k że w ik ariu sz e — zastępcy p ra ła tó w i k anoników , zaczęli tw orzyć osobne k o rp o ra c je z w łasną o rganizacją ,6.
N ależy zaznaczyć, że sp ełn ian ie obow iązków chórow ych przez w ik a
riuszy w zastęp stw ie p ra ła tó w i kan o n ik ó w aprobow ały polskie synody już w X IV w . 17.
Z asady o k reśla ją ce za d an ia w ik ariu szy przy k a te d ra c h i k o legiatach po ra z pierw szy podał w w y danych przez siebie s ta tu ta c h w 1320 r. b i
sk u p k rak o w sk i N a n k e r. W trosce o rozw ój k u ltu Bożego oraz ce
lem rozbudzenia pobożności w śród w iernych b isk u p postanow ił, ażeby w kościołach k a te d ra ln y c h i kolegiackich codziennie i k o legialnie była o d p raw ia n a m sza św. k o n w e n tu a ln a oraz aby recytow ano b r e w ia r z 1S.
T en sam cel i rodzaj obow iązków .w ikariuszy k a te d ra ln y c h i ko leg iac
kich został określony przez arcy b isk u p ó w gnieźnieńskich: J a r o s ł a w a — w u ch w ałach synodu w K aliszu w ro k u 1357 19, M ikołaja J. S z y m a ń s k i , B isk u p stw a p o lskie w w ieka ch średnich. O rganizacja i fu n k c je , W: Kościół w Polsce, K ra k ó w 1968, tom 1, s. 213.
15 P. F a b i s z, W iadom ości o S ynodach P row incyonalnych i D yece- zja ln y c h g n ieźn ień skich i o praw ach Kościoła P olskiego z d o d a tk iem spisu S yn o d ó w D yecezjalnych P olskich, K ępno 1861, s. 72—73.
18 St. L i b r o - w s k i , K a p itu ła kated ra ln a w łocław ska. Z a rys d zie
jó w i organizacji, W arszaw a 1949, s. 108—l,10; J. S z y m a ń s k i , P ię t
naście lat badań nad d zie ja m i polskich k a p itu ł k a ted ra ln ych i k o le
giackich (.1945— 1960), Zeszyty N aukow e K atolickiego U n iw ersy te tu L u belskiego, tom 5 (1962), zeszyt 1, s. 89—'112; J. S z y m a ń s k i , B is k u p stw a P olskie w w ieka ch średnich, s. 213.
17 Z. C . h o d y ń s k i , E. L i k o w s k i , D ecretales S u m m o ru m P o n tifi- cum pro Regno Poloniae et C o nstitutiones S yn o d o ru m P rovin cia liu m et D ioecesanarum R egni eju sd em ad su m m a m collectae, P o sn an iae 1882, tom us 1, s. 213; P.. H e m p e r e k , P ow stanie i skła d ko leg iu m w ik a r iu szy, Rocz. T eol.-K an., tom 12 (1965), zeszyt 5, s. 78.
18 S ta tu ta N a n keri episcopi cracoviensis A n n o M C C C X X , De m issis co n v en tu a lite r celebrandis..., S tarodaw ne P raw a P olskiego P o m n iki (V e
tera Iu ris Poloniae M onum enta), S ta tu ta synodalis E piscoporum Craco- vien siu m X I V et X V saeculi e codicibus m a n u scriptis ty p is m andata additis sta tu tis V ie lu n ii et C alisii A. 14.20 conditis ed itio n e m cu ra vit U. H e y z m a n , C racovias 1875, tom 4, s. 15.—.16 (dalej cyt. S tarod.
Pra.wa Podsk. Pem n.).
19 S yn o d u s Calisiensis anno 1357. Jaroslaus archiepiscopus gnesnensis.
C aput 3, 6, A n tiq u issim a e C onstitutiones S ynodales P rovinciae G n esn en sis m a x im a e x p arte n unc p rim u m e codicibus m a n u scriptis ty p is m a n - datae, ed. R. H u b e, P etro p o li 1856, s. 208, 210 (dalej cyt. A ntiqu.
Const. Syond. P rov. Gnes.); S ta ro d a w n e P raw a P olskiego P o m n iki (V e
tera Iu ris Poloniae M onum enta), w y d ał A. Z. H e l c e l , W arszaw a 1856, tom 1, s. 407 § 3, s. 409 § 6.
11 — P ra w o K a n o n ic z n e
T r ą b y — w s ta tu ta c h w ieLuńsko-kaliskich z 1420 r . 20, a ta k ż e przez b isk u p a w rocław skiego P i o t r a 21 i b iskupa k rakow skiego k a rd y n a ła Z bigniew a O l e ś n i c k i e g o w uchw ałach k a p itu ły k a te d ra ln e j w ,1437 r. ->2.
Kaipituły kodegiackie, zarów no na Zachodzie, ja k i w Polsce, obok obow iązków chórow ych n ie jed n o k ro tn ie spełniały także fu n k cje dusz
p astersk ie , bądź z ra c ji p ow ierzenia k ap itu ło m opieki d u szp astersk iej nad w ie r n y m i23, bądź z pow odu erygow ania ich p rzy kościołach p a r a fialn y ch 2i.
P ra ła c i i kanonicy początkow o w y p ełn iali te n obow iązek osobiście, a kiedy z p rzy czy n w spom nianych w yżej zaczęli zaniedbyw ać rezy d en cję, w yręczali się w ty m w y p ad k u w ik ariu sz am i — zastępcam i, k tó rzy p ełn ili od te j po ry w zastęp stw ie p ra ła tó w i k anoników fu n k c je dusz
p a s te rsk ie sensu s tr ic to 25.
P ra k ty k a ta by ła zresztą zgodna z prawem, D ekretalów G r z e g o r z a IX , k tó re polecało u sta n aw ia ć w ik ariu sz a stałego przy b en eficjach d u s z p a s te rs k ic h 28, gdy głów ny rzą d ca danego b en eficju m d u sz p aste r
skiego n ap o tk a ł na tru d n o ści w sp e łn ia n iu w łaściw ych f u n k c ji27.
20 S ta tu ty synodalne w ie lu ń sk o -k a lis k ie M ikołaja T rą b y z r. 1420, z m a te ria łó w przysposobionych przez B. U l a n o w s k i e g o u zupeł
nili i w y d ali J. F i j a ł e k i A. V e t u l a ni , K ra k ó w 191S—1.920—,1951, s. 70 (18), „De ce le b ra tio n e m issaru m ” ; Por. S ta tu ta to ti provinciae gnesnensis valentia, condita praeside Nicolao II T rąba archiepiscopo gnesnensi in synodo p rovinciali V ieluno-C alissiensi A. MCCCCXX, S ta - rod. P raw a Polsk. P om n., torn 4, s. 34; P. F a b i s z , dz. cyt., s. 85, 93.
21 C athedralis ecclesiae W ra tisla vien sis sta tu ta synodalia, W ra tisla - v ia e 1585, S ta tu ta S ynodalia D om ini P etri episoopi W ratisla vien sis, s. 96.
22 S ta tu ta capitu li ecclesiae cathedralis C racoviensis a. 1328—1478 S bignei cardinalis et episcopi C racoviensis sta tu tu m , Starod. P raw a P olsk. P om n., to m 4, s. 133—'140.
23 A. B a r b o s a , De officio et p o testa te parochi, L u gduni 1655, s. 9;
St. L i b r o w s k i , dz. cyt., s. 115; P. T o r q u e b i a u , a rt. cyt., co- lu m n a 564; J. S z y m a ń s k i , K a p itu ła kolegiacka w W ojn iczu 1465—
1786, L u b lin 1962, s. 96.
21 B. O j e t it i, S yn o p sis re ru m m o ra liu m et iuris p o n tificii alpha- betico ordine digesta et n o vissim is SS. R R . C ongregationum decretis aucta in su b sid iu m p ra esertim sacerdotum , ed itio tertda em en d a ta et au cta, R om ae 19123, n u m e r us 4067; S. R om ani, A cta A postolicae Sedis.
Sacra C ongregatio Concilii. I F e s c i 1 i a n i iu ris p ra e se n ta n d i 21 iunii 1930 anni. A dnotationes, A pollinaris, a n n u s 6 (1933), volum en 6, s. 144;
J. S z y m a ń s k i , B isk u p stw a p o lskie w w ieka ch średnich, s. 212.
25 A. R e i f f e n s t u e l , dz. cyt., volum en 3, s. 476—477.
26 c. 3, X, I, 28; c. 6, X, I, 28; c. 30, X , III, 5; Por. także c. 1, III, 12 in Clem.
27 B en eficju m d u sz p aste rsk im może być bądź kościół p a ra fia ln y bądź ta k ie beneficjum , z k tó ry m została złączona na sta łe ja k aś k o legialna osoba m o raln a, ja k np. k a p itu ła k a te d ra ln a czy kolegiacka. U stanow io
ny w ik ariu sz sta ły spełnia a k tu a ln ie d u szp asterstw o zastę p u jąc p ro b o szcza habitu aln eg o . Por. c. 6, X, I, 28; c. 30, X, III, 5; c. 1, III, 12 in Clem ; F r. S c h m a l z g r u e b e r , J u s ecclesiasticum u n iv e rsu m brevi m eth o d o ad d isc en tiu m u tilita te m ex p lic a tu m , R om ae 1844, tom us 1, p a rs 2, s. 146; D. M. B o u i x , T ra cta tu s de parocho, s. 186; J. B. D e n e -
[7] Kolegium w ikariuszy w Łowiczu 163 Z a F e r r a r i s ’e m m ożem y w ięc pow iedzieć, że w ik ariu szem s ta łym je st ten , k to pow agą b isk u p a został kanonicznie in sty tu o w a n y dla służiby jakiegoś kościoła w za stę p stw ie głów nego rządcy i o trzy m ał od
pow iednią część dochodów z b e n e fic ju m 28. W ikariusze s ta li w zak resie fu n k c ji d u sz p aste rsk ich m ieli p ełn ą w ładzę proboszczow ską, a w ik a ria ty sta łe były b en e ficja m i w ścisłym znaczeniu. S tą d też w ik ariu sz e s ta li p osiadali w szystkie p ra w a i obow iązki b en e ficja tó w z w y ją tk ie m sam ego ty tu łu benefic jusza
N a p o w ołanie w ik ariu sz y sta ły c h p rz y b en e ficja ch d u sz p aste rsk ich zezw alały zarówno (przepisy p ra w a p o w sze ch n e g o 30 i p a rty k u la rn e g o w K ościele Z a c h o d n im 31, ja k i polsk ie u staw o d aw stw o s y n o d a ln e 32.
P rz ed sta w io n e w yżej przyczyny, k tó re u tru d n ia ły p ra ła to m i k a n o n i
kom osobiste w y p ełn ian ie obow iązków chórow ych i d u szp astersk ich ,
■wystąpiły rów nież i w w y p a d k u k a p itu ły łow ickiej.
Rozległość arch id iecezji gnieźnieńskiej i konieczność p rze b y w a n ia jej rządców w K rak o w ie, skło n iły a rc y b isk u p a W ojciecha J a s t r z ę b c a do u sta n o w ien ia w południow ej części archidiecezji, w m ieście Łow iczu, rez y d en cji o rd y n ariu sz a, celem za ła tw ia n ia bieżących s p ra w a d m in is tra cyjnych. W śród m otyw ów d ec y d u jący ch o u tw o rz e n iu w Ł ow iczu now ej in sty tu c ji p ra w n e j, ja k ą m ia ła być k a p itu ła kolegiacka, d o k u m e n t e re k c y jn y w y m ien ia chęć p o w iększenia i u św ie tn ie n ia k u ltu Bożego oraz p o siad an ia p rzez a rc y b isk u p a w spółpracow ników . W ty m też celu a rc y b isk u p J a s t r z ę b i e c n a zeb ran iu g en eraln y m k a p itu ły m e tro p o li
ta ln e j w G nieźnie 25 k w ietn ia 1433 r., po uzy sk an iu zgody p ra ła tó w i k an a n ik ó w , w ydał d o k u m e n t erek cy jn y , m ocą którego n a jsta rsz y k oś
ciół p a ra fia ln y w Łow iczu pod w ezw aniem N ajśw iętszej M aryi P an n y został podniesiony do godności k olegiaty. Jednacześnie, ty m sam ym do
k u m e n tem , arc y b isk u p u sta n o w ił k a p itu łę sk ła d a ją c ą się z trze ch p r a ła tów i dziesięciu kanoników . P oniew aż ko leg iata pozostała n a d a l kościo
łem p a ra fia ln y m , o rd y n ariu sz zlecił p ra ła to m i k anonikom nie ty lk o o dm aw ianie oficjum brew iarzow ego, ale prze k aza ł im ró w n ież i fu n k cje d u sz p aste rsk ie, a m ianow icie: głoszenie Słow a Bożego, słuchanie sp o w iedzi i ad m in istro w a n ie innych sa k ra m e n tó w św. W zw iązku z ty m i u b o u r g , E tu d e canonique sur les vicaires paroissiaux, P a ris —L e ip zig—T o u rn a i 1871, s. 3—4.
28 L. F e r r a r i s , Bibliotheca canonica, iuridiea, m oralis, theologica nec non ascetica, polem ica, rubricistica, historica. Ed. novissim a, R om ae 189il. to m us 7, s. 590.
29 P . H e m p e r e k , P ow stanie i skła d ko leg iu m w ik a riu szy , Rocz.
T eol.-K an., tom 12 (1965), zeszyt 5, s. 79—80.
30 D. M. B o u i x , T ra cta tu s de parocho, s. 212, 214; S. R o m a n i , a rt. cyt., s. 145.
31 L- T h o m a s s i n u s , dz. cyt., s. 302 n u m e ru s 2, 303—304; D. M.
B o u i x , T ra cta tu s de parocho, s. 211—>213.
32 S y n o d u s Siradiensis annis 1233, ca p u t 15, S yn o d u s incerti loci (Łę
czyca) anno 1285 Jacobus A rchiepiscopus G nesensis, c a p u t 30—21, A n tiq u . Const. Synod. Prov. G nes., s. 7—8, 174; Starod. P raw a Polsk.
P om n., to m 1, s. 386 §§ 21 —22..
obow iązkam i p rała ci i kanonicy zostali zobow iązani do osobistej rez y d e n c ji przy k o le g ia c ie 33.
K a p itu ła k olegiacka, u tw orzona w Łow iczu, m iała w ięc służyć a rc y biskupow i ra d ą i pom ocą, a dla m iejscow ej ludności, k tó re j — jak p o d a je do k u m en t e re k cy jn y — by ła w tym czasie znaczna lic z b a 34,troską i opieką d uszpasterską.
Członkow ie k a p itu ły łow ickiej niedługo je d n ak spełniali osobiście obo
w iązk i nałożone im p rzez arcy b isk u p a. Z uw agi na liczne zajęcia w k u rii arc y b isk u p ie j w Łow iczu, zgodnie ze zw yczajem p an u jąc y m w innych k a p itu ła c h i aprobow anym przez ustaw o d aw stw o kościelne, początkow o kan o n icy w yręczali się zastępcam i czyli w ika riu sza m i m a n u a ln y m i (vi- c a rii m anuales), a n astęp n ie — od rządów arcy b isk u p a G r u s z c z y ń s k i e g o —• w ika riu sza m i sta ły m i (vicarii p e r p e tu i) 35.
Na pow ołanie ko leg iu m w ik a riu szy p rz y kolegiacie łow ickiej mogło złożyć się k ilk a przyczyn. Je d n ą z nich były przyczyny ogólnokościelne czyli litu rg iczn o -d u s^p astersk ie, dążenie do rozw inięcia ikułtu M a ry j
nego przy kolegiacie oraz w yjątk o w e znaczenie Łow icza dla a rc h id ie cezji gnieźnieńskiej.
Je śli chodzi o pierw szą z nich to pow ołanie ko leg iu m w ik a riu szy m ogło przyczynić się do ożyw ienia k u ltu Bożego oraz do zapew nienia w iern y m posługi d u sz p aste rsk iej przez o d p raw ian ie n abożeństw i udzie
la n ie sa k ra m e n tó w ś w . 36
O dnośnie zaś rozw inięcia k u ltu M aryjnego w kolegiacie to część do M atki N ajśw iętszej pow inna się p rze jaw ia ć nie tylk o w odp raw ian iu
33 A rch iw u m K ap itu ln e w Łow iczu (dalej cyt. Arch. K ap. Łowicz), J u ra et P rivilégia R ev ere n d i C apituli L oviciensis. L iber P rivilegiorum , Ms 28 (dalej cyt. Jura e t Privilégia), s. 1— 17: Erectio Ecclesiae Beatae V irg in is M ariae in C ollegiatam L o vicien sem 1433... T ek st tego d o k u m en t u został w y d ru k o w a n y przez J. K o r y t k o w s k i e g o i Wł. K w i a t k o w s k i e g o . Por. Ł askiego Jana arcybiskupa gnieźnieńskiego... Liber B en e fic io ru m archidyecezyi gnieźnieńskiej..., G niezno 1881, to m 2, s.
510—516; Wł. K w i a t k o w s k i , P rym a so w ska ka p itu ła i kolegiata w Ł o w iczu (1433—(1938), W arszaw a 1939, s. 559—568.
34 A rch. K ap. Łowicz, Jura et P rivilégia, s. 1—2: E rectio Ecclesiae...
O p p id u m seu locus Loviciensis... populositate celebris, et ad hum ana v ita co m m o d u m uberior fru c tib u s in illis pa rtib u s habeatur...
35 T am że, s. 95— 103: 1467. P riv ile g iu m E rectionis V ica to ru m et M an- sionariorum Ecclesiae C ollegiatae L oviciensis Joannis G ruszczyński...;
P or. Ł askiego Jana arcyb isku p a gnieźnieńskiego, ...Liber B eneficiorum archidyecezyi gnieźnieńskiej..., tom 2, s. 236, 516—520; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 67—68; Wł. T a r c z y ń s k i , Ł ow icz, W iadom ości histo ryc zn e z dodaniem in n y c h szczegółów , Łow icz 1899, s. 33; J. W i e t e s k a , A rch id ia ko n a t Ł o w ic ki, Rzym 1966 (odbitka ze S z k ic ó w 'd o dziejó w A rchidiecezji W arszaw skiej), s. 24.
36 A rch. K ap. Ł ow icz, Jura et P rivilégia, s. 96—97: ...quanta c h a rita - tis d u lcedine decorem Dormis Dei... sa lu te m q u e a n im a ru m p ro curando, ac cu ltu m D ivinum augendo, ...in V icarios C anonicales p e rp é tu a s in so- lid u m tra n sfe rim u s et... com m ittim us... confesiones audiendo, et sa cra- m e n ta Ecclesiastica... m inistrando...
19] Kolegium w ikariuszy w Łowiczu 165
m szy św. o M atce Bożej, do czego zobow iązyw ał p ra ła tó w i kan o n ik ó w jeszcze arc y b isk u p J a s t r z ę b i e c 37, lecz ta k ż e w sta ły m o d m a w ian iu oficjum b rew iarzow ego o M atce Bożej 3S.
W ydaje się, że in n ą okolicznością, k tó ra m ogła zaw ażyć w jak im ś sto p n iu n a p o w sta n ie ko leg iu m w ik a riu s zy , b y ła chęć p o d k reśle n ia zn a czenia Łow icza, k tó ry o d gryw ał w ażną ro lę w o rganizacji życia kościel
nego i w s tru k tu rz e adm i n istracy j n o-g oąp od a r cze j p a ń stw a polskiego.
Ł o w ic z 39 b y ł początkow o w łasnością k sią ż ą t m azow ieckich, a p ra w d o podobnie n a p rzeło m ie w ieku X I/X II został p rze k aza n y arcy b ik u p o m gnieźnieńskim 40. P apież I n n o c e n t y II p o tw ierd ził p raw o a rc y b isk u pów do Łow icza b u llą w y d an ą w 1136 r . 41, ale k sią żę ta m azow ieccy n a d a l rościli p re te n s je do tego m ia s ta 42. D opiero postanow ienie zjazdu
37 Tam że, s. 13: ... dictosąue P ra e la to s et Canonicos ...B eatae V irginis M issarn F estiv is diebus c a n ła n d a m obligam us...
38 T am że, s. 98—99: ...Horas sive cu rsu m de B eata V irgine... d e c a n - ta re te n eb u n tu r...
39 Łow icz, początkow o jaiko osada — w ieś, a od X III w iek u p odniesio
ny do rzęd u m ia st, położony n a zachodniej części M azow sza w ziem i sochaczew skiej, a d m in istra c y jn ie n ależ ał do w ojew ództw a raw skiego.
H istorycy zaliczają Łowicz do jed n ej z n a jsta rsz y c h osad M azowsza o czym p rze k o n y w u ją w y k o p alisk a d okonane w okolicach Ł ow icza św iadczące, że w okresie przed h isto ry czn y m P olski były tu ta j osady.
Por. R. O c z y i k o w s k i , Ł ow icz, Z iem ia, rok 6 (1913), n r 15—(16, s. 232;
Z. P r ż y r e m b e l , F ra g m en ty z d zie jó w daw nego Ł ow icza, W arszaw a 1936, s. 3—4; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 1; J. W a r ę ż a k , O sad
n ic tw o ka sztela n ii ło w ic k ie j (1136—-1847), cz. 1, Ł ó d ź 1952, s. 33—34r 236; J. W a r ę ż a k , S ło w n ik histo ryczn o -g eo g ra ficzn y k s ię stw a łow ic
kiego, cz. 2, W rocław —W arszaw a—K raików 1961, s. 184; St. P a z y r a , G eneza i rozw ój m ia st m a zo w ieckich , W arszaw a 1959, s. 46, 111.
40 D o kładne u sta le n ie d aty o d d an ia Łow icza z okolicą arcybiskupom , gnieźnieńskim je st niem ożliw e z b ra k u doku m en tó w historycznych..
P rz y jm u je się, że Łowicz został oddany przez k sięcia m azow ieckiego Z bigniew a H erm a n a a rc y b isk u p o w i M arcinow i I (109®— 1118). P or. J.
W a r ę ż a k , O sadnictw o ka sztela n ii ło w ick iej, s. 134, 154; J. N o w a c k i , D zieje A rch id iec ezji P o zn a ń skiej, P oznań 1964, tom 2, s. 298.
41 K o d e ks D y p lo m a ty czn y W ielko p o lsk i, P oznań 1877—1908, tom 1, n r 7 s. 10—12 (dalej cyt. Kod. Dypl. W ielkp.); J. K o r y t i k o w s k i , A r c y b isk u p i g nieźnieńscy, to m 1, s. 43, p rzypis 25; St. Z a k r z e w s k i , Ze stu d ió w nad bullą z r. 1136, R ozpraw y A kadem ii U m iejętności, tom 18 (1902), s. 1—80; K. M a l e c z y ń s k i , W spraw ie a u ten tyczn o ści bulli g n ie źn ie ń skie j z ro k u 1136, W rocław 1947, s. 17; J. W a r ę ż a k , O sad
n ictw o ka sztela n ii ło w ick iej, s. 131.
42 K od. D ypl. W ielkp ., tom 1, n r 68 s. 67. P ap ież H onoriusz III w 1216 r. p o tw ierd ził dotychczasow e p ra w o w łasności arcy b isk u p ó w do Łow icza oraz uw oln ił te te re n y od w ładzy księcia m azow ieckiego. Por.
J. W a r ę ż a k , O sadnictw o k a sztela n ii ło w ick iej, s. 134, 154. Spośród k sią żą t m azow ieckich roszczących p re te n s je do Łow icza n ależy w y m ie
nić K o n ra d a M azow ieckiego, k tó ry pom im o p ra w i przy w ilejó w n a d a nych Łow iczow i n a je c h a ł te te re n y w 1235 r. i siłą zagarnął. Ale już w 1240 r. oddał za g a rn ię te d o b ra łow ickie, a w 1242 r. zobow iązał się do jednego w ciągu ro k u p rze jaz d u przez te okolice. Por. K od. Dypl..
w P io trk o w ie w dniu 17 stycznia 1463 r. spraw iło, że jedynym i i nie
zależnym i w łaścicielam i Łow icza zostali arcy b isk u p i g n ie źn ie ń scy 43.
A rcybiskupi gnieźnieńscy w trosce o życie re lig ijn e Łow icza już na p oczątku X I w. sprow adzili tu ta j m is jo n a rz y 44, a n astęp n ie p am iętali 0 w znoszeniu now ych św iąty ń 45. Dow odem na to może być stw ierdzenie a rc y b isk u p a G r u s z c z y ń s k i e g o , k tó ry podczas w izy tac ji kościołów arch id iecezji p rzekonał się o n ie w y starcz ające j ich liczbie, nato m iast po przybyciu do Łow icza został .powiadom iony o istn ien iu kolegiaty należycie u rz ą d z o n e j46.
W ydaje się, że znaczenie Łow icza podnosił ta k że zam ek będący re z y d en c ją a rc y b isk u p ó w 47, któ rzy przeb y w ali częściej tu niż w G nieźnie 1 stą d zarządzali całą arch id iecezją 48.
W ielkp ., tom 1, n r 234 s. 196; C odex diplom aticus e t co m m em orationum M asoviae G eneralis, in s tr u x it J. C. K o c h a n o w s k i , V areaviae 1919, tom us 1, n r 386 s. 447—448; n r 395 s. 459; n r 427 s. 505; K ronika B ogu
chw ała i G ody sław a P aska, wyd. Al. M a c i e j o w s k i , W: M onum enta P alo n ia e H istorica, Dwów 1872 (W arszaw a 1961), tom 2, s. 560; J. D ł u g o s z , D zieje P olskie, przekł. K. Mecherzyńsfoi, K ra k ó w 1868, tom 2, s. 247—249.
43 N a tym zjeździe k ró l w łączył K sięstw o M azow ieckie do K orony, w y d ał d o k u m e n t p o tw ie rd z ają cy w szystkie dotychczasow e przy w ileje arcy b isk u p ó w odnośnie Łow icza oraz zw olnił od grzyw ny nałożonej w 1359 r. P or. J. A l b e t r a n di , P anow anie K azim ierza Jagiellończyka, W arszaw a 1826, tom 1, s. 266; W. H. G a w a r e c k i , P a m ią tk i h isto ry czn e Ł ow icza, W arszaw a 1844, s. 14—15; J . W a r ę ż a k, O sadnictw o ka sztela n ii ło w ick iej, s. 58—59, 132—133.
44 Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 45.
45 A rcybiskup M ikołaj K u ro w sk i b u d u je d ru g i kościół p a ra fia ln y pod w ezw aniem D ucha św. oraz zakonny — dom inikanów . Por. Ł askiego Jana a rcyb isku p a gnieźnieńskiego... L ib er B en eficio ru m a rchidyecezyi g nieźnieńskiej..., tom 2, s. 256; Wł. T a r c z y ń s k i , dz. cyt., s. 7, 114;
J . W a r ę ż a ik, S ło w n ik h istoryczno-geograjiczny k sięstw a łow ickiego, s. 200. R ów nież w XV w ieku dzięki zabiegom arc y b isk u p a G ruszczyń
skiego pow staje kościół zakonny — b ern a rd y n ó w oraz kościół szpitalny św. J a n a Chrzciciela. Por. Wł. K w iatkow ski, dz. cyt., s. 40; J. W a r ę - ż a k, S ło w n ik h istoryczno-geograjiczny księ stw a łow ickiego, s. 201—305.
46 A rch. K ap. Łowicz, Ju ra et P rivilégia, s. 96.
47 K siążęta m azow ieccy do k tó ry ch początkow o należał Łowicz, w y budow ali d rew n ia n y zam ek, w k tó ry m zatrzy m ali się na czas polo
w ań. A rc y b u sk u p i w ięc p rz e ję li Łowicz w raz z zam kiem . Około połow y X IV w ieku arcy b isk u p S kotnicki na m iejsce daw nego zam ku, w y b u d o w ał now y gotycki z cegły i kam ienia. N astępcy arc y b isk u p a S k o t
nickiego rozbudow ali go n a sw oją siedzibę i w te n sposób Łowicz w raz z zam kiem s ta ł się rezy d en cją arcybiskupów . N ależy nadm ienić, iż po
łożenie zaimku na sztucznym nasypie nad B zurą n adaw ało m u c h a ra k te r obronny. W źródłach spotykam y w iadom ości, że na żarniku staro ści łow iccy p ełn ili fu n k cje w ojskow e, co dow odziłoby, że arc y b isk u p i za
m ierzali zam ienić zam ek na obronny. Por. V isita tio n es bonorum archie- piscopatus necnon capituli gnesnensis saeculi XVI, s. 34—35, 62—63, 127;
W. H. G a w a r e c k i, K olegiata i za m e k a rcyb isku p ó w w Ł ow iczu, A lle lu ja , W arszaw a 1843, s. 263—«267.
48 Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 67.
[11] Kolegium wikariuszy w Łowiczu 167 II. E rek cja k olegiu m w ik a riu szy i jeg o sta tu ty
U stalenie dokładnego czasu p o w sta n ia kolegium w ik ariu szy p rz y k o legiacie w Łow iczu n astrę cz a p ew n e trudności, gdyż nie zachow ał się do naszych czasów ory g in aln y d o k u m e n t ere k c y jn y o m aw ianej in sty tucji, lecz jedynie jego odpisy. W praw dzie zgodne są one ze sobą w treści zasadniczej, ale p o d a ją ró żn e daty erekcji. Rów nież i inne w zm ianki źródłow e tr a k tu ją c e o p o w sta n iu kolegium w ik ariu sz y p rz y kolegiacie łow ickiej n ie są zgodne w te j kw estii. U stalenie w ięc d o k ła d n ej daty ereikcji om aw ianego kolegium w ym aga bliższego om ówienia.
1. D ata sporządzenia d o k u m e n tu erekcyjn eg o
Z n a jd u ją c a się w zbiorach arc h iw u m k a p itu ły kolegiackiej w Łow iczu księga z a w ierając a regesty ak tó w z XV i X VI w. odnoszących się do kościołów arc h id iec ez ji g n ie ź n ie ń sk ie j49 oraz księga pod ająca ty tu ły d o k u m en tó w arc y b isk u p ó w gnieźnieńskich i o ficjala tu łow ickiego, d aw niej p rzech o w y w an a w arc h iw u m k a p itu ły łow ickiej, a obecnie w zbio
ra c h A r c h iw u m A k t D aw nych A rch id iec ezji W a r s z a w s k ie jM, in fo rm u ją o sp raw ach , k tó ry ch przed m io tem były dziesięciny i w y m ie n iają w i
k a riu szy ło w ickich już p rzy końcu 1466 r . 51.
49 A rch. K ap. Łowicz, N ota Bene. S korow idz aiktów XV i X V I w. od
noszących się do kościołów arch id iecezji gnieźnieńskiej, A. 2, 1, 2; A n a
lizując treść księgi m ożna dojść do w niosku, że po w stała ona w X V II wi«lku.
50 A rchiw um A k t D aw nych A rchidiecezji W arszaw sk iej (dalej cyt.
A rch. A k t D aw n. A rchid. Warsz.). N ota varia notabiliora e x A ctis A r- chiepiscopatus G nesnensis in A rch iva L oviciensi reperibilibus d esu m p - te m , n r 970; Por. H. R y b u s , R eg e sty w y b ra n y c h za p isek z a k t d zia łalności a rc yb isk u p ó w gnieźnieńskich, A rchiw a B iblioteki i M uzea K o
ścielne (dalej cyt. A rch. Bibl. Muz. Kośc.), tom 3 (1961), zeszyt 1—2, s. 111—404.
51 Dotyczy to dziesięcin ze w si Ja sien ie i Rogoźno w ym ienionych w dokum encie erekcyjnym . G dy chodzi o dziesięciny ze w si Ja sien ie to zostały w ym ienione w a k ta c h oficjała łow ickiego z d n ia 14 g ru d n ia 1466 r. w słow ach: D ecim arum Ja sio n ae ad v icarios Lovicienses. N ato
m ia st w tychże ak tac h z dnia 16 g ru d n ia 1467 r. zostało zanotow ane:
E m ptio decim ae in Ja sio n a e ad vicarios Lovicienses. P o ró w n u ją c po
wyższe sfo rm u ło w an ie w y d aje się, że a rc y b isk u p G ruszczyński n a p o t
k ał na bliżej n ieznane tru d n o śc i w p rze k aza n iu dziesięcin z w ym ie
nionej w ioski w ik ariu szo m k olegiaty łow ickiej i dokonał tego dopiero na m ocy w y ro k u sąd u a rc y b isk u p a w 1467 r. Por. A rch. A k t Dawn.
A rchid. W arsz., N ota varia notabiliora exA rch iep isco p a tu s G nesnensis, s. 1: A cta O jficialis L oviciensis R aphaelis de O yrzanow 1466. 14 D ecem - ber D ecim am Jasionae ad Vicarios L ovicienses... 1467 . 28 F e b ru a riis D ecim am Rogoźno ad V icarios C ollegiatae Loviciensis... 16 D ecem bris em p tio D ecim ae in Jasionae ad Vicarios Lovicienses...-, Tam że, s. 6:
1472. 2 M a rtij D ecim arum Rogoźno ad Vicarios Lovicienses...; Tam że, s. 9. 14,81. 31 Januaris D ecim arum Rogoźno ad Vicarios L ovicienses...;
A rch. K ap. Łowicz, N ota Bene. S korow idz ak tó w XV i X VI w., Łowicz
K opia proto k ó łu zeb ran ia generalnego K a p itu ły M etropolitalnej w G nieźnie z dn ia 30 k w ie tn ia 1722 r . 52 oraz księg a zn a jd u ją c a się w A rc h iw u m K a p itu ły Ł o w ic k ie j sp isan a w 1791 r. pod ty tu łe m Deside- ria nonn u lla A d m o d u m R en eren d o ru m V icariorum C ollegiatae L o vi- c ie n sis 53 zaw ierają in fo rm ację, że w zm iankow any d o k u m e n t erek cy jn y pochodzi z 1466 r.
P ro to k ó ł pow izy tacy jn y koleg iaty łow ickiej w 1811 r . 54 i p ro to k ó ł ze spisu funduszów ko leg iu m w ik a riu szy z 1820 r . 55 w sp o m in ają rów nież o pow yższej dacie. T en o s ta tn i dodaje, że d okum ent ere k cy jn y nie w spom ina o liczbie w ik a riu s z y 5B, co nie je st zgodne z treśc ią do k u m en tu e re k c y jn e g o 57 oraz z in n y m i in fo rm ac jam i źródłow ym i dotyczą
cym i liczby w ik ariu szy p rzy kolegiacie w Łow iczu 5S.
K olegiata: M ercarii 14 D ecem bris D ecim arum Jasionae ad Vicarios L o- vicienses 1466. L u n a u ltim a F ebruarii 1467. D ecim arum Rogoźno ad Vicarios Collegiatae Loviciensis...; P or. H. R v b u s , a rt. cyt., s. 119, 123— 124.
52 A rch. K ap. Łowicz, S ta tu ta V enerabilis Collegii V icariorum penes In sig n em C ollegiatam L oviciensem (dalej cyt. S ta tu ta V enerab. Col.
Vic.), s. 31—32; P or. A rchiw um A rchidiecezjalne w G nieźnie, A cta Ve
n era b ilis C apitu li M etro p o litan eae G nesnensis, tom us 18 (ab anno 1716 ad 1730), s. 285—290 v.
53 Arch. Kaip. Łowicz, D esideria nonnulla A d m o d u m R ev ere n d o ru m V icariorum C ollegiatae L oviciensis, s. 50: D esideria specialia Collegii V icario ru m Celsissim o P rin c ip i de P rim a ti R egni A rchiepiscopo G nes- nen si T em pore V isitationis Insignis C ollegiatae Loviciensis su p p liciter po rrecta. 1-mo. A nno 1466 s ta tu tu m e t decretu m est in E rectione V ica
riorum ...; P or. Tam że, np. s. 95: ..: A p p aret ex p rim itiv a Collegii nostri E rectione p e r C elsissim us olim Jo a n n em A rchiepiscopum G nesnensem , A nno D om ini 1466 Die V eneris 3tia M ensis A p rilis facta...
54 A rchiw um D iecezjalne w e W łocław ku (dalej cyt. A rch. Diec. Włocł.), A cta V isita tio n is G eneralis In sig n is C ollegiatae Loviciensis ta m C apituli q uam et to tiu s m in o ris cleri A n n o D om ini 1811 M ensae Ju lio peractae (dalej cyt. A cta V isitationis G en eralis Insig. Colleg. Lov.), s. 189: Praw a y d o k u m e n ta X X W ika ry u szó w oraz M ansyonarzów ... Erectio Collegii V icariorum L o vicien sem per Jo a n n e m A rchiepiscopum G nesnensem , Ł o w icz 3 k w ie tn ia 1466 r.
55 Arch. K ap. Łowicz, A k ta spisu fu n d u szó w K o legiaty Ł o w ic k ie j w raz z w s ze lk im i do te jże n ależącym i korporacyam i, s. 18—19: S p is F u n d u szów i P rzychodów rocznych do K o leg iu m K sięży W ika riu szó w przy K olegiacie Ł o w ic k ie j należących... Z grom adzenie to iest pod ty tu łe m K o lleg iu m X X V W ik a ry u szó w do K o legiaty należących erygow ane R o ku 1466 ia k errek cy a wyiaśnia...
56 T am że, s. 19: ...Ilość osób iak ą Z grom adzenie sk ład ać w inno e rr e k cya nie w zm iankuje...
57 A rch. K ap. Łowicz, Ju ra et P rivilégia, s. 98: ...quod V icepraepositus cum duodecem V icariis p erpetuis...; Por. Arch. Kap. Łowicz, Erekbje.
W iz y ty — W izy ta Je neralna A rcy b isk u p a W arszaw skiego Szczepana Ho- łow czyca 1823 r. D écréta R efo rm a tio n is opisanie i różne dow ody tyczące się fu n d u szó w K ollegii W ik a ry u szy K oleg ia ty Ł o w ic k ie j zebrane i uło
żone w r. 1859 p rze z X . C zerechow skiego P rokuratora K ollegium (dalej cyt. E rekcje), s. 1—2.
68 O dnośnie do liczby kolegium w ik ariu sz y pow o łu ją się na dokum ent ere k cy jn y in n e doikum enty źródłow e, ja k np. Arch. K ap. Łowicz, A k ta
[13] Kolegium w ikariuszy w Łowiczu 169
W reszcie księga sp isan a w 185.9 r., z a w ierając a różne dok u m en ty do
tyczące ko leg iu m w ik a riu szy , p o d aje m iędzy in n y m i odpis dok u m en tu erek cy jn eg o z d a tą 1466s#.
W śród źródeł in fo rm u jąc y ch o ro k u 1467, jako dacie ere k cji ko leg iu m w ik a riu s zy p rz y kolegiacie w Łoiwiczu, na pierw szym m iejscu należy w ym ienić księgę Ju ra et P rivilégia R ev ere n d i C apituli L oviciensis, k tó ra z n a jd u je się w A rc h iw u m K a p itu ły Ł o w ic kie j. K sięga p ra w i p rz y w i
le jó w z a w iera odpis d o k u m e n tu erekcyjnego w ik ariu szy i m a n sjo n a rz y przy kolegiacie w Łow iczu z d atą 1467 60. D okum ent pow yższy został przep isan y przez publicznego n o tariu sza, F ra n c isz k a Salezego W a 1 i ń - s k i e g o; z L ib er B e n e fic io ru m E cclesiasticorum P ro v e n tu u m z 1521 r . 61.
Rów nież w tym że L ib er B en e fic io ru m został zam ieszczony w ykaz d o chodów koleg iaty łow ickiej, k tó ry m iędzy in n y m i podaje, że arc y b isk u p G r u s z c z y ń s k i u tw o rzy ł społeczność w ik a riu szy czyli w ik a riu szy sta łych za zgodą k a p itu ły gnieźnieńskiej i łow ickiej w 1467 r . 62.
W A rc h iw u m A k t D aw nych A rch id iec ezji W a rsza w skie j zn a jd u je się odpis d o k u m e n tu arc y b isk u p a A n d rz eja B o r y s z e w s k i e g o z 1506r., w k tó ry m je st m ow a o e re k c ji w ik ariu sz y i m a n sjo n a rz y dokonanej przez arc y b isk u p a G r u s z c z y ń s k i e g o . W późniejszym czasie na m a rg in esie tego odpisu został podany ro k 1467 i nazw isko w ystaw cy d o k u m e n tu 63.
A rcy b isk u p W aw rzyniec G e m b i c k i w p ro tokóle pow izy tacy jn y m z 161S r . 64 oraz arc y b isk u p Ignacy R a c z y ń s k i w p ro tokóle pow izy
ka p itu ł ko lleg iu m k s ię ży w ik a riu szy ko leg ia ty Ł o w ic k ie j od 1719 do 1795 r., tom 2, A. 1. 18 (dalej cyt. A k ta k a p itu ł koli. k s ię ży w ikar.), s.191.
59 A rch. K ap. Łowicz, E rekcje, s. 1—5: E rectio V icario ru m p e rp e tu o - ru m in Łowicz... A ctum et d a tu m in Łowicz... A nno D om ini M illesim o Q u ad rin g en tesim o S exagesim o sexto, die v ero V eneris te rtia M ensis Aprilis...
60 Por. p rzy p is 35.
61 A rch. K ap. Łow icz, Ju ra e t P rivilégia, s. 103.
62 A rch. K ap. Łow icz, Ju ra et P rivilégia, s. 171—.196: 1521. D eseriptio P ro v e n tu u m Ecclesiae Insignis C ollegiatae Loviciensis... U n iv ersitas V icario ru m a lia s V icarii per.petui... de A nno D om ini M illesim o Q u a d rin gentesim o Sexagesim o Seiptimo de consensu e t ra tih a b itio n e C apitu li eju sd em S an ctae Ecclesiae M e tro p o lita n ae G nesnensis ac p ra e d ic ta e C ollegiatae L oviciensis fu n d a ta erecta...; P or. A rch. A kt. D aw. A rchid.
W arsz. Z biór a k tó w i d o ku m e n tó w dotyczących K o lleg ia ty Ł o w ic kie j (1433—1749) zebrane w 1749 r., N r 973 (dalej cyt. Z biór a k tó w i d o k u m en tó w ), s. 15, 30—35; P rotocollon a cto ru m Collegiatae L oviciensis (1793— 1798), s. 83—84; S ta tu ta e t P rivilégia In sig n is C a pituli L o vic ie n sis, volum en 1, zeb rał i opracow ał b ib lio tek arz ks. k an o n ik A lfons T r e p k o w s k i 1922 r., s. 32—40, 126.
63 A rch. A k t D aw. A rchid. W arsz., Erectio V icariorum et M ansiona- riorum Ecclesiae Collegiatae L o viciensis J. G ru szc zyń sk i, O rgin. N r 34 (Est in L ibro P riv ileg io ru m fo lio 95); F otokopię tego d o k u m e n tu podaje Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 73.
64 A rch. K ap. Łowicz, A cta con stitu tio n es et décréta V enerabilis C api
tu li L oviciensis A n n o D om ini M illesim o S ex ce n te sim o D uodecim o in - choata per m e M athiam N issen u m N o ta riu m de m andata D om inorum
ta cy jn y m z 1810 r . 65 o m aw iając obow iązki w ik ariu szy , pow o łu ją się na d o k u m e n t ere k cy jn y arc y b isk u p a G r u s z c z y ń s k i e g o z 1467 r.
Ks. J a n K o r y t k o w s k i w dziele A rc y b isk u p i G nieźnieńscy um ieścił ta k ż e odpis treśc i dok u m en tu erekcyjnego kolegium w ik ariu szy z datą
1467 ««.
W reszcie n a 1467 r., ja k o d atę ere k cji w ikariuszy, pow ołuje się odipis p rzy w ile ju fu n d a c ji i ere k cji w ik ariu szy i m a n sjo n a rz y dokonany w 1923 r. przez ks. A. T r e p k o w s k i e g o , b ib lio tek a rz a k ap itu ły ło
w ickiej ,7.
Z ra c ji różnego d ato w an ia d o k u m e n tu odnoszącego się do tego s a m ego fa k tu , w celu m ożliw ie dokładnego u sta le n ia d aty p o w sta n ia k o legium w ik a riu s zy , należy porów nać dostęp n e odpisy do k u m en tu e re k cyjnego i księgi, k tó re je zam ieszczają.
O m ów ione odpisy d o k u m e n tu erekcyjnego identycznie p o d ają to co sta n o w i isitotę i c h a ra k te r p raw n y ko leg iu m w ika riu szy, a w ięc cel po
w ołania, siposób pow oływ ania, liczbę, obow iązki i uposażenie w ikariuszy.
Różnią się one jedynie datą. I' ta k , odpis dok u m en tu erekcyjnego z d atą 1466, został um ieszczony w księgach pochodzących z X V II—X IX w.
N atom iast odpis tego dok u m en tu z d atą 1467 został sporządzony przez publicznego n o ta riu sza z L ib er B en eficio ru m , księgi pochodzącej z p o czątku X V I w ieku. Rów nież p rotokóły po w izy tacy jn e arcybiskupów , szczególnie p rotokół arc y b isk u p a G e m b i c k i e g o z 1619 r. w spom i
n a ją o ro k u 1467 jako dacie ere k cji ko leg iu m w ika riu szy.
W ydaje się, że różne podanie daty dostęp n y ch odpisów tego sam ego d o k u m e n tu erekcyjnego zostało spow odow ane p om yłką kopiarza i n o ta
riuszy przep isu jący ch pow yższy d o k u m e n t erekcyjny. To przypuszczenia
P raelatorum et C anonicorum L o viciensis conscripta et in praesentem liber inducta. L ib ru m 2-dus (A cta capituli liber 2-dus, 1612—1623), A.
1. 4., s. 159: ...Cura a n im a ru m p er vicario s p erp e tu o s ex e rc e tu r. P ra ec i- p u e d irec tio ohori et ca n tu s penes V icepraepositum est iu x ta P riv ileg iu m Jo a n n is A rchiepiscopi de A nno 1467...
65 Aroh. A k t Daw. A rchid. W arsz., W iz y ty G eneralne w Kollegiacie Ł o w ic k ie j (1714—1811), N r 872, s. 278: ...cura an im aru m in Collegium V icariorum p e rp e tu o ru m d ev o lu ta est id q u e p e r d ec retu m erectionis C ollegii VicarialiB... de A nno 1467...; W iz y ty Jeneralne w K ollegiacie Ł o w ic k ie j (1810—il859), tom 2, N r 943, s. 18: ...idque p e r d ec retu m erectionis C ollegii V icarialis ab Illu strissim o olim Jo a n n e G ruszczyński A rch ie- piscopo G nesnensi de 1467...; Arch. Diec. Włocł., A cta V isita tio n is G ene
ralis Insig. Colleg. L ov., s. 126. N ależy zaznaczyć, że ta księga n a s. 189 po d aje odm ienną datę, a m ianow icie 1466 r. Por. p rzy p is 54.
*• J . K o r y t k o w s k i , dz. cyt., tom 2, s. 516—S30.
67 A rch. A kt Daw. A rchid. W arsz., Spis p rzy w ile jó w i dotacji P rze
św ie tn e j K a p itu ły Ł o w ic k ie j 1433— 1509 r. zebrał i opracow ał bibliote
ka rz ks. k a n o n ik A lfons T r e p k o w s k i 1923 r., s. 5: 1467 3 k w ietn ia w Łow iczu A rcybiskup G ruszczyński — P riv ile g iu m fu n d a tio n is et erec
tionis... vicariorum et m ansionariorum p erp etu o ru m ecclesiae Collegia- ta e Lovic...
[15] Kolegium wikariuszy w Łowiczu 171
zd a ją się p o tw ierdzać rów nież inne nieisto tn e pom yłki, zm iany czy
o p u sz c z e n ia 6S. 1
O dpis d o k u m e n tu podający czas ere k cji ko leg iu m w ik a riu szy na rok 1467 w y d aje się być b a rd z iej w iarygodny z r a c ji a u to ry te tu publicznego n o ta riu sza sp orządzającego te n dokum ent, ja k i z tego w zględu, że p o d a je go księga bliższa czasowo dacie p o w sta n ia ko leg iu m w ik a riu szy , niż odpisy w sk azu jące czas ere k cji na 1466 r.
T akże f a k t u tw o rze n ia p rzy kolegiacie łow ickiej now ej in sty tu cji, k tó re j p rzeznaczeniem było zastępow anie p ra ła tó w i k anoników w obo
w iązkach, b y ł zbyt w ażnym w ydarzeniem , ażeby w zachow anej księdze p ra w i p rzy w ile jó w k a p itu ły łow ickiej nie podanio w łaściw ej d a ty erekcji.
B iorąc pod uw agę pow yższe ra c je m ożna p rzy ją ć 1467 r. ja k o datę p o w stan ia ko leg iu m w ik a riu szy p rzy kolegiacie w Łowiczu.
2. Treść d o k u m e n tu erek cyjn eg o
N a początku d o k u m e n t w ym ienia osobę jego w ystaw cy, a m ianow icie arc y b isk u p a gnieźnieńskiego J a n a G r u s z c z y ń s k i e g o 11. N astępnie podaje w yżej om ów ione pow ody sk ła n ia jąc e arc y b isk u p a do erygow ania now ej in sty tu c ji p raw n ej.
W dalszym ciągu fu n d a to r dowodzi, że przy kolegiacie w Łow iczu istn ieje grono w ik ariu sz y i m an sjo n arzy m a n u a ln y c h 70. T en sta n po
tw ie rd z a ją zresztą ta k że w cześniejsze dokum enty, ja k ak ty uposażenia 88 P o ró w n u ją c odpisy d o k u m sn tu erekcyjnego z 1466 r. (zamieszczony w księdze: Arch. K ap. Łowicz, E rekcje, s. 1—5) oraz z 1467 r. (zam iesz
czony w księdze: A rch. Kap. Łowicz, Jura et P rivilégia, s. 95— 103), m ożna dostrzec p ew n e n ieisto tn e różnice, ja k np.:
1466 r. 1467 r.
E rectio V icario ru m p e rp e tu o ru m P riv ileg iu m erectionis V icario-
in Łow icz ru m e t M ansionarioraim Eccle-
sia e C ollegiatae Doviciensis J. G ruszczyński
b ra k U nigenitus
E xcellentissim us Excellentiissim am
c u ltu cultus
69 J a n G r u s z c z y ń s k i , h e rb u P o ra j, urodził się w 1405 r. Ja k o pierw szy p ełn ił u rzą d k a n c le rz a K ró lestw a Polskiego. W 1449 r. został b isk u p e m w łocław skim , od 1463 r. rzą d ził diecezją k rak o w sk ą, a w 1464 r.
został m ia n o w an y arcy b isk u p em gnieźnieńskim . A rchidiecezją k ie ro w a ł przez dziew ięć la t i w ty m czasie zw ołał synody p ro w in cja ln e w la tac h 1466, 1469, 1471 i 1473. Z m a rł 8 p a ź d ziern ik a 1473 r. P or. St. B u ż e ń s k i, Ż y w o ty a rc yb isk u p ó w gnieźnieńskich, p ry m a só w K o ro n y p o lsk ie j i W iel
kiego K sięstw a L itew skieg o , W ilno 1852, tom 2, s. 96—'112; J. K o r y t - k o w s k i , dz. cyt., tom 2, s. 329—387; K. M a l i n o w s k i , G r u s z c z y ń s k i J a n (1405—1473), W: P olski S łow nik B iograficzny, W rocław — W arszaw a—K ra k ó w 1960—1961, tom 9, s. 55—57.
70 Arcih. K ap. Łowicz, Ju ra et P rivilégia, s. 96: ...In O ppido Łowicz ..Ecclesiam C ollegiatam ... sig n a n te r V icaris e t M ansionariis m a n u a- libus...
a rc y b isk u p a J a n a S p r o w s k i e g o z dnia 4 lipca 1459 r . 71, z dnia 23 k w ie tn ia 1462 r . 72 i z d n ia 13 stycznia 1464 r. 73. fra g m e n t sta tu tó w k a p itu ły łow ickiej z 1461 r . 74 oraz e re k c ja ołtarza św. M ikołaja doko
n a n a przez arc y b isk u p a G r u s z c z y ń s k i e g o dn ia 26 sty czn ia 1465 r.75.
T en o sta tn i w dokum encie ere k cy jn y m ko leg iu m w ik a riu szy zaznacza, że n a now o uposaża istn iejący ch w ik ariu szy i m an sjo n arzy , um ożliw ia
jąc im przez to sum ienne spełnienie obow iązków , aby w te n spsób p r z y czyniali się do pow iększenia chw ały B o ż e j76. Było to konieczne, gdyż w ik ariu sz e nie m ając należytego uposażenia m ogli ta k że spełniać f u n k cje d u sz p aste rsk ie w innych kościołach p ara fia ln y c h , a przez to w p r a k tyce nie w yw iązyw aliby się należycie z pow ierzonych im obow iązków w kościele kolegiackim 77.
W trosce w ięc o za rad zen ie potrzebom litu rg iczn y m i d u sz p aste rsk im w p a ra fii kolegiackiej, arcy b isk u p G r u s z c z y ń s k i postanow ił, że dotychczasow i w ik ariu sz e i m ansjonarze, zgodnie z p rz y ję tą p ra k ty k ą w innych kolegiatach arc h id iec esji gnieźnieńskiej, będą „ w ikariuszam i sta ły m i” 78.
Zgodnie z b rzm ieniem om aw ianego dokum entu, ere k cję w ikariuszy i m a n sjo n a rz y sta ły c h p rzy kolegiacie w Łow iczu poprzedziło zasięgnię
cie ra d y i uzy sk an ie zezw olenia p ra ła tó w i k anoników k a p itu ły m e tro po litaln e j w G nieźnie oraz k a p itły kolegiaokiej w Ł o w ic z u 79.
71 Tam że, s. 90—93: 1459. O bligatio su p e r A n n iv ersa riu m et M issae p ro an im am T hom ae Episcopi C racoviensi. Nos Jo a n n es (Sprow ski) ...Ecclesiae G nesnensis A rchiepiscopus et P rim as... récépissé titu lo Do- nationis... Q uingentos florenos hungaricales... a R everendo in C h risto P â tre D om ino T hom ae ...Episcopi C racoviensi p ro fab rica , stru c tu ra , aedificatio n e ...vel p ro creatio n e e t fu n d atio n e V icario ru m C anonicalium p e rp e tu o ru m in eadem Ecclesia (Collegiatae Loviciensis.)...
72 T am że, s. 59: 1462. P riv ileg iu m F u n d atio n is M issae de B eata V ir- ginis M aria Jo a n n is de S prow a A rchiepiscopi G nesnensis in decim is Roguźno...
73 A rch. K ap. Łowicz, E rekcje, s. 15—16: Em ptio D om us pro D om inis V icariis A nno D om ini M illesim o Q u adringentesim o S exagesim o Q u arto fer.ia q u in ta p ro x im a p o st F estu m E p ifan ia m Domini...
74 A rch. K ap. Łow icz, S ta tu ta V enerab. Col. Vic., s. 7 (20): H aec su n t e x c e rp ta de S ta tu tis D om inorum P ra e la to ru m e t C anonicorum , de A nno D om ini 1461...
75 A rch. K ap. Łowicz, Ju ra et P rivilégia, s. 61—71: 1465. E reetio a lta ris s. Nicolai...
76 T am że, s. 96: ...signanter V icariis e t M an sio n ariis m a n u alib u s n o v ite r d o ta tis fuisse... u t firm a ti eo fe rv e n tiu s O fficiis et L audibus D ivinis in te n d ere v a le a n t ... a tq u e possint...
77 P or. H. R y b u s , K olegiata w K ru szw ic y w latach 1514—1531, S tu d ia Theologica V arsav ien sia, rok 8 (1970), пт 2, s. 150— 157.
78 A rch. K ap. Łowicz, Ju ra e t P rivilégia, s. 96—97: ...signanter V icariis e t M ansionariis m anualibus... v olentes eosdem V icarios ju x ta m orem a lia ru m C ollegiatarum ... in an te a in titu la ri e t n o m in a ri p eip e tu o s d e- cernim us...; P or. J. N o w a c k i , dz. cyt., to m 2, s. 622.
79 A rch. K ap. Łowicz, Ju ra et P rivilégia, s. 97, 102: ...consensu e t v o - luntate... P ra e la to ru m e t C anonicorum dictae Ecclesiae... C ollegiatae
