522015 WARMIŃSKIE STUDIA

2015 52

Wydawnictwo

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

STUDIA

WARMIŃSKIE

STUDIA WARMIÑSKIE • THE STUDIES OF WARMIA RADA NAUKOWA

ks. Andrzej Bronk (KUL JPII, Lublin), Bernardeth Caero Bustillos (Universidad Católica Boliviana „San Pablo”, Boliwia), ks. Pawe³ Góralczyk (UKSW, Warszawa), ks. Stanis³aw Janeczek (KUL JPII, Lublin), ks. Jan Krokos, (UKSW, Warszawa), Oksana Mikheieva (Ukraiñski Uniwersytet Katolicki we Lwowie, Ukraina), Andrzej Olubiñski

(UWM, Olsztyn), ks. Josef Römelt (Universität Erfurt, Niemcy), Bronis³aw Sitek (Wy¿sza Szko³a Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Józefowie, Józefów), Helena S³otwiñska (KUL JPII, Lublin), ks. Henryk Stawniak (UKSW, Warszawa), Denys Svyrydenko (Uniwersytet Pedagogiczny w Kijowie, Ukraina), ks. Jan Szpet (UAM, Poznañ), ks. Mariusz Szram (KUL JPII, Lublin), Andreas Wagner (Universität Bern, Szwajcaria),

ks. Jan Walkusz (KUL JPII, Lublin), o. Andrzej Wodka CSSR (Accademia Alfonsiana, W³ochy) RECENZENCI

Zofia Abramowicz, Tetyana Andrushchenko, ks. W³odzimierz Bielak, ks. Rados³aw Cha³upniak, Jerzy Ciapa³a, ks. Wies³aw Dyk, ks. Antoni Dêbiñski, Elvira Gerasimova, Bo¿ena Gronowska, ks. Krzysztof Guzowski, Michael Kotsch, ks. Miros³aw Kowalczyk, Olga Kyvlyuk, Valerij Lastovskiy, Taras Lyuty, ks. Pawe³ Mazanka,

Anatolij Morozov, ks. Maciej Olczyk, ks. Joachim Piecuch, Beata Pitu³a, ks. Andrzej Proniewski, Jan Prusak, Sergiusz Rudenko, Vo³odymyr Saveliev, Miko³aj Shut, ks. Kazimierz Skoczylas, Denys Svyrydenko, Ewa Syrek,

ks. Janusz Szulist, Miros³aw Szumi³o, Olena Uvarkina, bp Henryk Wejman, ks. Ireneusz Werbiñski, ks. Dariusz Zagórski

REDAKTORZY TEMATYCZNI

Arkadiusz Gut (filozofia), ks. Piotr Duksa (teologia), Ma³gorzata Suœwi³³o (nauki o rodzinie), Piotr Krajewski (prawo), ks. Jan Walkusz (historia)

REDAKCJA WYDAWNICZA I PROJEKT OK£ADKI Maria Fafiñska

REDAKCJA

ks. Zdzis³aw Kieliszek (redaktor naczelny), ks. Karol Jasiñski, Aleksandra Nalewaj, Maria Piechocka-K³os, Barbara Rozen, Mariagrazia Rizzi (W³ochy), Sergiusz Terepiszczy (Ukraina)

REDAKTORZY JÊZYKOWI

Maria Fafiñska (jêzyk polski), Emilia Dabek (native speaker – jêzyk angielski),

Sergiusz Terepiszczy (native speaker – jêzyk rosyjski), Wolfgang Wenger (native speaker – jêzyk niemiecki) ADRES REDAKCJI

„Studia Warmiñskie”

ul. Kard. Stanis³awa Hozjusza 15 11-041 Olsztyn e-mail: studiawarminskie@onet.pl

strona internetowa: http://www.studiawarminskie.uwm.edu.pl/

Redakcja informuje, ¿e wersj¹ pierwotn¹ czasopisma jest wydanie papierowe on-line: http://wydawnictwo.uwm.edu.pl

http://www.studiawarminskie.uwm.edu.pl/numery-studiow-warmi-skich/

ISSN 0137-6624

© Copyright by Wydawnictwo UWM • Olsztyn 2015

Wydawnictwo UWM ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn

tel. 89 523 36 61, fax 89 523 34 38 www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/

e-mail: wydawca@uwm.edu.pl Nak³ad 165 egz.

Ark. wyd. 28, ark. druk. 23,75

Druk: Zak³ad Poligraficzny UWM w Olsztynie, zam. nr 42

Sylwia Górzna, Aspekty polityczne Listów apostolskich papie¿a Jana Paw³a II:

„Redemptionis anno” i „Tertio millenio adveniente” ... 11 Ks. Karol Jasiñski, Nature of Religious Truth (Natura prawdy religijnej) ... 23 Pawe³ Polaczuk, Kilka uwag o kontraktowym uzasadnieniu zasad sprawiedliwoœci

u Johna Rawlsa... 37 Wadym Slusar, „Ïëàíøåòíîå ñîçíàíèå” êàê ñóáúåêòèâíàÿ ñîñòàâëÿþùàÿ

„ðàöèîíàëüíîãî íàñèëèÿ” â ãëîáàëèçèðîâàííîì ìèðå („Tabletowa

œwiadomoœæ” jako subiektywny element „racjonalnej przemocy” w dobie

globalizacji) ... 51 Sergiusz Terepiszczy, Ôóòóðîëîãèÿ êàê ïðåäìåò ñîöèàëüíîé ôèëîñîôèè

(Przysz³oœæ jako przedmiot badañ filozofii spo³ecznej) ... 63 Kateryna Kyrylenko, Complementarity as a Principle of Epistemology

(KomplementarnoϾ jako zasada epistemologii) ... 75 Sergiusz Rusakow, Modern Television Series as a Phenomenon of Popular

Culture (Nowoczesny serial jako zjawisko kultury popularnej) ... 85 Olena Dolgochub, Ìîäóñû ñåêóëÿðèçàöèè â êîíöåïöèè ×àðëüça Òåéëîðà

(Przejawy sekularyzacji w koncepcji Charlesa Taylora) ... 95 Oleg Potsyurko, Äèñêóðñ ñâîáîäû â ïðîçå Òàðàña Øåâ÷åíêî (Rozwa¿ania

o wolnoœci w twórczoœci Tarasa Szewczenki) ...107 Teologia

Bp Andrzej F. Dziuba, Cz³owiek jako istota moralna ... 119 Marcin Cielecki, Najwspanialszy sen ¿ycia. Soborowoœæ Miko³aja Bierdiajewa ...137 Ks. Adam Bielinowicz, Zagadnienie aborcji w za³o¿eniach programowych

i wybranych podrêcznikach do religii...151 Ks. Tomasz Sza³anda, Obrzêd egzorcyzmu wiêkszego Ÿród³em przepowiadania ...163 Pawe³ A. Makowski, Modlitwa o pokój trosk¹ o ³ad miêdzynarodowy w nauczaniu

Jana Paw³a II ...177 Nauki o rodzinie

Ks. Marcin Niesporek, Przemiany cywilizacyjne rodziny w nauczaniu

wielkopostnym biskupów polskich (1979-2005) ...187 Anna Zellma, Autoedukacja nauczyciela wychowania do ¿ycia w rodzinie wobec

wyzwañ spo³eczeñstwa wiedzy...201 Ks. Wojs³aw Czupryñski, Przygotowanie do ma³¿eñstwa w obliczu wspó³czesnych

wyzwañ kulturowych ...215 Prawo

Krystyna Zió³kowska, Zjawisko mobbingu w zak³adzie pracy ...227 Dorota Lis-Staranowicz, Posiadanie gospodarstwa przez ma³¿onków a wpis

do ewidencji producentów rolnych. Studium jednego przypadku ...241

4 Spis treści

Historia

Ks. Marek Jodkowski, Katolicka placówka duszpasterska w Suszu w latach

1879–1884 ...257 Maria Piechocka-K³os, „Privatus carcer” w ustawodawstwie cesarzy rzymskich

(IV–VI w.) ...271 Roman Kordonski, Likwidacja Koœcio³a greckokatolickiego w latach 1939–1946

na Ukrainie ...281 Aleksander Kravets, The Relations between State and Religion in Germany

in 20-30 years of XX Century: the Experience of Baptist Societies

(Stosunki pomiêdzy pañstwem a religi¹ w Niemczech w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.: doœwiadczenia Koœcio³a Chrzeœcijan Baptystów) ...291 Roman Puyda, Òðóä ïðåäñòàâèòåëåé óêðàèíñêîãî íàöèîíàëüíî-

-äåìîêðàòè÷åñêîãî îáúúåäíàííÿ â ñåéìå è ñåíàòå Ïîëüøè 1935–1937 ãã.

(Udzia³ przedstawicieli Ukraiñskiego Zjednoczenia Narodowo- -Demokratycznego w dzia³alnoœci polskiego sejmu i senatu

w latach 1935–1937) ...303 Sergiusz Trubczaninow, Âëèÿíèå àðõåîëîãèè íà ðàçâèòèå èñòîðè÷åñêîé

ãåîãðàôèè êàê íàóêè è ó÷åáíîé äèñöèïëèíû â ñåðåäèíå XIX – íà÷àëå XX ââ.

(Wp³yw archeologii na rozwój geografii historycznej jako dyscypliny

naukowej i przedmiotu studiów w po³owie XIX w. – na pocz¹tku XX w.)...315 Sergiusz Kutsenko, Îñîáåííîñòè ñòðóêòóðû è èíôîðìàöèîííîå íàïîëíåíèå

ñàéòà ìóçååâ (Charakterystyka struktury i treœci stron internetowych

muzeów) ...327 Igor Brajlan, Ïîëèòè÷åñêîå ðàçâèòèå áðèòàíñêèõ êîëîíèé â Êàðèáñêîì

áàññåéíå çà Âåñòìèíñòåðñêîé ìîäåëüþ (1931–1944 ãã.) (íà ïðèìåðå ßìàéêè) (Model westminsterski jako typowy model rozwoju politycznego

brytyjskich kolonii na Karaibach (1931–1944) (Jamajka)) ...339 Andrzej Petrenko, Ïóòè ðåôîðìèðîâàíèÿ öåðêîâíî-ïàðàôèàëüíûõ øêîë

êèåâñêèì ìèòðîïîëèòîì Ïëàòîíîì (Ãîðîäåöêèì) (Odnowienie szkolnictwa parafialnego przez metropolitê kijowskiego Platona (Horodeckiego)) ...349

Sprawozdania

Ks. Zdzis³aw Kieliszek, XVI Dni Interdyscyplinarne „Misja teologii

w uniwersytecie” (9–10 czerwca 2015 r.) ...359 Recenzje

Katecheza multimedialna – dzieci w wieku 5–9 lat, Young Digital Planet 2014 (ks. Adam Bielinowicz) ...363 Ks. Stanis³aw Kozakiewicz, Stanis³awa Hozjusza nauka o zbawieniu w Koœciele

katolickim. Rozwój wybranych aspektów eklezjologicznych i soteriologicznych myœli Hozjusza w relacji do osi¹gniêæ teologii wspó³czesnej, Wydzia³ Teologii Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2013, ss. 306

(bp Andrzej F. Dziuba) ...367

Zbigniew Zarembski, Troska Koœcio³a w Polsce o ma³¿eñstwo i rodzinê po Soborze Watykañskim II. Studium teologicznopastoralne, Toruñ 2013, ss. 408

(ks. Janusz Szulist) ...371 Volker Reinhardt, Pius II. Piccolomini. Der Papst, mit dem die Renaissance begann.

Eine Biographie, München 2013, SS. 392 (Pius II Piccolomini. Papie¿, z którym rozpocz¹³ siê renesans. Biografia) (ks. Wojciech Zawadzki)...375 Wykaz skrótów ...379

6 Spis treści

CONTENTS Philosophy

Sylwia Górzna, Political Aspects of Apostolic Letters of Pope John Paul II:

“Redemptionis Anno” and “Tertio Millenio Adveniente” ... 11 Rev. Karol Jasiñski, Nature of Religious Truth ... 23 Pawe³ Polaczuk, Some Remarks on the Contractarian Justification of the Principles

of Justice as Set Forth in John Rawls’s Theory ... 37 Wadym Slusar, „Tablet Consciousness” as a Subjective Component of „Rational

Violence” in the Globalized World ... 51 Sergiusz Terepiszczy, Futurology as a Subject of Social Philosophy ... 63 Kateryna Kyrylenko, Complementarity as a Principle of Epistemology ... 75 Sergiusz Rusakow, Modern Television Series as a Phenomenon of Popular

Culture ... 85 Olena Dolgochub, Modes of Secularization in Charles Taylor’s Conception ... 95 Oleg Potsyurko, Discourse of Freedom in Prose of Taras Shevchenko ...107

Theology

Bhp Andrzej F. Dziuba, Man as a Moral Being ... 119 Marcin Cielecki, Life’s Greatest Dream. Conciliarism by Nikolai Berdyaev ...137 Rev. Adam Bielinowicz, The Issue of Abortion in the Program Assumptions

and Textbooks on Religion...151 Rev. Tomasz Sza³anda, The Rite of Major Exorcism as a Source of Preaching ...163 Pawe³ A. Makowski, Praying for Peace as an Expression of Caring for Global

Harmony in the Teachings of John Paul II ...177

Family Studies

Rev. Marcin Niesporek, Civilizational Transformations of a Family in Lent

Teaching of Polish Bishops (1979–2005) ...187 Anna Zellma, Self-Education of a Preparation for Family Life Teacher

in the Face of Challenges Posed by the Knowledge-Based Society ...201 Rev. Wojs³aw Czupryñski, Marriage Preparation in Regard to Modern Cultural

Demands...215 Law

Krystyna Zió³kowska, The Mobbing Phenomenon in the Workplace ...227 Dorota Lis-Staranowicz, The Possession of Farm by the Spouses and the Entry

in the Register of Agricultural Producers. A Single Case Study ...241 History

Rev. Marek Jodkowski, Catholic Pastoral Institution in Susz in the Years

1879–1884 ...257

Maria Piechocka-K³os, “Privatus Carcer” in the Legislation of the Roman

Emperors (IV–VI) ...271 Roman Kordonski, Liquidation of the Greek Catholic Church from 1939–1946 ...281 Aleksander Kravets, The Relations between State and Religion in Germany

in 20–30 years of XX Century: the Experience of Baptist Societies ...291 Roman Puyda, Labour of Representatives of the Ukrainian National Democratic

Union in a Sejm and Senate of Poland 1935–1937 ...303 Sergiusz Trubczaninow, The Influence of Archaeology on the Development

of Historical Geography as a Science and Academic Discipline in the Middle of the XIX – Early XX Centuries ...315 Sergiusz Kutsenko, Features of the Structure and Content of the Museum Site ...327 Igor Brajlan, Political Development of the British Colonies in the Caribbean

for the Westminster Model (1931–1944) (Jamaica) ...339 Andrzej Petrenko, The Ways of Reforming Parochial Schools by Kiev Metropolitan

Platon (Gorodetsky) ...349 Reports

Rev. Zdzis³aw Kieliszek, The XVI. Interdisciplinary Days “The Mission

of Theology at the University” (9–10 June 2015) ... 359 Reviews

Katecheza multimedialna – dzieci w wieku 5–9 lat, Young Digital Planet 2014 (Catechesis Multimedia – Children aged 5–9 years)

(Rev. Adam Bielinowicz) ... 363 Rev. Stanis³aw Kozakiewicz, Stanis³awa Hozjusza nauka o zbawieniu

w Koœciele katolickim. Rozwój wybranych aspektów eklezjologicznych

i soteriologicznych myœli Hozjusza w relacji do osi¹gniêæ teologii wspó³czesnej, Wydzia³ Teologii Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie,

Olsztyn 2013, ss. 306 (Stanislaus Hozjusz Doctrine of Salvation in the Catholic Church. Development of Selected Aspects of the Ecclesiological

and Soteriological Thought Hozjusz in Relation to the Achievements

of Contemporary Theology) (Bhp Andrzej F. Dziuba) ...367 Zbigniew Zarembski, Troska Koœcio³a w Polsce o ma³¿eñstwo i rodzinê

po Soborze Watykañskim II. Studium teologicznopastoralne,

Toruñ 2013, ss. 408 (The Concern of the Church in Poland with Marriage and Family after the Second Vatican Council. Theological and Pastoral Study) (Rev. Janusz Szulist) ...371 Volker Reinhardt, Pius II. Piccolomini. Der Papst, mit dem die Renaissance

begann. Eine Biographie, München 2013, SS. 392 (Pius II Piccolomini.

The Pope, which began Renaissance) (Rev. Wojciech Zawadzki) ...375 Abbreviation ...379

8 Inhaltsverzeichnis

INHALTSVERZEICHNIS Philosophie

Sylwia Górzna, Politische Aspekte der Apostolischen Schreiben

von Papst Johannes Paul II: „Redemptionis Anno“ und „Tertio Millenio

Adveniente“ ... 11

Karol Jasiñski, Die Natur der religiösen Wahrheit ... 23

Pawe³ Polaczuk, Einige Bemerkungen zur vertraglichen Begründung von Gerechtigkeitsprinzipien Bei John Rawls ... 37

Wadym Slusar, „Flachbett-Bewusstsein“ als subjektive Komponente der „rationalen Gewalt“ in der globalisierten Welt ... 51

Sergiusz Terepiszczy, Zukunftsforschung als Gegenstand der Sozialphilosophie ... 63

Kateryna Kyrylenko, Komplementarität als Prinzip der Erkenntnistheorie ... 75

Sergiusz Rusakow, Moderne Fernsehserien als ein Phänomen der Popkultur ... 85

Olena Dolgochub, Die Modi der Säkularisierung in der Konzeption von Charles Taylor ... 95

Oleg Potsyurko, Der Diskurs über die Freiheit in der Prosa von Taras Shevchenko ...107

Theologie Andrzej F. Dziuba, Der Mensch als ein Moralwesen ... 119

Marcin Cielecki, Der herrlichste Traum des Lebens. Konziliarismus von Nikolai Berdjajew ... 137

Adam Bielinowicz, Die Frage nach der Abtreibung in den Programmannahmen und Lehrbüchern zur Religion ... 151

Tomasz Sza³anda, Der Ritus des höheren Exorzismus als Quelle der Predigt ... 163

Pawe³ A. Makowski, Gebet für Frieden und Sorgen zur Weltordnungspolitik in der Lehre von Johannes Paul II ... 177

Familienstudien Marcin Niesporek, Zivilisationswandlung der Familie in der Fastenlehre der polnischen Bischöfe (1979–2005) ...187

Anna Zellma, Selbstbildung des Lehrers für das Fach Erziehung zum Leben in der Familie angesichts der Herausforderungen der Wissensgesellschaft ...201

Wojs³aw Czupryñski, Ehevorbereitung angesichts der gegenwärtigen kulturellen Herausforderungen ...215

Recht Krystyna Zió³kowska, Das Mobbing-Phänomen am Arbeitsplatz...227

Dorota Lis-Staranowicz, Der Besitz der landwirtschaftlichen Betriebe durch Ehegatten und die Eintragung in das Register der Landwirtschaftlichen Erzeuger. Einzelfallstudie ...241

Geschichte

Marek Jodkowski, Die katholische Seelsorgestelle in Rosenberg/Susz

in den Jahren 1879 bis 1884 ...257 Maria Piechocka-K³os, „Privatus carcer“ in der Gesetzgebung des römischen

Kaisers (IV–VI) ...271 Roman Kordonski, Die Auflösung der griechisch-katholischen Kirche

in den Jahren 1939–1946 ...281 Aleksander Kravets, Staatlich-kirchliche Beziehungen in Deutschland

in den zwanziger und dreissiger Jahren des 20. Jahrhunderts: Erfahrungen der baptistischen Gemeinden ...291 Roman Puyda, Die Arbeit der Repräsentanten der ukrainisch-national-

-demokratischen Gruppe in Sejm und Senat von Polen (1935–1937) ...303 Sergiusz Trubczaninow, Der Einfluss der Archäologie auf die Entwicklung

der historischen Geographie wie der Wissenschaft und der Studiendisziplin in der Mitte XIX – Anfang XX Jh. ...315 Sergiusz Kutsenko, Die Struktur und der Inhalt der Museumswebseiten ...327 Igor Brajlan, Politische Entwicklung der britischen Kolonien in der Karibik

nach dem Westminster-Modell (1931–1944) (Jamaika) ...339 Andrzej Petrenko, Die Wege der Neuerung der Parochialschule durch den Kiewer

Metropoliten Platon (Horodecki) ...349 Berichte

Zdzis³aw Kieliszek, Die XVI. interdisziplinarischen Tage „Die Mission

der Theologie an der Universität“ (9–10 Juni 2015) ...359 Rezensionen

Katecheza multimedialna – dzieci w wieku 5–9 lat, Young Digital Planet 2014 (Die Multimedia-Katechese – Kinder im Alter von 5–9 Jahre)

(Adam Bielinowicz)...363 Stanis³aw Kozakiewicz, Stanis³awa Hozjusza nauka o zbawieniu w Koœciele

katolickim. Rozwój wybranych aspektów eklezjologicznych i soteriologicznych myœli Hozjusza w relacji do osi¹gniêæ teologii wspó³czesnej, Wydzia³ Teologii Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2013, ss. 306 (Die Heilslehre von Stanislaus Hozjusz in der katholischen Kirche.

Entwicklung ausgewählter Aspekte der ekklesiologischen und soteriologischen Denk von Hozjusz in Bezug auf die Errungenschaften der zeitgenössischen Theologie) (Andrzej F. Dziuba) ...367 Zbigniew Zarembski, Troska Koœcio³a w Polsce o ma³¿eñstwo i rodzinê po Soborze

Watykañskim II. Studium teologicznopastoralne, Toruñ 2013, ss. 408

(Die Sorge der Kirche in Polen für die Ehe und die Familie nach dem Zweiten Vatikanischen Konzil. Die theologischen und pastoralen Studien)

(Janusz Szulist) ...371 Volker Reinhardt, Pius II. Piccolomini. Der Papst, mit dem die Renaissance

begann. Eine Biographie, München 2013, SS. 392 (Wojciech Zawadzki) ...375 Abkürzungsverzeichnis ...379

STUDIA WARMIŃSKIE 52 (2015) ISSN 0137-6624

Aspekty polityczne Listów apostolskich papieża Jana Pawła II: Redemptionis anno

i Tertio millenio adveniente

Słowa kluczowe: Jan Paweł II, List apostolski Redemptionis anno, List apostolski Tertio mille- nio adveniente, trialog międzyreligijny, polityka konsensu.

Keywords: Pope John Paul II, Apostolic Letter Redemptionis anno, Apostolic Letter Tertio Millennio adveniente, interreligious trialogue, consensus policy.

Schlüsselworte: Johannes Paul II., Apostolisches Schreiben Redemptionis anno, Apostoli- sches Schreiben Tertio millenio adveniente, Trialog, Konsenspolitik.

Sylwia Górzna

Instytut Historii i Politologii Akademia Pomorska w Słupsku

Adres/Adresse/Anschrift: dr Sylwia Górzna, Instytut Historii i Politologii, Akademia Pomorska w S³up- sku, ul. Arciszewskiego 22 a, 76-200 S³upsk, sylwiagorzna@wp.pl.

1 S. Górzna, Polityka w nauczaniu Jana Paw³a II, Collectanea Theologica 2 (2013), s. 147, przyp. 2.

2 Ibidem, s. 148, przyp. 18.

3 J. Borgosz, Drogi i bezdro¿a filozofii pokoju (od Homera do Jana Paw³a II), Warszawa 1989, s. 290.

Wstęp

Papie¿ Jan Pawe³ II, rozwijaj¹c doktrynê Soboru Watykañskiego II (1962–

–1965) o innych religiach, wypowiada³ siê w licznych dokumentach na temat trialogu miêdzyreligijnego, który oznacza dialog Koœcio³a katolickiego z islamem i judaizmem. Od pocz¹tku pontyfikatu (1978–2005) wprowadza³ soborowe na- uczanie w ¿ycie Koœcio³a, dotyczy³o to równie¿ rozumienia dzia³alnoœci poli- tycznej¹. Polityka w papieskim rozumieniu to wszelka ludzka dzia³alnoœæ, która zmierza do wspólnego dobra, która jest osadzona w mi³oœci i solidarnoœci spo³ecznej².

Jan Pawe³ II, kontynuuj¹c w zmieniaj¹cych siê warunkach filozofiê pokoju swoich poprzedników, wniós³ do niej nowe elementy doktrynalne³. Program

12 Sylwia Górzna

Filozofia

papieski opiera³ na poszanowaniu praw ludzkich, jak równie¿ na poszanowaniu wartoœci etycznych: prawdy, wolnoœci, sprawiedliwoœci i mi³oœci⁴.

W niniejszym artykule zaprezentowano wybrane dokumenty papieskie: Li- sty apostolskie Redemptionis anno oraz Tertio millennio adveniente, w których podejmowane jest zagadnienie trialogu miêdzyreligijnego oraz odniesiono siê do aspektów politycznych. Co warte podkreœlenia, wskazane dokumenty przyczy- niaj¹ siê do pokojowego wspó³istnienia wielu religii, które powinny podj¹æ s³u¿- bê na rzecz pokoju miêdzy narodami. Omówiono tak¿e koncepcjê polityki kon- sensu – porozumienia osi¹ganego przede wszystkim na drodze trialogu oraz koncepcjê polityki bez stosowania przemocy (polityka non-violence), które dla wyznawców ró¿nych religii proponowa³ papie¿ Jan Pawe³ II.

W nauczaniu spo³ecznym Koœcio³a katolickiego zwraca siê uwagê na zna- czenie konsensu opartego na trialogu, którego podstaw¹ jest godnoœæ osoby ludzkiej oraz jej prawa interpretowane w duchu wolnoœci (prawa cz³owieka).

Wymóg realizacji dobra wspólnego uzasadnia d¹¿enie wszystkich podmiotów do uzgodnienia kompromisu i konsensu w rodz¹cym napiêcia i konflikty spo³e- czeñstwie pluralistycznym. W ¿yciu politycznym konsens jest uwarunkowany osi¹gniêciem zgodnych przekonañ w spornych kwestiach b¹dŸ przyjêciem wspólnych celów przez osoby lub grupy spo³eczne⁵.

1. List apostolski Redemptionis anno (20 IV 1984) List apostolski Jana Paw³a II Redemptionis anno⁶ zosta³ og³oszony 20 IV 1984 r. na zakoñczenie Roku Odkupienia. Papie¿ przyzna³ w nim, ¿e pragn¹³ odbyæ pielgrzymkê do Ziemi Œwiêtej i Jerozolimy, ale chocia¿ nie móg³ siê tam znaleŸæ w sensie fizycznym, to czu³ siê duchowym pielgrzymem i prosi³ Króla Pokoju o dar odkupienia i pokój⁷. Wyrazi³ w nim swoje zatroskanie o przysz³e losy Jerozolimy (Œwiêtego Miasta w oryginale)⁸. Nawi¹za³ do papie¿a Paw³a VI (pontyfikat w latach 1963–1978), który w dniach 4–6 I 1964 r. odby³ pielgrzym- kê do Ziemi Œwiêtej i Jerozolimy⁹.

4 R. Rajecki, Stolica Apostolska wobec rozbrojenia, Warszawa 1989, s. 41.

5 I. Mroczkowski, Konsens, w: B. Migut (red.), Encyklopedia katolicka, t. 9, Lublin 2002, kol. 679–680.

6 Treœæ tego dokumentu W. Chrostowski, R. Rubinkiewicz (oprac.), ¯ydzi i judaizm w dokumen- tach Koœcio³a i nauczaniu Jana Paw³a II (1965–1989), Warszawa 1990, s. 135–139.

7 Redemptionis anno, w: G. Polak (red.), Wielka Encyklopedia Jana Paw³a II, t. 5, Warszawa 2005, s. 225.

8 Znaczenie Jerozolimy dla chrzeœcijan. Memorandum zwierzchników wspólnot chrzeœcijañskich z Ziemi Œwiêtej, t³um. G. Ignatowski, WiêŸ 450 (1996), nr 4, s. 143.

9 S. Górzna, Dialog z islamem w nauczaniu papie¿a Paw³a VI, Forum Teologiczne XIV (2013), s. 159.

Jan Pawe³ II wykaza³ w Liœcie¹⁰, ¿e Jerozolima stanowi „trójstykow¹ oj- czyznê” dla wyznawców trzech religii monoteistycznych, których g³êbokie przy- wi¹zanie „siêga pocz¹tków Islamu” oraz t³umaczy siê „ponadtysi¹cletni¹ niemal nieprzerwan¹ ich tam obecnoœci¹”¹¹. Konsultor Rady ds. Dialogu Religijnego Konferencji Episkopatu Polski, cz³onek Komitetu ds. Dialogu z Religiami Nie- chrzeœcijañskimi tej Rady, Eugeniusz Sakowicz, przypomina, ¿e tutaj spe³ni³o siê historyczne „biblijne objawienie Boga, dosz³o do nawi¹zania dialogu pomiêdzy Bogiem a ludŸmi”, dlatego dialog chrzeœcijañstwa, judaizmu i islamu zawsze bêdzie mieæ w „tle” Jerozolimê¹².

Jan Pawe³ II wykaza³ w tym dokumencie, czym dla wyznawców trzech religii monoteistycznych jest Jerozolima i stwierdzi³, ¿e „goœci” ona ¿ywe wspól- noty wierz¹cych. Ich obecnoœæ jest Ÿród³em nadziei dla tych, którzy we wszyst- kich zak¹tkach œwiata spogl¹daj¹ na Œwiête Miasto jako na w³asne duchowe dziedzictwo, znak pokoju oraz harmonii¹³.

Jerozolima to „ojczyzna serc wszystkich duchowych potomków Abraha- ma”¹⁴, którzy powinni w tym miejscu podejmowaæ refleksjê nad znaczeniem wiary tego patriarchy w celu kszta³towania w³asnych postaw religijnych i wiêzi wspólnotowych¹⁵. Abraham zobowi¹zuje wyznawców trzech religii monote- istycznych do wspó³pracy na rzecz pokoju, jest patronem pokoju¹⁶. Wyznawcy tych religii s¹ braæmi i siostrami w wierze Abrahama. W dziele braterstwa cz³o- wiek traktuje jak braci wszystkich cz³onków rodziny ludzkiej, ¿yczy im pokoju, wspó³dzia³a z nimi, aby unikn¹æ groŸby wojny¹⁷.

Papie¿ da³ wyraz osobistemu prze¿yciu: „Myœlê z utêsknieniem o dniu, w którym wszyscy bêdziemy naprawdê uczniami Boga (J 6, 45), aby s³uchaæ Jego orêdzia pojednania i pokoju. Myœlê o dniu, w którym ¿ydzi, chrzeœcijanie i muzu³manie bêd¹ mogli pozdrowiæ siê w Jerozolimie s³owami pokoju, z jakimi Jezus zwróci³ siê do swoich uczniów po zmartwychwstaniu: Pokój wam!

10 Zob. T. Michel, M. Fitzgerald (red.), Recognize the Spiritual Bonds which Unite Us. 16 years of Christian – Muslim Dialogue, Vatican City 1994, s. 56.

11 M. Horoszewicz, rec. Islam w dokumentach Koœcio³a i nauczaniu Jana Paw³a II (1965–1996), E. Sakowicz (oprac.), Przegl¹d Religioznawczy 2 (1997), s. 147.

12 E. Sakowicz, Dialog chrzeœcijañstwa z islamem w nauczaniu Jana Paw³a II, w: H. Zimoñ (red.), Dialog miêdzyreligijny, Lublin 2004, s. 261, przyp. 6. Por. idem, Dialog z islamem w ujêciu Jana Paw³a II, w: J. Perszon (red.), Jan Pawe³ II a religie œwiata, Toruñ 2007, s. 105.

13 Redemptionis Anno, w: G. Polak (red.), Wielka Encyklopedia Jana Paw³a II, t. 5, s. 226.

14 Zob. S. Górzna, Dzieci Abrahama. Dialog Koœcio³a katolickiego z islamem i judaizmem w Polsce w okresie pontyfikatu Jana Paw³a II, S³upsk 2013.

15 E. Sakowicz, Islam, w: idem (red.), Jan Pawe³ II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, Radom 2006, s. 248–249.

16 Idem, Rozmowy o islamie i dialogu, Lublin 2007, s. 17.

17 I. Dec, Antropologiczne podstawy nauczania Jana Paw³a II do pokoju, Spo³eczeñstwo XIII (2003), nr 5, s. 537.

14 Sylwia Górzna

Filozofia

(J 20, 19)”¹⁸. Wyznawcom ró¿nych religii proponowa³ politykê non-violence, bez przemocy, wskazuj¹c w Liœcie na Jerozolimê, która „pozostaje nadal powo- dem trwaj¹cej od dawna rywalizacji, przemocy i domagania siê wy³¹cznoœci”¹⁹.

Od wielu lat rejon Bliskiego Wschodu jest pe³en napiêæ politycznych i religijnych. Od pocz¹tku pontyfikatu Jan Pawe³ II koncentrowa³ swoje wysi³ki dyplomatyczne wokó³ tego konfliktu, statusu Jerozolimy, miejsc œwiêtych oraz wojen w Libanie i Iraku. Stanowisko Stolicy Apostolskiej w kwestii dotycz¹cej Bliskiego Wschodu mo¿na przedstawiæ w nastêpuj¹cych punktach: 1) nale¿y przestrzegaæ rezolucji ONZ, przede wszystkim rezolucji 242 z 22 XI 1967 r., która dotyczy wycofania siê Izraela z terytoriów okupowanych, 2) naród izrael- ski i palestyñski maj¹ prawo do posiadania w³asnego pañstwa w dok³adnie wytyczonych granicach, 3) Jerozolima powinna otrzymaæ specjalny status, gwa- rantowany przez miêdzynarodow¹ wspólnotê, 4) nale¿y rozwi¹zaæ dramatyczn¹ sytuacjê humanitarn¹ palestyñskich uchodŸców, zgodnie z zasadami miêdzyna- rodowej sprawiedliwoœci oraz solidarnoœci²⁰. Stolica Apostolska kieruje siê za- sad¹, ¿e obie strony maj¹ usprawiedliwione roszczenia: Izraelczycy i Palestyñ- czycy²¹, g³osi postulat wolnoœci wyznania w obu pañstwowoœciach, który jest po¿yteczny nie tylko dla mniejszoœci chrzeœcijañskiej, ale równie¿ umacnia po- kój miêdzy wyznawcami islamu i judaizmu²². W Liœcie papie¿ zaznaczy³, ¿e

„trzeba rzeczywiœcie znaleŸæ, przy dobrej woli i dalekowzrocznoœci, konkretny i sprawiedliwy sposób, aby ró¿ne interesy i d¹¿enia zosta³y pogodzone w har- monijnej i trwa³ej formie i by zosta³y objête w³aœciw¹ oraz skuteczn¹ ochron¹ specjalnego statusu zagwarantowanego na szczeblu miêdzynarodowym, tak aby

¿adna ze stron nie mog³a siê od niego uchyla攲³.

W latach 80., w okresie trwaj¹cej wojny w Libanie, Jan Pawe³ II solidary- zowa³ siê z jej ofiarami, nawo³uj¹c do dialogu. W Liœcie Redemptionis anno czytamy: „¯aden z ludów Bliskiego Wschodu, posiadaj¹cych w³asn¹ spuœciznê wartoœci duchowych, nie bêdzie móg³ przezwyciê¿yæ tragicznej sytuacji, w jakiej siê znajduje – myœlê tu o tak ciê¿ko doœwiadczonym Libanie – jeœli nie odkryje prawdziwego sensu w³asnej historii, która poprzez wiarê w Jedynego Boga wzywa do pokojowego wspó³istnienia w zrozumieniu i wzajemnej wspó³-

18 W. Chrostowski, R. Rubinkiewicz (oprac.), ¯ydzi i judaizm w dokumentach Koœcio³a i naucza- niu Jana Paw³a II (1965–1989), s. 137.

19 Ibidem.

20 A. Sodano, Pontyfikat Jana Paw³a II w s³u¿bie pokoju, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/I/

IK/jp2_25lat_pokoj.html (25.04.2008).

21 L. Ring-Eifel, Œwiatowa potêga Watykanu. Polityka wspó³czesnych papie¿y, t³um. T. Sotowska, s. 236–237.

22 Ibidem, s. 237.

23 W. Chrostowski, R. Rubinkiewicz (oprac.), ¯ydzi i judaizm w dokumentach Koœcio³a i naucza- niu Jana Paw³a II (1965–1989), s. 137–138.

pracy”²⁴. Z kolei w Liœcie do muzu³manów w obronie Libanu (Watykan, 7 IX 1989 r.) papie¿ apelowa³ do wszystkich wyznawców islamu: „[…] postanowi³em zwróciæ siê do was, wyznawcy islamu, synowie religii, w której tak dobitnie siê naucza sprawiedliwoœci i pokoju. […] zjednoczcie wszystkie wasze wysi³ki z d¹¿eniami tych, którzy domagaj¹ siê dla Libanu prawa do ¿ycia, i to do ¿ycia w wolnoœci, pokoju i godnoœci! W grê wchodzi tu obowi¹zek ludzkiej solidar- noœci, jaki nak³ada na ka¿dego z was ludzkie sumienie i przynale¿noœæ do wielkiej rodziny wierz¹cych”²⁵.

Jan Pawe³ II wielokrotnie powtarza³, ¿e brak stosunków dyplomatycznych miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ i pañstwem Izrael nie ma podglebia religijnego. Czy- tamy w nim: „Dla ludu ¿ydowskiego, który ¿yje w pañstwie Izrael i który prze- chowuje œwiadectwa swej historii i wiary, proœmy o po¿¹dane bezpieczeñstwo i nale¿ny spokój, który jest niezaprzeczalnym prawem ka¿dego narodu oraz warunkiem do ¿ycia i postêpu ka¿dego spo³eczeñstwa”²⁶.

Z powodu nieutrzymywania oficjalnych stosunków ze stronami konfliktu, mo¿liwoœci dyplomatycznej interwencji Stolicy Apostolskiej by³y bardzo ograni- czone²⁷. Jan Pawe³ II nie pos³ugiwa³ siê teologicznymi argumentami przeciwko pe³nemu uznaniu pañstwa ¿ydowskiego, zaœ chodzi³o tylko o przezwyciê¿enie politycznych przeszkód²⁸. Pod koniec 1993 r. konsultacje dyplomatyczne przy- nios³y rezultaty. 30 XII 1993 r. uzgodniono dokument, który jest prawdziwym prze³omem we wzajemnych stosunkach. W siedzibie MSZ Izraela w Jerozolimie podpisano tzw. Porozumienie Podstawowe pomiêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ a pañ- stwem Izrael, które by³o owocem prac Sta³ej Komisji Dwustronnej, powo³anej 29 VII 1992 r.²⁹ 15 VI 1994 r. nawi¹zano formalne stosunki dyplomatyczne miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ a Izraelem³⁰. Zosta³o rozwi¹zanych wiele konfliktów, które przez ca³e stulecia ci¹¿y³y na stosunkach chrzeœcijañsko-¿ydowskich.

W zakoñczeniu Listu papie¿ zwróci³ uwagê polityków na losy Jerozolimy i wspólnot w niej ¿yj¹cych, zaœ chrzeœcijan (duchownych i œwieckich) prosi³ o modlitwê w intencji sprawiedliwego rozwi¹zania problemu Jerozolimy i Ziemi

Œwiêtej³¹.

24 Ibidem, s. 138–139.

25 Jan Pawe³ II, Apel Papie¿a w obronie Libanu do wszystkich muzu³manów, OsRomPol 116 (1989), nr 9, s. 3.

26 W. Chrostowski, Jan Pawe³ II o ¯ydach i judaizmie 1990–1995, Znak 490 (1996), nr 3, s. 57.

27 B. Fastyn, Jan Pawe³ II wobec konfliktu izraelsko-palestyñskiego, Warszawa 2004, s. 90.

28 S. Krajewski, Ten papie¿ jest b³ogos³awieñstwem, WiêŸ 480 (1998), nr 10, s. 54.

29 W. Chrostowski, Jan Pawe³ II o ¯ydach i judaizmie 1990–1995, s. 57–58. Zob. E.I. Cassidy, Rediscovering Vatican II. Ecumenism and Interreligious Dialogue: Unitatis Redintegratio, Nostra Aetate, New York 2005, s. 198.

30 K. Sowa, Droga do Jerozolimy. Papieska pielgrzymka do Ziemi Œwiêtej, Wprost 409 (2000), nr 13, s. 99.

31 Redemptionis Anno, w: G. Polak (red.), Wielka Encyklopedia Jana Paw³a II, t. 5, s. 226.

16 Sylwia Górzna

Filozofia

List Redemptionis anno jest wa¿nym dokumentem dyplomatycznym, sta- nowi ostateczne rozstanie Stolicy Apostolskiej z koncepcj¹ umiêdzynarodowie- nia Jerozolimy, a w to miejsce pojawia siê postulat „miêdzynarodowo zagwaran- towanego statusu specjalnego”. Dziêki temu statusowi mo¿liwe bêdzie zachowanie „unikalnego i uœwiêconego charakteru miasta, przede wszystkim egzystencji wspólnot religijnych, ich stanu i przysz³oœci”³². Ponadto list ten otworzy³ drogê do unormowania stosunków dyplomatycznych z Izraelem, choæ postulat statusu specjalnego nie zosta³ przez to pañstwo zaakceptowany³³. Jan Pawe³ II wykaza³ w tym dokumencie, ¿e trialog miêdzyreligijny oparty na wza- jemnym zrozumieniu, mo¿e przyczyniæ siê do rozwoju wspó³pracy na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie.

2. List apostolski Tertio millenio adveniente (10 XI 1994) Koncepcja okresu przygotowañ do Wielkiego Jubileuszu zosta³a sformu³o- wana w Liœcie apostolskim Jana Paw³a II Tertio millenio adveniente – Nadcho- dz¹ce trzecie tysi¹clecie – z 10 XI 1994 r.³⁴ Papie¿ podkreœla³ znaczenie trialogu miêdzyreligijnego i z tej racji zaproponowa³ wspólne spotkania trzech religii monoteistycznych, wywodz¹cych siê od Abrahama: w Betlejem, Jerozolimie i na górze Synaj³⁵. Istotn¹ rolê w realizacji pielgrzymki Jana Paw³a II do Ziemi

Œwiêtej i Jerozolimy (20–26 III 2000 r.) odegra³ postêpuj¹cy proces pokojowy na Bliskim Wschodzie, powstanie terytorium Autonomii Palestyñskiej (1994), oficjalne uznanie przez Stolicê Apostolsk¹ pañstwa Izrael oraz nawi¹zanie stosun- ków dyplomatycznych miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ i pañstwem Izrael w 1994 r.³⁶ Pielgrzymka ta sta³a siê okazj¹ do trialogu miêdzyreligijnego na rzecz pokoju i stabilizacji na Bliskim Wschodzie.

W piêciu rozdzia³ach tego dokumentu Jan Pawe³ II rozwa¿a³ o dwóch tysi¹cleciach chrzeœcijañstwa w kontekœcie zbli¿aj¹cego siê nowego millenium, a ka¿dy z nich rozpoczyna siê i koñczy rozwa¿aniami o Chrystusie³⁷. Przedsta-

32 J. Moskwa, Prorok i polityk, Warszawa 2003, s. 206, przyp. 62.

33 Ibidem, s. 207.

34 Treœæ tego dokumentu zob. OsRomPol 168 (1994), nr 12, s. 4–22.

35 B. Beier i in., Kronika chrzeœcijañstwa, t³um. E. Gola i in., Warszawa 1998, s. 450.

36 S. Górzna, Kontekst polityczny dialogu Jana Paw³a II z judaizmem i islamem na œwiecie, w: T. Tökölyova, A. Modrzejewski (red.), Current issues of society and politics, Tbilisi 2012, s. 165, przyp. 81–82.

37 Tertio millennio adveniente, w: G. Polak (red.), Wielka Encyklopedia Jana Paw³a II, t. 6, Warszawa 2005, s. 159.

wi³ program obchodów roku jubileuszowego nie tylko w Rzymie, ale równie¿

w Ziemi Œwiêtej i lokalnych Koœcio³ach³⁸.

Zagadnienie relacji miêdzy religiami monoteistycznymi i problematykê tria- logu miêdzyreligijnego papie¿ podj¹³ w numerach: 6, 19, 38, 46, 52 oraz 53 listu apostolskiego³⁹. W numerze 6. papie¿ stwierdzi³, ¿e „Jezus narodzi³ siê z Ludu wybranego jako spe³nienie obietnicy danej Abrahamowi i wci¹¿ na nowo przy- pominanej przez proroków. […] Ksiêgi Starego Przymierza s¹ natomiast sta³ymi

œwiadkami troskliwej Boskiej pedagogii”⁴⁰.

W numerze 19. papie¿ przypomina³, ¿e Sobór Watykañski II „otworzy³ siê na chrzeœcijan innych wyznañ, na cz³onków innych religii, na wszystkich ludzi naszych czasów. Podczas ¿adnego innego Soboru nie mówi³o siê tak wyraŸnie o jednoœci chrzeœcijan, o dialogu z religiami niechrzeœcijañskimi, o szczególnym znaczeniu Starego Przymierza oraz Izraela, o godnoœci sumienia, o zasadzie wolnoœci religijnej […]”⁴¹. Na uwagê zas³uguj¹ soborowe dokumenty, zw³aszcza Deklaracja o stosunku Koœcio³a do religii niechrzeœcijañskich Nostra aetate⁴².

Numer 22. tego dokumentu dotyczy dzia³alnoœci papie¿y na rzecz pokoju i sprawiedliwoœci – Leona XIII (pontyfikat w latach 1878–1903), Piusa X (1903–1914), Benedykta XV (1914–1922), Piusa XI (1922–1939), Piusa XII (1939–1958), Jana XXIII (1958–1963) oraz Paw³a VI⁴³.

W numerze 38. papie¿ Jan Pawe³ II stwierdzi³, ¿e „Istnieje zatem pal¹ca potrzeba, aby z okazji Wielkiego Jubileuszu ukazaæ jasno i g³êboko prawdê o Chrystusie jako o jedynym Poœredniku miêdzy Bogiem a ludŸmi i jedynym Odkupicielu œwiata, odró¿niaj¹c Go wyraŸnie od za³o¿ycieli innych wielkich religii, choæ i one zawieraj¹ elementy prawdy, na co Koœció³ patrzy ze szczerym szacun- kiem, widz¹c w nich odblask tej prawdy, która oœwieca wszystkich ludzi”⁴⁴.

Numer 46. przypomina o rozeznaniu „znaków nadziei”, którymi w ¿yciu Koœcio³a s¹ m.in.: „intensywna dzia³alnoœæ na rzecz jednoœci chrzeœcijan, zna- czenie przypisywane dialogowi z religiami i ze wspó³czesn¹ kultur¹”⁴⁵, zaœ

w dziedzinie ¿ycia spo³ecznego, np. „d¹¿enie do przywrócenia pokoju i spra- wiedliwoœci, gdziekolwiek zosta³y narzucone, wola pojednania i solidarnego wspó³¿ycia miêdzy ró¿nymi narodami”⁴⁶.

38 A. Nowak, Karol Wojty³a – Jan Pawe³ II. Kronika ¿ycia i pontyfikatu, Kraków 2003, s. 256–257.

39 E. Sakowicz, Islam, w: idem (red.), Jan Pawe³ II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, s. 250.

40 Tertio millenio adveniente, nr 6.

41 Ibidem, nr 19.

42 Zob. S. Górzna, Polityczny oddŸwiêk Deklaracji o stosunku Koœcio³a do religii niechrzeœcijañ- skich Nostra aetate, Œrodkowoeuropejskie Studia Polityczne (2015), nr 1, s. 191–203.

43 Tertio millenio adveniente, nr 22.

44 Ibidem, nr 38.

45 Ibidem, nr 46.

46 Ibidem.

18 Sylwia Górzna

Filozofia

W numerze 51. czytamy, ¿e chrzeœcijanie „powinni staæ siê rzecznikami wszystkich ubogich œwiata, proponuj¹c, aby Jubileusz da³, miêdzy innymi, spo- sobnoœæ do przemyœlenia sprawy redukcji, jeœli nie ca³kowitej likwidacji zad³u¿e- nia miêdzynarodowego, które ci¹¿¹ na losach wielu narodów”⁴⁷. Papie¿ wykaza³ znaczenie opcji preferencyjnej na rzecz ubogich i odepchniêtych, która wi¹¿e siê nie tylko z koniecznoœci¹ niesienia pomocy charytatywnej, ale równie¿ dokony- wania zmian strukturalnych w spo³eczeñstwie, aby wadliwe struktury spo³eczne nie rodzi³y grzechu spo³ecznego⁴⁸. Kluczowym aspektem przygotowañ i obcho- dów Jubileuszu by³a „dzia³alnoœæ na rzecz sprawiedliwoœci i pokoju na œwiecie takim jak nasz, naznaczonym przez liczne konflikty i niedopuszczalne nierówno-

œci spo³eczne i ekonomiczne”⁴⁹.

W kolejnym numerze papie¿ uwa¿a, ¿e „Na kryzys cywilizacji trzeba odpo- wiedzieæ cywilizacj¹ mi³oœci, opart¹ na uniwersalnych wartoœciach pokoju, soli- darnoœci, sprawiedliwoœci i wolnoœci, które znajduj¹ pe³ne urzeczywistnienie w Chrystusie”⁵⁰.

W numerze 53. Jan Pawe³ II skierowa³ uwagê na sferê œwiadomoœci religij- nej, w której „rodzi siê” dialog miêdzyreligijny, a w nim „szczególne miejsce przys³uguje ¿ydom i muzu³manom”, nale¿y jednak „zachowywaæ czujnoœæ wo- bec ryzyka synkretyzmu⁵¹ oraz ³atwego i zwodniczego irenizmu”⁵². Papie¿ wy- razi³ nadziejê, ¿e „w sferze œwiadomoœci religijnej wigilia roku dwutysiêcznego stanie siê znakomit¹ sposobnoœci¹ […] do dialogu miêdzyreligijnego zgodnie z jednoznacznymi wskazaniami, zawartymi w Deklaracji Soboru Watykañskiego II Nostra aetate o stosunku Koœcio³a do religii niechrzeœcijañskich”⁵³.

Dokument jest wielkim wyzwaniem dla Koœcio³a katolickiego, to w nim wszyscy katolicy powinni znaleŸæ zachêtê do przeprowadzenia rachunku sumie- nia, obejmuj¹cego grzechy przemocy, nienawiœci i nietolerancji wobec wiernych innych tradycji religijnych i podj¹æ pokutê⁵⁴. W numerze 35. papie¿ przypo- mnia³, ¿e „[…] zjawiskiem, nad którym synowie Koœcio³a musz¹ siê pochyliæ

47 Ibidem, nr 51.

48 J. Wal, Znaczenie dzia³alnoœci charytatywnej w œwiecie wspó³czesnym wed³ug Jana Paw³a II, Ateneum Kap³añskie 145 (2005), z. 1, s. 17.

49 Tertio millenio adveniente, nr 51.

50 Ibidem, nr 52.

51 Synkretyzm, w: J. Wojnowski (red.), Wielka Encyklopedia PWN, t. 26, Warszawa 2005, kol. 321;

synkretyzm (gr. synkretismos – po³¹czenie) – oznacza ³¹czenie w jedn¹, zwykle niespójn¹ ca³oœæ ró¿nych, czasami nawet wzajemnie sprzecznych pogl¹dów religijnych, np. afrochrzeœcijañskie religie.

52 E. Sakowicz, Dialog Koœcio³a z islamem wed³ug dokumentów soborowych i posoborowych (1963–1999), Warszawa 2000, s. 252, przyp. 190 dodaje, ¿e irenizm oznacza d¹¿noœæ do „uzgadniania teorii, tez i pojêæ z ró¿nych systemów myœlowych za cenê wzajemnych ustêpstw”.

53 Tertio millenio adveniente, nr 53.

54 E. Sakowicz, Dialog chrzeœcijañstwa z islamem w nauczaniu Jana Paw³a II, w: H. Zimoñ (red.), Dialog miêdzyreligijny, s. 264.

z sercem pe³nym skruchy, jest przyzwolenie – okazywane zw³aszcza w niektó- rych stuleciach – na stosowanie w obronie prawdy metod nacechowanych nietolerancj¹, a nawet przemoc¹”⁵⁵.

Nale¿y stwierdziæ, ¿e przebaczenie jest jednym z przejawów mi³osierdzia, a istotnymi elementami dialogu miêdzyreligijnego s¹ w³aœnie przebaczenie i wy- baczenie. Jan Pawe³ II wykazywa³, ¿e: „Przebaczenie w swej najprawdziwszej i najwznioœlejszej postaci jest wolnym aktem mi³oœci. Jednak¿e dlatego, i¿ jest aktem mi³oœci, ma swe w³asne wewnêtrzne wymagania: najwa¿niejszym z nich jest poszanowanie prawdy”⁵⁶.

Zdaniem Jana Paw³a II winê za liczne przypadki porzucania wspólnoty koœcielnej ponosi czêœciowo sam Koœció³ katolicki. Zwraca³ uwagê na zbyt s³abe wcielanie w ¿ycie Koœcio³a nauczania Soboru Watykañskiego II. Ten temat zaliczy³ do najwa¿niejszych dla wspó³czesnego Koœcio³a⁵⁷.

W numerze 36. papie¿ odniós³ siê do stylu relacji miêdzy Koœcio³em a œwiatem. Konstatowa³, ¿e: „Zalecenia Soboru, zawarte w Konstytucji Gau- dium et spes i innych dokumentach, dotycz¹ce dialogu otwartego, opartego na wzajemnym szacunku i ¿yczliwoœci, któremu wszak¿e ma towarzyszyæ staranne rozeznanie i odwa¿ne œwiadectwo o prawdzie, pozostaj¹ w mocy i wzywaj¹ nas do dalszych wysi³ków”⁵⁸. Koncepcja papie¿a idealnie wspó³gra³a z soborowym spojrzeniem na wyznawców ró¿nych religii, na potrzebê prowadzenia dialogu miêdzyreligijnego, poszanowania prawa do wolnoœci religijnej.

W numerze 32. papie¿ nawi¹za³ do Synodu Biskupów z 1983 r., który „by³ wydarzeniem znamiennym w dziejach Koœcio³a posoborowego. Podj¹³ on za- wsze aktualn¹ sprawê nawrócenia (metanoia), które jest wstêpnym warunkiem pojednania z Bogiem zarówno pojedynczych osób, jak i wspólnot”⁵⁹.

Maciej Ziêba, za³o¿yciel i dyrektor Instytutu Tertio Millennio w Krakowie, uwa¿a, ¿e List ten jest „najbardziej kompaktowym dokumentem w historii Ko-

œcio³a”⁶⁰. To bez w¹tpienia jeden z najwa¿niejszych dokumentów papie¿a-Pola- ka⁶¹. List jest zaproszeniem skierowanym do wyznawców trzech religii monote- istycznych, aby wst¹pili na drogê szacunku, dialogu i pojednania.

55 Tertio millenio adveniente, nr 35.

56 S. Górzna, Polityczny wymiar cywilizacji mi³oœci Jana Paw³a II, Studia Socialia Cracoviensia 3 (2011), nr 2 (5), s. 98, przyp. 183.

57 M. Ziêba, Epoka Jana Paw³a II. Zrozumieæ niezwyk³y pontyfikat, Poznañ 2006, s. 18–19.

58 Tertio millenio adveniente, nr 36.

59 Ibidem, nr 32.

60 Koœció³ bije siê w piersi, Kronika pontyfikatu w 27 zeszytach, Nasz Papie¿ nr 17, s. 3.

61 Tertio millennio adveniente, w: G. Polak (red.), Wielka Encyklopedia Jana Paw³a II, t. 6, s. 159.

20 Sylwia Górzna

Filozofia

Podsumowanie

Reasumuj¹c nale¿y podkreœliæ, ¿e omawiane dokumenty papieskie maj¹ polityczne aspekty. W Liœcie Redemptionis anno Jan Pawe³ II stwierdzi³, ¿e brak stosunków dyplomatycznych nie ma religijnego podglebia, ale polityczne.

Papie¿ opowiada³ siê w nim za skuteczn¹ ochron¹ specjalnego statusu dla Jero- zolimy, zagwarantowanego na szczeblu miêdzynarodowym, aby ¿adna ze stron nie mog³a siê od niego uchyliæ. Wyrazi³ nadziejê, ¿e dojdzie do upragnionego pokoju na Bliskim Wschodzie.

Przes³anie Listów apostolskich omówionych w niniejszym artykule jest nastêpuj¹ce: wyznawcom islamu i judaizmu nale¿y siê szacunek; zwracaj¹ uwagê na koniecznoœæ prowadzenia trialogu miêdzyreligijnego; na politykê konsensu

– porozumienia osi¹ganego zw³aszcza na drodze dialogu; wspó³pracê na rzecz sprawiedliwoœci i pokoju; solidarnoœæ; opcjê preferencyjn¹ na rzecz ubogich;

poszanowanie praw cz³owieka, zw³aszcza prawa do wolnoœci religijnej; dzia³anie na rzecz wspólnego dobra; przeciwstawianie siê wszelkim formom przemocy (polityka non-violence). Ponadto, w listach papie¿ mocno podkreœli³ braterstwo miêdzy dziedzicami Abrahama, bowiem wszyscy jesteœmy braæmi; wskaza³ na obowi¹zek rachunku sumienia Koœcio³a; uwypukli³ znaczenie przebaczenia, któ- re jest jednym z przejawów mi³osierdzia.

Niniejsze dokumenty przyczyniaj¹ siê do pokojowego wspó³istnienia religii, co stanowi o ich politycznym wymiarze. S¹ œwiadectwem potwierdzaj¹cym szczególn¹ troskê Koœcio³a katolickiego o nawi¹zanie przyjaznych relacji z wy- znawcami islamu i judaizmu.

W oparciu o analizê tych dokumentów mo¿na powiedzieæ, ¿e papie¿ wyty- cza³ drogi, które s³u¿¹ pokojowi: przebaczenia i pojednania; wolnoœci, prawdy, sprawiedliwoœci i mi³oœci; dialogu i solidarnoœci; poszanowania praw cz³owieka.

W kwestii przerwania agresji na Bliskim Wschodzie wystêpowa³ jako orêdownik pokoju, apeluj¹c o wyrzeczenie siê przemocy w stosunkach miêdzynarodowych i miêdzyreligijnych.

Podsumowaniem powy¿szych rozwa¿añ niech bêd¹ s³owa papie¿a Bene- dykta XVI, który w wywiadzie udzielonym Telewizji Polskiej 16 X 2005 r.

stwierdzi³: „Dla œwiata niechrzeœcijañskiego, dla wyznawców innych religii (Jan Pawe³ II) sta³ siê […] rzecznikiem wielkich, ogólnoludzkich wartoœci. Pamiêtaj¹c o tym, trzeba zaznaczyæ, ¿e papie¿ stworzy³ klimat dla dialogu miêdzy wielkimi religiami i poczucie wspólnej odpowiedzialnoœci za œwiat. Uprzytomni³, i¿ nie da siê po³¹czyæ przemocy i religii i ¿e wszyscy musimy przez wspó³odpowiedzial- noœæ za ludzkoœæ wytyczaæ drogê pokoju”⁶².

62 Z. Kubacki, Jan Pawe³ II – papie¿ pokoju i dialogu miêdzyreligijnego, Studia Bobolanum.

Kwartalnik naukowy Papieskiego Wydzia³u Teologicznego w Warszawie 3 (2006), s. 44.

ASPEKTY POLITYCZNE LISTÓW APOSTOLSKICH PAPIEŻA JANA PAWŁA II: „REDEMPTIONIS ANNO”

I „TERTIO MILLENIO ADVENIENTE”

W niniejszym artykule zaprezentowano aspekty polityczne dokumentów Jana Paw³a II, tj.

Listów apostolskich Redemptionis anno oraz Tertio millenio adveniente, do których nale¿¹ m.in.:

postulat miêdzynarodowo zagwarantowanego statusu Jerozolimy; nawi¹zanie stosunków dyploma- tycznych z Izraelem; polityka konsensu, która oznacza porozumienie osi¹gane na drodze dialogu oraz polityka non-violence – bez stosowania przemocy; wspó³praca na rzecz pokoju i jego cztery filary

– prawda, wolnoœæ, sprawiedliwoœæ, mi³oœæ; solidarnoœæ; braterstwo; przebaczenie jako jeden z przeja- wów mi³osierdzia; poszanowanie praw cz³owieka, zw³aszcza prawa do wolnoœci religijnej; opcja preferencyjna na rzecz ubogich. Niniejsze dokumenty przyczyniaj¹ siê do pokojowego wspó³istnienia religii, co stanowi o ich politycznym wymiarze. Wyznawcy ró¿nych religii s¹ powo³ani, aby byæ narzêdziami pokoju i mi³oœci. Natomiast, by zapewniæ œwiatu pokój, nieodzowny jest prawdziwy dialog miêdzyreligijny, w tym trialog miêdzyreligijny, oparty na teologicznym i politycznym fundamencie. Bez w¹tpienia papie¿ Jan Pawe³ II przyczyni³ siê do utrwalenia dialogu miêdzy wyznawcami ró¿nych religii, w tym dialogu katolicko-muzu³mañsko-¿ydowskiego w celu budowania pokoju miêdzy religiami i narodami.

POLITICAL ASPECTS OF APOSTOLIC LETTERS OF POPE JOHN PAUL II:

“REDEMPTIONIS ANNO” AND “TERTIO MILLENIO ADVENIENTE”

This article presents the political aspects of John Paul II’s documents, i.e. Apostolic Letters Redemptionis anno and Tertio Millennio adveniente, which include among others, the demand of internationally guaranteed status of Jerusalem, establishment of diplomatic relations with Israel, policy of consensus, which means an agreement reached through dialogue and a policy of non-violence

– without the use of violence, cooperation for peace and its four pillars: truth, freedom, justice, and love, solidarity, brotherhood, forgiveness as one of the manifestations of mercy, respect for human rights, particularly the right to religious freedom, and preferential option for the poor. These documents contribute to the peaceful coexistence of religions, which constitutes their political dimension. The followers of different religions are called to be instruments of peace and love. In order to ensure world peace the true interfaith dialogue is indispensable, including interfaith trialogue based on theolo- gical and political foundation. Beyond any doubt, Pope John Paul II contributed to the consolidation of dialogue between the followers of different religions, including the Catholic-Muslim-Jewish dialogue in order to build peace between religions and nations.

(STRESZCZENIE)

(SUMMARY)

22 Sylwia Górzna

Filozofia

POLITISCHE ASPEKTE DER APOSTOLISCHEN SCHREIBEN VON PAPST JOHANNES PAUL II: „REDEMPTIONIS ANNO“

UND „TERTIO MILLENIO ADVENIENTE“

In diesem Artikel werden die politischen Aspekte von Schriftstücken von Johannes Paul II präsentiert, d.h. der Apostolische Schreiben Redemptionis anno und Tertio millenio adveniente. Zu diesen gehören unter anderem: das Postulat zum international garantierten Status für Jerusalem; die Aufnahme diplomatischer Beziehungen mit Israel; die Konsenspolitik, die bedeutet, dass Übereinkom- men im Dialog zu erzielen sind und die Nonviolence-Politik – gewaltlose Politik; die Kooperation für den Frieden und seine vier Säulen – Wahrheit, Freiheit, Gerechtigkeit, Liebe; die Solidarität; die Brüderschaft; die Vergebung als eines der Zeichen der Barmherzigkeit; die Achtung der Menschen- rechte, insbesondere der Religionsfreiheit und die Bevorzugung der Armen. Diese Dokumente tragen zur friedlichen Koexistenz zwischen den Religionen bei, was von ihrem politischen Ausmaß zeugt. Die Anhänger unterschiedlicher Religionen sind berufen, ein Werkzeug des Friedens und der Liebe zu werden. Damit der Frieden auf der Welt gesichert ist, ist der Dialog zwischen den Religionen notwendig, darunter der Trialog, der sich auf das theologische und politische Fundament stützt.

Zweifellos hat Papst Johannes Paul II. zur Festigung des Dialoges zwischen den Anhängern unter- schiedlicher Religionen beigetragen, darunter zur Festigung des Dialoges zwischen Katholiken, Musli- men und Juden, damit der Frieden zwischen den Religionen und Völkern gegründet wird.

(ZUSAMMENFASSUNG)

STUDIA WARMIŃSKIE 52 (2015) ISSN 0137-6624

Nature of Religious Truth

Słowa kluczowe: wiedza religijna, prawda, egzystencja, człowiek, Bóg, sens życia.

Keywords: religious knowledge, truth, existence, man, God, sense of life.

Schlüsselworte: religiöse Erkenntnis, Wahrheit, Existenz, Mensch, Gott, Sinn des Lebens.

Ks. Karol Jasiński Wydział Teologii

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

One of the important goals of life and human cognitive effort is to know the truth. The very notion of truth, however, may be understood differently. In general, there are two basic ways to approach it: epistemological and ontologi- cal (metaphysical). In the first regard the truth involves a compliance that occurs between thought and thing, while in the second there is conformity of thing with the mind (intention). Moreover, we have to deal with other ways of understan- ding of the truth: coherence (compliance of sentences with other sentences), pragmatic (utility theorem), evident (obvious object or conviction), consensual (acceptability of sentences on the basis of compliance of the discussants) or existential (authenticity, openness and spontaneity of being)¹.

The concept of truth plays an important role in religion. In general, it stresses the epistemological (cognitive) nature of truth, which is reflected in the adoption of new content and internal consensus to it. However, it seems that the epistemological understanding of truth, though undoubtedly important for the religious person, is not sufficient in the context of a living and dynamic relation between man and God. In this case, it begins to dominate rather the existential notion of truth, according to which man opens his entire life in the presence of the Absolute and is responsible for with the specific style of his existence.

Adres/Adresse/Anschrift: ks. dr Karol Jasiñski, Katedra Prawa Kanonicznego i Filozofii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztyn, karoljasinski@op.pl.

1 B. Nieæko-Bukowska, O niepewnoœci prawdy, Investigationes Linguisticae 22 (2010), p. 105–106;

A.B. Stêpieñ, Wstêp do filozofii, Lublin 2001, p. 137–139, 392–393.

24 Ks. Karol Jasiński

Filozofia

The following analysis is an attempt to show the truth of religion as a kind of existential truth. First will be presented the specificity of religious knowledge, then existential recognition of the truth and its relationship with religious truth.

The specificity of religious knowledge

Very often the leading role of cognition in the religious attitude is emphasi- zed, and thus its relationship with epistemological truth. Depending on this religious knowledge it then shapes emotional reaction and practical action. Ho- wever, the issue of knowledge is not simple. There are important two things: the ultimate source of various religious truths and the way of their assertions. With regard to the first case, it should be noted that the knowledge of the truths in religion has the character of the acceptance of revelation. The revelation is not only understood in the sense of the supernatural, but rather as a way to get the truth not through empiricism or reasoning, but rather on the basis of the testimo- ny and the authority of the person. Regarding to the second case it would emphasize that the assertion of truths is a necessary condition of religious experience. It is done under trust. An important moment in religion is therefore a revelation, where the transcendent being by certain signs assures its presence for the man. The manifesting signs can be very different. They include, among others, historical events, people and nature. In these signs a man is to recognize the presence of supernatural beings. Revelation is always directed „to” and

„for” someone. So it is done in an „I-thou”-relation. The recipient must read and interpret the signs by which God is present. Then it shall be included in the written form of the document and forwarded to others. The language that is used for this purpose is never explicit, but rather symbolic. It is worth noting that religious cognition also has an emotional factor. In addition, the religious cognition has three different characteristics: commitment (desire for knowledge, desire for acceptance, experience of a binding values), practicality and orienta- tion of life².

In the context of the above remarks, it should be emphasized that the revelation seems to have a noetic nature. Some, however, stressing the existen- tial dimension of revelation, deny the noetic nature (M. Buber, E. Levinas). In their view, the truth of the content of revelation can not be included in words in the form of a coherent system. The value of revelation lies rather in the fact that a person becomes a witness to the dialogic reality, which comes to the fore

2 Z.J. Zdybicka, Cz³owiek i religia. Zarys filozofii religii, Lublin 1993, p. 186–190.

thanks to the authenticity of the human being³. A man does not experience any content in the revelation, but the presence orientating his life. He experiences the being in a relationship, through which is shown to him the meaning of life, and ordered his execution in the world. This situation opens up new dimensions of human life, which lead in consequence to its transformation. The meaning of the life is to be achieved by a unique human being in its concrete existence⁴.

M. Heller also notes that the recent theological recognitions treat the revela- tion primarily as an existential and interpersonal dialogue between man and Revealing. In this perspective, the strangeness of cognitive attitudes (especially science) and faith is essential and impossible to remove. Heller emphasizes, however, that this message of faith should be adapted to the scientific mentality of modern man. Speaking of the truths of religion, we use a model. The religio- us truth is associated with this model in an analogous way, similar as the physical reality to its scientific description. It should also be borne in mind that the knowledge of man’s relation to God is ever given in an easy and finished way⁵. Heller talks about the impossibility of closing the truths of faith in one system. In his opinion, it is too transcendent and for this reason there are many acceptable ways of its recognition and expression⁶.

To Heller the question about the meaning of human life and the world is also not strange. Religion should give the answer to this question. He emphasi- zes that one is linked with the other, because man exists as an element of the structure of the world. In his view, the meaning has been attributed on one hand by the Creator as a goal made ??in the rational structure of the world, which should be read. On the other hand, he speaks of the eschatological meaning of life, which is the salvation. A man in his freedom can accept or reject this salvation⁷.

The essential purpose of a religious man in the noetic concept of revelation would therefore be gaining new information and having specific knowledge expressed in the form of the judgements. It is worth noting that the dominant cognitive relationship in this case is subjective-objective. The object of know- ledge is frequently seen as an object with certain characteristics that a man wants

3 A. Anzenbacher, Die Philosophie Martin Bubers, Wien 1965, p. 72; M. Jêdraszewski, Relacje miêdzypodmiotowe w œwietle dyskusji miêdzy Martinem Buberem a Emmanuelem Levinasem, Poznañskie Studia Teologiczne 6 (1986), p. 465.

4 M. Buber, Die Erwählung Israels, in: idem, Werke. Zweiter Band. Schriften zur Bibel, München und Heidelberg 1964, p. 1040; idem, Ich und Du, in: idem, Werke. Erster Band. Schriften zur Philoso- phie, München und Heidelberg 1962, p. 152–153,157; idem, On Judaism, New York 1967, p. 216.

5 M. Heller, Wszechœwiat i S³owo, Kraków 1994, p. 39.

6 Ibidem, p. 27.

7 M. Heller, Sens ¿ycia i sens Wszechœwiata. Studia z teologii wspó³czesnej, Tarnów 2002, p. 168, 186, 189, 193–197, 202–204.

26 Ks. Karol Jasiński

Filozofia

to recognize. Thus, it seems that the cognitive moment can not be the dominant element of religion, because a human being tends to establish interpersonal relationships (subject-subject). Taking place cognition in this relation has thus a specific character, because it is based on respect and trust between people. In addition, it has a character of personally involved cognition, which leads to a certain lifestyle. Religion is, above all, a way of human existence, involving the participation in the existence of transcendent being. It emphasizes the personal relationship with God in the religion, which is recognized as the definitive source of life and meaning. There is indication of the transcendent dimension of human existence regarding her source (origin) and the target (destination). The purpose of human life is the fulfillment of man in community with others and God. In this point, religion differs from knowledge, specifically scientific knowledge, whose goal is only to get an ordered collection of information about reality. As already mentioned, it is associated with a different type of relationship, namely, the subject-object relationship. Knowledge is therefore based on a different type of reason and religion on a personal relationship⁸. Therefore, it changes the nature of truth. It seems that it is not only the truth in an epistemological sense in the religion, but also in an existential one.

According to some people the religious cognition is characterized by ano- ther important feature, which is the dynamic nature of truth. It undermines therefore the absolutist conceptions of truth, because God is not exhausted in any of them. In addition, this truth can not be understood in the objective way.

The weakening of this tendency of religion to absolutizing of truth is important to discover what it actually is. The religions often function so, as if they already reached the truth and informed about God in His essence. Meanwhile, every religion is also on the way to the truth about God and the informations about Him are related only to the specific situation of man. Every event, which has a religious nature, took place at some point in human history, moreover, it does not end at the time of the incident, but it becomes through the new interpreta- tions an open and „unfolding” event. So it can be said that we have in the religion two important pillars: metaphysical and historical-cultural. Therefore, the religious man is not the holder of the truth, but he rather hopes for it. This hope shapes the world of religion, and no transfer of immutable dogmas. The religio- us man has right to answer the specific questions of life on their own behalf, and not to be a slave of the doctrines that can sometimes falsify the spiritual realm⁹.

It is worthy to note, that the practice of theology was often reduced in the past to a rationalization of the revelations made in the metaphysical perspective.

8 Z.J. Zdybicka, Cz³owiek i religia, p. 207–208, 379–381.

9 M. Szulakiewicz, Filozofia jako hermeneutyka, Toruñ 2012, p. 252–253, 255.

The task of theological knowledge was then to fulfill the cognitive needs of man.

The quotes about God grew up in communication with the metaphysical tho- ught. God was often understood as an object of knowledge. Meanwhile, the speaking of God can not be associated with the objectification of Him. In addition, it must be emphasized that it is said of Him always only from a certain point of view. A man stands so in the face of the constant exploration. This exploration can not also be ignored in the understanding of revelation, which is not only a simple transfer of information with bypassing the recipient. The revealing God is affirmed by the human thought, which is alive. Furthermore this thought grows from a specific experience, which can never be closed due to the processual nature of reality¹⁰. So we can say that the revelation changes a man, but it is also changed by him. A man is in fact active in the adoption of revelation, which he experiences with his whole existence¹¹.

The religious cognition should therefore be freed from objectifing of a „subject” and open to the Mystery¹². Therefore, there is not sufficient the theoretical approach to religion, because it can not separate the religious expe- rience from the first person perspective. In addition, the people have no dealing with the abstract God of the philosophers, but rather with the living God of religion, who lives and works in ordinary human existence. In this way it shall be rejected that religion should be understood as a set of objective and independent of specific human ideas¹³.

The existential nature of truth

It seems that in order to determine what is the existential nature of truth, it should specify the same concept of „existentials”. It has many different me- anings. In these considerations it will relate primarily to the attitude of commit- ment with entire existence of the man in a given situation. The result of it is transformation of the man. Furthermore, the term „existential” will be related to some contents that are not detached from the person, but rather they are combi- ned with the way of life. In this context, the existential truth shall reveal the specific logos of human life and the sense of the existence in the world. It is essential to becoming a man in an authentic way. The man can not make the truth a neutral object (as in the case of scientific truth) and be indifferent to it. It

10 Ibidem, p. 263–264.

11 M. Bierdiajew, G³oszê wolnoœæ. Wybór pism, transl. H. Paprocki, Warszawa 1999, p. 89.

12 M. Szulakiewicz, Filozofia jako hermeneutyka, p. 256.

13 Ibidem, p. 264–265.