Egzorcyzmy i egzorcysta w świetle posoborowych dokumentów Kościoła

Egzorcyzm wiêkszy jest jednym z sakramentaliów, podczas którego

„Ko-œció³ publicznie i na mocy swojej w³adzy prosi w imiê Jezusa Chrystusa, by jakaœ osoba lub przedmiot by³y strze¿one od napaœci Z³ego i wolne od jego panowania”⁴. Jego celem jest „wypêdzenie z³ych duchów lub uwolnienie od ich demonicznego wp³ywu, moc¹ duchowej w³adzy, jak¹ Jezus powierzy³ Koœcio³o-wi”⁵. Egzorcyzmy s¹ czynnoœci¹ liturgiczn¹ Koœcio³a, a zarazem modlitw¹ o charakterze b³agania czy ¿¹dania⁶. O ile w prostej formie maj¹ miejsce ka¿do-razowo podczas udzielania chrztu, to w formie uroczystej (egzorcyzm wiêkszy), co jest przedmiotem niniejszego opracowania, stanowi¹ odrêbny obrzêd⁷.

2 Rituale Romanum Pauli V Pontificis Maximi. Jussu editum aliorumque pontificium cura reco-gnitum atque auctoritate SSMI D.N. PII Papae XI ad normam Codis Juris Canonici accommodatum.

Editio juxta typicam Vaticanam MCMXXV. De exorcizandis obsessis a daemonio (dalej cyt.: Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio z podaniem numeru i strony). Ze wzglêdu na ograniczo-n¹ numeracjê poszczególnych punktów w tym Rytuale, poza skrótem: Rituale Romanum. De exorcizan-dis obsessis a daemonio, bêdzie podany numer i strona.

3 Rytua³ rzymski odnowiony zgodnie z postanowieniem Œwiêtego Soboru Powszechnego Watykañ-skiego II wydany z upowa¿nienia papie¿a Jana Paw³a II. Egzorcyzmy i inne modlitwy b³agalne (Katowice 2002) – dalej skrót EIMB. Podawanie numeru strony nie jest konieczne, ze wzglêdu na czêst¹ numeracjê poszczególnych etapów sprawowania egzorcyzmów.

4 KKK 1673; EIMB 11.

5 Ibidem; EIMB 11.

6 Por. EIMB 11.

7 Por. KKK 1673.

W zwi¹zku z tym, ¿e „materia”, której dotyka Koœció³ w tej pos³udze jest bardzo delikatna, specyficzna i trudna, egzorcyzmy uroczyste (wielkie), mo¿e sprawowaæ jedynie prezbiter specjalnie do tej pos³ugi delegowany przez bisku-pa, bêd¹cego „pierwszym w diecezji egzorcyst¹, któremu przys³uguje w najwy¿-szym stopniu prawo egzorcyzmowania”⁸.

WyraŸny zakaz odprawiania egzorcyzmów uroczystych dotyczy osób

œwieckich, nawet tych, które skupiaj¹ siê w grupach charyzmatycznych⁹. Mog¹ jednak one w nich uczestniczyæ, jednak w tym tylko celu, „aby usilnie modlili siê za drêczonego brata”¹⁰. Nie mog¹ wypowiadaæ formu³ zastrze¿onych

egzorcy-œcie i s¹ zobowi¹zani s¹ do zachowania tajemnicy¹¹. Obecnie zaleca siê, by egzorcyœci stale wspó³pracowali z grupami modlitewnymi, które stanowi¹ dla nich nieocenion¹ pomoc i wsparcie. Natomiast „stary” Rytua³, we Wprowadze-niu, nie mówi wprost o obecnoœci innych osób podczas egzorcyzmu. Jedynie o takiej obecnoœci wspomina raz: „Przy egzorcyzmowaniu kobiety zawsze po-winna byæ obecna jakaœ zaufana osoba, która mocno trzyma opêtan¹, gdy rzuca ni¹ z³y duch. Jeœli jest to mo¿liwe, ta osoba powinna pochodziæ z rodziny opêtanej. Ponadto egzorcysta, kieruj¹c siê delikatnoœci¹ powinien uwa¿aæ, aby nie powiedzieæ lub uczyniæ czegokolwiek, co mog³oby byæ okazj¹ do z³ych myœli u niego lub u innych”¹². Wydaje siê, ¿e niejako „wyró¿nienie” egzorcy-zmowanej kobiety jest zwi¹zane z mo¿liwoœci¹ obscenicznego zachowania (np.

zdzierania z siebie ubrania), które wywo³uje diabe³ maj¹cy nad ni¹ kontrolê.

Obecnoœæ „zaufanej osoby”, mocno trzymaj¹cej opêtan¹, ma w miarê

mo¿liwo-œci zapobiegaæ tego typu zachowaniom.

Wyj¹tkowoœæ pos³ugi egzorcysty obwarowana jest tak¿e przepisami doty-cz¹cymi prezbitera, który j¹ wykonuje. Winien siê cechowaæ pobo¿noœci¹, wie-dz¹, roztropnoœci¹ i nieskazitelnoœci¹ ¿ycia oraz zostaæ do tej funkcji specjalnie

8 KPK 1172 § 1; KKK 1673; EIMB 13: „ilekroæ w tej ksiêdze jest mowa o «egzorcyœcie» zawsze trzeba mieæ na uwadze «kap³ana egzorcyst껔. Warto równie¿ zwróciæ uwagê, ¿e Kodeks Prawa Kano-nicznego z 1917 r., mówi¹c o egzorcyœcie mia³ na myœli kap³ana, który ma „specjalne i wyraŸne zezwolenie” biskupa: „Nemo, potestate exorcizandi praeditus, exorcismos in obsessos proferre legitime potest, nisi ab Ordinario peculiarem et expressam licentiam obtinueri”. CIC can. 1151 p. 1. Podobne stanowisko wyra¿a³ poprzedni Rytua³, mówi¹c o delegowanym do tej pos³ugi kapanie. Por. Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 1, s. 269.

9 WyraŸnie na to zwraca uwagê Kongregacja Nauki Wiary w liœcie z 25 wrzeœnia 1985 r. do ordynariuszy miejsca. Zob. Congregatio pro Doctrina Fidei, Inde ab aliquot annis, Epistula Ordinariis locorum missa: in mentem normae vigentes de exorcismis revocantur, AAS 77 (1985), s. 1169–1170.

10 EIMB 35.

11 Por. EIMB 19.35.

12 Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 19, s. 270. Równie¿ wskazuj¹c na miejsce odprawiania egzorcyzmów, którym mo¿e byæ dom opêtanego, niejako zak³ada siê obecnoœæ rodziny czy bliskich. Zob. Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 11, s. 270.

166 Ks. Tomasz Szałanda

Teologia

przygotowany¹³. Natomiast we Wprowadzeniu do obrzêdu egzorcyzmów umieszczonym w Rytuale rzymskim z 1925 r., zosta³y równie¿ dodane inne jeszcze cechy delegowanego kap³ana: zaufanie mocy Bo¿ej a nie w³asnej, w³aœci-wy dystans do dóbr materialnych, dojrza³y wiek i powszechny szacunek u innych¹⁴. Te przymioty kap³ana egzorcysty pozwol¹ mu skutecznie pe³niæ powierzone mu przez Koœció³ zadanie i nie pozwol¹ „zwieœæ podstêpnymi sztuczkami, jakimi pos³uguje siê diabe³, który pragnie oszukaæ cz³owieka i od-ci¹æ go od zamiaru poddania siê egzorcyzmowi”¹⁵.

Miejscem sprawowania egzorcyzmów winna byæ „kaplica lub inne odpo-wiednie miejsce” z umieszczonym w dobrze widocznym miejscu wizerunkiem Ukrzy¿owanego i obrazu Najœwiêtszej Maryi Panny¹⁶. Niezwykle istotne jest, by dzia³o siê to „z dala od t³umów”¹⁷. Nie wolno bowiem dopuœæ, by odprawiane egzorcyzmy sta³y siê „dla obecnych widowiskiem”¹⁸. Poprzedni Rytua³ by³ bardziej precyzyjny w powy¿szych kwestiach: „Opêtani powinni byæ egzorcy-zmowani, jeœli istnieje taka mo¿liwoœæ, w koœciele albo w innym odpowiednim miejscu o charakterze religijnym i stosownym, z dala od t³umu, lecz jeœli opêtany jest chory albo te¿ z innego, s³usznego powodu, mo¿na dokonaæ egzorcyzmu tak¿e w domu”¹⁹. Z praktyki wspó³czesnych egzorcystów wynika, ¿e sprawuje siê je zazwyczaj w przeznaczonym do tego pokoju, w którym znajduje siê masywny fotel pozwalaj¹cy, gdy zachodzi taka koniecznoœæ, na unieruchomienie osoby egzorcyzmowanej.

Poniewa¿ wykonywanie egzorcyzmów jest czynnoœci¹ liturgiczn¹, w czasie ich sprawowania kap³an powinien byæ ubrany w stój duchowny: sutannê, albê lub kom¿ê oraz fioletow¹ stu³ê²⁰. Poprzedni Rytua³, w czêœci dotycz¹cej bezpoœred-nio sprawowania obrzêdu, zwraca³ równie¿ uwagê, ¿e przed ich rozpo-czêciem, kap³an powinien wyspowiadaæ siê albo przynajmniej wzbudziæ akt ¿alu oczyszcza-j¹cy serce, odprawiæ Mszê œwiêt¹, modliæ siê, prosz¹c o Bo¿¹ pomoc²¹. Jego

13 Por. KPK 1172 § 2; EIMB 13. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. wskazuje na pobo¿noœæ, nieskazitelnoœæ ¿ycia i roztropnoœæ, która pozwoli odró¿niæ opêtanie od np. choroby: „Haec licentia ab Ordinario concedatur tantummodo sacerdoti pietate, prudentia ac vitae integritate praedito; qui ad exorci-smos ne procedat, nisi postquam diligenti prudentique investigatione compererit exorcizandum esse revera a daemone obsessum”. CIC can. 1151 p. 2.

14 Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 19, s. 270.

15 EIMB 14; Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 5, s. 269.

16 Por. EIMB 33. Poprzedni Rytua³ równie¿ wspomina o krzy¿u, dodaje jeszcze relikwie, pomija natomiast obrazy Maryjne. Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 13, s. 270.

17 Por. EIMB 33.

18 EIMB 19.

19 Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 11.

20 Por. EIMB 40.

21 Por. Rituale Romanum. De exorcizandis obsessis a daemonio 1, s. 271.

strojem ma byæ kom¿a i fioletowa stu³a²². W ich trakcie oprócz tekstów biblijnych i modlitw przewidzianych w Rytuale, u¿ywa siê krzy¿a i wody œwiêco-nej. Natomiast w poprzednim rycie we Wstêpie wskazywano dodatkowo na po-s³ugiwanie siê relikwiami, które k³adzie siê na piersi lub g³owie opêtanego²³.

2. Teksty rytuałów egzorcyzmów