Umowa przewozu
mgr Robert Drożdż
ZASTOSOWANIE PRAWA PRZEWOZOWEGO
• Ustawę Prawo przewozowe stosuje się do „uprawnionych przewoźników”.
• Na gruncie prawa przewozowego mowa jest o "uprawnionym przewoźniku" (art. 1 ust. 1), czyli takim, który posiada
odpowiednie, uzyskane w trybie przewidzianym we
właściwych dla danej gałęzi transportu przepisach prawa administracyjnego uprawnienia, potwierdzone stosownymi dokumentami, umożliwiające mu wykonywanie przewozu w sposób stały, zarobkowy i zawodowy.
• Wymagania oraz potwierdzające ich spełnienie dokumenty określone są w ustawach:
o transporcie kolejowym z 2003 r.129, o transporcie drogowym z 2001 r.130, o żegludze śródlądowej z 2000 r.
PRZEWÓZ OKAZJONALNY
umowa odpłatnego przewozu okazyjnego
zawierana przez osobę nieposiadającą w ogóle statusu przedsiębiorcy, a tym samym
niemogącą występować w roli przewoźnika z umowy przewozu, jest umową nienazwaną, do której nie mają zastosowania przepisy ustaw gałęziowych, a także k.c. o umowie przewozu, a właściwymi dla niej są przepisy tytułu XV k.c.
odnoszące się do umowy o dzieło.
OGRANICZENIE SWOBODY KONTRAKTOWANIA
• Przewoźnik wykonujący regularne przewozy nie może odmówić zawarcia umowy przewozu.
• Odmowa przewoźnika sprzedaży biletu ulgowego wskutek nieokazania stosownej legitymacji jest naruszeniem ustawowego obowiązku zawarcia umowy przewozu, wynikającego jednoznacznie z art. 3 ust. 1 prawa przewozowego.
Z. Kwaśniewski, Kasjer to nie konduktor,
Rzeczpospospolita PCD.1998.2.26.
WARTOŚĆ PRZESYŁKI
• Zadeklarowanie wartości przesyłki – w interesie wysyłającego (odp. odszkodowawcza przewoźnika do tych granic);
• Równocześnie wiedza o znacznej, szczególnej wartości rzeczy wchodzących w skład przesyłki powinna skłonić przewoźnika do wzmożonej ostrożności i przedsiębrania szczególnych
starań, adekwatnych do stanu przesyłki dla uniknięcia ewentualnych szkód. Trudno byłoby formułować katalog
rzeczy przewożonych, które należy uznać za szczególnie cenne.
Nie wydaje się w tym zakresie zasadne posługiwanie się tylko kryteriami obiektywnymi. Tak bowiem jak wielu jest
nadawców przesyłek, tak różnorodne są rzeczy cenne
nadawane do przewozu (M. Sychowicz (w:) G. Bieniek, Kodeks cywilny, Komentarz, t. II, Warszawa, 1999, s. 339).
LIST PRZEWOZOWY
• Podstawowym dokumentem przewozowym w zakresie poszczególnych gałęzi transportu, poza przewozem morskim i przewozem pocztowym, jest list przewozowy. Jest to dokument
fakultatywny, wystawiany przez wysyłającego, na żądanie przewoźnika. Dopuszcza się również alternatywne sposoby dostarczenia
przewoźnikowi informacji niezbędnych do
prawidłowego wykonania przewozu.
LIST PRZEWOZOWY
• Mimo iż nie zastrzeżono w kodeksie cywilnym dla listu przewozowego żadnej szczególnej
formy, dokument ten powinien być
sporządzony na piśmie , o czym przesądza
wymóg podpisania tego dokumentu przez
wysyłającego.
POZOSTAŁE DOKUMENTY - WZMIANKA
W poszczególnych gałęziach transportu występuje
wiele innych dokumentów przewozowych, takich jak kwity bagażowe, noty bukowania, czarterpartie , czy szczególny dokument przewozowy, jakim jest
konosament, w przeciwieństwie do poprzednich dokumentów będący papierem wartościowym, przez co jego znaczenie wykracza poza
problematykę prawa przewozowego (M. Stec (w:)
System prawa prywatnego, t. 7, 2001, s. 533).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA (art. 788 k.c.)
§ 1. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.
§ 2. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nie przekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów - granic zwyczajowo przyjętych (ubytek naturalny).
§ 3. Za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych przewoźnik ponosi
odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub
rażącego niedbalstwa przewoźnika.
Prawo przewozowe – również odpowiedzialność za opóźnienie w dostarczeniu przesyłki.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA (art. 788 k.c.)
W odniesieniu do przewozu regulowanego
prawem przewozowym, przesyłkę, która nie nadeszła do miejsca przeznaczenia w ciągu 30 dni od upływu terminu przewozu, uważa się za utraconą. Rozwiązanie to ułatwia sytuację
dowodową odbiorcy przy ustalaniu
odszkodowania, a równocześnie eliminuje
niepewność związaną z przesyłką.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA (art. 788 k.c.)
• Odpowiedzialność przewoźnika w komentowanym
przepisie została oparta na zasadzie winy domniemanej, podobnie jak to ma miejsce generalnie na gruncie prawa morskiego. Rozwiązania te w pełni nie zadowalają wobec przyjęcia surowszych reguł odpowiedzialności przewoźnika, przez jej oparcie na zasadzie ryzyka na gruncie prawa
przewozowego (art. 65) i prawa pocztowego (art. 57 ust. 2 pr. poczt.). Zgodnie z przepisami prawa przewozowego
odpowiedzialność przewoźnika za szkody w przesyłce jest konsekwencją przyjęcia jej do przewozu (postanowienie SN z 7 marca 2001 r., IV KKN 488/00, LEX nr 51100).
Art. 789. k.c. Specyficzna konstrukcja odpowiedzialności solidarnej w przewozie wielopodmiotowym
• § 1. Przewoźnik może oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi na całą przestrzeń przewozu lub jej część, jednakże ponosi
odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne czynności.
• § 2. Każdy przewoźnik, który przyjmuje przesyłkę na podstawie tego samego listu przewozowego, ponosi solidarną odpowiedzialność za cały przewóz według treści listu.
• § 3. Przewoźnik, który z tytułu swej solidarnej odpowiedzialności za cały przewóz zapłacił odszkodowanie, ma zwrotne roszczenie do przewoźnika ponoszącego odpowiedzialność za okoliczności, z których szkoda wynikła.
Jeżeli okoliczności tych ustalić nie można, odpowiedzialność ponoszą wszyscy przewoźnicy w stosunku do przypadającego im przewoźnego.
Wolny od odpowiedzialności jest przewoźnik, który udowodni, że szkoda nie powstała na przestrzeni, przez którą przewoził.
ZAPŁATA ZA NALEŻNOŚCI CIĄŻĄCE NA PRZESYŁCE
• Jak wygląda zasadność roszczeń przewoźnika w sytuacji, gdy w liście przewozowym
expressis verbis wskazano, że wszystkie
należności ponosi nadawca?
Casus
Jan Kowalski odebrał przesyłkę wraz z listem
przewozowym od nieznanej osoby. Przesyłkę dostarczyła firma kurierska XHS. Po 2 miesiącach Jan Kowalski dostał wezwanie do zapłaty na kwotę 120 zł. W odpowiedzi
wskazał, że po otwarciu przesyłki znalazł w niej bon
towarowy na zakupy w sklepie internetowym „Kreatynka”
na kwotę 200 zł przy zakupach powyżej 3000 zł. Nadto
znajdowały się tam trzy opakowania odżywek oraz białko i reklama karnetu na siłownię „Tęcza”, a także rachunek za dostarczone towary na kwotę 300 zł. Jan Kowalski w
istocie nie zamawiał w/w towaru.
Casus cd.
Wobec tego wskazał, że po pierwsze jest z zawodu prawnikiem, a z zamiłowania poetą, wobec czego obce są mu kwestie „kultury”
(cudzysłowów użył sam Jan Kowalski) fizycznej, a po wtóre nie
zamawiał niczego z w/w sklepu. Na tę okoliczność powołał treść art.
15 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny, która mówi, że „spełnienie świadczenia niezamówionego przez konsumenta następuje na ryzyko
przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań”.
Wskazał także, że z listu przewozowego wynika jednoznacznie, że koszt dostarczenia przesyłki ponosi nadawca.
• Czy przewoźnik może domagać się zapłaty od Jana Kowalskiego, za dostarczenie przesyłki?
Casus cd.
• Art. 51. ust. 1. Przez przyjęcie przesyłki i listu
przewozowego odbiorca zobowiązuje się do zapłaty należności ciążących na przesyłce.
• Wyrok SN z dnia 19 marca 2009 r. (IV CSK 492/08):
Wynikające z art. 51 ust. 1 ustawy z 1984 r. - Prawo przewozowe zobowiązanie odbiorcy przesyłki do
zapłaty należności przewozowych wobec przewoźnika
istnieje nawet wtedy, gdyby ze stosunku umownego
zawartego pomiędzy nadawcą a odbiorcą przesyłki
wynikało, że przewoźne ma obciążać tylko nadawcę.
Casus cd.
• Wyrok SN z dnia 28 lutego 2006 r. (III CSK 149/05):
Zgodnie z art. 51 ustawy z 1984 r. - Prawo przewozowe odbiorca odpowiada samodzielnie wobec przewoźnika za zapłatę przewoźnego. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący. Strony nie mogą w sposób sprzeczny z jego treścią ukształtować umowy przewozu.
Tak również:
• Wyrok SN z dnia 7 grudnia 2005 r. V CK 405/05
• Wyrok SN z dnia 19 marca 1999 r. II CKN 231/98
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA W UMOWIE PRZEWOZU OSÓB
Art. 62 Prawa przewozowego
1. Przewoźnik odpowiada za szkodę, jaką podróżny poniósł wskutek przedwczesnego odjazdu
środka transportowego.
2. Przewoźnik odpowiada za szkodę, jaką poniósł podróżny wskutek opóźnionego przyjazdu lub odwołania regularnie kursującego środka
transportowego, jeżeli szkoda wynikła z winy
umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.
Casus nr 2
Jan Kowalski oczekiwał na dworcu PKS Wrocław
Główny na odjazd autobusu do Warszawy. Przewoźnik wykonuje na tej trasie regularne przejazdy, wobec
czego posługuje się rozkładem jazdy, umieszczonym na tablicach informacyjnych. Po przybyciu Jana
Kowalskiego na dworzec okazało się, że autobus ten
odjechał prawie pusty pół godziny wcześniej. Wobec
tego Jan Kowalski musiał pojechać pociągiem dwie
godziny później i w konsekwencji spóźnił się na mecz
piłkarski pomiędzy reprezentacją Polski, a Słowacją.
Casus nr 2 cd.
Jan Kowalski zwrócił się więc do przewoźnika
autobusowego o zwrot kosztów biletu na mecz, na który nie dotarł. Nadto wniósł o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdyż zobaczenie tego meczu było jego
życiowym marzeniem. Przewoźnik odpowiedział, iż Jan Kowalski nie doznał krzywdy z uwagi na wynik meczu, nadto zaś wskazał, że stron nie łączyła umowa przewozu, bo Jan Kowalski nie kupił bilety, a jedynie pojawił się na dworcu autobusowym i zamierzał nabyć bilet u kierowcy.
Czy i jakie roszczenia przysługują Janowi Kowalskiemu?
Casus nr 2 cd.
Podstawa odpowiedzialności uzależniona jest od tego, czy strony łączyła umowa przewozu, czy też nie. Jeśli podróżny nie miał
wykupionego biletu, a umowę chciał zawrzeć poprzez zajęcie miejsca w autobusie (art. 16 ustawy [z 1984 r. - Prawo przewozowe]), który odjechał z przystanku przed planową godziną odjazdu, przepis art. 62 ust. 1 ustawy nie będzie miał zastosowania. Jest on bowiem
umieszczony w rozdziale 6 ustawy zatytułowanym: Odpowiedzialność przewoźnika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
umowy przewozu osób. W opisanej sytuacji trudno jest mówić o
niewykonaniu umowy, skoro nie doszło do jej zawarcia. Ewentualnych roszczeń podróżny będzie mógł dochodzić właśnie na podstawie
przepisów o czynach niedozwolonych.
(W. Górski, A. Żabski, Prawo przewozowe. Komentarz, Warszawa 1990.)
Casus nr 3
W drodze powrotnej Jan Kowalski zakupił bilet odpowiednio wcześniej, jednakże tym razem autobus spóźnił się, wobec czego Jan Kowalski nie mógł wrócić do domu komunikacją miejską i musiał skorzystać z taksówki. Zwrócił się więc do przewoźnika o zwrot kosztów takiego przejazdu w wysokości 45 zł, pomniejszonych o kwotę 3 zł, którą zapłaciłby za bilet w komunikacji miejskiej. Przewoźnik odpowiedział, że Jan Kowalski nie wykazał rażącego niedbalstwa (a tym bardziej winy umyślnej) w opóźnieniu przejazdu.
• Co prawnik powinien doradzić Janowi Kowalskiemu (poza zakupem samochodu)?
Casus nr 3 cd.
Zgodnie z wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2008 r.
(Dz.U.2008.219.1408), sygn. K 37/07 przepis art. 62 ust. 2 Prawa przewozowego został
uznany za niezgodny z Konstytucją RP. Obecnie więc odpowiedzialność zarówno za
przedwczesny odjazd, jak też za odjazd
opóźniony i odwołanie odjazdu opiera się na
winie domniemanej z art. 471 k.c.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA W UMOWIE PRZEWOZU PRZESYŁKI
Art. 65.
1.Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki.
2. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności określonej w ust. 1, jeżeli utrata, ubytek lub uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie przesyłki powstały z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej. Dowód, że szkoda lub przekroczenie terminu przewozu przesyłki wynikło z jednej z wymienionych okoliczności, ciąży na przewoźniku.
Odpowiedzialność we wskazanym przepisie jest oparta na zasadzie ryzyka.
UMOWA PRZEWOZU W ŻEGLUDZE MORSKIEJ
• Regulowana jest przepisami Kodeksu morskiego.
• Przepisy te nie dotyczą żeglugi śródlądowej.
• Przepisy Kodeksu morskiego łączą się w zasadniczej mierze ze specyfiką (zarówno krajową, jak i międzynarodową) stosunków handlowych,
realizowanych poprzez przewóz statkiem morskim.
• Przykładowo Kodeks morski – w przeciwieństwie do Kodeksu cywilnego – zezwala na umowną zmianę terminu przedawnienia:
Art. 8.
§ 1. Terminy przedawnienia roszczeń ze stosunków regulowanych Kodeksem
morskim mogą być przedłużane umową stron zawartą na piśmie po zaistnieniu zdarzenia, z którego wynikło roszczenie.
§ 2. Przepis § 1 nie dotyczy roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub wyrokiem sądu polubownego, a także ugodą zawartą przed tymi sądami.
UMOWY PRZEWOZU ŁADUNKU W KODEKSIE MORSKIM
Umowa czarterowa – zindywidualizowana na statek,
charakteryzuje się oddaniem do dyspozycji frachtującego określonej przestrzeni ładunkowej (w tym względzie
podobna jest do najmu). Bez zgody czarterującego – nie można zmienić statku, służącego do przewozu.
Umowa bukingowa – zindywidualizowana na towar, charakteryzuje się obowiązkiem przewiezienia drogą
morską określonego towaru. Co do zasady – przewoźnik może wykonać umowę za pomocą innego statku, za
powiadomieniem bukującego.
UMOWY PRZEWOZU ŁADUNKU W KODEKSIE MORSKIM
• Jako podmiot pomocniczy występuje tu załadowca – osoba dokonująca załadunku na statek.
• Osobą tą może się posłużyć frachtujący przy wykonaniu swojego obowiązku dostarczenia ładunku.
• Frachtujący ma obowiązek dostarczenia ładunku wzdłuż burty statku (Free alongside ship).
• Koszty załadowania i sztauowania ładunku
(odpowiednie rozmieszczenie, celem utrzymania
stateczności), a także koszty wyładowania wzdłuż burty
statku obciążają przewoźnika
KWITY STERNIKA
• odpowiednie pokwitowania ładunkowe na
przyjęte na statek partie towaru wydawane
załadowcy. (nie są papierami wartościowymi)
KONOSAMENT
• Papier wartościowy, wydawany obligatoryjnie na żądanie załadowcy.
• Pomimo postępującej praktyki tworzenia konosamentów w formie elektronicznej, dla wywołania wiążących skutków, określonych w Kodeksie musi zostać wydany w formie papierowej.
• Wydanie może być uzależnione od zwrotu kwitów sternika.
• Tworzy domniemanie przyjęcia na statek przez przewoźnika określonego ładunku do przewozu w takiej ilości i stanie, jak to uwidoczniono w konosamencie. Dowód przeciwny nie będzie
dopuszczony w przypadku, gdy konosament został przeniesiony na osobę trzecią działającą w dobrej wierze.
• Znajduje zastosowanie również w przewozie multimodalnym
FORMA WYSTAWIENIA KONOSAMENTU
• Papier wartościowy imienny
• Papier wartościowy na zlecenie
• Papier wartościowy na okaziciela
Przeniesienie praw z konosamentu uprawnia do
dysponowania ładunkiem na statku. Dla odbioru
ładunku konieczne jest okazanie konosamentu.
PRZYWILEJE NA ŁADUNKU – USTAWOWE PRAWO ZASTAWU
Uprzywilejowanymi są wierzytelności z tytułu:
• należnych państwu od ładunku kosztów sądowych oraz kosztów egzekucji; wydatków poniesionych na
zachowanie lub w celu sprzedaży ładunku i podziału uzyskanej kwoty; opłat i świadczeń publicznych;
• wynagrodzenia przypadającego od ładunku za
ratownictwo oraz udziału w awarii wspólnej, należnego od ładunku statkowi i innym ładunkom;
• szkód spowodowanych przez ładunek;
• należności przewoźnika z przewozu danego ładunku.
UMOWA PRZEWOZU OSÓB W KODEKSIE MORSKIM
• Bilet – nie jest papierem wartościowym. Ma znaczenie dowodowe.
Regulacje charakterystyczne:
• Możliwość odstąpienia pasażera od umowy na 7 dni przed rozpoczęciem podróży (przewoźnik może
zachować ¼ części opłaty od biletu gdy nie zdołał go sprzedać);
• Konieczność zgłoszenia roszczeń pasażera w terminie 15 dni od zejścia ze statku, pod rygorem
domniemania, że „ukończył podróż zdrów i cały”.
POZOSTAŁE UMOWY KODEKSU MORSKIEGO
• Czarter na czas – oddanie czarterującemu do dysponowania statek obsadzony załogą na oznaczony czas albo na okres jednej lub kilku następujących po sobie podróży w celu określonym umową.
• Umowa agencyjna – stałe przedstawicielstwo armatora w porcie za wynagrodzeniem.
• Usługi maklerskie - pośredniczenie w zawieraniu umów sprzedaży statków, umów przewozu, czarteru na czas, umów holowniczych, umów ubezpieczenia morskiego i innych umów
związanych z obrotem morskim. Konieczne jest tu każdorazowe zlecenie, umowa ma więc charakter umowy ramowej.
• Usługi holownicze – świadczenie statkiem odpłatnych usług holowniczych.
• Usługi pilotowe – udzielanie kapitanowi informacji i rady w prowadzeniu statku ze względu na warunki nawigacyjne wód, na których usługa jest świadczona.
• Ratownictwo morskie – udzielanie pomocy statkowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie na jakichkolwiek wodach oraz ratowanie znajdującego się na nim lub z niego pochodzącego mienia, jak również ratowanie innego mienia znajdującego się na morzu i niepołączonego trwale i celowo z wybrzeżem. Tu: specyficznym jest moment zawarcia umowy (powstanie niebezpieczeństwa) oraz reguły zapłaty wynagrodzenia: nie należy się wynagrodzenie za ratownictwo morskie, które nie dało pozytywnego wyniku. Osoby uratowane nie są zobowiązane do zapłaty wynagrodzenia (obciąża ono armatora).
Ratownictwem objęte mogą być również rzeczy zatopione w morzu, w tym także statki i ich wraki.
