1
■y-.X
SPIS ZAWARTOŚCI
TECZKI [ S o l ) O Gupi\jhhj(l S b G l M J f l M A j f O j
...
<^ip/vio s
■
I./l. Relacja
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora k . s A - H I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące rełatora
II. Materiały uzupełniające relację k i i s A - i ) , III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora -—
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —“ '
III./5. Inne --- IV. Korespondencja
- . i
. 'Sr--*' *
' -
*
V. Nazwiskowe karty informacyjne h .
VI. Fotografie L, § L Q f\\/) O ęrcĄ iĄ
, ,’ ;r ' "r
• ;
■
2
3
RELACJA
Złożona przez siostrę Marie Sobocińska
WARSICKA SŁAWOMIRA z d.SCBOCIHSKA
Ur.22.VI.1922r. w Wym*felinie,pow.Lipno
Rodzice:Roman i Stanisława z d.Zienkiewicz.Pochodzenie inteligenckie, wykszt.Średnie. Pracowała jako nauczycielka.Prowadziła tajne nauczanie.
Nosiła pseudonim "Janka"Wanda".
Zorganizowała łaczno&t sałego inspektpratu /f/ Włocławek krypt*HAcetyłenM w ramach WSK.
Przeprowadzała spalonych kołnierzy AK,organizowała kwatery i wyżywienie.
Organizowała pomoc żywnościowa dla jehcfrn w obozach,oraz osftb ukrywają
cych sie przed gestapo.
Dzieci i młodzież przygotowywane przez nla w wampch tajnego nauczania , mogły po wojnie kontynuować nauke.Wielu zawdzięcza jej szybki awana na studia i w pracy.
W ostatnim okresie wojny zAstała wywieziona do obozu w Tłuchowie-tam nie przerwała pracy konspiracyjnej i nadał prowadziła/tajne nauczanie dla dzieci pracowników służby rolnej,zatrudnionej w obozie.Pracujac w kuch
ni organizuje pomoc żywnościowa i przekazuje cenne informacje wywiadowcze.
Tu odnajduje ja Jagdtkommando i skazuje ja bez sadu na śmierć.
Zostaje wywieziona pod eskorta za obf>z,w pole i czeka pod bagnetami na wykonanie wyro k u
.
Trwało to do świtu.O Świcie rozkaz cofnieto/ifiac jednak£wgbHric nie wledzlala/przygotowana już na śmierć/*
Eskortujący żołdacy kazali jej biec do obozu*Pewna,że zwyczajem niemiec
kim strzał padnie z tylu,biegła modląc sie-gdy dopadła obozu-padła zemdlo
na.Za chwile przyjechali Miemcy i na jej oczach roztrzelali chłopca.Caly obftz stał przy tym na baczność,Kommando odjechało z pogr6żka,fce następ
na ich wizyta w obozie bedzle finałem dla MJanki"-podobnie,jak tć było przed chwila z chłopcei-jej współtowarzyszem obozowym*
Przeżycia tej nocy pozostawiły trwały Siad na jej zdrowiu.Obawiajac sie spełnienia pogrśżek niemieckich,podstepem wykradłam ja z obozu i ukryiam.
"Janka" przeszła ciężki zawał,pracowała w nadleśnictwie w Skepem,ale prze
życia wojenne i ciężka praca zawodowa dały znać o sobie i musiała przejść na rente.Jej renta wynosi 1800 zł. /S*Warsicka zmarła w 1937 r.-przyp.AH/.
/-/ Maria SobociŁska ps."Ryśka”
BydgosZCZ * 2 7.VIIi#i975r#
4
Maria Sobocińska o5-44o Wesoła k/\V-wy ul.Starzyńskiego 11
ps."Ryśka" kmdt WSK /Okręg Pomorze/
Szanowny Panie Pułkowniku ! . /C|
■
Miłym zaskoczeniem było dla mnie i moich współtowarzyszy walk z okupantem niemieckie w szeregach Armii podziemnej AK -
przesłane przez Pana odpisy rozkazów KO. "lunety" -KO.AK Okręgu
^omorze z odznaczeniami dla byłych żołnierzy AK.Okręgi Pomorze.
Przesyłam więc Panu moje, jak również pozostałych przy życiu
tych z którymi udało mi się nawiązać kontakt - wyrazy najwyższego szacunku i poważania. Satysfakcją naszą jest fakt że Pan o nas nie zapomniał i tyle wspólnych przeżyć w niezwylłych warunkach
okupacyjnej walki, sprawiło,
że nie jestem w stanie wykreślić z pamięci wi&iu osób, a zwłaszcza Osoby Pana.
Piszę do Pana już poraź drugi - na pierwszy list pisany
w poczętk~eh roku - nie otrzymałam odpowiedzi /sądzę że to wina tamtejszej poczty/, ^opierałam wówczas akcję podiętą przez
Pana Sadowskiego - Zagończyka - do której przyznam przyłączyłam s i ę ale przyznam szczerze bez nadziei na pozytywne jej załatwienie.
Nie zawiedliśmy się na Panu - a to jest najważniejsze !.
Nawiązując teraz do przesłanych przez Pana odpisów rozkazów z odznaczeniami, została pominięta osoba, która była umieszczona osobiście przeze mnie w moich wnioskach a nadanie Złotego Krzyża Zasługi oraz Krzyża Walecznych.wraz pozostałymi kobietami, które w przesłanych odpisach rozkazów są , a jej nie ma. Pragnęłabym
sprostować brak, który zapewne był spowodowany jedynie przepisywani*
z orinału.
Nazwisko: Sobocińska - Warsicka Sławomira ur.12.VI.1922 r.
P s eud onim H Sław "
stopień : gpor
lor.* 12.VI.19?2
konsp.: ZWZ. V,'SK - szef łączn. Insp.Acetylen /od r 194o w konsp./ / - zorganizowała łączność Insp. przeprowadzała osobiście z narażeni*
5
str. 2
z narażeniem życia wiele zagrożonych i zdekonspirowanych żołnierzy Armii Podziemnej, lapewniła im bezpieczne kwatery i wiiłu z nich
zawdzięcza jej ycie.
2* Organizowała pomoc żywnościową dla osób ukrywających się przed
Gestapo, przesyłała paczki żywnościowe do obozów z wyrzeczeniem się własnych nędznych racji żywnościowych.
% Podięła tajne nauczanie - była nauczycielką i dzieci , oraz
młodzież przygotowana przez nią w okresie okupacji mogła kontynuować nauką - wielu zawdzięcza jej szybki awans na studia i do podięcia pracy.
4* W ostatniah okresie okupacji została przymusowo zabrana do obozu
w Tłuchowie - tam fłrowadziała dalej pomoc i nie zrywała z konspiracją.
Pracując w kuchni - pomagała żywnościowo . Jagt - Komando skazało ją na śmierć . Wywieziona za obóz z żołdakami niemieckimi jpsś.
trzymającymi karabiny gotowe do strzału czekała na śmierć przez całą noc. 0 świcie rozkaa cofnięto /o czym jej nie owiadomiono/
i kazano biec spowrotem do obozu. Pewna że strzał padnie od tyłu /zwyczajem niemieckim/ dopadła obozu i padła zemdlona.
W tym czasie rozstrzelano chłopca na oczach całego obozu.
Gestapo odiechało z pogróżką , że tym razem jeszcze jej nie rozstrze
lano, ale następna wizyta będzie dla niej i joj koleżanek z kuchni finałem jaki miał miejsce przad chwilą.
Przeżycia tej nocy pozostawiły'trwały ślad na Jej zdrowiu.
Postanowiłam nie dopuścić do spełnienia pogróżki niemieckiej, zwłaszcza że obawiałam się o serce i nerwy moejej siostry, które i tak wykończyłyby ją. Podstępem wykradłam ją z obozu i ukryłam.
Do końca wojny pozostały wtedy kilka miesięcy i ternu zawdzięcza swoje ocalenie. Obecnie pracowała w Nadleśnictwie Skępe. Ostatnio zdrowie nadszarpnięte przeżyciami okupacyjnymi Sało znać o sobi£.
Ciężko zachorowała na zawał serca i przeszła na rentę inwalidzką.
Jej renta wynosi 1.8oo. zł. /słownie Tysiąc osiemset złotych/
Dlatego właśnie chciałam sprosto^a dotkliwie by odczła.
P r o s z ę u p r z e j m ie o w yjątk ow e p o t r a k t o w a n ie t e j sp ra w y , f ^ •
6
Sławom ira Warsicka z domu S o b o ciń sk a u r . 12 .VI 1922 r w W ymyślinie.
S z k o ła ćw iczeń przy Seminarium N a u c z y c ie ls k im w W ym yślinie .
Początkowe k la s y gimnazjum im T ra u g u tta w L ip n ie , p ó ź n i e j u częszcza 3 do gimnazjum pryw. w Toruniu.
Po w ojnie z d o b y ła w y k s z t a ł c e n i e n a u c z y c i e l s k i e w pracow ała w s z k o l e w tym z a w o d z ie . .
U c z ę s z c z a ła do StfyxsxRjxsxkHiyxmłaxyKxiaE3xwxkiaB±Expx2LHiiiiia W yższej S z k o ły Muzycznej W i l e ń s k i e j , k t ó r a z o s t a ł a po w o jn ie
p r z e n i e s i o n a do T o r u n ia . P r a c o w a ła n a s t ę p n i e w U r z ę d z ie ^JLiiaoewyffjrm w L i p n i e , a o s t t n im m ie js c e m pracy u y io u a -a le sn ic tw o w Skępem - na s t a n o w is k u g ł . k s i ę g o w e j . - j e d n o c z e ś n i e p r a c o w a ła w Domu K u l t u r y w L ip n ie u c z ą c muzyki - g r y nę. p i a n i n i e .
, r e n t ę , i n w a l i d z k ą
l powodu cłioroD,r zawa£ s e r c a - p r z e s z ł a n a Xfltxsts.axa3.&xąA£m e r y i u j t ę . W c z a s i e wojny pracow aia w aomu prowadząc gosp.domowe.
Do o r g a n i z a c j i z o s t a i a zwerDowana. p r z e z n a l i n ę K rz s z o w s k ą i p r z e z n i ą z o s t a i a z a p r z y s i ę ż o n a . .byia częsty m gościem na u l . Warszawskiej g d z ie k on tak tow ała s i ę z CnylińsKim , Micnałem , r ie t k ie v / ic z e m . Po p r z y j e ź d z i e S z ta b u AK. do /.'ymyslina Dyma w y k o rzy sty w a n a jaKo k u r i e r k a do s p e c j a l n y c n zadań p r z e z p£*s.. C n y l i ń s * i e g o .
P r o w a d z iła ta j n e n a u c z a n ie , ucząc d z i e c i i m io o z ie ż w o k o l i c y . O rganizow ała pomoc żywnościową d l a osób uts-rywającycn. s i ę p r -z e d a r e s z t o w a n ie m , p r z e s y ł a ł a p a ch k i ży w n o ścio w e do obozów , w y r z e k a ją c s i ę sw o ic h w ła sn y ch nąd zn ych r a c j i ży w n o ścio w y c h .
:i o s t a t n i m o k r e s i e o k u p a c j i z o s t a ł a przymusowo z a b r a n a do obozu
- K opanie okopów - w T łu c h o w ie . Tam nontynuowama p r a c ę K o n sp ira cy j:
P r a c u j ą c w ku ch ni w o b o z i e , oom agaia żyw nościow o i u c z y ł a .
Podczas a k c j i s z a l e j ą c e g o w t e r e n i e Jagdkommando - z o s t a i a wraz z p o z o s ta ły m i d z ie w c z ę ta m i pracującym i w kuchni - zab ran a
do i c h "budy" m a z a n e z o s t a ł y na r o z s t r z e l a n i e bez są d u . Obiata o a b y ia s i ę nocą , w yw iezion e poza t e r e n obozu i pod s t r a ż ą gotową co s t r z a ł u - czeKały na e g z e k u c j ę . O św icie rozKaz c o i n i ę t o / o czym a reszto w a n e n ie w i e d z i a ł y - Kazano w yjść z wozu samocnodowego
i założon ym i rękami b ie c w ^ierun^u o d o z u. Pewne s t r z a ł u w t y ł dopadły obozu - Siawom ira od tam tej c h w i l i z a p a d ła na zdtow iu Zia&x£&xja&.x.xaK'aix: Oi ś w i c i e zwołano c a ł y obóz i na i c n oczach
r o z s t r z e l a n o 2 cnłopców p ra cu ją cy cn w tym o D o zie. Zwolnionym dziew czętom zapow iedziano o d je ż d ż a ją c po e g z e k u c j i - z w o ln io n e warunkowo mogą l i c z y ć , że,ponowna i c h w iz y t a e g z e k u c ję na n ic h pow tórzy.
Pogróżka b y ła w tym c z a s i e Dardzo prawdopodobna.
P r z e ż y c i a t e pozostawimy trw a ły ś l a d na zdrowiu Sław om iry. Do
K o ńc a ż y c i a c i e r p i a ł a na s e r c e . 2 zaw ały - p r z e s z ł a na r e n t ę i n w a l.
Z obozu z o s t a i a p o d s t ę p n i e w y k ra d zio n a p r z e z s i o s t r ę . Do Końca wojny n i e w i e d z i a ł a że j e s t zw oln ion a n i e l e g a l n i e .
Zmarła w r . W 5. p ł k - ™ y l i ń s K i n ? i z j!?§$Sf ^ s p e c .w y s o k o -c z e g o
\ \ K\! ( iH • So&o<J.-* ii***
1 1
7
Sławomira Warsicka z domu S o b o ciń sk a u r . 11 .VI 1922 r w Wymyślinie.
S z k o ła ćw iczeń przy Seminarium N a u c z y c ie ls k im w Wymyślinie .
Początkowe k la s y gimnazjum im T rau gu tta w L ip n ie , p ó ź n ie j u c z ę s z c z a ł?
do gimnazjum pryw. w Toruniu.
Po w ojnie z d o b y ła w y k s z t a ł c e n ie n a u c z y c i e l s k i e w pracowała w s z k o l e w tym za w o d z ie . .
U c z ę s z c z a ła do Xyxsz8jxExkiaiyxmMxyKXHB:3xwxk±as±EX]a±;sHiiŁHa Wyższej S zk o ły Muzycznej W i l e ń s k i e j , k tó r a z o s t a ł a po w ojnie
p r z e n ie s io n a do Torunia. Pracow ała n a s t ę p n i e w U r zęd zie J?.Laao0®y/rpm w L i p n i e , a o sttn im m iejscem pracy u yio nd-alesnictwo w Skępem - na sta n o w isk u g ł . k s i ę g o w e j . - j e d n o c z e ś n i e pracow ała w Domu K ultury w L ip n ie u czą c muzyki - gry na p i a n i n i e .
, r e n t ę . i n w a l i d z k a
z, powodu choroD,r zawał s e r c a - p r z e s z ł a na x&xsatłx&3.&xąA£®grylttxę.
W c z a s i e wojny pracow ała w aomu prowadząc gosp.domowe.
Do o r g a n i z a c j i z o s x a i a zweroowana p r z e z n a l i n ę Krzszowską i p rzez n i ą z o s t a ł a z a p r z y s i ę ż o n a , łSyła częsty m gościem na u l . Warszawskiej g d z ie k on tak tow ała s i ę z CnylińsKim , Kicnąłem , j i e t k i e w i c z e m . Po p r z y j e ź d z i e Sztabu AK do /.y my ś l i n a Dy*a wynorzy s ty wana jako k u r ie r k a do s p e c j a ln y c n zadań przez pi*.. C nylińsK-iego.
P r o w a d z iła ta j n e n a u c z a n ie , ucząc d z i e c i i m ło d zież w 0K0l i c y . O rganizowała pomoc żywnościową d l a osób ukrywającycn s i ę p r - z e ś a resztow an iem , p r z e s y ł a ł a pachki żywnościowe do obozów, wyrzekając s i ę sw oich w łasnych nądznych r a c j i żywnościowych.
. o s ta tn im o k r e s i e o k u p a c ji z o s t a ł a przymusowo zabrana do obozu
- kopanie okopów - w Tłuchowie . Tam Kontynuowama p r a c ę K o n s p i r a c y j n i P ra cu ją c w kuchni w o b o z i e , po m a g a i a żywnościowo i u c z y ł a ,
Podczas a k c j i s z a l e j ą c e g o w t e r e n i e Jagdkommando - z o s t a ł a wraz z p o z o s t a ły m i d ziew częta m i p r a c u j ą c y m i w k u c h n i - z a b r a n a
olo i c h "Dudy" skazane z o s t a ł y na r o z s t r z e l a n i e bez sąd u . Obława od b yła s i ę no cą , w yw iezione p o z a t e r e n obozu i pod s t r a ż ą gotową ao s t r z a ł u - c z e k a ły na e g z e k u c j ę . O św icie rozKaz c o l n i ę t o / o czym
• ;resztow ane n ie w i e d z i a ł y - Kazano w y jś ć z wozu t-amocnodowego i założonym i rękami b ie c w kierunku o d o z u. Pewne s t r z a ł u w t y ł dopadły obozu - Sławomira od tam tej c h w i l i zap ad ła na zd±oviu ZmA.xiaA.jaJ&xzajeaa:x: 0; ś w i c i e zwołano c a ł y odóz i na i c n oczach
r o z s t r z e l a n o 2 cnłopców p ra cu ją cy cn tym oD ozie . Zwolnionym dziew czętom zapow iedziano o d j e ż d ż a j ą c po e g z e k u c j i - z w o ln io n e warunkowo mogą l i c z y ć , ż e , ponowna i c h w izyxa e g z e k u c ję n a n ic h pow tórzy.
Pogróżka b y ła w tym c z a s i e Dardzo prawdopodobna.
P r z e ż y c i a t e p o z o s t a w i ły trw ały ś l a d na zdrowiu Sław om iry. Do
Końca ż y c i a c i e r p i a ł a na s e r c e . 2 zaw ały - p r z e s z ł a na r e n t ę in w a l.
Z obozu z o s t a i a p o d s t ę p n ie wynradziona p r z e z s i o s t r ę . Do Końca wojny n i e w i e d z i a ł a że j e s t zw oln ion a n i e l e g a l n i e .
: i i
zmarła w r . m 5 ^ f f ^ h y l l ° EK1n ł s p e c . w y e o k o - c z e g o
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Świadkowie poszukiwani
(B) O kręgow a K o m isja B ad an ia Z b ro d n i H itlero w sk ich w B ydgosz
czy pro si osoby, k tó re p rzebyw ały w n połow ie 1944 r. w obozach p ra c y w T tu c h ó w k u . C h a lin ie i M a la n c w ie S ta ry m , 'p o w . L ipno, o sk o n ta k to w a n ie się z O kręgow a K om isją B a d a n ia Z b ro d n i H itle
ro w sk ich — d e le g a tu rą w T o ru n iu , Ul. P ie k a ry 51. (PAP)
----
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Sobocińska Sławomira Janina zam. Warsicka ps. „Janina”, „Sława”, „Wanda” (1922-1987), kier. sekcji łączności W SK Insp. AK W łocła
wek.
Urodzona 22 VI 1922 w Wymyślinie pow.
lipnowski; córka kupca Romana i Stanisławy z d. Ziemkiewicz; siostra Marii Romany ps.
„Ryśka”. Naukę rozpoczęła w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Wymyśli
nie. Kontynuowała j ą w Gimnazjum im.
R. Traugutta w Lipnie, następnie w Żeńskim Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Toruniu.
Uzdolniona muzycznie, pobierała prywatne lekcje gry na fortepianie m.in. u uczennicy (NN) prof. Ursteina, ucznia Józefa Elsnera - nauczy
ciela F. Chopina. Działała w ZHP.
W chwili wybuchu II wojny światowej była uczennicą I kl. liceum. Od 1940 zaangażowana w działalność konspiracyjną rodziny, udzielającej schronienia żoł
nierzom Września, uciekinierom, osobom poszukiwanym przez Niemców. Razem z M. Sobocińską nawiązała przez „zieloną granicę” kontakt z rodziną w Warszawie zaangażowaną w konspiracji. Później, jako łączniczka Stanisławy Sobocińskiej (matki), organizatorki pomocy społecznej, przekraczała j ą wielo
krotnie w towarzystwie Marii Pasińskiej, przekazując informacje wywiadowcze i prasę konspiracyjną. Bardzo intensywnie włączyła się do akcji w ysyłania pa
czek do więzień i obozów, współdziałając w tym zakresie z Em ilią Siw icką ps. i/
„Emma”. Prowadziła też tajne nauczanie dla dzieci z rodzin Pasińskich i Puchal
skich. Przez Jerzego Ziemkiewicza (kuzyna) poznała w Toruniu Danutę Krze- szowską, córkę Haliny Krzeszowskiej ps. „Ludmiła”, która zwerbowała j ą do WSK. H. Krzeszowska, od połowy 1942 referentka W SK Gam . A K Toruń, a w 1943 kier. referatu W SK Podokr. Południowo-W schodniego, zaprzysięgła j ą do WSK. Po przeszkoleniu pełniła funkcję łączniczki do zadań specjalnych.
Utrzymywała stały kontakt z kwaterą KO AK Pom., zlokalizow aną w Toruniu przy uf. Warszawskiej 8 (mieszkanie H. Krzeszowskiej). Otrzym ywała też zada
nie zorganizowania sieci łączności na terenie Insp. AK W łocławek. W erbowała do konspiracji znajome koleżanki ze szkół w Skępem, Lipnie, Toruniu, W ło
cławku. W iele z nich później M. Sobocińska zaprzysięgła do W SK. Swobodę poruszania się po terenie umożliwiały jej nielegalnie zdobywane zezwolenia.
Dostarczała je Halina Grabowska ps. „Halszka”, pracująca w urzędzie gminy w Skępem. Skierowania na badania lekarskie do dr. W rem bla (laryngologa) w Toruniu wystawiał też dr Stanisław Zmyślony ze Skępego. W październiku 1944 została wywieziona do obozu w Tłuchowie - Lager II T ulchenhof i skie
rowana do kopania okopów. Słabą fizycznie skierowano do pom ocy w kuchni.
Na terenie obozu kontynuowała pracę konspiracyjną. Prowadziła tajne nauczanie dla dzieci robotników rolnych zatrudnionych w majątku. Pracę w kuchni wyko-
149
38
rzystała do organizowania pomocy żywnościowej. W grupie sześciu.dziew cząt i dwóch chłopców została skazana na rozstrzelanie. Wyrok zapadł w wyniku stwierdzenia nieobecności podczas kontroli obozu przez oddz. Jagdkommando.
Uniknęła śmierci. Zaraz też została uwolniona z obozu przez M. Sobocińską i ukryta. Do końca wojny nie wiedziała, że obóz opuściła nielegalnie.
Po wojnie uczyła się na kursach nauczycielskich i kontynuowała naukę mu
zyki w przeniesionym z Wilna Instytucie Muzycznym w Toruniu. Z uwagi na trudny dojazd naukę przerwała po przeniesieniu Instytutu do Bydgoszczy. Z po
wodu trudnej sytuacji materialnej rodziny nie skorzystała też z propozycji prof.
J. Kuroczko oferującego jej zatrudnienie w Zespole Pieśni i Tańca „M azowsze”.
Podjęła pracę w szkole podstawowej w okolicy Tłuchowa, a następnie pra
cowała jako księgowa w Urzędzie Finansowym w Lipnie, potem w N adleśnic
twie w Skępem. Równocześnie udzielała lekcji gry na fortepianie w D om u K ul
tury w Lipnie. Ciężkie przeżycia okupacyjne, powojenne represje UBP wobec rodziny, aresztowanie „Ryśki” (siostry) za działalność poakowską nadwerężyły jej zdrowie. W cześnie przeszła na rentę inwalidzką. Zmarła w Skępem 31 V
1987 i spoczywa w grobie rodzinnym.
Odznaczona: Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem W alecznych, M edalem Wojska (po raz 1, 2, 3).
APAK, T.: Chyliński J., Krzeszowska H., Sobocińska S., Sobocińska St.; Materiały źródłowe autorki.
Krystyna Wojtowicz
