Tom (Volume) XXVI — 1956 Z eszyt (Fascicule) 2 Kraków, 1857
ST E FA N ALEXANDROW ICZ
O WIEKU MARGLI KREDOWYCH Z PUSZCZY BUKOWEJ POD SZCZECINEM
\(4 fig.)
U a g e des marnes cretacees de Puszcza Bukowa pres de Szczecin
(4 fig.)
Streszczenie: A utor podaje charakterystykę m ikrofauny znalezionej w m ar- glach odsłoniętych w starym kam ieniołom ie w P uszczy B ukow ej (Finikemwalde) pod Szczecinem . N a p od staw ie w y stęp u ją ceg o tu zesp ołu o tw o m ic w ie k tych m argli
ok reślan y został jiako dolny masitrycht.
W STĘP
W m arglach górnio-kredowych okolic Szczecina w y stęp u je bogata i dobrze zachow ana m ikrofauna otw om ic. Została ona opracow ana m. in. przez 'A. F r a n k e g o (1925, 1928); au to r te n m iał jed n ak do dyspozycji m ateriały z różnych poziomów stratygraficznych kred y po
m orskie j" i w zw iązku z ty m tru d n o je st dzisiaj zrekonstruow ać charak
te r pbszczególnych zespołów otwornic. Z innych prac autorów niem iec
kich na uw agę zasługuje p raca K. R i c h t e r a (1935), k tó ry przepro
w adził próbę korelacji poszczególnych poziomów straty g raficzn y ch k re dy pom orskiej n a podstaw ie ilościowego w ystępow ania niektórych ga
tunków otw om ic.
W czerwcu 1955 roku częściowo podczas jednej z wycieczek X X V III zjazdu Polskiego Tow arzystw a Geologicznego zapoznałem się z odsło
nięciem w Puszczy Bukowej. Z zebranego wówczas m ateriału (około
1 0 kg m argli) po przeszlam ow aniu pozostał bogaty i różnorodny zespół
otw om ic, n a którego podstaw ie można było określić pozycję stra ty g ra ficzną m argli z Puszczy Bukowej.
O pracow anie m ikrofauny w ykonane zostało w Zakładzie Geologii U J. P rag n ę niniejszym podziękować m gr E. W itwickiej oraz m gr.
St. Gerochowi za udostępnienie m i m ateriałów pprów naw czych oraz za cenne uw agi i wskazówki.
A B
Fig. 1. O dsłonięcie w P uszczy B u k ow ej. A — P lan sytu acyjn y odsłonięcia, K rzy
żykiem oznaczono m iejsce odsłonięcia; B — P rofil odsłonięcia; P — piaski p le jsto - ceńbkie; K — m argle k red ow e, T — utw ór ila sty (Q uetschbreccie)
Fig. 1. A ffleu rem en t de P uszcza Bukow a. A — P lan de l ’affleurem ent. L’a ffleu re
m en t e st m arque d’u n e croix; B — Coupe d e l ’affleurem ent; P — sables p le isto cenes; K — m arnes cretacees; T — a ssise argileu se (Q uetschbreccie)
CH ARAK TERYSTYKA ODSŁONIĘCIA
M argle kredow e odsłaniają się w starym , nieczynnym kam ienioło
mie na południow o-zachodnim krańcu osiedla Puszcza Bukow a (nazw a niem iecka — Finkenw alde) w pobliżu stacji kolejow ej Szczecin Zdrój (fig. 1 — A).
Ja k w ynika z badań geologów niem ieckich ( B e r e n t 1884, W ahn- schaffe 1904, W. Deecke 1907, O. L instow 1913, 1914, C. G agel 1915), m argle góm o-kredow e w y stępują tu jako duża k ra lodowcowa; w pod
łożu ty ch m argli leżą strzępy utw orów trzeciorzędow ych oraz osady starszego plejstocenu: m argle jeziorne i piaski.
C. G a g e l (1915) w ykazał, że utw ory trzeciorzędow e uw ażane p ie r
w otnie za jednolite iły septariow e (W. D eecke 6, O. L i n s t o w 1914) w ystępują tu jako brekcja (Quetschbreccie), w której skład w chodzą p ia ski glaukonitow e, iły zielone (eocen), w apniste iły septariow e (oligocen), czekoladow obrunatne, plastyczne iły zbliżone litologicznie do iłów fo r
m acji burow ęglow ej oraz ciem nobrunatne łupki m iejscam i mikowe, o nieustalonej przynależności stratygraficznej.
Podłoże m argli kredow ych odsłania się obecnie w rnałej ściance w najniższym poziomie kam ieniołom u (fig. 1 — B). W dolnej części odsłonięcia widoczne są żółte i rdzawożółte, nieco żelaziste piaski śred nio- i grubo-ziam iste, słabo przesortow ane, zaw ierające m ałe otoczaki
kwarców, lidytów i skał krystalicznych.
Na nierów nej pow ierzchni tych piasków leży p ła t szarobrunatnego iłu nieco piaszczystego. Tkw ią w nim m ałe fragm enty ciem noszarych łupków m uskow itow ych oraz białych m argli kredow ych. U tw ór ten odpow iada przypuszczalnie ,,Q uetschbreccie“ C. G a g i a (1915). P o prze- szlam ow aniu p róbki tego iłu pozostały bardzo liczne ziarna kw arcu w iel
kości 0 , 2 — 2 mm, o różnym stopniu obtoczenia oraz k ry ształk i gipsu 0 w ydłużonym p okroju (kryształki gipsu m ogą pochodzić z iłów sep ta- riowych). Jako domieszka w y stępuje rów nież niezbyt dobrze zachowana kredow a m ikrofauna, a m ianow icie ułam ki skorupek m ałży i kolców je
żowców, m szyw ioły,' zęby ryb, m ałżoraczki oraz otw om ice.
N a nierów nej pow ierzchni tego utw o ru ilastego, a m iejscam i w p rost na plejstoceńskich piaskach leżą m argle kredow e zaw ierające ch arak te
rystyczną, dobrze zachowaną m ikrofaunę. W wyższej części odsłonięcia w śród ty ch m argli tkw i soczewkowate gniazdo ciem nobrunatnego utw o
ru ilastego (Quetschbreccie).
M argle kredow e odsłaniają się najlepiej w południowej ścianie n a j
niższego poziomu kam ieniołomu. Są to białe, m iękkie i rozsypliw e m a r
gle, na. m okro p rzy b ierają barw ę jasnoszarą i sta ją się plastyczne..
W całym kam ieniołom ie odznaczają się one zupełnym brakiem w arstw o
w ania. Szczątki fauny są dość liczne, ale niezbyt dobrze zachowane.
Dotyczy to szczególnie belem nitów , które spotyka się jedynie jak o u łam ki rostrów .
O. L i n s t o w (1914) w yraził pogląd, że zanik w arstw ow ania m argli oraz połam anie ro stró w belem nitów nastąpiło w w yniku nacisku w y
w ieranego przez lodowiec na k rę kredow ą w czasie jej przesuw ania.
Poniew aż w sam ych m arglach nie obserw ujem y dziś w yraźnych śladów silniejszej kom presji, w ydaje się, że w arstw ow anie m argli kredow ych mogło ulec zatarciu bez udziału ciśnienia podczas przyłnarzania k ry kredow ej do lodowca. W tym czasie m argle były przypuszczalnie prze
sycone wodą, k tó ra okresam i zam arzała (przym arzanie k ry do lodow
ca). W ielokrotna rekrystalizacja wody w szczelinach i porach m argli (działanie zamrozu) mogła doprowadzić do zupełnego zaniku w arstw o
wania.
Silniejsze ciśnienia i naprężenia istniały zapew ne w dolnej części k ry kredow ej podczas jej ruchu. Mogły one doprowadzić do pow stania brekcji (Ouetschbreccie) oraz zafałdow ań m argli kredow ych z iłam i septa- riowym i, o których w spom inali W a h n s c h a f f e (1904) i W. D e e c k e (1907).
CH ARAK TERYSTYKA M IKROFAUNY
Z próbek białych m argli kredow ych w yszlam ow ana została bogata 1 różnorodna m ikrofauna. W grubszych frakcjach przeszlam owanego m a
teriału p ojaw iają się liczne, bliżej nieoznaczalne ułam ki skorupek m ał
ży. M ożna w śród nich rozpoznać jedynie drobne fragm enty inoceramów, zw ykle cienkoskorupowych.
B ardzo licznie w y stęp u ją szczątki jeżowców. Są to kolce lub ułam ki kolców o różnej wielkości, kształcie i ornam entacji. Prócz kolców spotyka się rów nież pojedyncze p ły tk i i większe fragm enty w apiennych
pancerzyków tych zw ierząt.
F auna m szywiołów jest bardzo różnorodna. Ju ż przy pobieżnym jej przeglądnięciu m ożna w yróżnić ponad 25 gatunków ; poszczególne g atunki są jed n ak reprezentow ane przez niew ielką liczbę osobników.
W drobniejszych frak cjach badanego m ateriału p ojaw iają się cha
rakterystyczne, w alcow ate kopro lity, odpow iadające dokładnie form ie Coprulus sp., opisanej przez E. V a n g e r o w a (1953), z m argli górno- -kredow ych okolic Aachen. A utor te n zgodnie z poglądam i F. B r o t z e- n a i H. S c h w a r t z a w iązał Corpulus sp. z m ułożernym i roba
kami.
Do podrzędnych składników om aw ianej m ikrofauny zaliczyć m ożna zęby ry b oraz elem enty szkieletowe gąbek, które reprezentow ane są w y
łącznie przez rząd H exactinellida,
Fig. 2. Diagram, p rocentow y zespołu otw ornic
Fig. 2. D iagram m e rep resen - tan t le pourcentage des fa m il
ie s dans l ’association des F o - ram iniferes. A — A n o m a lin i- dae\ V — V a lvu lin id a e; L — Lagenidae; R — R otalidae;
B — B u lim in id a e ; G — G lo - ~ bigerin idae; p — P o ly m o r p h y -
nidae; H — H etero h elicid a e
Również m ałżoraczki ilościowo nie odgryw ają większej roli, można w śród nich w yróżnić 1 0 gatunków .
F auna otw ornic je s t bardzo bogata zarówno pod względem ilości gatunków , jak i ilości osobników (fig. 2).
Ilościowo na pierw szy plan w y b ijają się przedstaw iciele rodziny A nom alinidae (około 26% ogólnej liczby otwornic), k tó ra rep rezen to w a
na je st zaledwie przez 7 gatunków . N ajw iększe znaczenie m ają tu cibi- cidesy, a szczególnie masowo w ystępujący C. spiropunctatus. Często spotyka się rów nież dobrze zachow ane okazy C. beaum ontiana i C. bem - bix. M niejszą rolę odgryw ają anom aliny.
W dużej ilości p o jaw iają się rów nież otw ornice aglutynujące n ale
żące do rodziny V alvulinidae (14 gatunków). Ilościowo stanow ią one oko
ło 20% omawianego zespołu otwornic. Szczególnie licznie w y stęp u ją tu arenobulim iny, a także orbigniny i m arssonelle. W szystkie okazy są
zw ykle bardzo dobrze zachowane.
N ajbogatsza pod w zględem ilości gatunków otw ornic jest rodzina Lagenidae (45 gatunków ). Poszczególne g atunki są jednak reprezento
w ane przez niew ielką liczbę osobników, ta k że w sum ie stanow ią one około 17% ogólnej ilości otw ornic. Stosunkowo najczęściej spotkać moż- na robulusy (szczególnie R. macrodiiscus), m arginuliny i lageny. Na
uw agę zasługuje także obecność przedstaw icieli rodzaju Neoflabellina, w ażnych dla określenia w ieku om aw ianych m argli (fig. 3).
Rodzina Rotaliidae rep rezen to w an a je s t przez 8 gatunków otw om ic (ilościowo około 16% om awianego zespołu). N ajliczniej pojaw iają się gy- roidiny, a szczególnie G. um bilicata i G. globosa. Dużą rolę odgryw ają rów nneż Stensidina pom merana, G avelinella pertusa i P seudovalvuline- ria gracilis. P rzedstaw iciele ty ch gatunków odznaczają się bardzo do
b rym stanem zachowania.
Dość duże znaczenie posiada jeszcze rodzina B ulim inidae (ilościowo około 14% zespołu), reprezentow ana przez 7 gatunków otw om ic. Szcze
gólnie licznie w y stęp u ją tu bulim inelle (B. cushm ani i B. laevis) oraz boliw iny (B. incrasata gigantea).
Fig. 3. N eo fla b elin y z m argli z P uszczy Bukow ej
Fig. 3. N eoflabellin.es des m arnes d e Puszcza B u kow a, a — N. ru gosa (d’O r b .);
b — N. se m iretic u la ta (C u s h. & J a r v .); c — N. re tic u la ta ( R e u s s.)
N a pozostałe rodziny przypada łącznie około 7% ogólnej ilości otw or- nic. W śród nich stosunkow o najw iększą rolę odgryw ają spiroplectam m i- ny, g u ttuliny, globigeriny i pullenie; inne rodzaje reprezentow ane są zaledw ie przez pojedyncze okazy.
P rzedstaw iony zespół otw ornic w ykazuje dwie charakterystyczne cechy:
1. Bardzo m ała ilość otw ornic planktonicznych; g atunki bentonicz- ne ilościowo zdecydowanie przew ażają (w przybliżeniu w. sto
sunku 50 : 1).
2. Ilościowa przew aga form w apiennych n ad aglutynującym i w y
raża się cyfrą 4 : 1 ; w śród otw ornic aglutynujących dom inują przedstaw iciele rodziny V alvulinidae.
F a k ty te potw ierdzają pogląd W. D e e c k e g o (1907), k tó ry pod
kreślał, że góm o-senońskie m argle okolic Szczecina nie są odpow iedni
kam i dzisiejszych m ułów globigerinowyeh.
W kilku p rep aratach w ykonanych z m argli z Puszczy B ukow ej stw ierdzona została obecność licznych, w apiennych glonów należących do rodziny Coccolithophoridae (kokolity). W yglądem swoim nie różnią się one od kokolitów znalezionych przez Z. S u j k o w s k i e g o (1931 — Tabl. IX, fot. 5) w kredzie lubelskiej. Ilość kokolitów w poszczegól
nych p rep aratach je st dość zmienna, przew ażnie stanow ią one 3 — 15%
skały.
T ak więc kokolity, obok bentonicznych otwornic, o d g ry w ają n aj
większą rolę w om aw ianym zespole m ikrofauny, w ystępującym w P u - -szczy B ukow ej.
Przedstaw iona poniżej lista otw ornic została ułożona w edług kolej
ności podanej w system atyce J. A. C u s h m a n a (1946). Częstość w y stępow ania poszczególnych gatunków oznaczono następ u jący m i sym bo
lami:
I — pojedyncze okazy (simple) II — rzadko (rare)
III dość często (frequent) IV — licznie (common) V — masowo (abundant)
LIST A OTWORNIC
Rodzina Am m odiscidae
1. A m m o d iscu s cretaceu s ( R e u s s ) I
Rodzina Textularidae
2. S p iro p le c ta m m in a la ev is ( R o e m e r ) .
3. S p iro p le c ta m m in a sem ico m p la n a ta ( C a r s e y )
i
I I
Rodzina V erneuilinidae
4. T rita x ia cf. trica rin a ta R e u s s 5. H ete ro sto m e lla cf. m in u ta M a r s s
I I
Rodzina V alvulinidae
6. A ren ob u lim in a sp. an, b revico n n a ( P e r n e r ) . 7. A ren o bu lim in a obesa ( R e u s s )
8. A ren o bu lim in a o rb ig n yi R e u s s 9. A ren ob u lim in a p re sli R e u s s 10. A ren o bu lim in a pu sch i ( R e u s s ) 11. A ren obu lim in a su b sph aerica ( R e u s s ) 12. A ren obu lim in a trilo b a ta (F r a n k e)
I
III III III III III II
13. M a tsso n ella oxyco n a ( R e u s s ) HI
14. Doroth ia conula ( R e u s s ) . . . II
15. A ta x o p h ra g m iu m co m pa ctu m B r o t z . II 16. A ta x o p h ra g m iu m v a ria b ile (d’O r b .) . H 17. O rb ig n yn a aqu isgran en sis ( B e i ' s s e l ) III
18. O rbign yn a o v a ta ( H a g e n o v ) I
19. O rb ign yn a sach eri ( R e u s s ) . HI
Rodzina Lagenidae
20. R obu lus discrep an s ( R e u s s ) I
2 1. R obu lus m acrodiscu s ( R e u s s ) III
21. R obu lu s m iin ste ri ( R o e m e r ) 23. R obu lus o lig o sleg iu s ( R e u s s ) .
24. R obu lu s osnaburgensis ( R o e m e r ) 25. L en ticu lin a m u ltis e p ta ( R e u s s) 26. L en ticu lin a n a vicu la (d’O r b .) 27. L en ticu lin a n u da (R e u*s s) 28. L en ticu lin a o bliqu a ( H a g e n o w ) 29. L en ticu lin a o va lis ( R e u s s ) 30. L en ticu lin a co m p to n i S o w e rb y 31. M arginulina b u lla ta R e u s s 32. M arginulina ja r v is i C u s h . 33. M arginulina n avarroan a C u s h .
34. M arginulina trilo b a ta d’O r b ... ...
35. M argin u lin a sp. „C“ C u s h . ( C u s h m a n , 1946 — tabl. 22 fig. 25) 36. D en talin a basip la n a ta C u s h .
37. D en talin a caten u la R e u s s 38. D entalina com m unis d ’O r b.
39. D en ta lin a n odosa R e u s s 40. N o dosaria affin is R e u s s 41. Nodosaria co stella ta R e u s s 42. N odosaria lim b a ta d ’O r b.
43. N odosaria obscura R e u s s . 1
44. N odosaria sim p le x S i l v e s t r i E
45. N odosaria ve la sc o en sis C u s h . . . r
46. P seu doglan du lin a bisteg ia ( O l s z e w s k i ) 47. P seu doglan du lin a lagenoides ( O l s z e w s k i ) . 48. Pseu doglan du lin a p a ra llela (M a r s s o n) 49. Pseudoglandulina subconica ( A l t h ) 50. Saracenaria trian gu laris (d’O r b.) 51. E n antiovagin ulina re cta (d’O r b .) 52. P o lm u la ro b u sta B r o t z . 53. F rondicularia angulosa d ’O r b .
54. F rondicularia cf. archiaciana d’O r b.
55. F rondicularia in crassata M a r i e 56. Frondicularia solea H a g e n o w . 57. N eoflabellin a reticu la ta ( R e u s s ) 58. N eoflabellin a rugosa (d’O r b .)
7 R o c z n i k P T G
59. N eoflab ellin a se m iretic u la ta ( C u s h . a. J a r v . ) 60. Lagena, a lveo la ta B r a d y . * 61. Jjagena globosa W a l k .
62. L agena hisp id a R e u s s 63. La.gena isab ella d’O r b,
64. L agena sub stria ta W i l l i a m s o n
Rodzina P olym otphinidae
65. G u ttu lin a com m unis (d’O r b.) II
6 6. G u ttu lin a p ro b lem u (d’O r b.) II
67. Globulina, gibb a (d’O r b.)
6 8. G lobulin a lacrim a ( R e u s s ) 69. P y ru lin a angusta ( E g g e r )
70. P y ru lin a cf. c y lin d ro id e s ( R o e m e r ) 71. P y ru lin a p o rre c ta ( R e u s s )
72. P yru lin a ro tu n d a ta ( B o r n . )
Rodzina H eterohelicidae
73. G iim belin a globulosa ( E h r e n b e r g ) I
74. B olivin oides d eco ra ta decorata (J o n e s) II
75. B olivin o id es decorata d elica tu la C u s h.
76. B olivin o id es d eco ra ta la evig a ta M a r i e 77. B o livin o id es draco m ilia ris H i l t . & K o c h 78. P seu d o iw ig erin a c rista ta ( M a r s s o n ) 79. P seu d ou vigerin a selig i (C u s h.)
Rodzina Bulim inidae
80. B u lim in ella cushm ani S a n d I V
81. B u lim in ella la evis (B e i s s e i ) . III
82. B u lim in a p ro lix a C u s h . a. P a r k . I
83. B o livin a in crassata R e u s s ... ...I 84. B o livin a in crassata R e u s s var. gigantea W i c h e r . III
85. R eu sssella cf. m in im a B r o t z e n . I
8 6. R eu ssella spinulosa ( R e u s s ) . II
Rodzina Ellipsoidinidae
87. P leu ro sto m ella subnodosa R e u s s I
Rodzina Rotalndae
8 8. G avelin ella p e rtu sa ( M a r s s o n) . . III
89. P seu d o va lvu lin eria gracilis ( M a r s s o n ) III
90. G yroid in a d ep ressa (A 1 1 h) 11
91. G yroid in a globosa ( H a g e n o w ) III
92. G yro idin a u m b ilica ta (d’O r b ) . IV
93. Sten sioin a p o m m era n a B r o t z e n III
94. E ponides cf. h aidin geri d’0 r b. I
95. E ponides k a rste n i ( R e u s s ) I
Rodzina Chilosiomellidae.
96. P u llen ia c o rye lli W h i t e I
97. P u llen ia creta cea C u s h. II
Rodzina Globigerinidae
98. G lobigerina cretacea (d’0 r b.)
Rodzina Anom alinidae
99. A n o m a lin a co m p la n a ta R e u s s 1
1 0 0. A n o m a lin a cf. ru b igin osa C u s h. . III
101. A n o m a lin a ta y lo re n sis C a r s e y 1
102. C ibicides beaum ontiana (d’Ó r b.) III
103. C ibicid es fcte m b ix ( M a r s s o n ) . . l f I
104. C ibicides sp iro p u n cta tu s G a l l . & M o r r . V
105. C ibicides v o ltzia n u s (d’0 r b.) I
W NIOSKI STRATYG RAFICZNE
W iek m arg li kredow ych z Puszczy Bukowej określony został przez geologów niem ieckich (por. W. D e e c k e (1907)) jako senon — najniższa część poziomu z B elem nitella m ucronata (wg now ej n o m enklatury b y ł
by to górny kam pan). Z daniem W. D e e c k e g o (1907) młodsze ogniw a senonu pomorskiego reprezentow ane są przez uław icone m argle z k rze
m ieniam i z miejscowości A ltenhagen i C rim m e oraz m argle (kreda pi
sząca) z krzem ieniam i odsłonięte na w yspie Rugii.
N a podstaw ie fauny belem nitów (a także tereb ratu l) znalezionej ostatnio w m arglach z Puszczy Bukowej tru d n o je st bardziej precy
zyjnie ustalić w iek ty ch m argli. R ostra belem nitów są zw ykle połam a
ne i n ie nadają się do szczegółowego oznaczenia. Często n ie m ożna stw ie r
dzić, czy istotnie m am y do czynienia z gatunkiem B elem nitella m ucro
nata S c h 1 o t h., n aw et bez dokładniejszego określenia m utacji.
Do ustalen ia w ieku om aw ianych m argli lepiej nad ają się otw om ice (fig. 4). W artość straty g raficzn a niektórych gatunków górnokredow ych otw om ic została ostatnio sprecyzow ana głów nie dzięki pracom C. W i c h - r a (1954), H. H i l t e r m a n n a (1952), H. H i l t e r m a n n a i W. K o
c h a (1950, 1950) oraz K. P o ż a r y s k i e j (1954, 1956). A utorzy ci podkreślali, że najw iększe znaczenie dla straty g rafii senonu m ają p rzed
staw iciele rodzajów : Bolivinoides, Globotruncana, Neoflabellina, Pal-
7*
m ula i Stensidina. W iele spośród przew odnich gatunków otw ornic zna
lezionych zostało w m arglach z Puszczy Bukowej.
G órną granicę w ieku om aw ianych m argli określa w ystępow anie ta kich gatunków otw ornic, ja k Bolivinoides decorata decorata, Bolivinoides draco m iliaris, N eoflabellina rugosa, N. sem ireticulata i P sedovdlvuli- neria gracilis. Trzy pierw sze g atunki znane są z osadów kam panu i dol
nego m astrychtu, a tak że z najniższych poziomów górnego m astry ch tu . N eoflabellina sem ireticulata i P seudovalvulineria gracilis ograniczone są do dolnego m astrychtu.
Palmula robusta Neoflabellina rugosa N. reticulata N. semireticulata Pseudovalvulneria gracils Stensiöina pommerana Bolivina incrassala gigantea Bolivinoides decoratadecorata B. decorata| delicatula j B. draco miliaris B. draco draco B. peterssoni
►>
&W E
• ©
u W — - —
— — —— — — —
MASTRY dolny -
— — - — — — ---
KAMPAN górny
Fig. 4. Tabelka zasięgu p ion ow ego w ażn iejszych gatu n k ów otw ornic. g. — p rzyp u szczaln e gra n ice w ie k u m argli z P uszczy B u kow ej.
T able de repartition stratigraph iqu e des esp eces im portantes de Form iniferes.
g — l ’äge des m a m e s de Puszcza B ukow a, lim ites presum ables.
D olna granica w ieku m argli je st łatw a do określenia dzięki obec
ności N eoflabellina reticulata i P seudovalvulineria gracilis. W środko
wej Polsce (K. P o ż a r y s k a 1954, 1956) i w północnych Niemczech (H. H i l t e r m a n n & W. K o c h 1950) gatunki te pojaw iają się w dol
nym m astrychcie, n ie schodzą jed n ak do granicy kam pan — m astry ch t i nie są znane w najniższych ogniw ach dolnego m astrychtu. To samo dotyczy tak że gatu n k u Palm ula robusta.
W arto rów nież zwrócić uw agę na b rak Bolivinoides draco draco i Bolivinoides pettersoni; które zarów no w środkowej Polsce (K. P o ż a r y s k a ) ja k i w północnych Niemczech (H. H i l t e r m a n n &
W. K o c h ) pojaw iają się w górnej części dolnego m astrychtu. W praw dzie w skazów ka ta jest o parta n a przesłance negatyw nej, jed n ak może być ona w zięta pod uw agę ze w zględu na dużą ilość przebadanego m a
teriału i w ielkie bogactw o fauny otw ornicow ej.
W oparciu o przedstaw ione fakty, m argle kredow e z Puszczy B u
kowej pod Szczecinem m ożna zaliczyć do d o l n e g o m a s t r y c h t u , przy czym praw dopodobnie rep rezen tu ją one jego ś r o d k o w ą c z ę ś ć .
ANALOG IE M IKROFAUNISTYCZNE
Osady dolnego m astry ch tu cechuje zw ykle w ielkie bogactw o fauny otw om icow ej, sk ład poszczególnych zespołów w różnych rejonach zmie
nia się jed n ak dość znacznie.
Zespół otw om ic w ystępujący w m arglach z Puszczy Bukowej pod Szczecinem nie różni się zasadniczo od zespołów opisanych przez F. B r o t z e n a (1942, 1945) z dolnego m astry ch tu Szwecji. Podobne zespoły znane są rów nież w dolnym m astrychcie północno-zachodnich Niem iec (H. H i l t e r m a n n & W. K o c h , 1950, C. W i c h e r , 1954).
W spólnym i cecham i ty ch zespołów są:
1. W ielkie bogactwo w apiennych otw om ic bentonicznych, 2. Stosunkowo m ała ilość otw ornic planktonicznych,
3. W śród aglutynujących dom inują przedstaw iciele rodziny Va\- ijulinidae.
Z daniem C. W i c h r a (1954) na uw agę zasługuje fakt, że masowe w ystępow anie globotrunkan w osadach m astry ch tu ograniczone jest za-- sadniczo do m órz południow ych; w borealnym m orzu dolnego m astry ch tu (Szwecja) nie znalazły one dogodnych w arunków egzystencji.
Nieco inny ch arak ter posiadają zespoły otwornic opisane przez K. P o ż a r y s k ą (1954, 1956), W. P o ż a r y s k i e g o i E. W i t w i c - k ą (1956) oraz E. W i t w i c k ą (1957) z dolnego m astry ch tu środkowej Polski x.
Licznie reprezentow ane są tu otw ornice planktoniczne, ja k globi- geriny, globotrunkany, globorotalie a także giim beliny. F auna otw om ic bentonicznych je st rów nież bogata; podobnie ja k w m arglach z Puszczy B ukow ej n a pierw szy plan w y b ijają się tu rodziny: A nom alinidae, Rota- lidae i Lagenidae. a w śród otw om ic aglutynujących — Valvulinidae.
A nalogiczne cechy w ykazuje zespół otw ornic cytow any przez A. W o- ł o s z i n ę (1954) z dolnego m astry ch tu p ły ty w ołyńsko-podolskiej.
W okolicach Miechowa i W odzisławia dolno-m astrychckie zespoły otw om ic nie są tak bogate ja k w środkowej Polsce czy n a Pomorzu.
Składem swoim odpow iadają one na ogół zespołom w ystępującym w oko
licach L ublina i K azim ierza nad W isłą (środkowa Polska).
J a k w ynika z prac M. K s i ą ż k i e w i c z a (1950), S t. G e r o c h a i R. G r a d z i ń s k i e g o (1954), R. N o t h a (1951), C. W i c h r a (1956) i innych, w osadach dolnego m astry ch tu m órz południow ych (K arpaty, Alpy) dużą rolę odgryw ają otw ornice planktoniczne. Na szczególną uw a
gę zasługuje liczne w ystępow anie globotrunkan oraz obecność pseudo- tekstularii. Pojaw ia się tu rów nież charakterystyczny g atu n ek Reussella szajnoehae ( G r z y b o w s k i ) , nie znany dotychczas z osadów góm o- -kredow ych środkowej i północnej Europy.
Z daniem J e l e t z k y ’e g o (1951) i C. W i c h r a (1954), dolny m a- stry c h t był okresem pogorszenia się klim atu (ochłodzenia), co mogło w y wołać zróżnicowanie się zespołu otwornic. W związku z ty m globotrun
kany, pseudotextularie, gum beliny i niektóre in n e rodzaje czy gatunki otw ornic jako ciepłolubne w y stęp u ją głównie w osadach m órz południo
1 D zięk i uprzejm ości m gr E. W i t w i c k i e j m iałem m ożność przeglądn ięcia zesp o łó w otw ornic z dolnego m astrychtu z w iercen ia w C hełm ie koło Lublina.
wych, a częściowo także w osadach m orza środkowej Polski (środkowej Europy). W północnej E uropie pojaw ia się w ty m czasie bogaty ze
spół otw om ic, któ ry ch arak tery zu je osady zimnego, borealnego m orza górnej kredy. Zespół tak i znaleziony został rów nież w m arglach z P u sz
czy Bukowej pod Szczecinem.
Zakład G eologii U J w K rak ow ie
W YKAZ LITERATURY
1. B e r e n t G. (1884), K reide und T ertiär bei F inkenw alde.
Z eitsch r. d. D eutsch, geol. Ges. X X X V I.
2. B r o t z e n F. (1942), D ie Foram iniferengattun g G avelin ella n. gen. und die S y stem a tik der R otaliform es.
S v e r. G eol U nalers. A rsbok 36 nr 8. Stockholm .O
3. B r o t z e n F, (1945), D ie geologiska resu lta ten frąn borrningarna v id H ö llvik en .O S v e r. G eol. U nlers. A rsbok 38 n r 7. Stockholm .O
4. C u s h m a n J. A. (1946), U pper Cretacfeous F oram inifera o f th e g u lf Coastal region of th e U nited S tates and adjacen t areas.
U. S. Geol. S u rv., Prof. Pap. 206 W ashington.
5. C u s h m a n J. A. (1950), Foram inifera, th e ir cla ssification and econom ic use.
H arw . U n iv. P ress, Cam bridge, M ass.
6: D e e c k e W. (1907), G eologie v o n Pom m ern, B erlin.
7. F r a n k e A. (1925), D ie F oram iniferen der pom m erschen K reide.
A b h a n d l. g eol.-p al. In st. d. U n iv. G re ifsw a ld . G reifsw ald.
8. F r a n k e A. (1928), F oram iniferen der O beren K reide N ord- und M itteld eu tsch lands.
A lh a n d l. d. P reuss. Geol. L a n d esa n st. N. F. H. 11, B erlin.
9. G a g e 1 C. (1915), N eu e B eobachtungen in der K reidegru ben von F in k en w a ld e bei S tettin .
Z eitsch r. d. D eutsch, geol. Ges., Bd. 66.
10. G e r o c h S. & G r a d z i ń s k i R. (1954), Stratygrafia serii podśląskiej ż y w ie c k iego okna tektonicznego.
R oczn. Pol. T o w . Geol., T. X X IV z. 1, K raków .
11. H i l t e r m a n n H. (1952), S tratigraphische Fragen des Cam pän und M aast
richt...
Geol. Jahrb., Bd. 67, H annow er.
12. H i l t e r m a n n H. & K o c h W. (1950), T axon om ie und V ertik alverb reitu n g von B olivin oid es A rten im Sen on N ordw estdeutschlan ds.
G eol. Jahrb., Bd. 64, H annow er.
13. H i l t e r m a n n H & K o c h W. (1950), B iostratigrap h ie der G renzschichten M astricht/C am pan in L üneburg und in der B ohrung B run hilde. T eil 2.
Geol. Jahrb., Bd. 70, H annow er.
14. J e l e t z k y J. A. (1951), D ie Stratigraphie und B elem n iten fau n a des O berkar- pan und M aastricht W estfalens, N ordw estdeutschlan ds und Dänmark...
B e ih e fte zu m G eol. Jahrb., H. 1. H annow er.
15. K s i ą ż k i e w i c z M, (1950), O w iek u p strych m argli w e fliszu K arpat Zachod
nich.
Roczn. Pol. T ow . Geol., T. X IX , z. 2. K raków.
16. L i n s t o w O. (1913), D ie T ektonik der K reide im U ntergründe v on S tettin und Um gebung...
Jahrb. d. K . P reuss. G eol. L an desan st., Bd. X X X IV , T eil I, H. 1. B erlin.
17. L i n s t o w O. (1914), D ie E n tstehung der B u ch heide bei Stettin .
Jahrb. d. K . P reuss. G eol. L andesanst., Bd. X X X V , T eil I, H. 2. B erlin.
18. N o t h R. (1951), F oram iniferen aus U n ter- und O berkreide des ö ste r e ic h isch en A n teils an Flysch , H elveticu m und V orlandsvorkom m en.
Jahrb. Geol. B u n desan st., Sonderbd. 3. W ien.
19. P o ż a r y s k a K. (1954), O przew odnich otw ornicach z kredy górnej P o lsk i śro d k ow ej.
A c ta Geol. Pol., Vol. IV. z. 2, W arszaw a.
20. P o ż a r y s k a K. (1956), Stratygrafia m ikropaleontologiczna kredy zachodniej Lubelszczyzny.
Reg. G eol. Pol., T. II. K raków.
21. P o ż a r y s k i W . & W i t w i c k a E. (1956), G lobotrunkany kredy górnej P olski środkow ej.
In st. Geol. B iul. 102. W arszawa.
22. R i c h t e r K. (1935), H orizontbestim m ung von O ber-K reidegeschieben mittels- F oram iniferenstatistik.
F ra n k f. B eitr. z. Geschieh., Frankfurt.
23. S u j k o \v s k i Z. (1931), P etrografia kredy Polski...
P a ń st. In st. G eol. S p ra w ., T. V I, z 3, W arszawa.
24. V a n g e r o w E. F. (1953), K oprolithen au s der A ach en er K reide.
S en ck en bergia n a, Bd. 34, N r 1—3 F rankfurt aM.
25. W a h n s c h a f f e (1904), D ie gla zia le Störungen in der. K reidegrube v on F in k en w a ld e b ei Stettin .
Z eitsch r. d. D eu tsch , geol. Ges., Bd. 66.
26. W i c h e r C. A. (1954), M ikropaläontologische B eobachtungen in der höheren b orealen O berkreide, besonders im M astricht.
G eol. Jahrb., Bd. 68. H annow er.
27. W i c h e r C. A. (1956), D ie G o sau -S ch ich ten im B ecken v o n G am s (Ö sterreich).., 28. W i t w i c k a E. (1957), S tra ty gra fia m ikropaleontologiczna w iercen ia w Chełm ie.
B iu l. In st. G eol., w druku.
29. W o ł o s z i n a A , H. (1954), F oram in ifiery w ierch n ieg o m ięła W ołynopodolskoj p lity i ich znaczen ije dla stratigrafii.
L w o w s k i G osud. U n iv. im J. Franko. L w ów .
30. E l l i s B. «St M e s s i n a R. (1940), C atalogue o f Foram inifera.
A m e r. M us. of N at. H ist., Spec. Publ.
RESUME
A b stract. li'au teu r p resen te u n e caracteristique de la m icrofaune, tro u v ee dans- l ’a ffle u r em e n t des m a m e s dans u n e v ie ille carriere a P uszcza B u k ow a (F in k en - w alde) pres d e Szczecin. L ’age de ces m arnes fu t d efin i com m e M astrich tien in fe - rieur 'fen ten a n t com pte du grouipe de Foram iniferes qui y parait.
Dans la vieille c arriere non exploree de Puszcza Bukow a (en alle- m end: Finkenw alde) il y a u n affleu rem en t des m am es du C retace supe- rieur, blanches e t friables. Trempees, elles p ren n en t u n e couleur gris clair e t deviennent plastiques. Au sous-sol des m arnes se tro u v e n t des sables avec des galets de quartz, de lyddite et de roches cristallines (pleistocene), ainsi q u ’une len tille des argiles sableuses d ’u n b ru n gris (tertiaire) qui correspond probablem ent a la „Q uetschbrecoie” d e c rite p a r C. G a g e 1 (fig. 1). C onform em ent a l ’opinion des geologues alle- m ends ( B e r e n t 1884, W a h n s c h a f f e 1904, W. D e e c k e 1907, O. L i n s t o w 1913, 1914, C. G a g e l 1915) nous pouvons ad m ettre que les m a m e s cretacees superieures apparaissent ici comme u n gran d pa-
q u et am ene p a r le glacier.
Les m arnes susncitees se caracterisent p a r u n e com plete dispari-
tion de la stratification. II se p eu t que' 1’effacem ent de cette derniere
« s t du ä 1’activite de la congelation quand les m arnes, to u t im p re- gnees d ’eau, ad h eren t au glacier.
Dans les m arnes cretacees de Puszcza Bukowa on trouve une micro- faune rich e e t diverse. Les rep resen tan ts des fam ilies suivantes de Fo
ram iniferes sont de p lus grande im portance: Anom alinidae, V alvulini- dae, Laganidae, Rotaliidae et Bulim inidae. Les au tres fam ilies, en com- p araiso n avec les precedentes ne sont que faiblem ent representees (fig. 2), L ’association des F oram iniferes presen te en somme deux caracteres dis- tinctifs:
1. U n tre s p e tit n om bie de Foram iniferes planctonique; la q u an tite des form es benthoniques e t celle des form es planctoniques est appro-
■•ximativement dans la proportion de 50 : 1.
2. La preponderance du nom bre des Form aniferes calcaires s u r celui des F oram iniferes agglutinanis s ’exprim e p ar le ra p p o rt de 4 : 1 ; les rep resen tan ts de la fam ilie Valvulinidac predom inent parm i les F o ra
m iniferes agglutinants.
U ne liste com plete des especes determ inees des F oram iniferes est presentee dans le te x te polonais, p. 96 — 99.
D ans les m arnes cretacees, ä cöte des Foram iniferes, se tro u v en t de nom breux coccolithes. Iis form ent generalem ent de 3% ä 15% de la röche.
Signalons l’apparition des coprolithes cylindriques qui ressem blent au Coprulus sp. des m a m e s cretacees superieures des environs decrits p a r E. V a u g e r o w (1953).
A pres avoir d eterm in e la faunę des F oram iniferes on a pu etab lir l’äge des m arnes cretacees dans l’affleu rem en t de Puszcza Bukowa pres de Szczecin.
Notons ici en p a rtic u lie r la presence des Foram iniferes suivants:
Bolivinoides decorata decorata, B. draco miliaris, N eoflabellina rugosa, N. sem ireticulata, N. reticulata et P seudovalvulineria gracilis. P a r con
trę on n ’a point tro u v e de Bolivinoides draco draco ni de B. petersoni.
D ’apres les especes des Foram iniferes caracteristiques au point? de vue de la Stratigraphie, qui apparaissent dans les m am es m entionees plus haut, on p e u t classer ces d em ieres comme a p p a rte n a n t au M a e- s t r i c h t i e n i n f e r i e u r et probablem ent ä s a p a r t i e m o y e n - n e (Fig. 4). L ’association des Foram iniferes, trouvee dans les m am es de Puszcza Bukowa, ressem ble aux associations du M aestrichtien in ferieu r de la Suede, decrites p a r F. B r o t z e n (1942, 1945), ainsi q u ’ä celles du M aestrichtien in ferieu r dans le nord-ouest de l ’A llem agne (H. H i 1- t e r m a n n & W. K o c h 1950, C. W i c h e r 1954).
Ces associations ont en comm un les tra its suivants:
1. G rande abondance de Foram iniferes benthoniques
2. N om bre relativ em en t re stre in t de F oram iniferes planctoniques (su rto u t de Globotruncana)
3. Les rep resen tan ts de la Fam ilie V alvulinidae sont ceux qui p re dom inent p arm i les Foram iniferes agglutinants.
Les associations des Foram iniferes, apparaissant dans le M aestrich
tien in ferieu r de la Pologne cen trale et du p lateau volynien et podo- lien, se d istinguent p a r la presence de nom breux Foram iniferes plancto
niques tels que: Globigerines, Globotruncana, Globorotalia.
Q uant ä la faune des F oram iniferes benthoniques du M aestrichien in fe rie u r de la Pologne centrale et du p lateau volhynieno-podolien (K. P o ż a r y s k a 1954, 1957, W. P o ż a r y s k i et E. W i t w i c k a 1956, E. W i t w i c k a 1957, A. W o ł o s z i n a 1954), eile n ’accuse pas de sensibles differences avec celle des environs de Szczecin.
Nous connaissons aussi des associations analogues, m ais un peu moins riches, qui apparaissent dans les m am es du M aestrichtien in fe
rie u r aux environs de Miechów et de W odzisław (a peu pres 30 km au nord de Cracovie).
D ans les depots du M aestrichtien in ferieu r des m ers m eridionales (les K arpathes, les Alpes) d ’une grande im portance so n t les F oram ini
feres planctoniques, comme les G lobotruncanas et les Pseudotexularia.
II y ap p arait de m em e Reussella szajnochae (Grzybowski), espece caracte- ristique, qui n ’a pas ete observee iu sq u ’ä p re sen t dans les depots cre- taces superieurs de l ’Europe centrale et de celle du nord.
Selon J e l e t z k y (1951) e t C. W i c h e r (1954) la differen- ciation des associations de la m icrofaune et m acrofaune dans les de
pots du M aestrichtien in ferieu r est liee avec le refroidissem ent du clim at.
J e tiens 3 ’•emercier ä cette place M ile E. W i t w i c k a et M. St.
G e r o c h de m ’avoir obligeam m ent facilite l ’acces des m ateriau x com- p aratifs et d ’avoir bien voulu me com m uniquer de precieuses re m a r
ques et indications.
