Wykształcenie litofacjalne i konodonty wizeńskiego profilu Z okolic Olkusza

geologica polonica

Vol. 29, No. 4 War·szawa-1979

HANNA MATYJA & MAREK NARKIEWlCZ

Wykształcenie litofacjalne i konodonty

wizeńskiego profilu ^Z okolic Olkusza

LITHOFACIES AND CONODONTS IN VIStAN PROFILE, OLKUSZ AREA, SOUTHERN POLAND

STRESZCZENIE: W profilu WB-94, zlokalizowanym 12 km na NE od Olkusza, występują ciemno- szare i czarne margliste kalcylutyty z krzemieniami, przeławicone szarymi intrasparenitami z' -boga-- tym i zróżnicowanym zespołem szldeletów organicmych. Na podstawie analizy konodontów utwory te można skorelować z wizeńskimi poziomami od Mestognathus beckmanii do Gnathodus bi/ineatus bilineatus. Stwierdzone w jednej z próą wymieszanie form różnowiekowych (famen-wizen) można

wytłumac2'ać procesami redepozycji erodowanych synsedymentacyjnie osadów starszych.

WSTĘP

Wyższa, należąca

do . dolnego karbonu

część

waryscyjskiego

piętra

struktural-

wykształcona

wschodniego

obrzeżenia Górnośląskiego

na facjach i ilastych (Unrug

&

Dembowski 1971,

te,

choć

im

literaturę

nie aOl:zeKaly

się

do tej pory nowoczesnego

podziału'

litostratygraficznego. Nie jest

też

celem niniejszej pracy, ze

względu

na

szczupłość materiału,

jakim

dysponowaliśmy,

formu-

łowanie

takiego

podziału.

Zamiarem autorów jest na tyle

dokładne

przedstawienie litologii z

dolnokarbońskich

wiertniczych,

dać

czynek litostratygrafii. W celu

naszego w

jakimś możliwie

podziale faunistycznym,

-n",,,'n''''_

liśmy się analizą

konodontów, które - w

świetle

dotychczasowych prac Gromcza-

kiewicz-Łomnickiej

(1974, 1976, 1977, 1978) oraz naszych obserwacji -

są

obie-

cującym narżędziem

biostratygrafii 9mawianych

skał.

Ze na

podział

lito stratygraficzny jest

również

ocena ogólnego charakteru czy

sformułowanic

hipotetycznego

mO·GCl.U

facjalnego, który

wnioskować

przypuszczalnych asocjacjacb

gicznych w

obrębie

jednostek lito stratygraficznych.

Wspomnianą ocenę 'oparliśmy I

MATYJA M. NARKIEWICZ

na porównaniu badanych utworów z podobnie

wyks~ałconymi..

ale

dokładniej

zrekonstruowanymi litofacjami spoza rejonu

Przedmiotem

badań był

w

pełni

rdzeniowy profil wiertniczy

^WB-94

w przedziale

głębokości

od

180,4

do

221,4

m, odwiercony przez

byłe

Krakowskie

Przedsiębiorstwo

Geologiczne w

miejscowośei

Zarzecze, 12 km NE od Olkusza 1). Profil jest ograniczony od

dołu

wiercenia, a jego wyznacza . powierzchnia

niezgodności

permotriasowej,

oddzielająca

dolomity retu. Upady warstw

karbońskich wahąią się wokół wartości.

30°,. a zatem rzeczy\V.ista

grubość

b::tdanych utworów ok. 35 Badania oparto wykonanym

w

1974 w skali :50 oraz na kilkunastu prób2,ch petrograficznych i' odciski metapleksowe)· i

10

próbach konodontowych.

Fig. 1

. Lokalizacja badanego profilu na tle odkrytej mapy . geologicznej (Location of the studied WB-94 profile against the solid geological map) wg (after) Książkiewicz (1962), Fig. 6, uprosz-

czona (simplified)

'-=:=::--~""-_--.!.!L..~~!':'.'!. _ _ ._~ .. ..J 1 - trzeciorzęd (Tertiary), kreda (Crctac<lous), 3 -

D

¹

D' .

²

^r::::l

3 ~ [ [ ] ] . (Jurassie), 4 - trias (Triassic), 5 - perm (Permian), 6 - kar-

. . '. L.:J t:::::::=:I⁴ 5 . 6 bon i dewon {Carbonuerous and Dovonian)

Podziękowania. Dziękujemy

mgr

inż, LudwikoWi Szostkowi z krakowskiego Zakładu Ba.dań

Geologicmych Kombina.tu. Geologicznego "Południe" za udostępnienie materiałów wiertniczych, a'panom Mirosławowi Krajewskiemu i mgr TomaszoWi. Pfątkowskiemu za pomoc

w

wykonywaniu odcisków metapleksowych i fotografii. Dziękujemy też Pani R, Ufnal za wykonanie zdjęć naszlifów·

LITOLOGICZNY OPIS PROFILU

CharaktcrystycZ11ą

utworów

dolnokarbońskich

występowanie wz~.jemnychprzeławiceń

a

różowawych'

karenitów,

stanowiących 31

%

grubości

profilu,' z warstw2.mi

ciemnosz.~rych i

.czai·":

nych, marglistych kalcylutytów na

ogół obfitujących

w krzemienie (49%). Wspom-

przewarstwienia

mają

regularnego, cyklicznego chr,rakteru,

składEją ławic

o

miąższości

":"-od kilkunastu do ok. Gran ice

obu. typówlitologicznychjed}Tje

ż

rzadkg

wykt.zują

cech),· gmnic erozyjnych (pl. Jj

fig, 3);

PodrZędną

;

odmianą

.

litołogiczną, stanowiącą

ok

20

% profilu,

są

równo-

KONODONTY wtJ:ZEN1J1·;· Z ,. OKOLIC '. OLKUSZA 477

legle' laminowane wapienie drobnoziarniste (drobnekalkarenity - kalcylutyty),

Inn"ru,'n

cz.asem

występują różnych'

rozmiarach

Laminacja jest

żwiązana

zmiennej

ilości

domieszki

fragment promu dolomityzacji

przypuszczalnie z' facjami retu,

sąsiadującymi

wapieniami dolnokarbOllskimi (Narkiewicz 1979).

Fig. 2

''''J'Ui!&''"'"CUY utworów dolnoc . 1> '.'

wierceniu WB~94. . Z prawej strony profilu -miejsca .. :.: .. : pobrania prób konodont owych i zilustrowanych prób petrograficz- nych '(Lower Carboniferous litho- logy. in the WB-94 profile. Location of the c6ilodont sampIes and figured petrogr.aphic sampleskgiven at the ri.~ht~i~e of tl;J.e column) .

1 - kaJcylutyty Jednorodne (homogeneous

~Icilutit""), 2 ...:.... kaikaremty jednorodne (homo,gen"ous ca.lcareniies),": 3 .:... kaJkare- .

duże (> 2 mm) intra- (ca'lcarenli,es witb larg., (> 2 mm)

lniiradasis) •. 4.-\vapienie ziarniste (kalkaren.ily-kalcylutyty) laminowane .(gra- .

(c~lcilutites-calca~enites) lamination),' 5 -:- krzemienie (che-- dolomityzacja (dolomitization),

rdzeń

(vem breccia),8- w·: okruchach (core 'fragmented);

o~o.~' 215.3m\

o~o~·

. .

\

\

\ I

\

I

\

. I

I

\ I

\

I

I I I I

{PLl; fiQ.21 .

199.8m 1. . . . : •• ,,, ....

t::::::::l I I I I

\ I I

\ I I I

, . :_::.: 205.7m \ . I

j' :_:::-

IP1.1,tlQ.1 I l ..

;j:=

^PI.3fiQ.2J_I

Próby"konodontowe (Conodont sampIes) : I . -:-...:.. -:- I

9 - negatywne (bam;n). 10 - pozYtywne' . -:-::::: .:..

2~

^{( :}

E:

^{-= .}

(positive) . - . '-- 221,4m' . .:..--:.:..

2

lo~;;~~ 3

.0·0'·0·

7

11

~ 9

~.1C

Ma~oskopowo~

kalkarenity

wykazują

na

pgół jednorodną teksturę

i dobre

WY7

sortowanie

składników

ziarnistych.

Często występują wśród

nich fragmenty

członów

oraz muszli ramienionogów,

W

niektórych

ławicach

wzbo- .

dochodzące"

cm" intiaklasty

kalkarenito~yriJ.·

d{

wyrywko}VYch .pbserwacji biospafytów {pl..

pe1:ro,gra,l1czu¹

v.cn wynika, Je

1), miejscami ze

478 ^{MATYJA &} M. NARKIEWICZ

ooidów.

Materiał

szkieletowy

składa się głównie

z fragmentów liliowców i ramie- nionogów, dobrze

ogół.

zachowanych otwornic wielokomorowych

endotyr), okruchów zoariów

mszywiołowych,

a

także

glonów, w tym kamenidowych, girwanelli oraz form podobnych do rodzaju Koninekopora.

Podrzędnie występują

kalcysfery skorupki

małZoraczków,

w

~ złączone, Część

szkieletów

oparrzona otoczkami

Duże

w do

szych,

są często

silnie pokruszone ..

Ławice

kalcylutytów (pl. 1, fig. 2),

choć

na

ogÓł

niemal czarne,

wykazują

miejs- mniej bardziej regularne przypuszczalnie wskutek wtórnego odbarwienia. Tekstura zmienna od jednorodnej do

równoległej,

czasem

faliście

laminowanej;

makroskamieniałości

nie zaobserwowano.

Z

badań

mikroskopowych wynika,

że skały określane

j'ako kalcylutyty

są

mikry- i biomikrytami marglistymi zmiennym poszczególnych warstwach udziale

materiału

szkieletowego 1, fig. 1, pl. 3,

Składa

on

głównie

z prostych

igieł gąbek

(monaksonów) w

róźnym

stopniu skalcyfikowanych, a

także,

w mniejszych

ilościach,

ze szkieletów

małźoraczków

i radiolarii. Nagromadzenia

igieł gąbek są

miejscami znaczne,

że można już mówić

o

ławicach

wapienno-marglistych

spikulitów.

Krzemienie,

często występujące

w omawianych

skałach, mają

pokrój czarnych, nieostro zarysowanych warstw i soczewek zgodnych z ogólnym

uławiceniem

i o gru-

bościach

odkiIku

^Innl

kilku cm 1, fig. Czasem

można

w nich

gołym

dostrzec mikroskopijne

jaśniejsze pręciki ~

interpretowane jako

igły gąbek.

Rów-

nież

pod mikroskopem, przy jednym nikolu zaobserwowano relikty monaksonów w formie regularnych

jaśniejszych

stref.

Spostrzeżenia

petrograficzne

potwierdzają

nieostry granic krzemieni: strefa najsiJniejszego skrzemionkowania, rzona niemal

całkowicie

z chalcedonu, graniczy

często

z symetrycznie rozmieszczo- nymi i o wiele szerszymi partiami

częściowej

sylifikacji, w których

powszechnie;~

występują

wapienne szkieletowe (pl. 1, 2). W przypadku

lamino:~-

wanych warstewkowanie zachowuje

się

w reliktowej

również brzeżnych

partiach krzemieni,

ulegając

ku ich

środkowi całkowitemu

zatarciu (pl. 2, fig. 1).

Należy podkreŚlić, że o ile soczewkj i warstwy krzemieni występują wyłącznie w kal- cylutytach drobnoziarnistych kalkarenitach laminowanych, o nieregularne,

l.W)S.k:O'jJiJlne

strefy chalcedonu

się również

w wapieniach

często zastępując materiał

szkieletowy. W tych ostatnich wBpieniach powszechny jest

również

kwarc autigeruczny (pl. 2, fig. 2; pl. 3, fig. 1). .

Nieostre granice krzemieni, ich stosunek do pierwotnej laminacji osadu oraz wyraźnie charakter chalcedonu względem szkieletów 'organicznych sugerują, źe skrzcmionkowanic było procesem post-sedymentacyjnym. Z drugiej strony, wyraźny jest związek soczewek i warstewek krzemiennych z marglistymi, ciemnymi przewarstwieniami mikryt6w i kalcylutyt6w spikulowych.

połączeniu częstym występowaniei:n kalt,"ytowych pseudomorfoz igieł gąbek naSuwa to wniosek genetycznym powinowactwie procesów kalcyfi.k:acji sylifikacji. Źródłem krzemionki były puszczalnie spikule opalowe, metastabilne w warunkach przypowierzchniowych (Siever 1962).

Zwrotne reakcje rozpuszczania i wytrącania

,Caco

3 i Si02 zachodziły przypuszcząlnie w warunkach alkalicznych, w t(akcie diagenezy osadu (por. Siedlecka 1970). Prawdopodobnie, większa część

460 H. MATYJA, & M. NARKIEWICZ

starsza

części wizeńskiego

poziomu Mestognathusbeckmanni F'prawdopodobiiie

rePrezentuj~'

podpoiiórii" Gnatnoiluf 'c[' 'commiltatils' (Groessens 1974). D~Ś6 40bre datowanie próby z głębokości 187,7 m'·opie.t:a~ię n~,w.!iPółWYstę~

p;~~~u ok~ó~ Gnathod~ delicatu9, Brans()n' &Mebl s.l.'j , 'sp.,'in41?1:;

Pierwszy z "'Ymienionych gatunków ma wprawdzie stosunkowo

długi zasięg,'

poja,..

wia

się

bowiem

już

w

turnejśkim'

poziomie Siphunodellacrenulata, jednak do tej por)' nie

był

notowany

powyżej nąjniższych

partii poziomu Gnilthodus bilineatus bilineatus (Meischner

1970).

Natomiast Gnathodus sp. indet. znany jest dotychczas tylko z po- ziomu Gnathodus bilineatus bilineatus (Boogaert

1967,

Higgins,

1974). ' Współwystę­

powanie tych gatunków wskazUje,

że

konodonty z

głęb. 187,7

m nie

m~gą być

:młodsze odnajniźszych

partii

wizeńskiego

poziomu Gnathodus bilineatus bilineatus.

Najwyższa datowana pr'óba

(183,1

m) zawiera miesżańy konodontów, Vi

składktótego wchodżąelenienty fil.:ineńskie':

Palmatolepis minuia Bransón &Mebl vel grad/is Branson

&

Mebl; turnejskie: Pseudopolygnathus triangulusVoges,

Sipho~

nodella obsoleta Hass i Gnathodus pultctatus (Cooper);"

turnejsko-wizeńskie

'

bądź

~eńskie

: Gnathodus aJ'ttetexanus Rexroad & Scott, Gnathodus semiglaber Bischotf, G.: texanus .pseudosemiglaber Thompson

&

Fellows, G. giryi 'meischneri Austin ,&

Husri i Geniculatus glottoides Voges; oraz

wizeńsko-naIllUrskie: Gnathoduś ' girtyi

girtii Hass, symmutatus fzomopunctatus

Żiegler,

G. symrhutatus

.mermaidu;~·A:ustin

& Husri, Paragnathodus lineatus Austin &, Husri i GeniculatusclQfJiger (Roundy).

Określenie

wieku tego

zespołu

na podstawie

obecności

w nim taksonów

najmłod­

szych nie jest jednoznaczne,

gdyż większość

z 'nich

sięga

do dolnych partii namuru (Higgins

&

Buckaert

1968;

Meischner

1962,1970;

Rhodes

&

al.

1969;

Austin &"Iiusri

1974;

'Groessens

1974;

Higgins

1974, 1975).

Nie mOZna zatem

odrzUcać' i

'takiej

możliwości, iź

omawiana próba jest

młodsza

od wizenu. Gdyby jednak

założyć, że

okazy Geniculat1J..s glottoides Voges,

i

Gnathodus,

~emigl(J.ber

Bischo:ff nie

są

woma- wianym zespole elementami redeponowanyini, wówczas

należałoby przyjąć, bIorąc

pod

uwagę

górne

zasięgi

tych gatunków,

że

opisywany

zespół

nie jest

młodszy

od poziomu Gnathodus bilineatus bilineatus (Voges

1959,

Meiscbner

1970"

Aus;tjn &

Husri

1974,

Paproth, Streel & Conil

1976). Możliwość

ta wydaje

się

o tllt?"prawdo- dopodobna,

że

brak jest w tym zespole gatunków

tak

charakterystycznych, a po- wszechnie

występujących

w

młodszych

od Gnathodus bilineatus ,bflinea- tus, jakParagnathodus mononodosus (Rhodes, Austin

&

Druce), P.multinodośu~{Hig­

gins), .P. nodosus (Bischoff), Gnathodus girtyi collinsoni Rhodes, Austin.& :bruce,

G. girtji intermedius Globensky, G. girtyi simplex Dunn czy G. soniaeRhodes, Austin

&

Druce (Meischner

1970,

Austin

&

Husri

1974,

Higgins

1975).

Charakterystyczna dla próby zawierającej wymieszaną faunę różnowiekową jest' stOsunkowo duża liczebność konodontów oraz nieco lepszy stan zachowania form młodszycQ. stratyg'raficznie niż starszych. Te drugie, cł).<>ć w większości połamane, nie nosząjePnakWYI'ainych"śładów korozji czy deformacji, występujących' czasami w przypadku, okaz6w domieszanych Krebs 1964, Klapper

1966).

Jednorodny biostratygraficznie charakter niższej c~ści profilu oraZ' jegolitbIogiczne wykształcenie wykluczają możliwość kondensacji stratygraficznej. Wydaje :~t~, ze~l;tjbardziej prawdopodobną przyczyną wymieszania form różnowiekowYch "była' redePoZycja konoitO!łtów z erodowanych synsedymenta:cyjnie obszarów sąsiednich, zbudowanych ze skał starszych. Omawiana

KONODONT.Y, . w.rZENU·· ,z . OKOLIC ·.oLKUSZA 481·

próba pochodzi z.jednej z wkładek okruchowych o charakterze allochtoflicznym (patrz wyżej)' co dodatkowo przemawia za taką interpretacja.' .

INTERPRETACJA "'-,.U" .. L,"X'>. PROFILU WB-94

Współwystępowanie

w . ubogich w warstw

Tali<lt,,,,,h odpowiadających

standardowej Wilsona

wkład-

kami detrycznymi,

obfitującymi

w pOJcruszone i. wysortowane szkielety

różnych

organizmów bentonicznych (roikrofacje. standardowe 4 i

'5) .

można zinterpretować jako

nakładanie' się

kolejnych okresów redepozycji na okresy sedymentacji spokoj- niejszej. Takie cechy warstw "autochtonicznych", jak ciemne

barwy,uboglzespół

organiczny i zachowana subtelna laminacja przy braku

zaburzeń

bioturbacyjnych,

świadczYłyby

o

przynalezuości

omawianych

przeławiceń

do biofacji pelagicznej, ana- strefie przydennej (por. Byers 1977).

Częste

warstwach

wskazują pokrewieństwo

ze

środowiskiem

drugiej jednak

drobne

igły gąbek

z nieco lepiej

lla.I'I"".UUIXY

partii basenu np.

słabych prądów "~<'-..rJ~..r

biofacjalne l, batymetryczne

kojarzą

warstwami okruchowymi.

Występowanie

w nich

bogą.tej

fauny bentonicznej oraz glonów wa- piennych

świadczyłoby

o trwaniu w

sąsiedztwie stagnujących

be.senów obszarów bujnego rozwoju bentosu

w

przypuszczalnie

płytszej

strefie aerobowej

i

zarazem eufotycznej .

. Lito- i biofacja profilu

WB-94

wykazuje. szereg

zastanawiających podobieństw

do wielu

węglanowych

i

krzemionkowo-węglanowych zespołów

facjalnych opisa- nych

ż

górnego paleozoiku w wielu krajach

świata.

Ciemne wapienie lub czerty

··'f·HAULCUILU dominującymi

organicznym

wydają się

dla

paJ~ozoiku

"basenowym" szelfu

głębszego, "n"Pr.nn,~uu>o"

przegląd

u Siedleckiej 1969, Yurewicz

współwystępują

z przybrzezuych partii

pod

względem składu

t2tfonomicznych;

przeważają

feagmenty

szkarłupni,

ramienionogów,

mszyWiołów

i glonów wapiennych, oraz lepiej zachowane skorupki otwornic bentonicznych i

małźoraczków.

Jako czynnik transportu przyjmuje

się

turbidyty wapienne (np. Meischner 1964,Yurewicz 1977) lub

prądy

trakcyjne (He1mkampf 1969). Utwory te

zawierają

na·

ogół dużo

krze- mionki albo pierwotnej

~

w szkieletach

gąbek

i· radiolil.rii, albo

też

wtórnej; w po- stad mniej lub bardziej regularnych. krzemieni lub czertów (Helmkarripf 1969, Lm;;·Ull;;'~A.a 1970). Po~ względem o m a w i a n e ' biorąc

dokładną analizę

sedymentacyjnych

strefie

głębszego,

szelfu.

węglanowego.

lub

^i'pruof'n

<"''''me'n"

o

głębokośCiach

maksymalnym dljl 'mórz

epIKOIIIYIle

200-300

m).

482 H. MATYJA & M. NARKIEWICZ

Powyższa,

krótka

całkowicie abstrahująca

od lokalnej paleogeografii analiza nasuwa wniosek,

że

o ile nie mamy do czynienia z

jakąś anomalią,

to

również

utwory z profilu WB-94 powinny

wiązać się

genetycznie z naszkicowanym pokrótce modelem paleogeografii.

UWAGI O PALEOGEOGRAFlI DOLNEGO KARBONU POŁUDNIOWEJ POLSKI

Utwory podobne do opisanych z wiercenia WB-94 były wzmiankowane w wielu pracach o dolnym karbonie rejonu śląsko-krakowskiego (Siedlecki 1954, Alexandrowicz & Siedlecka 1964, Bojkow-

ski & Bukowy 1966, 1975). Według Unruga i Dembowskiego (1971), a także Bojkow-

skiego· (1978), szelfowe facje wapienne, często margliste z przeławiceniami ziarnistymi, grupują się

w rejonie wschodniego i południowego obrzeżenia Zagłębia Górnośląskiego. W pozostałej części dolnokarbońskiego szelfu przeważają skały ilaste i mułowco,We (op.cit.). Seria ta ku zachodOM prze- chodzi w utwory geosynkliny Sudetów Wschodnich, przy czym granica obu obszarów paleogeogra- :fieznych pokrywa się mniej więcej z zachodnią granicą Zagłębia Górnośląskiego (Unrug Dem- bowski 1971). Mogłoby to wskazywać,· że stok szelfu, który przypuszczalnie istniał w tej stre:fie

już w środkowym i górnym dewonie (Narkiewicz 1978), mógł być barierą dla prądów zawiesinowych

niosących w dolnym karbonie materiał szarogłazowy z W i SW (Unrug & Dembowski 1971). Sytuacja

byłaby zatem podobna jak w rejonie geosynkliny Reńskich Gór Łupkowy:ch, gdzie rolę bariery morfologicznej odgrywał analogicznym stadium rozwoju geosynkliny równoleznikowy wał śródgeosynklinalny (Meischner 1971).

W literaturze dotyczącej omawianych utworów używa się czasem (np. Bojkowski & .Bukowy 1966, Zajączkowski 1975) terminu "flisz" zarówno w odniesieniu do serii szarogłazowYch zwią­

zanych ściśle z pewnym etapem rozwoju geosynkliny Sudetów Wschodnich, jak i w stosunku do utworów węglanowych złozonych z przeławiceń basenowo-rletrytycznych, wic,;c typu opisanego w niniejszej pracy. W świetle nowszych analiz paleogeograficznych (Unrug & Dembowski 1971, Bojkowski 1978) te ostanie facje nie mają wiele wspólnego z fliszem jako formacją (sensu Chain 1974), natomiast wiąZą się genetycznie z sedymentacją szelfową typu np. środkowo-i g6rnodewoń­

skich litofacji (Flinz) z północnej części Gór Reńskich. Ten ostatni obszar można uważać za locus typicus

t.zw.

wapieni. aHodapicznych albo turbidytów wapiennych (Meischner 1964), opisanych równiez z podobnych facji w Polsce (Szulczewski 1968). Być moźe CZ"'ŚĆ wkładek rletrytycznych w opisywanych facjach węglanowych ma charakter ławic turbidytowych, na co jednak do tej pory brak jest przekonywujących analiz sedymentologicznych. Z drugiej strony, dotychczasowe obser- wacje, m.in. Aleksandrowicza i Siedleckiej (1264) oraż autorów niniejszej pracy, wykryły w wa- pieniu węglowym utworóW allochtorucznych o jednoznacznie turbidytowym· pochodzeniu. Wy- daje się, że środkiem transportu osadów detrytYCZnych opisanej litofacji były raczej prądy trakcyjne

związane czasem z w;,1ątkowo silnymi sztormami powodującymi dodatkowo ZDaczną przeróbkę śródformacyjną osadu.

Facje płytsze, stanowiące źródło osadów wapienno-detrytycZDYch mogły być związane zarówno z naturalną południową granicą szelfu, a zarazem brzegiem lądu prakarpackiego (por. Bojkowski 1978, :fig. 11-14; Na.rkiewicz 1978, :fig. 6), jak też ze strefami wyniesionymi istniejącymi w obrębie

samego zbiornika. Te ostatnie mogły mieć charakter ławic organicznych (banks) w obrębie płytszych

partii basenu (Bojkowski & Bukowy 1966, fig. 2-3) albo też większych obszarów, które były wy- nurzone i erodowane (Jurkiewicz & Mowa 1972; Bojkowski 1978). Synsedymentacyjna, podmorska lub powierzchniowa erozja starszych osadów co najmniej do fameńskich włącznie spowodo-

wała przypuszczalnie redepozycję starszych zespołów konodontowych i ich wymies7,anie z formami

współczesnymi sedymentacji.

KONODONTY W'IZENU OKOLIC OLKUSZA

OPISY PALEONTOLOGICZNE

Badania konodontów

pozwoliły wyrómić

16 taksonów formalnych o randze gatunków i podgatunków,

wchodzących

w

skład 7

rodzajów. Zilustrowano (pl.

4-8)

wszystkie gatunki i istotne stratygrafii lub

interesujące·

z

%u.n."V"V-

micznego widzenia.

Spośród

nich

uwagę

zwrócono na

nów, do stratygraficzni e

rodząju

Gnathodus Pander

~ Z ,",u,,.,,,m

wiąże ~ię

bodaj

najwięcej

problemów taksonomicznych

spośród

wszystkich rodzajów

do1nokarbońskich

konodontów.

GNATHODUS Pander,

1856

",,,,,nl.lm

Gnathodus mosquensis 1856

Gnathodu::I delicatus Branson Mehl,

1938-

(pl.

7,

fig. 2, 4)

1972. Gnathodua delicatus Branson & Mebl; Matthews & al., s. 559--560, pl. 110, fig. 5, 7~ (z synonimiką).

1973. Gnat/I/xlu. delicatua Branson & Mebl; 'Butler, s. 497--498; pl: 56, fig. 3-5,7-11, 13-14.

Uwagi. Gatunek delicatus większość autorów wyjątkowo

ujmowany. Należą do niego wszystkie te formy, na wewnętrznej, węższej części ola.tfc.rmIY

mają rodzaj parapetu; jest to twór złożony z guzków bądź z poprzecznych żeberek, słabo rozsze- rzony w części przedniej i dochodzący końca tylnego. Szerszą zewnętrzną platformę pokrywa linia guzków albo tylko w pobliżu grzebienia, albo na prawie całej powierzchni. Wprawdzie Rhodes i Austin (1971) sugerowali możliwość rozdzielenia gatunku Gnathodus delicatus Branson & Mehl na trzy podgatunki, jednak ta przez późniejszych autorów

podobnie względu na brak formalnych definiqji podgatunków. się jednak,

konieczność istnieje, zwłaszcla pewne cechy, pojawianie wyraznego parapetu

wnętrznej platformie, słabszy guzków w części zewnętrznej platformy czy tez W'%J'""~'n,,,

. poszerzenie platformy zewnętrznej, dominują u form stratygraficznie młodszych (por. Meischner 1970; Butler 1973). Formy o wsppmnianych wyżej cechach traktowane są słusznie przez niektórych autorów (np. Meischner 1970) jako przejściowe do Gnathodus bilineatus (Roundy).

Opisywane okazy mają parapet na zewnętrznej platformie, d!,syć szeroką,

wypukłą platformę zewnętrzną dwiema równoległymi liniami guzków. więc bardzo "'''''''Lem"

do okazów lalic:ranych do gatunku Gnathodus bilineatus. Jedyna istotna

na większej wypukłości platformy zewnętrznej II om.awianych okazów, podobne

prezentowa"uych Rhodes i Austin (op. cit.) zaliczyli do podgatunku Gnathodus delicatus hass; Blias, natomiast inni autorzy (m.in. Matthews & al. 1972, Butler 1973) umiejscowiają je w obrębie gatunku Gnathodus delicatus (Branson & Mehl), zakładając jego duże zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe.

Występowanie. - Belgia: górnych partii Siphonodella pod poziomu vnUlIllOOitlS

symmutatus homopunctatus stropowych partii (Groessens 1974); od górnych ziomu Scaliognathus anchoralis spągowych partii poziomu Gnathodus bilineatus bilineatus 1959, Meischner 1970); 'Hiszpania: Siphonodella cooperi -Polygnatllus communis communis do Scaliognathus anchoralis włącznie (Higgins 1974); Wielka Brytania - znany z osadów korelowa- nych z poziomami Siphonodella crenuJata i Scaliognathus anchoralis (Matthews 1969a, 'b; Matthews &

al. 1972; Butler 1973; Austin 1974).

Gnathodus

me~chneri Austin & Husri,

(pl.

5,

1974. GtIIltlwdaa tJirtyi meisehneri nom. nov.; Austin & Hosri, s.· 53-54, pl. 2, fig. 1-3, 6; pl. 9, fig. 3 (z synonimiką).

4"84 H. MATYJA& M.NARKIEWICZ

Uwagi. Zgodnie z definicją i opisem (Austin & Husri 1974) do podgatunku Gnathodus girtyi meischneri należy zaliczyć okazy, których ornamentacja bocznych części platformy nigdy nie

osiąga. tylnego końca, a zreduk~,:"any do niskiego rzędu guzk;ów parapet .zewnętr~y sięga. n.ieco .. do niż w~wnętrzny, U ok~ów omawianych wewnętrzny' boczny para~t' sięga d~ej niż zewnętrzny, a 'więc odwrottue

hli

\v~dłUgorYginalnego

OpISU

Gnathod~sgirtyi meiscJmeri(Austfu &

Husii

;'1974)~' Zgodnie' z taksonomiCzną'konCepcją

HiggirisiL

(1975) byłaby to cechllWysta!Ciajądl.

do wyróżnienia nowego podgatunku. Autorom wydaje się jcduak, słuszniej byłoby zrede:fi.nlować

podgatunek G. girtyi' meis.chneri, dopuszczając jego większą zmienność i włączając do niego okazy tu prezentowane.

Występowanie. Belgia: V3bV3c (Bless & 1976); RFN: od pozio~u .an- chorałis do dolnych partii Paragnathodus nodosus (Gor) (Voges 1959; MeIsChner 1962); Wielka Brytania: poziomy Paragnathodus mononodosus i Gnathodus girtyi collinsoni (Rhodes & al. 1969);

Irlandia: poziomu Pseudopo/ygnathus. triangulus-Spathognathodus discretus do poziomu Gnatho- dus girtyi collinsoni (Austin & Husri 1974).

Gnathodus punctatus (Cooper, 1939)

(pl. 6, fig. 3)

1939. 'Dryphenotus punctatus Cooper, n. sp., B. 386, pl. 41, fig. 4~3; pl. 42, fig. 10-11.

1970. Gna/hodua punc/atus (Cooper); Thompson & Fellows, s, 86-87, pl. 1, fig. i5-16, 19; pl. 2, fig. 14, 17.

1972. Gnathodl.lspunclatl./s (Cooper); Mat/hews & 560-562, pl. , fig. 13; l?1. fig. 1-4, 11-:-15.

Uwagi. - Matthews &

aL

(1972) dogatunku Gnathodus punctatus (Cooper) zaliczyli te okazy, które na górnej powierzchni platformy WC'NDiętrzncj mają rozwinięty krótki zakrzywiony parapet,

~rócony Wypukłą stroną kierunku grzebienia. Autorzy opisali pięć wariantów tego gatunku, wykazując jego powiązania m.in. z Gnathodils de/icatus Branson & MeW i Gnathodus serniglaber Bisehoff. Okaz opisywany reprezentuje ich "odmianę 3", do której należą formy, których ob- serwuje się po obu stronach grzebienia, w tylnej jego części, dobrze rozwiniętą, ściśle przylegającą

do niego ornamentację (Matthews & al. 1972, pl. 110; fig. 1,2, 15). Okazy należące.do "odmiany 3"

bardzo przypomipają gatunek Gnathodus semig/aber Biscboff, różnią się jednak od niego ogół

silniej zakrzywionym . parapetem i nieco inną' ornamentacją tylnej części. platformy. U gatunku

Gńathodus semig/tiher jest ona znaCznie rozszerzona'i'składa się z poprzecznych Zeberek,natoniiast u Gnathodus punc/muS jest ona zawsze i:lieweżna od grzebienia.

Występowanie. - Belgia: od górnych partii poziomu Siphonode/la do spągowych partii pod po- ziornu Doliognathus latus (Groessens 1974); RFN: poziomScaliognathus anchoralis inajniższe partie Scaliognathus ancllora/is - Gnathodus bilineatus interregnum (Voges 1959, Meischner 1970); Hisz parua (Góry Kantabryjskie): od poziomu Siphonodella cooperi-Polygnathus communis communis do poziomt/ Scaliognathu.§ anchoralis bez partii stropowych (Higgins 1974); Wielka.Brytania:

z osadów korelowanych z poziomami Siphonodella crenulata i Scaliognathus 'anchora/is (Matthews1969a, b; Matthews&al; 1972; But1er 1973; Austin 1914); Irlandia: CorrBeds, kore- lowane z .poziomami Siphonodella isosticha-Gnathodus punctatas i' Gnathodus semig/aher-Po/ygnathus communis carina w USA, i z górnymi partiąmi poziomu Siphonodella cooperi w Niemczech (Matthews

& Nayl.or 1973).

Gnathodus sp. indet.

7, 3)

1967. Gnathodua delicatus Branson & Mebla.l.; Boogaert, s. 179, pL 2, fig. 14_15 (tylko), 1974. Gna/hodu .• sp.indet.; Matthews & Thomas, s. 384, pL 51, fig. 1-3,18·19.

Uwagi. - Prezentowany okaz charakteryzuje się długim wolnym ostrzem, szeroką i dosyć płaskli zewnętrzną platformą ornamentowaną. rzę~ami 8ll;Zków mniej więcej równoległych do grze- bienia; rzędy guzków ograniczone jednak tylko do środkowych partii zewnętrznej platformy.

Platforma wewnętrzna jest natomiast węższa i ma .dobrze rozwinięty pru:apet, nie ·t9wa~mszy· ou

KONODONTY' 'WlZ'ENU>·Z.OKOL'IC ·'.OLKUSZA 485

jednak grzebieniowi do końca tylnego. Wspomniane cechy' sugerują powiązania lI1tLI1tU'"JilV

okazu z G1Ulthodus bilineatus bilineatus (Roundy), a jedyną istotną różnicą między nimi jest długość

parapetu na'YewnętrzneJ. p'~atfoąnieoraz.1lUIieJ,regu.lar~Y J'Ęz!llJiegj;eberek: ppprzec;znych .twPf7ią~

cych parapet. Okazy bardzQ J)Qdob:o.e dp omawianego, a włączone przez Boogaerta. (1,967.)'1do ga- tl,lIlku Gnat~odus delicatUs Branson ~ Mehl s.l., nie mieszczą się, zdaniem autorów, w zakresie.

zmienności gatunku. wydaje propozycja Higginsa aby podobne formy

traktować jako nowy podgatunek G1Ulthodus bilineatus (Roundy).

Występowanie. -,-Formy podobne do przedstawionego okazu z Hiszpanii poziomu Gnathodus bilineatus bilineatus (Boogaert 1967, Higgins 1974) oraz ż WielkieJ Brytanii, gdzie' wystę­

pują

w

zespole fauny mieszanej, której wiek określono jako dolną część piętra Goniatites (""'pbżłom

Gnathodus bili1ieatus' bilineatus) (Matthews & Thomas 1974).

Gnathodu.s

sp.JaIf. Paragn-athodus commutatus (Branson Mehl,1941)/

(pl. 4, 5)

Uwagi. - Prezentowane okazy charakteryzują się stosunkow<;) wąską i wydłużoną platformą.

poszerzonym ostrzem i grzebieniem, których guzki mają tendencję do stapiania się

ze

sobą. Są one bardzo podobne do okazów z terenu Belgii, okreśhLnych jako G1Ulthodus cr. cominuiatus (por.

GroeSsen~, Gróessens & 1976; pl. 6, fig. 24--25 i Groessens 167, pl. '46). Juwenilne okazy Parafintithodus commf,.ttatus w , rewiiji Higginsa mają do zwę±ania platformy. Zastanawiający jest jednak fakt, wszystkie okazy notowane

w

Belgii z poziomu Mestognathus beckmanii chrakteryzują się właśnie wąską i wydłużoną platformą: Ę,ówniez nie- wielkiej kolekcji autorów

wszystkie

okazy mają tę wyżej wymienioną cechę, mimo iż sąwŚr6d nich i formy dorosłe. Wydaje się więc, że formy pochodzące z Belgii, jak i tuprezentowane,.należy trak- towaĆ jako prekursorów gatunku Paragnathodus commutatus (Brap.son & 'Mehl).

Występowanie. - Formy bardzo podobne pre~entowanych są z Belgii wyższych partii Mestognathus beckmanni, z P09poziomu G1Ulthodus ef. commutatus (Groessens 1974).

Rodzaj PARAGNATHODUS Higgins, 1975

Gatunek typowy Spathognathodus commutatu~ BraIlson

.41:'

Mehl, 1941

Paragnathodus lineatu.s

(A.llstin

&

Husri, '1974)

(pl.

4,

fig. 3,

6}

1974. G""tho·dus commutatu& lineajlis nov ~; Austin s. 52-53, pL pl. 4, fig. 11.

Uwagi. Gatunek ten podobny jest do GnatllOdus symmutatus homopunctatus Ziegler, gdyż

u obu ta,ksonów wolne ostrze jest identyczne, a na platformie,po obu stronach ,grzebienia wykształ­

cone są rzędy guzków. Jedyną istotną różnicą jest zarys platformy, który u Paragnathodils lineatus (Austin&. Husri) jest zbliżony dl) okrągłego, a u.·G1Ulthodus symmutatus homopunctatus' Ziegler

wyraźnie wydłużony. Prawie lub zbliwny kwadratowego platforlnY jedną znajwaŻlliejszych cech diagnostycznych rodzaju Paragnathodus (1975) i na tej podstawie omawiany gatunek należy do tego rodzaju; nie do Iodzaju Gnathodus .. Pander. innych gatunków należących do Parag1Ulthodus omawiany takson się· obeenością rzędu

guzków po obu stronach grzebienia.

Występowanie.: .--'-'- Irlandia: od . górnych ·partii poziomu Gnatltodus cU'lleiformis 'do póziomu Paragnathodus nodosus (Austin. & Husri 1974).

Polska Akademia Nauk Instytut . Geologiczn)'ch

!,racownia stratygrafii

Al.

Żwirki i Wigury 93 02-089 Warszawa

Instytut Geologiczny

Zakład Geologii Złóż

Surowców Skalnych ul. Rakowiecka 4 00-975 Warszawa

486 H. KATYJA &: M. NARKIEWlCZ LITERATURA CYTOWANA

ALEXANDROWICZ W. & SIEDLECKA A. 1964. litologiczna

wizeńskich w Czernej kolo Krzeszowic. Rocznik P.T,G" 34 (3). Kraków.

AUSTIN R. L. 1974. Modification of the British Avonian conodont zonation and a reappni.isal of European Dinantian conodont wnation and correlation. Ann, Soc. Geol. Belg., 96 (3).

Uege.

& HUSRI S. 1974. Dinantian conodont faunas of County Clare. County Umerick and County Leitrim. An appendix. Publ. Symposium Namur 1974, Geo/. Surv. Be/gium, 3, Brussels.

BLESS M. BOUCKAERT BOUZET P., CONIL R., CORNET P., FAiRON-DEMA- RET GROESSENS LONGERSTAEY J. &MEESSEN M. P.1976. Dinantian rocks in the subsurface north of the Brabant and the Ardenno-Rhenish massifs in Belgium, the Netherlands and the Federal RepubJic of Germany. Meded. Rijks Geo/. Dienst., N.S., 27 (3).

BOJKOWSKI K. 1978. Środowiska paleogeograficzne karbonu na obszarze lubelskim i śląsko­

krakowskim. Prace Inst. Geol., 86. Warszawa.

- .& BUKOWY S. 1966. Strefy facjalne dolnego karbonu antyklinorium śląsko-krakowskiego.

Acta Geol. Pol., (2). Warszawa.

BOOGAERT A. Devonian and Lower Carboniferous conodonts of Cantabrian Mountains (Spain) and their stratigraphic application. LeiJse Geo/. Medede/., 39, Leiden.

BUKOWY S. 1974. Struktury epok tektonicznych bajkalskitij, kaledońskiej i waryscyjskiej- część południowo-zachodnia. In: POŻARYSKI (Ed.) Budowa geologiezna 4. Tektonika, cz. 1. Niż Polski. Wyd. Geo/. Warszawa.

BUTLER M. 1973. Lower Carboniferous oonodont faunas from the Eastern Mendips (England).

Paleontology, (3). London.

BYERS C. 1977. Biofacies paUerns cwunic basins: a general SOl". Econ. Pc/roI.

Minera/., Spec. Pub!., 25. Tul sa.

CHAIN W. J. 1974. Geotektonika ogólna. Wyd. Geol. WarSlJl.wa.

COOPER 1939. Conodonts from Bushberg~Hannibal horiwn Oklahoma: J. Pedeo!!!., 13 (4). Tulsa.

DAVIES Q. R. 1977. Turbidites, debris sheets and truncation structures in Upper Paleozoic

deep~water carbonates of the Sverdmp Basin, Arctic Archipelago. SO€'. Econ. Petroi.

Mineral., Spec. Pub/., 25. Tulsa.

GROESSENS E. 1974. Distribution de conodontes dans le Dinatien de la Belgique. Pub/o Sympo- sium Namur 1974, Geol. Surv.

ol

Belgium, 17. Brussels.

, CONIL R. & LEES A. 1976. Problemes relatifs

a

la limite du Tournaisien ct du Viseen en BeJgique. BulI. Soc. Belge Geol., 82 (1). Bruxelles.

GROMCZAKIEWICZ-ŁOMNICKA A. 1974. Upper Visean conodont fauna from the Carbo- niferous Limestone north Krzeszowice (environs of Cracow, Poland). Rocznik P.T.G., 44 (4). Kraków.

1976. Opracowąnie stratygrafii konodontowej dolnego karbonu w dolinie Racławki (na N od Stradliny) oraz w \Vierceniu nr lOS. Arch. ZNG PAN. Warszawa.

1977. Opracowanie stratygrafii konodontowej dolnego karbonu w poludniowej części

doliny Racławki. Arch. ZNG PAN. Warszawa.

1978. Opracowanie stratygrafii konodontowej dolnego karbonu w dolinie Eliaszówki- StradHny. Arch. ZNG PAN. Warszaw,\.

HELMKAMPF K. 1969. Zur Sedimentpetrographie und Stratinotnie des WestenfeJder Kohlen- kalkes (SauerIand). Fortschr. Geo/. Rheinl. u. Wesf/., 16, Krefeld.

HIGGINS C. 1974. Conodont 7.onation of the Lower Carboniferous of Spain and Portuga\.

Pub/o Symposium Namur 1974, Geol. !?'urv. Belgium, Brussels.

1975. Conodont zonation of the late Visea.n - early Westphalian Strata of the South and Central Pennines of Northern Eng1and. Bul/. Geol. Sury.

ol

Great Britain, 53. Lon- don.

KONODONTY W:IZENU, OKOLIC OLKUSZA 487

- & BOUCKAERT L. 1968. Conodont stratigraphy and paleontology of the Namuńan of

Belgium. Mem. Cartes et Min. Belgique, 10. Bruxelles.

JURKlEWICZ H. & ŻAKOWA H. Rozwój litologiczno-paleogeograficzny dewonu i dolnego karbonu w Niecce Nidziańskiej. Kwart. Geol., 16 (4). Warszawa.

KLAPPER G. 1966. Upper Devonian and Lower ,Mississppian ~onodont zones in Montana, Wyoming, and South Dakota. Kansas Univ., Paleont. Contr. Paper, 3. Kansas ..

KREBS· 1964. Zur fazieUen Deutuug von Conodonten-MiscbJaunen. Senck. Leth., 45 (1-4).

Frankfurt a.M.

MATIHEWS S. C. 1969a. A Lower Carboniferous conodont fauna from east Cornwall. Palaeonto- [o!!y, 12 (2). London.

1969b, Two conodont faunas the Lower Carboniferous of south Devon.

Paleontology, 12 London.

, SADLER P. M. & SELWOOD E. B. 1972. A Lower Carboniferous conodont fauna from Chillaton, south-west Devonshire. Palaeontology, 15 (4). London.

& NA YLOR D. 1973. Lower Carboniferous conodont faunas from south-west Ireland.

Paleonto!ogy, 16 London.

& THOMAS J. 1974. Lower Carboniferous conodont from north-east Devonshire.

Paleontology, 17 (2). London.

MEISCHNER K. D. 1962. Rhenaer Kalk und Posidonienkalk im Kulm des nordostlichen Rhei- nischen Schiefergebriges und der Kohlenkalk von Schreufa (Eder). Abh, Hess. Landesamt Bodenlorsch., 39. Wiesbaden.

1964. AUodapische Kalke, Turbldite in riffniihen Sedimentations-Becken. A.H. BOUMA &

A. BROUWER (Eds) Turbidites. Developments in Sedimentology, 3. Elsevier, Arnsterdam-

London-New York. '

1970, CAJnodonten Chronologie des deutschen Karbons. C.R. 6" Intern.

Geol, Carb. Sheffield 1967, 3. Maastricht.

1971. Clastic sedllnentation in the Variscan geosyncline east of the river Rhine. In: G. MOL- LER (Eds) Sedimentology of parts of Central Europe. Guidebook. VIII Intern. Sediment.

Congress. Frankfurt a.M.

NARKIEWICZ M. 1978, Stratygrafia rozwój facjalny górnego dewonu między Olkuszem a , Zawicrciem. Acta Geol. Pol., (4). Warszawa.

~ 1979. Telo- and mesogenetic dolomites in subsurface Upper Devonian to Lower Car boni- ferous sequences of southem Poland. N.Jb. Geol. Palaont. Abh., 158 (2). Stuttgart.

PAPROTH E., STOPPEL D. & CONIL R.1976. Revision micropaleontołogique des sites Dinanties de Zippenhaus Cromford (Allemagne). Buli. Soc. Geol., (1). Bruxelles.

RHODES H. T., AUSllN'R. L. DRUCE 1969. Avonian (Carboniferous) conodont faunas and their value in loeał and intercontinental correlation. Buli. Brit. Mus.

Natur. Hist. (Geol.), Suppl. 5. London.'

& 1971. Carboniferous conooont faunas Europe. Geol. Soc. ;Amer .• Mem., 127. Boul-

der, Oklahoma,

SIEDLECKA A. 1970. Investigations of Permian cherts and associated rocks in southern Spits- bergen. Norsk Polarinstitutt Skrifter, 147.

SIEDLECKI S. 1954. Utwory paleozoiczne okolic Krakowa. Biul. Inst. Geol., 73. Warszawa.

SIEVER 1962. Silica solubility, 0°_200°, and diagenesis siliceous sediments. Geol., 70 Chicago,

SZULCZEWSKI M. 1968~ Slump structures and turbidites in Upper DeVOnlan limestones ol the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 18 (2). Warszawa.

THOMPSON T. L. & FELLOWS D, 1970. Stratigraphy conodont biostratigraphy of Kinderhookian Osapn rocks of southem Missouri and areas. Missouri Geol. Surv. & Water Resource. &pt. Invest., 45. Rolla, Missouri.

UNRUNG R. & DEMBOWSKI Z. 1911. Rozwój diastroficzno-sedymentacyjny basenu Moraw- sko-Śląskiego. Rocznik P. T. G., 41 (1). Kraków.

438 H. MATYJA· &. M; NARKIEWICZ

VOGES A. 1959. Conodonten ausdem Unterkarbon Iund II (Gattendorfia - undPericyclus- Stufe) des Sauerlandes. Paliicmt. Z'o 33 (4). Stuttgart.

WILSON J. L. 1969. Microfacies sedimentary structures in mudstohes.

Soc. Econ.' Petrol. Publ., 14.· Tulsa.

1975. Carbonate Facies History. Springer-Ver/ag. Berlin-Heldelberg-New York.

YUREWICZ D. A. 1977. SedllnentoJogy Mississippian basin-fades Plu'nn'n"I,>o

and West Texas, the 25, Tulsa.

Formation. Soc. Econ.

New Mexico Spec. Publ.,

ZAJJ\CZKOWSKI W. A. 1975. Strat},grafia i litologia wapieni dinantu. w Czemej· kolo Krze- szowic. Billl.· Inst.' Geol .. , 282, Warszawa.

ZANKL H. ~969. Structural and textural evidence of early Iithification'in fine-grained carbonate rocks. Sedimento/{Jgy,. 12 (3-4). Amsterdam.

MATYJA & M. NARKIEWICZ

SUMMARY

The investigated WB-94 (100% core) is located north-eastern margin of the Upper. SilesianCoal Basin, in vi~inity of Olkusz (Fig. 1) .. Predominantin the profile (Fig. 2) are dark marly spiculitic calcilutites with layered()r leIl~c:? .. s4aped black chert$, c;:omparable to the Wilson's (19~5) standard I!ljcrofaci~s 1 (PI, 1, Fig& 1-2; PI. 2, Fig. 1;

?t.

3, Fig •. 2). The autochtho- . n<:>us. marly. beds are intercalated .with grey, to pinkish homogeneous intrabiospareniteseontaining

abundant abraded and redoposited skeletons of echinoderms, brachjopods, foraqIinifers (mostly endotyrids), bryozoans and varipus calcareous· algae (PI. 1, Fig. 3;. PI. 2, Fig. 2; PI:·3, Fig. 1). This microfacies corresponds to SMP'4 and 5 (yi.nson.J975). Laminated fine calcarenites andcalcilu- tites, wit,h .cherts in places, form the intermediate litoIogical Variety.

. biostratlgraphlc . positive) conodon! 1, and Fig .

. location in' the profile) Lower .. Ca.~boniferous conodont 7r",,,tinn constructed Austin .(1974) wjth some by .Gr~ssens(I~74) Conil & Lees

Stratigraphi~ally ta1l.onomi~ly interesting illustrated .on 4-8 and desc~ibed paleontological part.

'fhe occurrence of Gnathodus Paragnathp.cfus commutatus Mehl)/and Me- s/ognathus sp. in the . .lowermost (215.3 m) il'\dicates older than the upper part of the Vis~an Mestognathus beckmam;i Zone. In turn, the sample froD:l depth 187.7 m is not younger tI:tan the low~rmost .. part of the Visean GnqthotfufpilineatlfS bilineatus Zone as indi-.

cated by the stratigraphic ranges of Gnathodus delieatus Branson & Meh1.and Gn{lthodlls sp. indet.

(Meischn~r 1970, Boogaert 19!'i7,Higgins 1974., Matthews & Thomas 1974). The uppermos1 dated sample (depth 183.1 m) contains st~ati!ni.phicallY mixed conodont ~;ssembIage ~th the admixture of the typical Famennian and Tournaioian forms (Table 1). TheadmixtU;.e is most probably related to the redeposition of some contemporaneously eroded Upper Devonian to Lower Carboniferous eonodorit-bearing carbona:teswitJ:UD. the Lower Carboniferous shelf platform (cf" Bojkowski &

1966, Jurkiewicz . The investigated lithofacies ' the imaero- marginal'deeper shelf with from the intra~basinal shoalsinhabit~d ahundant benthic" assemblages.

ACTA GBOGOGICA POLONICA, VOL. 29 H. MATYJA , ... M. NARKIEWICZ, PL. 1

1 - -mikryt marglisty z licznymi skalcyfikowanymi spikulami. Szlif (marly micrite with numerOllS calcitied sponge spicules.

Thin section), glęb. (depth) 205,7 m

2 - warstwowe skrzemionkowanie w marglistym mikrycie spikulowym; a warstwa niemal całkowicie zsylifikowann.

b strefy częściowej sylifikacji, z licznymi reliktami, c mikryt marglisty ze spikulami. Skala w milimetrach. Naszlif (cherty taycr within marły spiculitic micrile; a almost completely silicified layer, b partial siJification zone, with abun ..

dant Caco telics, c marły spiculitic micrite. Scale in millimetres. Polished slab), 199,8 m

3 - cienka wkładka kalkarenitu w obrębie mikrytu marglistego; w dolnej części biomikryt z pojedynczymi trochitami.

Skala w milimetrach. Naszlif (thin calcarenitic intercalation within marły micrite; ławer part - biomicrite with single echinoderm plates. Scale in millimetres. Polished slab, 190,4 fil

Zdjęcia 2-3 wykonala (photographed by) Ianina Modrzejo:wsk ..

.~CTA GO:OLOGICA .P.o.LONICA, VOL. 2U H. MATYJA & M. NARIKIEWICZ, PL. ~

l - kontakt krzemienia (górna i prawa część zdjęcia) z kalcylutytem laminowanym. Widoczne stopnioWe zacie~anie się lamin marglistych w krzemieniu. Szlif z prawą połową zabarwioną alizaryną-S (contact zone ~etween irrcgular chert (upper and right) and laminated calcilutite. Notice gradual obliteration of progressively silicified marły iaminae towards right. Thin section, its right half stained with a1izarinc red-S), 192,2 m

2 - Intrabiosparenit ze szkieletami otwornic, ramienionogów, szkarłupni j mszywiołów. Strzałki wskazują Jd.,Ysztaly kwarcu autigenicznego. Szlif (intrabiosparenite with remains of foraminifers, brachiopods, echinoderms, and. bryo ..

zoans. Arrows point to authigenic quartz. Thin section), 188,9 ^ID

ACTA GEOLOGICA POLONlCA, VOL. 29 H. MATYJA & M. N.ARKIEWICZ, PL. 3

1 - Intrabiosparenit. Białe plamki w obrębie szkieletów organicznych są autigeniczną krzemionką.

Szlif (intrabiosparenite. Lighter specks within skeletons are authigenic silica. Thin section) 188,9 m

2 - mikryt marglisty ze spikulami. Szlif (marly spiculitic micrite. Thin section) 205,7 m

ACTA G1;;OLOGICA POLONICA, VOL. 29 H. MATYJA & M .. NARKIEWICZ, PL. 1

la- c, 2a- c, Sa- c - Gnat"odll~ sp.jaff. P(lr(lJlllatltodus commulajuS (Branson & Mehl)j; l - widok powjerzchni górnej, dolnej i widok z boku (upper, Jower and side views), 193,8 m, X 53; 2 ~ widok powierzchili górnej, dolnej i widok z boku (upper, lower and side views), 215,3 m, x 60; 5 - widok powierzchni dolnej, górnej i widok z boku (lower, upper and si de views), 215,3 m. x44

3a- c, 6 - Paragnalhodus /ineutus (Austin & Husri); 3 - widok powierzchni górnej, z boku i powierzchni dolnej (upper, side and lowet' views), 187,7 m, X 57; 6 - widok powierzchni górnej (up per view), 187,7 m, X 65, SEM.

4 - Gna/hodlls symmulallls homojJrll1ctatus Ziegler; widok p.owierzchni górnej (upper yiew), 183, l In, X 50, SEM.

ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL, 29 H, MA'l'Y.TA & M, NA'R'KlEWuCZ, PL, ~

1 a-c, 23-C - Gna/hodus gir/y; meischner; Austin & Husri; l - widok powierzchni górnej, z boku i powierzchni dolnej (up per, side and lower views), 183, l m, x 59; 2 - widok powierzchni górnej, z boku i powierzchni dolnej (upper ,

side and Jowcr views), 187,7 m, x 58

3a--c - Gnalhodus gir/yi girty; Hass; widok powierzchni dolnej, górnej i widok z boku (Jower, upper and side views)"

)88,8 m, x57

4a-c - Gnalhodus symmulolus I'nermaidus Austin & Husri; widok powierzchni dolnej, z boku i powierzchni górnej (lower, sidc and upper views), 183,1 ID, x59

ACTA GeOlJOGICA POLONICA, VOL. ~9 H. MATYJA & M. ~ARKmW,ICZ, PL. a

1-2, 4-7a-c - Gnathodus semiglaber Bischoff; 1,2 - widok powierzchni górnych (upper views) 183,1 m, x 44, SEM; 4 - widok powierzchni górnej (upper view), 187,7 m, x 50, SEM;

5-widok powierzchni górnej (upper view), 187,7 m, x47, SEM; 6-widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, x 47, SEM; 7 - widok powierzchni dolnej, z boku i po- wierzchni górnej (lower, side and upper views), 183,1 m x 35.

3 _. Gnathodus punctatus (Cooper); widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, x4S, SEM

.",eTA G'EoLOGICA POLO 'JCA, VOt,o ^~9 H. MATY.TA & M. NA'ltIKIl':w.rcz, PL. 7

l, S - Gnathodus antetexallus Rexroad & Scott; widok powierzchni górnych (upper views); 187,7 m, 187,7 m, X 46, SEM

49, SEM; 5-

2,4, - Gnathodus de/icatus Branson & Mehl, s./; widok powierzchni górnych (upper views); 2 - 187,7 m, x 46, SEM;

, , - 213.0 m, x 35, SEM

3 - Gnathodus sp. indet.; widok powierzchni górnej (upper view), 187,7 m, x 31, SEM

6- 7a-c - Gnathodus texanus pseudosemig/aber Thompson & Fellow.; 6 - widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, X 30, SEM; 7 - widok powierzchni lIórnej, z boku i powierzchni <iol"ej (upper, side and IQwer view.), 183,1 m, :< 35

ACTA G.EOLOGICA POLONICA, VOL. 29 li. MATYJA & M. NA!R!KIEWICZ, PL. g

1- Palmatolepis minma Branson & Mehl vel gradlis Branson & Mehl; 183,1 m, X 50

2a-b - Pseudopolygnathus triangulus trial/gulus Voges; widok powierzchni dolnej i górnej (Iower and upper views), 183,1 m, x 56

3,6,8 - Mestognathus sp.; widok powierzchni górnych (upper views); 3 - 187,7 m, x 30, SEM; 6 -215,3 m, x 58;

8 - 213,0 m, x 5<)

<4 - Genleulatus claviger (Roundy); widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, X 37

5 - Siphonodella obsoleta Hass; widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, x 58 7 - GeniclI/atus glol/oides Voges; widok powierzchni górnej (upper view), 183,1 m, x57