Scenariusz lekcji – Liczba ludności Polski na tle Europy i świata
1. Cele lekcji
a. Wiadomości - do zapamiętania:
- liczba ludności Polski,
- obecny przyrost naturalny Polski,
- pojęcia: przyrost naturalny, wyż demograficzny, echo wyżu demograficznego.
- do zrozumienia
- przyczyny zmian liczby ludności Polski, - skutki „starzenia się społeczeństwa”.
b. Umiejętności - czytania wykresów.
2. Metoda i forma pracy
- „burza mózgów”, - praca z wykresem.
3. Środki dydaktyczne
- schemat – liczba ludności na tle państw Europy w 2003 r., - schemat – zmiany liczby ludności w Polsce.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza - sprawdzenie listy obecności,
- podanie tematu lekcji.
b. Faza realizacyjna 1. Ilu mieszkańców ma Polska?
- ok. 39 mln.
2. Czy jest to dużo? Jak myślicie, które europejskie kraje mają więcej mieszkańców?
- średnio, więcej ludności mają np. Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy, Francja, Ukraina, Rosja.
3. Spójrzcie na wykres (schemat – Liczba ludności na tle...). Wynika z niego, że Polska jest na 8.
miejscu w Europie pod względem liczby ludności. Na świecie zajmujemy obecnie 29. miejsce.
4. Liczba ludności zmienia się jednak na przestrzeni lat. Kolejny wykres (schemat – Zmiany liczby ludności w Polsce) przedstawia zmiany liczby ludności w Polsce w ostatnich 70 latach.
Przyjrzyjcie się początkowi tego wykresu. Z jakim wydarzeniem historycznym można je powiązać?
- II wojna światowa.
5. Jak widać w tym czasie zmniejszyła się liczba ludności Polski. Biorąc pod uwagę okres powojenny i zaraz po wojnie, spróbujcie wyjaśnić przyczyny spadku liczby ludności.
- duża liczba osób zginęła w czasie walk, w obozach koncentracyjnych, wiele osób wyemigrowało (dobrowolnie lub przymusowo), duża część ludności nie wróciła z emigracji, w okresie wojennym mniej ludzi się rodziło, zmieniły się granice oraz obszar Polski i jednocześnie liczba ludności.
6. W okresie powojennym, głównie w latach 1950 – 55 nastąpił znaczący wzrost przyrostu naturalnego. Niech ktoś przypomni co to jest przyrost naturalny?
- różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów.
7. Zgadza się, w tamtym okresie wskaźnik przyrostu naturalnego wynosił ok. 20‰. Ludność urodzoną w tym okresie nazywa się pokoleniem „wyżu demograficznego”. Zastanówcie się dlaczego akurat wtedy nastąpił wzrost urodzeń?
- po wojnie nastąpił okres odbudowy zniszczeń, powrotów w rodzinne strony, po kilku latach nastąpiła stabilizacja, która wiązała się z zakładaniem rodzin i tym samym narodzinami dzieci i wzrostem przyrostu naturalnego.
8. Kolejnym okresem zwiększonego przyrostu naturalnego był przełom lat 70. i 80. Z czego to wynika?
- w dorosłe życie weszły i założyły rodziny osoby z wyżu demograficznego.
9. Zgadza się, dlatego też to pokolenie określa się jako „echo wyżu demograficznego”.
10. Spójrzcie ponownie na wykres zmian liczby ludności w Polsce. Od lat 90. utrzymuje się w miarę stała liczba ludności, zmniejszył się też przyrost naturalny nawet do 0,0‰. Co może być tego powodem?
- zmiana systemu politycznego, zmiana modelu rodziny na rodzice + jedno dziecko, zmiana życiowych priorytetów – najpierw kariera, a potem rodzina, zwiększony dostęp do środków antykoncepcyjnych.
11. Niski poziom przyrostu naturalnego lub nawet ubytek naturalny są tendencją w całej Europie.
Wiąże się z tym proces zwany „starzeniem się społeczeństwa”. Na czym on polega?
- „starzenie się społeczeństwa” to zwiększanie się liczby ludzi powyżej 65 roku życia w stosunku do liczby młodych ludzi, którzy nie ukończyli jeszcze 18 lat.
12. Jakie mogą być tego skutki społeczne?
- wzrostu wydatków funduszu emerytalnego, zmniejszenie się liczby osób utrzymujących fundusz emerytalny – problemy finansowe systemów emerytalno-rentowych; zwiększy się zatrudnienie w służbie zdrowie; zmniejszy się zapotrzebowanie na nauczycieli, zmniejszy się liczba przedszkoli, szkół.
5. Bibliografia
1. Łoś E., Witek-Nowakowska A., 2003, Wędrówki geograficzne. Podręcznik dla klasy III gimnazjum, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa
6. Załączniki
a. Załączniki- schemat – liczba ludności na tle państw Europy w 2003 r.
- schemat – zmiany liczby ludności w Polsce.
