słowotwórstwo
Agata Wójcik nauczyciel – doradca metodyczny
ds. języka polskiego a.wojcik@mcdn.edu.pl
dom domek
wyraz podstawowy wyraz pochodny
Wyrazy utworzone od innych słów nazywamy wyrazami pochodnymi. Natomiast słowa, od których je utworzono, to wyrazy podstawowe.
Wyraz pochodny składa się z:
• tematu słowotwórczego – części, która została przeniesiona z wyrazu podstawowego (temat słowotwórczy jest zazwyczaj wyrazem podstawowym bez końcówki fleksyjnej, mogą w nim występować oboczności, czyli wymiany głosek),
• formantu – elementu odróżniającego wyraz pochodny od wyrazu podstawowego.
dół dołek
wyraz podstawowy wyraz pochodny
formant
temat słowotwórczy
Typy formantów:
• przedrostek – cząstka, która występuje przed tematem słowotwórczym,
• przyrostek – cząstka występująca po temacie słowotwórczym,
• wrostek – cząstka występująca między dwiema częściami tematu słowotwórczego, które pochodzą z dwóch wyrazów podstawowych,
• formant zerowy – występuje wówczas, gdy część wyrazu podstawowego została odrzucona (lub zastąpiona inną cząstką fleksyjną).
słodsza
przyrostek najsłodsza
przedrostek
deskorolka
wrostek
wyraz podstawowy
wyraz pochodny temat
słowotwórczy
formant
domek książka
koszyczek przepisał mleko
wieszać
anielski czytać
rączka
Oceń prawdziwość poniższych informacji. Wybierz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F- jeśli fałszywa.
Wyraz bajkowy jest wyrazem podstawowym do wyrazu bajka. P F Wyraz książka jest wyrazem podstawowym do wyrazu książeczka. P F
Wyraz synek ma formant, który nazwiemy przedrostek. P F
Wyraz cudzysłów to złożenie. P F
Ekosystem to zrost. P F
W temacie słowotwórczym mogą zachodzić oboczności, czyli wymiana, zanik lub pojawienie się głosek.
P F
Wrostek występuje w środku wyrazu pochodnego złożonego z dwóch tematów słowotwórczych.
P F
rodzina wyrazów
szkoła szkółka
szkolić
szkolny
szkolenie
wyszkolić
szkolny przeszkolić
wyszkolony
Rodzina wyrazów to grupa słów, w których występuje wspólna cząstka mająca określone znaczenie.
Wspólną cząstkę nazywa się rdzeniem.
Wszystkie wyrazy należące do jednej rodziny są wyrazami pokrewnymi.
mur
……….. ……….. ………..
……….. ……….. ………..
………..
………..
Z podanych wyrazów uporządkuj rodzinę wyrazów : zamurowany, podmurowany, murarski, murarz,
murek, zamurować, murarz.
Wyrazy, które powstały z połączenia przynajmniej dwóch innych słów, nazywamy wyrazami złożonymi.
Dzielimy je na:
– złożenia – wyrazy, w których podstawy słowotwórcze są połączone wrostkiem (-o-, -i-, -y-) cudzysłów, dusigrosz, gazociąg, pracodawca
– zrosty – wyrazy, które powstały z połączenia (zrośnięcia się) przynajmniej dwóch słów, najczęściej forma pierwszego członu jest dopasowana do formy członu drugiego,
dobranoc, karygodny, Białystok, arcymistrz, multimedialny
- zestawienia- połączenie dwóch lub więcej wyrazów pisanych oddzielnie, ale tworzących jedną nazwę.
Ameryka Południowa, kurza stopa, Boże Narodzenie
Uporządkuj wyrazy w poniższej tabelce.
łamigłówka, cudzoziemiec, dwadzieścia pięć, Stare Miasto, czcigodny, dobranoc, pięciobój, samosąd, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zawisza Czarny, pięćdziesiąt, pięćset, wiercipięta, czterowiersz, czarodziej, Nowy Rok, kurza stopa, Ameryka Południowa, minispódniczka, Wielkanoc, Krasnystaw
