Ubezpieczenie emerytalne
dr Ariel Przybyłowicz
Ryzyko emerytalne
Ochrona sytuacji utraty zarobków z powodu zrealizowania prawa do zaprzestania działalności zarobkowej w związku z biologicznym (naturalnym) procesem starzenia się organizmu, czego wyrazem jest osiągnięcie określonego wieku.
(I. Jędrasik-Jankowska)
III filary
I filar – ZUS II filar – OFE III filar – IKE, IKZE, PPE
(+PPK?)
Trzy grupy ubezpieczonych
• Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.
(starsi ubezpieczeni)
• Urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.
• Urodzeni po 31 grudnia 1968 r.
(młodsi ubezpieczeni)
Emerytura starszych ubezpieczonych – art. 27-32
• Wg „starych” zasad – tzw. system zdefiniowanego świadczenia
• Przesłanki: osiągnięcie określonego wieku emerytalnego i stażu
ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych)
• Brak możliwości przystąpienia do OFE
• „jednolita” emerytura – tylko z ZUS
Emerytura starszych ubezpieczonych – reguła
Art. 27 – dwie kumulatywne przesłanki
Wiek emerytalny: co najmniej 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn
Staż ubezpieczeniowy: 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn
Od 2013 zmiana wieku dla mężczyzn urodzonych w okresie:
1) do dnia 31 grudnia 1947 r. wynosił co najmniej 65 lat;
2) od dnia 1 stycznia 1948 r. do dnia 31 marca 1948 r. wynosił co najmniej 65 lat i 1 miesiąc;
3) od dnia 1 kwietnia 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r. wynosił co najmniej 65 lat i 2 miesiące;
4) od dnia 1 lipca 1948 r. do dnia 30 września 1948 r. wynosił co najmniej 65 lat i 3 miesiące;
5) od dnia 1 października 1948 r. do dnia 31 grudnia 1948 r.
wynosił co najmniej 65 lat i 4 miesiące.
Wiek emerytalny dla kobiet pozostał wówczas bez zmian
Emerytura starszych ubezpieczonych
Tzw. emerytura z urzędu – art. 27a
Emeryturę przyznaje się z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Emerytura ta nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy
Emerytura starszych ubezpieczonych
Art. 28
Jeżeli ubezpieczeni ci nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art.
27, przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:
1) wiek emerytalny - co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;
2) staż ubezpieczeniowy - 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.
Ale wówczas nie podwyższa się emerytury do minimalnej! (art. 54)
Tzw. wcześniejsza emerytura
• Przesłanki określa art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej
• Możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę z uwagi na długi staż ubezpieczeniowy lub całkowitą niezdolność do pracy
• Ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27, mogą przejść na emeryturę:
• 1) kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni staż ubezpieczeniowy albo jeżeli ma co najmniej 20- letni staż ubezpieczeniowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy;
• 2) mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni staż ubezpieczeniowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni staż ubezpieczeniowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Tzw. wcześniejsza emerytura
• Dodatkowe przesłanki - art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej
• 1) ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz
• 2) w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Wyjątek: przesłanek tych nie muszą spełnić ubezpieczeni, którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Obniżony wiek emerytalny – art. 32
• Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27.
Obniżony wiek emerytalny
Art. 32 ust. 2: Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia
Obniżony wiek emerytalny
Art. 32 ust. 3: Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się:
1) pracowników organów kontroli państwowej;
2) pracowników organów administracji celnej;
3) pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną;
4) dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy;
5) nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela;
6) żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Służby Celnej, Służby Celno- Skarbowej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej;
7) pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art.
15 pkt 1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej.
Obniżony wiek emerytalny
• Obniżony wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.
• Te przepisy to rozporządzanie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U Nr 8, poz. 43 ze zm.) wraz z dwoma załącznikami (A i B).
• Rozporządzenie różnicuje warunki przejścia na emeryturę uzależniając wiek emerytalny (niższy) i staż pracy od tego, w którym wykazie i w którym dziale wykazu B wymieniona jest dana praca.
Emerytura dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r.,
a przed 1 stycznia 1969 r.
• Ubezpieczeni ci podlegają takim warunkom, jak młodsi ubezpieczeni (art.
24 – 26)
• nie mieli jednak obowiązku przystąpienia do OFE – była możliwość dobrowolnego przystąpienia
• Wyjątkowe regulacje przyznające prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym – art. 46 i art. 184
Art. 46
Prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje ubezpieczonym urodzonym po
dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
1) nie przystąpili do OFE albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa;
2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r.
(tzn. wiek i wymagany staż pracy)
Emerytura obliczana wg systemu zdefiniowanego świadczenia!
Art. 184
Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tzn. 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:
1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym
2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.
Wiek emerytalny (obniżony) może być osiągnięty po tej dacie!
Dodatkowe warunki:
nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz
rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (wymóg obowiązywał do 2013 r.).
Emerytura ta obliczana jest jednak w systemie zdefiniowanej składki (tzn.
wg zasad dla nowej emerytury)
Wysokość „starej” emerytury
Art. 53 ust. 1 – wzór podobny jak do ustalenia wysokości renty, ale brak tutaj tzw. okresów hipotetycznych
24% Kb + (1,3%PW x Os) + (0,7%PW x On)
Kb – kwota bazowa
PW – podstawa wymiaru emerytury (art. 15)
Os – każdy rok okresów nieskładkowych (liczba miesięcy/12) On – każdy rok okresów nieskładkowych (liczba miesięcy/12)
Emerytura młodszych ubezpieczonych – art. 24-26
• Wg „nowych” zasad – tzw. system zdefiniowanej składki
• Przesłanka: osiągnięcie określonego wieku emerytalnego
• Obowiązek przystąpienia do OFE (zlikwidowany ustawą z 06.12.2013 r.)
• II części emerytury
• III filar (PPE, IKE, IKZE) – dobrowolny
Emerytura młodszych ubezpieczonych – art. 24-26
• W przypadku: odprowadzania składki do otwartego funduszu emerytalnego część składki na ubezpieczenie emerytalne wynosząca:
a) 2,92% podstawy wymiaru składki jest odprowadzana przez Zakład do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, b) 4,38% podstawy wymiaru składki jest
ewidencjonowana przez Zakład na subkoncie,
• W przypadku nieodprowadzania lub zaprzestania odprowadzania składki do otwartego funduszu emerytalnego, część składki na ubezpieczenie emerytalne wynosząca 7,3% podstawy wymiaru składki jest ewidencjonowana przez Zakład na subkoncie
Emerytura młodszych ubezpieczonych – art. 24-26
Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398 i Nr 199, poz. 1175) wprowadzała subkonto i podział części kapitałowej składki na część odprowadzaną na subkonto i do OFE oraz stopniowe podwyższanie składki do OFE w kolejnych latach od roku 2011- 2017) (z poziomu 2,3% w 2011 r. i 2012 r., 2,8% w 2013 r., 3,1% w 2014 r., 3,3% w 2015 r. i 2016 r. do 3,5% w 2017 r. – podwyższanie uchylone ustawą z 6.12.2013 r.)
Emerytura młodszych ubezpieczonych – art. 24-26
Zgodnie z ustawą z 6.12.2013 r. w dniu 3 lutego 2014 r.
OFE umorzyły 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień 31 stycznia 2014 r. i przekazały do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającego w imieniu i na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktywa, o których mowa w ust. 2, o wartości odpowiadającej sumie wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych.
Ustawa ta określiła zasady wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w OFE i sposobu przenoszenia uprawnień emerytalnych ubezpieczonych z OFE do ZUS (tzw. Suwak bezpieczeństwa); w konsekwencji wykreślenie emerytury kapitałowej dożywotniej i zakładów emerytalnych
Emerytura młodszych ubezpieczonych
Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn (z wyjątkami: art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184).
Od 2013 – stopniowe podwyższanie i zrównywanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn (67 lat)
Powrót do dotychczasowego wieku emerytalnego (60/65 lat) od 1.10.2017 r., na mocy ustawy z 16.11.2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2017, poz. 38)
Emerytura z urzędu – art. 24a
1. Emeryturę, o której mowa w art. 24, przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
2. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana - od dnia, od którego podjęto jej wypłatę.
Emerytura ta nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy!
Wysokość „nowej” emerytury
Art. 25 ust. 1
Podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi:
- kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury,
- zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz
- kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.- art. 25 ust o FUS
Wysokość „nowej” emerytury
Art. 26
Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art.
183 ( -> tzw. emerytura mieszana)
Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach.
Emerytury pomostowe
Ustawa z dn. 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.)
pojęcie prac w szczególnych warunkach (art. 3)
warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej (art. 4)
sposób naliczania emerytury pomostowej (art. 14)
ustanie prawa do emerytury pomostowej (art. 16)
składki na Fundusz Emerytur Pomostowych (kto i ile?) (art. 35 i 36)
Emerytury pomostowe
pojęcie prac w szczególnych warunkach (art. 3)
Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy
Emerytury pomostowe
pojęcie prac o szczególnych charakterze (art. 3)
Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.
Emerytury pomostowe
Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej (art. 4)
Prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 emerytalnej;
6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy
Emerytury pomostowe
sposób naliczania emerytury pomostowej (art.
14)
Emerytura pomostowa stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy emerytalnej, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic średniego trwania życia, o których mowa w art. 26 ustawy emerytalnej.
Emerytury pomostowe
ustanie prawa do emerytury pomostowej (art. 16) Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem:
1) poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych
przepisach;
2) osiągnięcia przez uprawnionego wieku:
a) 60 lat - w przypadku kobiet, b) 65 lat - w przypadku mężczyzn
- jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno- rentowego, określonego w odrębnych przepisach;
3) śmierci uprawnionego.
Emerytury pomostowe
składki na Fundusz Emerytur Pomostowych (art. 35 i 36)
Składki na FEP opłaca się za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
2) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3.
2. Obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika, o którym mowa w ust. 1, powstaje z dniem rozpoczęcia
wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem
zaprzestania wykonywania tych prac.
• Stopa składki na FEP wynosi 1,5% podstawy wymiaru.
• Składka na FEP jest finansowana w całości przez płatnika składek.
