Bogusław Kochaniewicz
Piąty dogmat maryjny? Uwagi na
marginesie nowej książki Marka
Miravalle’a
Salvatoris Mater 3/3, 312-324
W
ydawałoby się, że po publikacji oświadczeń grupy teologów zgrom adzonych na M iędzynarodow ym Kongresie M ario lo gicznym w Częstochowie, oraz stanow iska Papieskiej M iędzynaro dowej Akademii M aryjnej1, propozycja ogłoszenia now ego dogm a tu m aryjnego należy do kw estii przebrzm iałych i nieaktualnych. Z tym większym zdziwieniem należy odnotow ać pojawienie się na pólk ach księgarskich now ego to m u , pośw ięconego M aryi Corredemptrix, Mediatrix, Advocata, wydanego pod redakcją M . M iraval
le’a2. W ym ieniona pozycja jest odpow iedzią zw olenników dogm atu na postaw ione im zarzuty.
1. Pow ody propozycji ogłoszenia n ow ego dogm atu
Lektura książki umożliwia poznanie motywów, które skłoniły do w ystosow ania do Stolicy Apostolskiej petycji o ogłoszenie M aryi
W spółodkupiciel- ką, P ośredn iczk ą i O rędow niczką.
Jednym z głów nych powodów tej
in ic ja ty w y jest
kryzys, w którym znalazł się Kościół. Według A. Calkin- sa m am y obecnie w Kościele dw a pokolenia katolików, nieznających podstaw ow ych praw d wiary. Odpow iedzialnością za taką sytuację w Kościele obar cza on anonim ow ą grupę mającą wielki wpływ na katechezę i na ka tolickie nauczanie3. Niestety, au to r artykułu nie wyjaśnia, o kogo k o n k re tn ie chodzi. Stw ierdza, że spraw cam i w szelkiego chaosu w Kościele są po prostu „oni”. Calkins, opisując trudną sytuację Ko ścioła, wym ienia niektóre jej przejawy: m oralny permisywizm, roz bicie rodziny, aborcja, wojujący feminizm, pornografia, dziwne
in-1 „L’O sservatore R o m a n o ” in-1 3 7 (in-1 9 9 7 ) nr in-1 2 6 , in-10.
2 C o n te m p o r a r y In sig h ts o n a F ifth M a ria n D o g m a . M a r y C o rr ed e m p tix, M ed ia trix,
A d vo c a te , T h eological F o u n d a tio n s III, red. M . MIRAVALLE, Q uinship Publishing,
Santa Barbara 2 0 0 0 (dalej: С ). W cześniej o p u b lik o w a n o d w a to m y stu d ió w na w s p o m n ia n y tem at: M a r y C o r r e d e m p tr ix , M e d ia tr ix , A d v o c a te . T h e o lo g ic a l
F o u n d a tio n s . T o w a r d s a Papal D e fin itio n ? , red. M . M IRAVALLE, Q u in sh ip
P u b lish in g , San ta B arbara 1 9 9 5 ; M a r y C o r e d e m p tr ix , M e d ia tr ix , A d v o c a te .
Theological F oundations II. Papal, Pneum atological, E cum enical, red. M . MIRAVALLE,
Q u insh ip P ublish in g, Santa Barbara 1 9 9 6 .
3 A. C A L K IN S, T h e P ro p o se d M a ria n D o g m a : T h e „ W h a t” a n d th e „ W h y ”, С 3 5 . B ogusław K ochaniew icz O P
Piąty dogmat maryjny?
Uwagi na marginesie nowej
książki Marka Miravalle’a
SALVATORIS M A T E R 3 (2 0 0 1 ) n r 3 ,3 1 2 - 3 2 4
nowacje w prow adzone do liturgii itd. W zaistniałej sytuacji autor proponuje cudow ny środek, który, jego zdaniem, będzie miał daleko idące pozytywne konsekwencje. Tym proponowanym przez niego pa naceum jest, jak się można domyślać, ogłoszenie nowego dogm atu4.
Podobne stanow isko zajmuje M ark M iravalle5. Jego zdaniem , ogłoszenie, zdefiniowanie praw dy o M aryi W spółodkupicielce, Po średniczce i O ręd o w n iczce um ożliw i N ajśw iętszej M aryi Pannie w y je d n a n ie n o w y ch , specjalnych łask, n iezb ęd n y ch w sytuacji, w jakiej znalazła się ludzkość6. M . M iravalle, w artykule zamykają cym książkę, usiłuje ukazać zw iązek p o m ięd zy zapow iadającym trium f N iepokalanego Serca M aryi orędziem z Fatimy a ogłoszeniem now ego dogm atu. Jego zdaniem, trium f N iepokalanego Serca M a ryi jest powiązany z trium fem Bożego M iłosierdzia. Pierwszy z nich m a służyć do przygotow ania ludzkich serc na przyjęcie Bożego M i łosierdzia. Jak zauważa przew odniczący ruchu „Vox Populi M ariae M ed iatrici”, kiedy wzywamy M aryję jako Pośredniczkę wszelkich łask, to nie tylko przypisujemy Jej tytuł, lecz rów nież uznajemy Jej rolę i funkcję, jaką spełnia w obec M istycznego C iała C hrystusa. W oparciu o tę przesłankę M iravalle dochodzi do zdumiewającego w niosku: dopóki tytuł ten nie zostanie całkowicie uznany, dopóty M aryja nie może w pełni spełniać roli Pośredniczki dla dobra ludz kości. D opóki Ojciec Święty nie uzna now ego dogm atu, M aryja nie może w sposób wolny pełnić swojej roli jako W spółodkupicielką, Po średniczka wszelkich łask oraz O rędow niczka rodziny ludzkiej, aby wyprosić oczekiwany trium f Jej N iepokalanego Serca, prowadzący do trium fu Bożego M iłosierdzia7.
Przedstawione powyżej m otywy pozwalają zauważyć, że p ro p o zycja ogłoszenia now ego dogm atu nie jest ow ocem teologicznej re fleksji nad rolą M atki Bożej w zbawczym planie Bożym, lecz wyni ka z pryw atnej pobożności, opartej, jak to zostanie w ykazane, na objaw ieniach prywatnych.
2. Proponow ane tytuły: C orredem ptrix, M ediatrix
o m n iu m g ra tia ru m , Advocata.
J e d n ą z kw estii budzących zastrzeżenia kom isji teologicznej z Częstochow y było zaproponow ane przez M . M iravalle'a wyraże
4 T A M Ż E , 3 6 .
5 M . MIRAVALLE, In B a ttle A rra y w ith th e С о -re d e m p tr ix , С 4 8 . ‘ T A M Ż E .
7 T E N Ż E , T h e M e d ia tr ix o f M ercy, th e T r iu m p h o f D iv in e M ercy, a n d th e T riu m p h
o f th e I m m a c u la te H e a r t, С 2 7 1 . 3 1 3 P iq ty d o g m a t m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M a rk a M ir a v a ll e ’a
nie praw dy o macierzyńskim pośrednictw ie M aryi za pom ocą trzech jego istotnych aspektów, zawartych w tytułach: Corredemptrix, M e
diatrix, Advocata. Profesor franciszkańskiego uniw ersytetu w Steu
benville zaznacza, że nie chodzi w tym w ypadku o jakiś potrójny dogm at albo o trzy niepowiązane z sobą terminy, lecz ujęcie praw dy za pom ocą trzech tytułów 8.
Wobec proponow anego rozw iązania nasuwają się pytania: dla czego M iravalle chce wyrazić praw dę o pośrednictwie M aryi poprzez trzy term iny, a nie za pom ocą jednego - M ediatrix? Skąd czerpie on pew ność co do triady Corredemptrix, M ediatrix, Advocata? W om a wianej publikacji nie znajdziemy odpow iedzi na to pytanie. Wydaje się, że uważa on wymienione tytuły za najlepsze i broni takiego wła śnie sformułowania. W odpowiedzi na to pytanie pomagają nam jed nak objawienia maryjne z Am sterdamu.
W edług niektórych orędzi, M atka Boża miałaby powiedzieć Idzie P eerdem an, że ostatn i m aryjny d o g m at przedstaw i N aszą Panią W szystkich N a ro d ó w jako Corredem ptrix, M ediatrix i A dvoca ta 9. N ato m iast w innym orędziu, wygłoszonym 8 grudnia 1952 roku, M atka Boża miała powiedzieć: O to wkraczam w tę epokę jako Współ -
odkupiciełka, Pośredniczka, W spom ożycielka. W jedn ym akcie Pan nadał M aryi w ym ienione trzy ty tu ły 10. Jak m ożna zauważyć, to w ła
śnie tutaj pojaw iają się trzy znane nam tytuły, które odnajdujem y w artykułach M iravalle'a i innych zw olenników now ego dogm atu. N ależy rów nież podkreślić, że opublikow ane w „C ontem porary In sights on a Fifth M arian Dogm a” orędzia zawierają wielokrotne apele M atki Bożej, skierowane do teologów, o poświęcenie się studiom dotyczącym tego now ego dogm atu.
Echa orędzi z Am sterdam u odnajdujm y w analizowanych przez nas studiach. Artykuł H ow arda Dee odw ołuje się do jednego z prze słań, w którym czytamy, że now y dogm at będzie ukoronow aniem M atki Bożej, a jego ogłoszenie pozw oli wyjednać przez M aryję p o kój dla całego św iata11. D latego też, konkluduje Dee, ogłoszenie d o g m atu jest nie tylko naszym przyw ilejem , lecz nade w szystko obow iązkiem 12.
8 T E N Ż E , M a te r n a l M e d ia tio n , J o h n P a u l II, a n d V a tic a n II; A R e s p o n s e to
a S ta te m e n t o f a n In te r n a tio n a l T h e o lo g ic a l C o m m is s io n , С 115.
9 P. KLOS, T h e Specific M essage o f th e L a d y o f A ll N a tio n s R eg a rd in g th e F ifth
M a ria n D o g m a (O ręd zie z 6 k w ie tn ia 1 9 5 2 ), С 2 3 1 .
10 T A M Ż E , 2 3 3 .
11 H .Q . D E E , O u r L a d y ’s A m b a ssa d o r: J o h n P aid II, F a tim a , a n d th e F ifth M a ria n
D o g m a , С 10.
W pływ wspomnianych objawień ukazuje również artykuł E Cof- fina. Autor przytacza opinię M . Miravalle'a, w edług którego Kościół w chwili obecnej przeżywałby clim ax ery M aryi. Podobne sform u łow anie odnajdziem y w artykule P. Klossa, który charakteryzując am sterdam skie orędzia, zauważył, że misją Naszej Pani Wszystkich N arodów jest wypełnienie „ery M aryi” oraz maryjnych przepow iedni tego w ieku13.
Jak m ożna zauważyć, zwolennicy piątego dogm atu znajdują źró dło swojej inspiracji w pryw atnych objawieniach, które do tej pory nie zostały oficjalnie uznane przez Kościół. Takie stanow isko k o m prom ituje M . M iravalle jako teologa.
2 .1 . E ty m o lo g ia te r m in u C o rre d e m p trix
W ielu autorów omawianej książki sporo miejsca poświęciło ety mologii term inu Corredemptrix. Broniąc odpow iedniości tytułu za znaczają, że angielskie tłum aczenie łacińskiego term inu Corredemp
trix jest niedokładne. Przedrostek „co” zdaje się stawiać n a tym sa
m ym poziom ie O dkupiciela i W spółodkupicielkę, podkreślając tym sam ym , że Błogosław iona Dziewica jest O dkupicielką w taki sam sposób jak Jej Syn14. A. Calkins stanowczo odrzuca tego typu inter pretację. Powołuje się na interpretację M . M iravalle'a i stw ierdza, że przedrostek „co” pochodzi od łacińskiego „cum ”. Dlatego też tytuł
Corredemptrix nie określa uczestnictw a M aryi w dziele zbaw ienia
jako rów ne Chrystusowi. Określa on natom iast jedyną, w yjątkow ą partycypację M aryi w dziele odkupienia15, która m a charakter d ru gorzędny, jest podporządkow ana Chrystusowi i całkowicie od N ie go zależna16.
N ieco inną etymologię pojęcia przedstaw ia P. Coffin. Jego zda niem , term in Corredemptrix oznacza dosłownie „kobietę z O dk u p i cielem”17. Łaciński przedrostek „cum ” nie wskazuje na rów ność, lecz na „obecność z” 18. Z daniem Coffina, niefortunne angielskie tłum a czenie staje się pow ażnym wyzwaniem dla zaakceptow ania ty tu łu 19. 13 P. KLOSS, T h e S p ecific M essage o f th e L a d y ..., 2 2 8 .
14 A . C A LK IN S, T h e P ro p o sed M a ria n D o g m a ..., 2 5 . 15 T A M Ż E .
16 T E N Z E , A Response to the D eclaration o f the C om m ission o f the Pontifical In ten u itio n a l
A c a d e m y , С 1 2 6 .
17 P. C O F F IN , F ro m M a ria n D o c tr in e to M a ria n D o g m a , С 76.
18 P od ob n ą o p in ię w yraża r ó w n ież M . M iravalle. Por. V o x P o p u li C o n tin u e s In
F u ll su b m is s io n to th e H o ly Father: A n I n te r v ie w w ith Dr. M a rk M ira v a lle , S T D ,
С 1 6 4 . 14 P. C O F F IN , F ro m M a ria n D o c tr in e ..., 7 6 . Я 3 1 5 P ią ty d o g m a t m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M a rk a M ir a v a ll e ’;
B og usł aw K o c h a n ie w ic z O P 3 1 6
Jak m ożna zauważyć, chociaż wszyscy zwolennicy piątego d o gm atu b ro n ią jednoznaczności term inu Corredemptrix, to jednak, chcąc nie chcąc, przyznają rację krytycznej uwadze dotyczącej dw u znaczności tytułu, wyrażonej w deklaracji Papieskiej M iędzynarodo wej Akademii M ariologicznej. Sami zgodnie zauważają, że tytuł ów m ożna zrozum ieć w błędny sposób. O drzucają taką interpretację i podają teologicznie popraw ne znaczenie maryjnego tytułu, który uważają za odpow iedni dla definicji dogmatycznej.
Tytuł Corredemptrix ujawnia jeszcze jedną trudność, której zdają się nie dostrzegać zw olennicy now ego dogm atu. Dla jej lepszego zrozum ienia posłużym y się innym łacińskim term inem . Słowo p o
tator oznacza mężczyznę pijącego (np. filiżankę kawy), słow o pota- trix oznacza kobietę, która pije. Kiedy dodam y do tego wyrażenia
p rzed ro stek „co ”, to w ów czas w yraz copotatrix będzie oznaczać kobietę pijącą razem z mężczyzną. Jak m ożna zauważyć, obydwie osoby spełniają tę samą czynność (piją kawę). Kobieta czyni to samo co mężczyzna. Chociaż być może mężczyzna zamówił dla niej fili żankę kawy i to, że kosztuje ona aromatyczny napój wynika z uprzej mości mężczyzny, to jednak należy raz jeszcze pow tórzyć, że kobie ta czyni to sam o co mężczyzna - pije filiżankę kawy.
Jeżeli teraz niniejsze wyjaśnienie odniesiemy do analizowanego term inu Corredemptrix to zauważymy, że podkreśla o n identyczność zbawczej funkcji M aryi i Jezusa. Chrystus dokonuje odkupienia (Re
demptor) i M aryja Corredemptrix wraz z Chrystusem dokonuje tego
sam ego dzieła. Jak m ożna zauważyć, przypisyw any M aryi term in sugeruje, że w dziele zbawienia i Chrystus, i M aryja uczestniczyli w p o d o b n y sposób, co nie jest zgodne z praw dą. Tylko Chrystus przelał swoją Krew dla naszego zbawienia, tylko O n um arł za nas na Krzyżu. Dlatego Jem u przysługuje tytuł O dkupiciela (Redemptor). N atom iast udział M aryi miał całkowicie odm ienny charakter. M at ka Boża, stojąc p o d krzyżem , łączyła się poprzez w iarę, nadzieję i miłość z O fiarą Chrystusa. Dlatego też, dla wyrażenia szczególnej partycypacji M aryi w dziele odkupienia, wydaje się odpow iednie użycie bardziej adekw atnych term inów : R edem ptoris M ater albo
Socia Redemptoris. Wyrażenia te lepiej, precyzyjniej wyrażają uczest
nictw o M aryi. N ie tylko podkreślają, k to jest O dkupicielem , lecz nadto charakteryzują rolę M aryi w dziele odkupienia (Mater, Socia). N atom iast posługiwanie się tytułem Corredemptrix może prowadzić do błędnych i niebezpiecznych wniosków.
2 .2 . C o r r e d e m p trix w d o k u m e n ta c h M a g is te r iu m K o śc io ła Komisja teologiczna przedstaw iła obiekcję: otóż term in Corre
dem ptrix nie pojawia się w znaczących dokum entach M agisterium ,
poczynając od pontyfikatu Piusa XII. O dpow iadając na ów zarzut A. C alkins zauw aża, że w ym ieniony term in został sześciokrotnie użyty przez Jana Pawła II20. Zw olennicy now ego dogm atu bardzo często odw ołują się do tego argum entu21.
N iestety, ze zdziw ieniem należy o d n o to w ać, że żaden z w y m ienionych autorów nie wspomina ani słowem o tym, iż Jan Paweł II częściej używa w swoich wystąpieniach innych tytułów, wyrażających uczestnictw o M aryi w dziele zbawczym Jej Syna. Tytuł M atka O d
kupiciela (Redemptoris Mater) nie tylko otw iera papieską encyklikę,
lecz rów nież pojawia się w środow ych katechezach jedenaście razy. W arto zauważyć, że Jan Paweł II w jednej z katechez maryjnych wiele uw agi pośw ięcił innem u tytu ło w i m aryjnem u: W spółpracownica
Odkupienia. A utorom , którzy z taką dociekliwością badali dokum en
ty dwudziestu lat pontyfikatu, zabrakło odwagi, by wymienić ró w nież inne maryjne tytuły. M . M iravalle i A. Calkins nie zadali sobie trudu, aby poprzez rzetelną analizę papieskich tytułów, odpowiedzieć na pytanie, w czym proponow any przez nich term in jest lepszy od innych, częściej wym ienianych przez Jana Pawła II.
G dy przyjrzymy się bliżej papieskim tekstom , w których poja wia się Corredemptrix, to możemy zauważyć, że nie reprezentują one dokum entów magisterialnych o wysokiej randze. Co więcej, w dwóch z pięciu wym ienionych przez M iravalle'a tekstów, papież używa ter m inu Corredemptrix pośrednio, cytując wypowiedzi św. Karola oraz św. Brygidy.
2 .3 . C o r r e d e m p trix a n a u k a o u d z ia le M a ry i w d ziele z b a w c z y m C h ry s tu s a
Analizując rozwój praw dy o uczestnictwie M atki Bożej w tajem nicy zbaw ienia, należy zw rócić uw agę, że term in Corredem ptrix
20 J A N P A W E L II, P o zd ro w ie n ie c h o r y c h p o a u d ie n c ji g e n e r a ln e j ( 8 . 0 9 . 1 9 8 2 ) ; T E N Ż E , M o d litw a A n io ł P a ń ski, ( 1 9 8 4 ) ; T E N Ż E , H o m ilia w s a n k tu a r iu m m a r y jn y m w G u a y a q u il (E k w a d o r , 3 1 . 0 1 . 1 9 8 5 ) ; T E N Ż E , M a ry ja w ży c iu św . B ry g id y ( An io ł Pański, 6 . 1 0 . 1 9 9 1 ) ; T E N Ż E , H o m ilia w ro czn ic ę k a n o n iz a c ji św . B ry g id y ( 6 . 1 0 . 1 9 9 1 ) .
21 A . C A L K I N S , T h e P roposed M a ria n D o g m a ..., 2 6 , M . M I R A V A L L E , In B a ttle A r r a y ..., 4 5 ; T E N Ż E , M a te r n a l M e d ia tio n , J o h n Paul II, a n d V atican I I..., 1 1 0 ,
1 2 1 ; V o x P o p u li C o n tin u e s In F u ll S u b m is s io n to th e H o ly F a th e r..., 16 4 . 3 1 7 P iq ty d o g m a t m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M a rk a M ir a v a ll e ’a
Bo gu sł aw K o c li a n ie w ic z O P 3 1 8
pojaw ia się po raz pierwszy dopiero w piętnastow iecznym Mszale z Salzburga. N ie przeszkadza to jednak zw olennikom now ego d o gm atu w stwierdzeniu, że nauka o Corredemptrix jest obecna w pi sm ach św. Justyna oraz św. Ireneusza22. W podobny sposób jest in terpretow ana konstytucja o Kościele Lum en gentium Soboru Waty kańskiego II. A. Calkins zauważa, że rozdział VIII soborowego doku m entu zawiera doktrynę o Maryi Współodkupicielce. Świadome pom i nięcie wymienionego tytułu przez soborowych Ojców nie przeszkadza autorowi we własnej, bardzo swoistej interpretacji VIII rozdziału.
2 .4 . M e d ia tr ix
N ie jest w olny od nieścisłości kolejny z proponow anych tytu łów. W pismach zw olenników now ego dogm atu pojawia się rozbież ność. Niektórzy spośród autorów wymieniają term in Mediatrix23, inni zaś M ediatrix o m n iu m gratiarum24. Wydaje się, że autorzy nie d o strzegają żadnej różnicy między tymi dw om a wyrażeniami. Co wię cej, nie znają, bądź nie chcą znać, zastrzeżeń sform ułow anych przez przedsob o row y ch m ariologów co do term inu M ediatrix o m n iu m
gratiarum.
2 .5 . A d v o c a ta
O statni z proponow anych tytułów jest najmniej znany. „Biblio grafia m aryjna” G. Besuttiego, poza jednym hasłem encyklopedycz nym, nie odnotow uje żadnego opracow ania na ten tem at25. To zdu miewające, że zwolennicy now ego dogm atu nie zauważają istnieją cego problem u. A. Calkins, charakteryzując term in Advocata, odw o łuje się do fragm entu homilii Jana Pawła II oraz do kom entarza do „Salve Regina” św. Alfonsa Liguoriego. A utor stwierdza, że wym ie niony term in określa uczestnictwo M aryi we wstawiennictwie
Chry-22 P. C O F F IN , F ro m M a ria n D o c tr in e ..., 7 7 ; M . MIRAVALLE, In B a ttle A r r a y ...,
4 5 : T. XAVIER, A n y S tig m a to B ea t a D o g m a : A R esp o n se to C o m m o n C ritiq u es
o f a F ifth M a ria n D o g m a , С 157.
23 M . M IRAVALLE, M a te r n a l M e d ia tio n , J o h n P aul II a n d V a tica n I I .. ., 1 1 5 ;
R. GRIBBLE, T h e C o rred e m p trix, th e C ross a n d C o n te m p o ra ry S o c ie ty, С 9 7 -9 8 ; T. XAVIER, A N e w M arian D o g m a : F ully M arian a n d F u lly E cu m en ica l, С 68.
24 A. C A L K IN S, T h e P ro p o sed M a ria n D o g m a ..., 2 9 . 3 2 ; P. C O F F IN , F ro m M a ria n
D o c tr in e ..., 7 3 ; M . O ’CA R R O LL, T h e F ifth M a ria n D o g m a a n d th e C o m m is sio n : T h e o lo g ic a l G a p s, С 135.
25 A. VIZKELETY, A. A N G Y L A , A d v o c a ta n o s tr a , w: M a r ie n le x ik o n , t. 1, St.
stusa, Najwyższego Kapłana, zasiadającego po prawicy Ojca26. Twier dząc, że tytuł ten jest głęboko zakorzeniony w Tradycji, odw ołuje się jedynie do dw óch świadectw: „Adversus haereses” św. Ireneusza oraz m odlitw y „Sub tuum praesidium ”.
3. Kwestia ekum eniczna
Kolejną obiekcją, sform ułow aną przez komisję teologiczną, był zarzut, że ogłoszenie now ego dogm atu m oże negatyw nie wpłynąć na dialog ekumeniczny. W odpow iedzi M . M iravalle przytacza frag m ent encykliki „Ut unum sint”, w której Jan Paweł II zaznacza, że w dialogu ekum enicznym Kościół musi przedstaw iać całą praw dę, której naucza27. O w a praw da, którą należy głosić, wyraża się w ty tułach Corredemptrix, Mediatrix, Advocata. C o więcej, zdaniem prze w od n icząceg o ru ch u „Vox Populi M a ria e M e d ia tric i”, definicja dogm atyczna m ogłaby służyć spraw ie jedności, gdyż pozw oliłaby sprecyzow ać uczestnictw o M aryi w dziele zbawczym C hrystusa28. Podobną opinię wyraża A. Calkins29.
Uw ażna lektura „C ontem p o rary Insights o n the Fifth M arian D ogm a” prow adzi do wniosku, że zarów no M iravalle, jak i Calkins nie dostrzegają potrzeby reinterpretacji doktryny w świetle m ario logii Soboru W atykańskiego II, która nie tracąc nic ze swojej praw dy, byłaby bardziej przystępna (bardziej... m ożliwa do zaakceptow a nia) dla protestantów . Z daniem w ym ienionych autorów , to p ro te stanci muszą zaakceptow ać praw dę wyrażoną w zaproponow anych tytułach: Corredemptrix, M ediatrix, Advocata. M . M iravalle zazna cza, że nie m ożna rozw adniać praw d w iary katolickiej w dialogu ekumenicznym 30. Ponieważ M atka Boża jest instrum entem jednoczą cym wszystkich chrześcijan, dlatego wszyscy musimy iść do M atki31. Odczytując te słowa w świetle proponow anego dogm atu, czytelnik dochodzi do zaskakującego wniosku: nie m a jedności chrześcijan bez
Corredemptrix. O jednoczącej roli Ducha Świętego nie m a ani słowa.
O m aw iana przez nas książka prezentuje również opinie autorów związanych z w yznaniam i protestanckimi. Niestety, wyrażone przez nich opinie należy uznać za niesatysfakcjonujące. Zapewnienia S. H anha 26 A. C A LK IN S, T h e P ro p o sed M a ria n D o g m a ..., 3 1 -3 2 .
27 M . MIRAVALLE, M a te r n a l M e d ia tio n , J o h n Paul II a n d V atican I I ..., 1 1 7 . 28 T A M Ż E , 1 1 8 . 29 A. C A L K IN S, T h e P roposed M a ria n D o g m a ..., 3 7 . 30 M . MIRAVALLE, In B a ttle A r r a y ..., 4 5 . 31 T A M Ż E . 3 1 9 P ią ty d o g m a t m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M a rk a M ir a v a ll e ’a
B o gu sł aw K o c h a n ie w ic z O P 320
o możliwym przyjęciu przez protestantów tytułu Corredemptrix na leży przyjąć z dużym dystansem. Autor, będąc protestanckim kon- wertytą, pisze o W spółodkupicielce z perspektywy katolickiej32. Zdumiewa artykuł pastora luterańskiego Ch. Dicksona, który utrzy muje, że ogłoszenie piątego dogmatu może mieć dwa pozytywne skutki: wyrazi naukę o tajemnicy Odkupienia dokonanej przez Chry stu sa oraz pod kreśli rolę M atki n aszego Pana, uczestniczącej w dziele zbawienia ludzkości33. Niestety, należy zaznaczyć, że Dick son prezentuje jedynie swoją własną, odosobnioną opinię, nie wy raża natomiast opinii swojego wyznania34.
4. Nauka Soboru Watykańskiego II w interpretacji
zwolenników nowego dogmatu
Należy zauważyć, że przedstawiciele ruchu „Vox Populi Mariae M ediatrici” zajmują bardzo specyficzne stanowisko wobec Soboru Watykańskiego II. A. Calkins stwierdza, że istnieje w Kościele gru pa ludzi uzurpujących sobie prawo interpretowania Soboru35. Autor nie wyjaśnia, kogo ma na myśli. Niewykluczone, że czyni on aluzję do członków komisji teologicznej, której zarzuca, że chciałaby uczy nić ze zwolenników dogmatu wrogów Vaticanum II36. Tymczasem autor wielokrotnie powołuje się na dokumenty Soboru. Stwierdza on, że nauka o Corredemptrix została szeroko przedstawiona przez Sobór Watykański II37. N a dowód tego cytuje teksty VIII rozdziału
Lumen gentium. Chociaż prawdą jest, że w tekstach tych jest mowa
o uczestnictwie Maryi w zbawczym dziele Chrystusa, to jednak brak w nich kluczowego terminu. Zamierzone pominięcie tytułu Corre
demptrix w soborowych dokumentach nie usprawiedliwia autora
w przypisywaniu Ojcom soborowym intencji, która była im obca. Analiza artykułu pozwala na sformułowanie zaskakującego wniosku: A. Calkins nie interpretuje nauki o Corredemptrix w świetle VIII rozdziału Lumen gentium, lecz soborowy dokument został odczyta ny przez pryzmat doktryny o Corredemptrix.
Uwaga Jana Pawła II o niektórych soborowych Ojcach, którzy wyrażali pragnienie zdefiniowania prawdy o Maryi Mediatrix i Cor-12 S. HANH, She Gave the Word Flesh, С 169.
13 CH. DICKSON, Mary Mediatrix. A Protestant Response, С 181 34 TAM ŻE, 183.
35 A. CALKINS, A Response to the Declaration o f the Commission..., 126. 36 TAM ŻE, 127-128.
redemptrix, staje się dla Calkinsa dowodem przemawiającym za tym,
że zwolennicy ogłoszenia nowego dogmatu kontynuują linię wyty czoną przez Sobór Watykański II38. Autor przypisuje komisji teolo gicznej intencję uczynienia z soborowej nauki fundamentalnej dok tryny, od której Kościół nigdy by w przyszłości nie odszedł. Sam natomiast nie podziela tej opinii. Uważa, że naukę soboru należy interpretować inaczej. N a dowód tego cytuje numer 54. Lumen gen
tium, który zawiera stwierdzenie, że Sobór nie zamierza podawać
kompletnej nauki o Matce Bożej ani też wypowiadać się w kwestiach spornych39.
Opinia wyrażona przez M. O ’Carrolla osiąga szczyty absurdu. Au tor zapytuje w artykule, czy nie powinniśmy odstąpić od stanowiska Soboru Watykańskiego II, skoro Kościół posuwa się naprzód, a sobory Kościoła mają za zadanie odpowiedzieć na głos Ludu Bożego40.
Wymienione powyżej opinie pozwalają nam stwierdzić, że ani A. Calkins, ani O ’Carroll nie rozum ieją roli i znaczenia Soboru Watykańskiego II dla współczesnej mariologii. Chociaż prawdą jest, że VIII rozdział Lumen gentium nie zawiera kompletnej doktryny maryjnej, to jednak naukę tę zarysował dostatecznie jasno, aby wy tyczyć drogę dla przyszłych pokoleń.
Należy zauważyć, że nieogłoszenie przez Sobór Watykański II dogmatu o Maryi Współodkupicielce wcale nie zdeprymowało jego zwolenników. M. M iravalle zauważa, iż stanowisko zajęte przez Sobór wcale nie przekreśla możliwości zdefiniowania tej prawdy41. Autor powołuje się na przykład dogmatu o wniebowzięciu M atki Bożej. Chociaż Sobór Watykański I odrzucił propozycję ogłoszenia definicji dogmatycznej, to jednak prawda ta została wyrażona i ogło szona jako dogm at przez Piusa X II42. N ie ma zatem podstaw, by uważać, argumentują przedstawiciele ruchu „Vox Populi M ariae M ediatrici”, że skoro termin Corredemptrix został odrzucony przez Sobór Watykański II, to nie może on zostać zaakceptowany przez Jana Pawła II, skoro pojawia się w jego nauczaniu.
38 TAM ŻE, 129. 39 TAM ŻE.
40 M. O ’CARROLL, The Fifth Marian Dogma..., 142.
1,1 M. MIRAVALLE, Maternal Mediation, John Paul II and Vatican II..., 122. 42 TAM ŻE, 116. 321 P ią ty d o g m a r m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M ar k a M ir a v a ll e ’a
5. Stanowisko zw olenników n o w eg o dogm atu
w ob ec nauczania Jana Pawła II
Analiza opublikow anych artykułów pozw ala zauważyć osobli wy stosunek zwolenników dogm atu do osoby Jana Pawła II. A uto rzy często pow ołują się na autorytet papieża, cytują jego d ok um en ty, lecz interpretują je na swój sposób. N a przykład katecheza m a ryjna pośw ięcona w spółpracy M aryi w dziele odkupienia została uznana przez Miravalle'a za katechezę o Corredemptrix43. Osobliwa interpretacja zw olenników dogm atu idzie tak daleko, że naw et pa pieskie godło „Totus Tuus” zostało odczytane jako potw ierdzenie doktryny o Corredemptrix44.
Autorzy z upodobaniem cytują pięć fragm entów z jego wystą pień, w których pojaw ia się w spom niany tytuł45. N ik t jednak nie wym ienia innych określeń, użytych przez Jana Pawła II, charakte ryzujących uczestnictwo M aryi w dziele zbawczym Chrystusa. Au torzy nie dostrzegają, że papież w swoim nauczaniu nie tylko opie ra się na soborowej nauce, lecz rów nież ją rozwija. Chociaż w ielo krotnie wyrażają oni szacunek i sympatię do następcy św. Piotra, to jedn ak dalecy są od pełnego przyjęcia jego nauczania. Poniew aż zwolennicy dogm atu nie akceptują interpretacji Soboru W atykańskie go II zawartej w stanowisku komisji teologicznej, która jest zbieżna z interpretacją wyrażoną w nauczaniu papieskim, zatem należy stwier dzić, że M iravalle i Calkins nie akceptują rów nież interpretacji So boru przedstawionej w pismach Jana Pawła II. Powoływanie się na teksty Ojca świętego okazuje się czystą manipulacją, ukierunkow a ną na osiągnięcie zam ierzonego celu. Jaki to cel? O dpow iedź na to pytanie daje P. Coffin, który stwierdza, że „Vox Populi M ariae M e d ia tric i” organizuje zak ro jo n ą na szeroką skalę akcję, aby zm o bilizować Jana Pawła II do ogłoszenia M aryi Corredemptrix, M edia
trix om nium gratiarum i Advocata46.
43 M . MIRAVALLE, In B a ttle A r r a y ..., 4 6 .
44 P. C O F F IN , F ro m M a ria n D o c trin e to M a ria n D o g m a ..., 8 1 .
45 M . MIRAVALLE, M a te r n a l M e d ia tio n , J o h n Paul II a n d V atican I I..., 1 1 0 -1 1 3 .
6. Stanow isko zw olen n ik ów dogm atu w ob ec
ośw iadczenia Papieskiej M iędzynarodow ej
Akadem ii M ariologicznej
Z bólem należy odnotow ać, że grupa au torów związana z ru chem „Vox Populi M ariae M ed iatrici” nie tylko o d rzu ca zarzuty w yrażone przez teologów Papieskiej M iędzynarodow ej Akadem ii M ariologicznej, lecz również krytykuje samą instytucję oraz w yda ne przez nią oświadczenie.
T. Xavier posuw a się do stwierdzenia, że w spom niana komisja teologiczna nie m a żadnego magisterialnego czy kanonicznego m an datu w określaniu możliwości ogłoszenia definicji dogm atycznej47. Swoje stanow isko ilustruje przykładem Papieskiej Komisji do spraw planow ania rodziny, której stanowisko zostało odrzucone przez Pa wła VI, na krótko przed opublikowaniem encykliki H um anae vitaeĄi. Calkins bagatelizuje opinię komisji teologicznej, twierdząc, że jest ona przykładem manipulacji ze strony m ass-mediów oraz pewnych środow isk interpretujących M agisterium w pewnej określonej per spektywie49. Ponadto opublikow ane stanowisko Akademii nie repre zentuje opinii wszystkich jej członków, do których Calkins zalicza samego siebie50.
R adykalne stanow isko w obec opublikow anego ośw iadczenia zajął M . O ’Carroll, który całkowicie odrzucił stanow isko Akademii, zarzucając komisji, że żyje „w wieży z kości słoniowej” i nie m a stycz ności z rzeczywistym życiem Kościoła51. Uważa on, że stanow isko przeciw ników ogłoszenia piątego dogm atu prowadzi w konsekwencji do opóźnienia rozw oju doktryny mariologicznej52.
7. Zakończenie
Konkludując, należy stwierdzić, że zwolennicy now ego dogm a tu całkow icie odrzucają stanow isko komisji teologicznej zaw arte w oświadczeniu Papieskiej M iędzynarodowej Akademii M ariologicz nej. N ie przyjmują ani jednej uwagi wyrażonej we wspom nianym do kumencie. Uważają swoje stanowisko za jedynie słuszne i praw dzi 47 T. XAVIER, A R e sp o n se to C o m m o n C ritiq u e o f a F ifth M a ria n D o g m a , С 154 48 T A M Ż E , 1 5 4 -1 5 5 .
44 A. C A L K IN S, A R esp o n se to th e D e cla ra tio n o f th e C o m m is s io n ..., 1 2 6 . so T A M Ż E , 1 2 5 . 51 M . C A R R O L L , T h e F ifth M a ria n D o g m a a n d th e C o m m is s io n ..., 1 3 7 . 52 T A M Ż E , 1 4 7 . 3 2 3 P ią ty d o g m a t m a ry jn y ? U w a g i na m a rg in e si e n o w e j k si ą ż k i M a rk a M ir a v a ll e ’a
B o gu sł aw K o c h a n ie w ic z O P 3 2 4
we. W zaistniałej sytuacji tru d n o mówić o jakimkolwiek dialogu czy o rzetelnym poszukiwaniu prawdy. Zagadnienie, będące przedm io tem teologicznej refleksji, zostało przedstaw ione w sposób tenden cyjny i nieobiektywny, co uniem ożliwia uznanie osiągniętych wyni ków badań.
Autorzy artykułów, zarzucając pewnym środow iskom m onopol na interpretację dziedzictwa Soboru Watykańskiego II, powracają de
facto do przedsoborowej mariologii. Usiłują wziąć w nawias owoce
V aticanum II o raz p o so b o ro w e d o k o n a n ia w zakresie d o k try n y o M atce Bożej. Przedstaw iona przez nich praw da o uczestnictwie M aryi w dziele zbawczym Chrystusa nie jest odczytywana w świe tle Soboru, lecz to, co m ówi na ten tem at Sobór, zostało odczytane poprzez pryzm at doktryny o Corredemptrixìll
Przedstawiona propozycja, aby praw dę o macierzyńskim pośred nictwie M aryi wyrazić za pom ocą trzech term inów : Corredemptrix,
M ediatrix i Advocata nie jest ow ocem badań i studiów zw olenników
dogm atu, lecz wynika z pryw atnych objawień maryjnych, niezatwier- dzonych oficjalnie przez Kościół.
M . M iravalle oraz pozostali autorzy często pow ołują się na au to ry tet Jana Pawła II, cytując jego teksty, w których pięciokrotnie posłużył się on term inem Corredemptrix. Niestety, pomija milczeniem obecność innych m aryjnych tytułów, które w lepszy, bardziej ad e kw atny sposób wyrażają uczestnictwo M aryi w dziele O dkupienia. Autorzy, pow ołując się na nauczanie papieża, nie przyjmują za w ła sną papieskiej m ariologii, która m ocno opiera się na VIII rozdziale
Lum en gentium , natom iast żonglując term inam i wyjętymi z kontek
stu, usiłują przekonać czytelnika o zgodności ich stanow iska z na uczaniem Ojca świętego.
Z e sm utkiem należy zauważyć, że niektórzy spośród autorów odważyli się skrytykować członków komisji teologicznej, podw aża jąc tym samym autorytet Papieskiej Akademii. Pozbawione racji za rzuty oraz insynuacje skierowane pod ich adresem dotykają nie tyl ko członków tej zasłużonej dla Kościoła instytucji, lecz ranią całe środow isko mariologiczne.
O. d r B ogusław K ochaniew icz O P P ontificia U niversità di san T om m aso d ’A quino „A n g elicu m ”
L argo A ngelicum 1 0 0 1 8 7 R om a
