Sporomorfy w solach cechsztyńskich z otworu Lębork IG I

Teresa KŁOSOWSiKA, Jan DOWGIAŁŁO

Sporomorfy

sQlach cechsztyńskich z otworu

IG I

WSTĘP

Przedstawione w artykule wstępĄe wyniki hadań nad o:becnością spo- romorf w solach cechsztynu stanowią fragment obszerniej's:zej pracy.

Została ona pIodjęta w celu ustalenia przydatności tych form jako wskaź­

nika genezy i dróg krążenia zmineralizowanych wód podziemny;ch. Re- zultaty podobnych ,badań przeprowadzonych na terenie Niemieckiej Re- publilki Federalnej ofk.azały się 'bardzo interesujące z punktu widzenia hydrogeologii. Z"nalezierue sporomorf występujących w ekisploatowanych na teretIlie Bad Nauheim solankach pozwoliło na określenie obszaru w którym odbywa się mineralizacja tych wód oraz ustalenie kiexunków ich przepływu I(H. Dombrowski, 1962). W następnym etapie prac prze- widuj,e się 2Jbadanie pod kątem widzenia obecności sporomorf również

solanek eksploatowanych w szeregu miejscowości Polski północne)

i środko.wej.

Poniewa-ż uzyskane wyniki mogą sta!Dowić przyczynek do stratygrafii cechsztynu w lPolisce, wydaje Się celowe ich opublikowanie.

!Próbki soli z otworu LęboTk IG I uzyskano. dzięki uprzejmości:

S. Tyskiego. Przy oznaczaniu niektórych sporomod korzystano z uwa'g:

T. Orłowskiej-Zwoliń-skiej. Osobom tym składamy serdeczne podzięko­

wani.a.

OPIS ,PRÓBEK I ME'OODYKA BAlDAŃ

Badaniom poddano 11 próbek soli pochodzących z otworu Lęł*>r'k IG I z głębokości 803,2+947,8 m. Opierają'C się na skróconej stratygrafii wier- cenia podanej przez J. Po.borskiego (1961) przyjmujemy, że pochodzą one z dwóch dolnych cyiklołemów cechs~tynu ~Z1 - 6 próbek,

Z:! , -

Pró,łlki soli wagi około 1 kg rozpuszczano w wodzie destylowanej. Pu

opadnięciu zawiesiny części organicznych i nioorganicznych roztwór zmad.

osadu dekantowano. Do pozostałego osadu stosowano flotację przy użyciu

chlodu lCynku o ciężarze właściwym około 2. Z materiału organiczneg-o, zebranego na powierzchni chlorku cyrnku, wykonywano preparaty. Spo-

'792 ^TereSla KłosoWlS.ka, Jan DOwgi.ałło

romorfy znajdowane w badany'ch próbkach wykazywały mały stopień uwęglenia, co pozw.alało na bezpośrednie przygo.towywanie preparatów bez stosowania ma~eracji.

Probki soli pochodzą'ce z .głębokości poniżej 880 m, które ^wed~ug J. Poborskiego. (19(2) zaliczyć należy do. cykllotemu Z1, o.raz próbka z głę­

bokości 8'57,8 m (cyklotem ~) nie wyJ,tazały o.becności sporomorf. Trzy próbki, w !których ^w,stały one stwierdzone, ^pochodzą z głę:bok'ości '804,2 m

(próbka ^!ll.r 4), 820,2 m '(próbka nr 5), 844,5 m (próbka lIl1" 6) i należą do.

oCy~o.temu ~, do którego w L~borku zaliczono. utwory leżące nagłębo­

kości od 804,0 do. 880,8 m. Jest to sól na o.gół gruboziM'nista, barwy szarej i jasnoszarej, niecO' zanieczyszczona Uem i zawierająca miejscami wtrą­

oCenia białawego. i pomarańczowego anhydrytu.

UzySkane sporomorly oznaczano według 'systemu R. lPotoniego.

Wielkość: 50-60 J.I.

OPIS SiPOROMORF

PoZlenłtes IB.. P o t., 1931

Saccłtes E;r d t m a n, 1947 Df8accites C o o k s o n, 1947 JU9aaporites 'L e 8 c h I k" .1958

Jugasporites Sp.

(Tabl. II, fig. 5, 6)

O p i s: Ziarno pyłku opatrzone dwoma workami powietrznymi. Zarys ko.mórki o.krągły lub ow.alny. Znak tetradY'c~ny w ksmałcie daszka. Rzez- . ba worków powiem-znych w pOIsta,ci drobnooczlkowej siatki. Na biegu- nach osi ^podłużnej brak sierpowatych ^zgrubień. Opisana sporomorfa przy- pomina formę Jugasporites perspicuus, znalezioną przez G. Leschika w cechsztynie w Neuhof k. Fuldy (G. Leschik, 1956, tabl. 21, fig. 12) .

.Różni się jednak od tej formy wyraźnym rysunkiem worków.

Wielkość: ok. 70 J.I.

Lueckłsporltes P o t. et K l a u s, 1947 Taenłaesporites iL e s c h l k" 1955

Taeniaesporites richteri K l a u S (Ta;bl. I, fig. 5)

O P i s: Ziarno. pyłku· o.pa,trwne dwoma -workami powietrznymi.. Zarys komórki owalny. Lic'zba ^pęknięć ekteksyny, 'biegnących podłużnie między

liniami przyczepu worków, wynO'Si. ponad 10. Forma ta znaleziona została

przez W. Klausa w utwo.rach alpejskiej formacjisol'llej (W. Klaus, 1955,

tabl. 33, fig.

n .

Wielkość: 50-60 J.I.

Taeniaesporites cf. richteri K l a u ^S

(Ta.bl. II, fig. l, 2)

O P i s: Fo.rma· ta jest bardzo zbliżona do. opisanej poprzedni:o, różniąc .się od niej jedynie okrągłym :kształtem komórki.

Wleliltość: około 80 /I.

Sporomorfy w .so).ach cechsztyÓiSlkkh

Cedrus L ink d . Cedrus sp. ?

(Ta.bl. II, fig. 3)

793

O P i s: Ziarno pyłku opatrzone dwoma workami powietrznymi,po,łożo­

nymi po brzegach bruzdy. Worki duże, półkoUste, o rzeźbie w postaci -clrobnoocZlk.owej siatki. 'Kształt ziarna pyłku owalny. Sporomorfa ta przy- pominafarmy określane przez W. W. Zauer (19!>4) jako Cedrus.

Wielkość: 3l>-8O /I.

Platy8400Ul/ (N a u m.) !P o t. et ^KI a. u ^{I\, .1954}

Platysaccus Sp.

(Tabl. m, fig. 1--8)

b p i s:Zi.arno pyłku. dwuworkowe. Zarys komórki okrągły lub owalno-

-okrągły. Na korpusie niektórych form obserwowano wY'stępo,wanie zna- ku tetradyoCznego w posta'ci pojedynczego ramienia lub w ^kształcie dasz- ka. Worki przeważnie jednakowej wielkości, niekiedy zachodzą ,p,a si,ebie,

dzięki czemu ziarna pyłku spra,wiająwrażenie jed1noworkowych (tab. III, fig. 8). Eksyna komór\ki zgrubiała, co powoduje, że komórka .wyraźnie

wcina się od worków.

;Poza iormą pokazaną na fig. 1, ~bliżOOą do Platysaccus papillionis,

opisaną przez R. P o t. et K l' a u s (1954), oraz sporomorfą przedstawioną

na fig. 4, podobną do określanej przez T. Orłowską-ZwoUńską (1962) jako Platysaccus insignitus, wszystkie pozostałe wyglądem swoiin przy-

pominają ziarna 'Pyłku z szyszek Ullmannia frumentaria (8 c h ł o t h.) G o e pl p ,e ^lt" t,znalezionych w dolnym cechsztynie w Rosenray w iN'iem- czech (R. ,po'toni~ i H. J. Schweitzer, 1960).

WIelsolIć: około 85 J.L

FaWporites L e s c hl ik, 1956

Favisporites lucidus L e s c h i k

(Ta.bl. w, ^fl.g. J.)

O p i s: ZiaTno pyłku opatrzone dwoma wOl"kami poWietrznym L Zarys ziarna pyłku owalny. 'Worki urzeźbione siatecZlką o oczkaoCh średnicy

'6-8,... Formę tęstw:erdzono w osadach cechsztyńskich Neuhof' k. Fuldy

,(G. L

esc

Wielkość: około 70 /I.

Favisporites sp.

(Tabl. IV, fl@i. 2)

Op i s: Forma ta różni się od wyżej opisanej Z'Ilaczn'ie mniejszymi roz- miarami oczek siatki na workach powietrznych ..

WIBllkość: ~75 J.L

Aletes Ibl'., 1933

Bimplłcesporltes L e B c h I Je, ilI955

Simplicesporites pendens L e s oC h i Ik

(Tab!. IV, fig. 4)

O P i s: Komórka o zarysie okrągło-owalnym, poprzecinana licznymi fał­

damt. Komór'kę otacza perisporium, którego powierzchnia jest wyraźnie

.ziarnista .. Fo:rma ;ta odpowiada znalezionej przez G. Leschika w cech- sztynie NeuhOtf k. Fuldy (G. Leschik, 1'956).

Xwvtalnlk Geologic2'ID.Y - 7

794 ^Teresla! KłoooiWlSka, Jan DoIw~ałło

IW celu scharakteryzowania śpektrumpyłkowego liczono poszczególne formy spośród 100 sporomorl znaleziOlIlych w każdej z probek. Analiza ta wykazuJe, ^że wszy.stkie trzy próbki soli, z których uzy/Skano wyni:ki.

mają spektrum :bardzo zbliżone. ,

Najliczmejszymi formami ^są Lueckisporites i Pityosporites (pO około

3oe/o), następnie Platysaccm sp. (około 15%). Pozostałe formy, jak Illini- tes, Jugasporites, Favisporites, Simplicesporites i Vittatin'a występują

w ilości 1+2°/0. Ponadto w próbkach 4 i 6 znaleziOlIlo pojedyncze sporo- morly podohne do, określanych przez W. W. Zauer (1:9154) jako Cedrus.

WN10SKI

Jak wynika z ^<wyżej przedstawionych danych seria so1na cechsztynu w Polsce półno'cnej zawiera urozmaicony zespół sporomorf, na ogół cha- rakterystycznych dla tego piętra.

Dotychczasowe poszukiwaniasporomorf w polskim cechsztynie ISOlo-

nośnym ;('Gorzów ^W~p.!) nie ^dały ,rezultatu (T. Orłowska-Zwolińska, 1962).

Na uwagę zasługuje fakt nie 7lIlalezienia sporamorf w solach z cyklo- temu 'Zt W Lęborku. O ile dalsze badania potwierdziłyby pojawienie Się

ich dopiero w cyklotemie

Z:a,

Pr2ledsięblm'BtWo Pa.ilstwowe ..

Obsługa T~hll1CZll& Uzdrowtlsk

Na.desła.no dnia. 30 llstopada 1963 r.

PISMIENNICTWO

DOMBROWSKI H. J. '4119162) - Creno-PaUiontologie ein ne'ller Zweig der QueJ1en- forschung. Heilliad und Kurort, nr 3. Giitersloh.

GREBE H. ~1967) - !Zur Mikroflora des niederrheinIschen Zechsteins. Geol. Jb., 73'. p. 511.-74. Hannover.

KLAUS W. ~1953a) - Zur Einze1praparation fossiler Sporomorphen. Mikroskopie.

8. \Wien.

KLAUS W. ~ll953b) - Mikrosporen-Stratigraphie dero'stalpinen SalZlberge. Verh.

Geol. Bundesans-talt., nr 3, p. 161""-11'75. Wien.

KLAUS W. 41954) - AlpiJne-Sal.7Sporendi'cl!gIlose. Z. deuts-ch. Geol. Ges. Jahrg. 1900.

105, lP. 12a41-.200. Hannover.': ..

KlLAUS ,W. (11966) - Ober die Sporendiagnose des deutschen Zechsteinsalzes und des .alpinen Sa'lzgebirge,s. Z. ,deutsdh. Geol. Ges. J.ahr,g. 1003, 105, nr 3.

p. 7176-7186 .. Hannover.

LESCHtK G. ~956) . - 'Sparen au,~ dem Salzton des Zechsteins von Neuhof ~bei

Fulda). Palaeontographica, 100, p. 1100'-142.. Stuttgart.

OHŁOWSKA-ZWOL"mSKA T. ~li91612) - Pierwsze :znalezisko sporomorf cechsztyń­

skich w IPolsce. K!wart. ,geol., 6, p. 283-297, nr 2. Warszawa.

POBORSlKlI J. 01!9iln~ - System permski na tzw. wyniesieniu Łeby i 'związane z nim

lIllożiHwości górnIcze. Prz. geoI., 9, po 34&-31419, nr 7~ 'War.szawa.

795

POTONm R., SCHWEITZER H. J.(l960) - Der p.allen v~n UlJmania ,frum.entaria.

iPaUioont. Zs,., 34, p. 27-39. Stuttgart.

POTONI:e R., KLAU'S W. JQlI9514) - Einilge Sporengattungen des alpinen Salzge;birges, IGeol. J.ahr!b., 68., p. 5il'7-M6. Hannover.

CAMOnJIOBHQ C. P. (1953) - IlbIJIbqa H cnopbI H3 nepMcKHX OTJIO:lKeH~ rep-

~HHCKoro H AKTI06HHCKOro IIPHypaJIbH. Tpy~bI BHHrPH, 75_J CTp. 5-92.

MocKBa.

3AYEP B. B. (1954) - HCKOnaeMble BH~bI po~a Cedrus H me 3Ha'IeHHe ;n;JIH CTp8-:-

THrpatPHH KOHTHHeHTaJIbHbIX OTJIo:m:eH~. C6. MaT. no· na.rr~OJIorHH

H CTpaTm'patPHH. MOCKBa.

Tepeca KJIOCOBCKA, HH ,n;OBrHJIJIO

cnOPOMOPtz,LI B D;EXDlTERHOBOO COJIH H3 BYPOBOR CKBA1KHHLI

"JIEMBOPK Hr-I"

Pe3IOMe

B CTaTbe npHBO~HTCH pe3YJIbTaTbI HCCJIe;n;OBaHHtl: qexIIlTetl:HoBotl: COJIH H3 6ypo- BOtl: CKBa:lKHHbI "JIeM60PK Hr-I". B CYMMe 6b1JIO H3Y'IeHO 11 06pa3qOB COJIH, OT- Hlocm:qe:i1cH K qHKJIOTeMaM Zl H Z2, pacnpoc'l"PliHeHHbIM B cKB.a~HHe "JIeM60pK Hr-I".

Ha rJIy6HHe 803,2-947,8.M.. CnopoMoPtPbI H3BJIeKaJIHCb nYTeM tPJ10TaqHH ~a, OC- TaBmerOCH nOCJIe paCTBOPeHHH coJIe:i1. IIpenapaTbI He MaIliepHpOBaJIHCb, 'iT0 6b1JIO B03MO:lKHbIM 6JIarO~apH MaJIo:i1 CTeneHH 06yrJIeHHH cnOPOMOPtP. .

COJIb, OTHoCHIqaHCH K qHKJIOTeMe Zl, He npOHBJIHeT HaJIH'l:HH cnopOMOPtP. Cno- POMOPtPbI 6b1JIH H~~eHbl B TPex 06pa3qax COJIH, OTHOc.arqeiic.a K qmtJIOTeMe Z2 H CO- JIH, 3aJIeraIOIqeti Ha rJIy6HHax 804,2 oM" 820,2 .M, 844,5 .Al.. ::ITO HCKJIIO'U1'Te.lIbHO 3epHa nblJII.qeB H3 po;n;OB Illinites, Jugasporites, Lueckisporites, Simplicesporites, Taeniae- sporites, Pityosporites, Platysaccus, Favisporites, Vittatina. KpoMe TOro, B ;D;BYX 06- pa3qax Ha:i1~eHbI OT~eJIbHble CII0POMOPtPbI, HanOMHHaIOIqHe 3epHa IlbIJIbqbI H3 rpynm.t Cedrus.

IIblJIbqeBble cneKTPbI Bcex ~x 06pa3qoB O'IeHb CXO~HbI. HaH60JIee 06HJIbHO BCTPe<,IaroTCH tPOPMbI Lueckisporites H Pityosporites (no OKOJIO 3ao/,,) H Platysaccus (OKOJ1o 150/0). OCTaJIbHbIe tPOPMbI BCTpe'IaIOTCH B KOJIH'IeCTBe ~o HeCKOJIbKHX npo- qeHTOB.

Teresa Kl;OSOWSKA, Jan DOWGIAUO

SPOROMORPBS IN THE ZECBSTEIN SALTS FROM BORE BOLE LFiBORK IG I

Summary

The present paper is concerned with the.results of investigations of Zechsteiu sail.'t enoou:n.teredin lbore hiOile L~bork 10 1. 'In 'general 11 \SI!lmples of iSaIlt ibelong:i·ng

to the cyclothems Zl .and Z2, occurring at L~bork .at a depth from 80'3,2 to 947,8 m

796 Teresa KrosoM',ska, Jan DOlWgiaUo

were ,examilned. Selection of sporomorphs was omade by mea!llS of flotation of sediment obtained after dis,solution of salt. Preparations were made without maceration, this bei!llg poss1ble due to a low degree of ·coalification of the spo- romorphs.

The salt .belonging to the cyclothem Zl does not contain sporomorphs. These were only found 'in three .s.aomples of salt of the ,cyclothem Z2 a.t the depths 804,2 m, 820,2 m a!lld 844,5 m. They are .solEily pollen grains of the g,enus nlin.ites, Jugaspo- rites, Lueck,isporites, ·Taen.iaesporites, Pity.osp.Drites, Pbatys(LCCUS, Favisporites, Sim-

plicespor£t·e~ and ViJttatina. Moreover, in two samples there were found single sporomorphs resem'bling pollen grains of gr,oup Cedrus.

The pollen spectra of the thre~ samples are similar. Lueckisporites, Pityospo- rites (e.ach ,about 30 per cent), and Platysaccus (about 15 per cent) are predominant here. The fre'quencyof other forms amounts up to some per cent.

TABLICA I.

FtJJg. 1~3. Lueckispor.ites virkkiae P 00 t. et K l.a u s Fig. 4. Taen.iJaesporites Mviaulen.sis ·.L ,es 'c h i: k FIg. 5. Taen.iaesp.oT'iJtes richteri L es chi k

Kwart. geol., nr 4, 1964 r. TABLICA I

Fig. 1

FLg. 2

F1g. 3

Fig. 4 Fig. 5

'I1eresa KLOSOWSKA, JiIl'n DOWGIALLO - Sporomorfy w sola.ch oechsztynskich Z otworu

L~bork IGl

TABLICA II Fig. 1-2. cf. Taeniaesporites richteri Le s.c h I k Fig. 3. Cedrus sp.?

Fig. 4. nlinUes cf. unicus Ko s a,n k e Fig. 5-6. Jugasporites Sp.

\. . "

.. ^'~.: :',: · ... ,;:., ... i·, ... ;; ....

'. ~. ::'

';:,.~ 4.

""

.,.

Kwart. geal., nr 4, 1-964 r. ^TABLICA n

Fig. 1 Fig. 2

Fig. 3

Fig. 4

F1g. 5 Fig. 6

Teresa. KLOSOWSlKA, JiIUl DOWGIALLO - Sporomorfy w sola.ch oechsztynsklch Z otworu

L~bork IGI

)

TABLICA III Fig. 1-8. Platysaccus Bp.

Kwart. geol., nr 4, 1964 r. TABLICA In

Fig. 2 Fig. 1

Fig. 3 Fig. 4

Fig. 5 Fig. 6

Fig. 7 ^F~g. 8

Teresa. KLOSOWSiKA, Jam. DOWGIALLO - Sporomorfy w solach oechsztyiiJSkich Z otworu

~borlt roI

TABLICA IV Fig. 1. Favisporites lucidus Le s chi k

Fig. 2. Favisporitessp.

Fig. 3.. Pityosporites zapfei Pot. et K 1 a u s Fig. 4. Simplicesporites pendens Le s chi k Fig. 5. Cordaitina uralensis L u b e r

Kwut. geol., nr 4, 1964 r. TA.BLICA IV

Teresa. KLOSOWSIKA, Jan DOWGIALLO - SI}oromorfy w solach oechsZctyIisldch z atworu

L~bork I'GI

TA'BLicA V

Fig. 1~ PUyosporites schaubergeri Pot. et K 1 a u s Fig. 7-8. Vittatina vUtifer L u b e r

. . ..•... __ .. _ .. , _ .• _ ... _ • _., • . ,., ... J.. • __ ~ ... _ _ , •. : .. _.~. ",.

KW8irt. gaol., nr 4, 1964 r. ".rABLICA V

Fig. ] Fig. 2

Fig. 3 Fi.g.4

Fig. 5 Fig. 6

Fig. 7 Fig. 8

Teresa KLOSOWSKA, Ja.n DOWGIALLO - Sporomorfy w solach cechsztyIisklch z o.tworu

L~bork IG I