1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./1. Relacja —
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora -—
1./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora __
'II. Materiały uzupełniające relację
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora___
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne ..-t- IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
krematoriumCudemjednakumknął śmierci i dotrwał dowyzwolenia obozuprzezaliantów29kwietnia1945roku Dzięki gorącej modlitwiewięźniówdośwJózelaKaliskiego, po okresierekonwalescencjiwe wrześniu1945rokuksLeonpowiócildo rodzinnychstroni został 20października1945rokuproboszczemparafii katedralnej p w TrójcyŚwiętej w Gdańsku-Oliwie, gdzie służył wiernym doprzejścianaemeryturę15czerwca1979roku W roku1957papież Pius XIImianował księdzaLeonaGłówczew- skiegokapelanemhonorowymJegoŚwiątobliwości,a następni papieżetę godnośćpotwierdzali. Poprzejściunaemeryturęksprałat LeonKossak-Główczewskinadal, niemal doostatnichdni życia gorliwieudzielał się w duszpasterstwie parafialnym, ochotnieodprawiał śpiewanemsze świętei spowiadał w konfesjonalezwanym„SzafąGdańską”. ArchidiecezjaGdańskastraciłagorliwego, świętegokapłana, który swojąpostawąkapłańską, cierpieniemi doświadczeniemw obozachdał świadectwosłużeniaChrystusowi i człowiekowi oraz patriotyzmu. Głębokowrył się w serca i pamięćwszystkichtych, którzysię z nim spotkali. Możnapowiedzieć, żestraciliśmygonaziemi,ale zyskaliśmy Jegoorędownictwou Boga. JózefWeltrowski ps. ,, Pstrąg"
* O Otls/.edl nawiecziuj wartęseniorkapłanówgdańskich ś|).ks.prałat LeonKossak- (iłówczewski W noc\ z czwartegonapiątegomarca1998roku/marłw wieku96lal wielce zasłużonydla narodupolskiegoi kościołakatedralnego w Gdańsku-Oliwiejegopierwszypolski proboszcz Był synemrolnikaWincentegoKossak-Glowczewskiegoi Marianny z domuGliszczyńskiej Urodz.il się jakopiąte dziecko19 kwietnia1902 rokuw LamkunaKaszubach W siódmymrokużycia rozpoczął naukęw SzkolePowszechnej w OrlikuWiosną1913rokupozdaniuegzaminówwstępnychzostaje przyjętydoBiskupiegoGimnazjum..CollegiumMarianum” w Pelplinie. Pouzyskaniumałej maturywstępujedoPaństwowegoGimnazjum w ( hojmcaclii tam zdaje maturęw 1922rokuW tym samymroku wstąpiłdoWyższegoSeminariumDuchownegow PelplinieStudia seminaryjnefilozoficzno-teologiczneukończył i wyświęconynakapłana został 27czeiwca1926rokuJakowikariuszpracował w parafii w Fordoniew latach1926-1929. potemzostał prolcktoremszkol w Toruniuw latach1929-1939i wikariuszemparafii śwJakuba w Toruniu(od I września1939rokudo6 marca1940roku) W Toruniu ksLeonzaangażował się całymsercemw pracęz młodzieżąszkolną i zakładał harcerstwooraz SodalicjęMariańskąprzykościelną Na początku1940rokuw Toruniupowstał ZwiązekWalki Zbrojnej (ZWZ),doktóregonależelibyliuczniowieksLeonaSamutrzymywał kontaktyz oiganizacjąoraz podtrzymywał naduchuprzezdrukowanie uloteknapowielaczuKs Leonjakoduchowyprzywódcazostał aresztowanyrazemz innymi członkami ZWZi osadzonyw PorcieVIII w loiuniudmą^ILjuarca1940rokuPociężkichprzesłuchaniach w gestapome zdradziłnikogoi został skazanynaobóz koncentracyjny w Saclisenhausen-OranienburgulammetodySS-inanówstosowane wobecwięźniówciężka praca, głodoweracje żywieniowei znęcaniesię do|)rowadzilvgodoutratyzdrowia I odkoniec1940rokuwyszłorozporządzenie. b\duchownychze wszystkichobozówkoncentracyjnychprzenieśćdoobozuw Dachaul ak ksLeonstalsię więźniemobozuw Dachaui otrzymał numer 22478Tam sytuacjawięźniówbyłajeszczegorsza, ksLeonpodupadł nazdrowiui został pizemesionynablokśmierci,ostatni etapprzedkomorągazowąi
4
Ks. Prałat Leon Kossak Głowczewski (1902-1998)
urodził się 19 kwietnia 1902 roku w Lamku na Kaszubach powiat Chojnice, jako piąte dziecko w siedmioro ? rodzeństwa Wincentego i Marii z domu Gliszczyńskiej. ,
Pierwszą naukę pobiera wlSżkóIe Podstawowej w Orliku.
W 1913 roku po zdaniu wstępnych egzaminów został przyjęty do Biskupiego Gimnazjum „Collegium Marianum”
w Pelplinie. Było to jedyne gimnazjum na Pomorzu gdzie jeszcze panował duch polski.
Po uzyskaniu małej matury w Pelplinie wstępuje do Państwowego Gimnazjum w Chojnicach, gdzie wstępuje do Sodalicji Mariańskiej i zdaje maturę w 1922 roku. Od 1 października 1922 roku wstępuje do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Na kapłana zostaje wyświęcony 27 czerwca 1926 roku w katedrze Pelplińskiej przez ks. bp. S.
Okoniewskiego. Pierwsza msza św. prymicyjna odprawił 29 czerwca 1926 roku w kościele swojej parafii w Leśnie. W lipcu 1926 roku ks. Leon zostaje skierowany do pracy jako wikaiy w parafii pw. Św. Mikołaja w Fordonie nad Wisłą k/Bydgoszczy.
Za swoją pracę z młodzieżą zostaje powołany na prefekta szkól w Toruniu w latach 1929-1939 i wikariuszem przy parafii Św. Jakuba w Toruniu od 1 września 1939 roku do 6 marca 1940 roku. W tym czasie ks. Leon zaangażował się całym sercem w pracę z młodzieżą szkolną i zakładał harcerstwo, oraz „Sodalicję Mariańską” przy kościelną.
Na początku wojny 1939 roku ks. Leon widząc, że do szpitali napływa coraz więcej rannych żołnierzy WP i cywilów postanawia zgłosić się do jednego z prowizorycznych szpitali wojskowych urządzonego w byłej kaplicy na terenie Szpitala Okręgowego w Toruniu.
Ażeby otaczać opieką duchową żołnierzy rannych z terenów Brodnicy i w Bitwie o Toruń.
Na początku 1940 roku byli uczniowie ks. Leona zawiązali Tajną Organizację Wyzwoleńczą. Było ich około czterdziestu, a wśród nich nauczyciel muzyki który udostępnił powielacz, na którym drukowano ulotki. Niestety jak wynika z relacji działała ona tylko kilka miesięcy, ponieważ wśród spiskowców znalazł się zdrajca. Zaczęty się aresztowania od 4 marca 1940 roku ks. Leon chociaż nie brał czynnego udziału w działalności organizacji został aresztowany 6 marca 1940 roku i osadzony w Forcie VIII w Toruniu. Po ciężkich przesłuchaniach w Gestapo nie zdradził nikogo i zostaje skazany na obóz koncentracyjny w Sschsenhausen -Oranienburg. Tam metody SS -manów stosowane wobec więźniów, były ciężką pracą, głodowe recesje żywnościowe i znęcanie się doprowadziły do utraty zdrowia.
Pod koniec 1940 roku wyszło rozporządzenie, by duchownych ze wszystkich obozów koncentracyjnych przenieść do obozu w Dacłu&j Ta*»Iks. Leon został więźniem obozu w Dachał i otrzymał numer 22478. Tam sytuacja więźniów była jeszcze gorsza ks. Leon podupadł na zdrowiu i został przeniesiony na blok śmierci, ostatni etap przed komorą gazową i krematorium. Dzięki opaczności Bożej uniknął śmierci. Dotrwał do czasu wyzwolenia przez Aliantów obozu 29 kwietnia 1945 roku.
Dzięki gorącej modlitwie do opatrzności św. Józefa Kaliskiego wojska amerykańskie dotarły do obozu i dnia 29 kwietnia 1945 roku o godz. 17.15 nastąpiło wyzwolenie oraz komenda nad obozem przejęła komenda amerykańska.
Po okresie rekonwalescencji u wyzwolicieli ks.. Leon pierwszym transportem w wrześniu 1945 roku wraca do rodzinnych stron. Zgłasza się do diecezji gdańskiej i chełmińskiej a od 20 października 1945 roku obejmuje parafię Katedralną pw. Trójcy Świętej w Gdańsku-Oliwie do czasu przejścia na emeryturę 15 czerwca 1979 roku.
5
W latach 194601978 ks. Leon Kossak Głowczewski należy do grona Konsutorów Diecezji Gdańskiej. We wrześniu 1978 roku został mianowany Kanonikiem Gremialnym Kapituły Katedralnej Gdańskiej, pełniąc w niej urząd prałata, dziekana, a następnie penitencjarza. Przez wiele lat ks. Prałat Leon był przewodniczącym Wzajemnej Pomocy Kapłańskiej i diecezjalnym referentem duszpasterstwa emerytów i rencistów.
W roku 1957 Papież Pius XII mianował^ks.^^Leona Kapelanem Honorowym Jego Świątobliwości, a następnie Jan XXIII, Paweł VI, Janetl Jan Paweł II tą godność potwierdzili.
Po przejściu na emeryturę ks. Prałat Leon Kossak Głowczewski nadal niemal do ostatnich dni życia gorliwie udzielał się w duszpasterstwie parafialnym, ochotnie odprawiał śpiewane Msze Św. i spowiadał w Konfesjonale zwanym „Szafą Gdańską”.
Archidiecezja Gdańska straciła gorliwego i świętego kapłana. Który swoją postawą kapłańską, cierpieniem i doświadczeniem w obozach dał świadectwo jak służyć Bogu- Ojczyźnie i Ludziom.
Zmarł 5 marca 1998 roku i został pogrzebany na cmentarzu w Gdańsku Oliwie z wielkimi honorami oddanymi przez duchowieństwo i wiernych z całej diecezji Gdańskiej.
Gdańsk lipiec 200lr.
1/ Biogram oparłem na własnych rozmowach relacji siostry zakonnej Teodozji Marek oraz Aldona Klechan, opisujący w miesięczniku katolickim „Nasza Wspólnota” Nr 2, 3 i 4 1998 r. pt. ,3oże Narodzenie”.
2/ Książka „Więzień Toruńskiego F*o&u VIII” autora Alojzego Liegmana?. wydanie ZK-P Gdańsk 1983 r.
Józef WeltrowskiPstrąg”
6
' 1 1 ' i i i I i i L_ 1 L..J— L 1 | |...[ \ ) 1. \ 1 1 . 1 ..-!■- i— 1—i Kossak-Glówczewski Leon, ksiądz (1902-1988); współzałożyciel konspiracyjnej or
ganizacji „Bataliony Śmierci za Wolność” w Toruniu.
*»
Urodzony 19 IV 1902 r. w Lamku pow. Chojnice; jeden z siedmioroga dzieci rolni
ka Wincentego i Marii z d. Gliszczyńskiej. Szkołę powszechną ukończył w Orliku. Od 1913 r. po egzaminach wstępnych, uczeń Collegium Marianym w Pelplinie. Po małej maturze, kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum w Chojnicach (wstąpił do Towarzystwa Tomasza Zana i Sodalicji Mariańskiej), gdzie w 1922 r. zdał maturę i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. Dnia 27 IV 1926 r.
otrzymał święcenia kapłańskie. Skierowany do pracy duszpasterskiej jako wikariusz parafii św. Michała w Fordonie (1926-1929), potem prefekt szkół w Toruniu i wika
riusz parafii św. Jakuba (1929-1939), był zaangażowany w pracę z młodzieżą zakła
dając harcerstwo i Sodalicję Mariańską.
Od pierwszych dni okupacji udzielał posługi duchowej rannym w prowizorycznym szpitalu-kaplicy Szpitala Okręgowego w Toruniu. W listopadzie 1939 r. współdziałał w powstaniu konspiracyjnego pisma „Za wolność”, drukowanego na maszynie dostar
czonej przez Zygmunta Moczyńskiego, byłego nauczyciela muzyki w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Toruniu. Dnia 6 III 1940 r. aresztowany wraz z innymi członkami „Batalionów”, „Grunwaldu” i Komendy Obrońców Polski w Toruniu, osa
dzony w Forcie VIII. Po ciężkich przesłuchaniach (nie wydał nikogo) wywieziony do Stutthofu, Sachsenhausen-Oranienburg i Dachau (nr oboz. 22 478). W bloku Śmierci doczekał jednak wyzwolenia przez aliantów 29 IV 1945 r.
Po rekonwalescencji, we wrześniu 1945 r. wrócił do Polski. Z dniem 20 X 1945 r.
objął parafię katedralną św. Trójcy w Gdańsku-Oliwie i jej proboszczem został do przejścia dnia 15 VI 1979 r. na emeryturę. Od 1957 r. szambelan papieski. Ks. Prałat, pierwszy polski proboszcz w Gdańsku zmarł 5 III 1998 r.; spoczywa na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie.
APAK: Kartoteka Insp. Toruń; Gajdus W., Nr 20998 odpowiada, Pelplin 2001, s. 288; Liegmann A., Więzień Toruńskiego Fortu VIII, ZK-P. Gdańsk 1983; Szews J., Udział harcerzy i filomatów pomorskich z okresu zaboru pruskiego w walkach o niepodległość Polski, opr. sygn. B-86; Kle- chan Aldona i Marek Teodozja, „Nasza W spólnota” 1998, nr 2-3.
> o y '
Józef Weltrowski
7
I V - Kossak-Główczewski Leon ksiądz (1902-1988), współzałożyciel konspiracyj- j nej organizacji „Bataliony Śmierci za Wolność” w Toruniu.
Urodzony 19 IV 1902 r. w Lamku pow. Chojnice; jedno z siedmiorga dzieci | rolnika W incentego i Marii z d. Gliszczyńskiej. Szkołę powszechną ukończył w Orliku. Od 1913 r., po egzaminach wstępnych, uczeń Collegium Marianuffl j w Pelplinie. Po małej maturze kontynuował naukę w Państwowym Gim nazjum ; w Chojnicach (wstąpił do Towarzystwa Tomasza Zana i Sodalicji M ariańskiej)) 1 w 1922 r. zdał maturę i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pe'" j plinie - dn. 27 IV 1926 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Skierowany do pracyj duszpasterskiej jako wikariusz parafii św. Michała w Fordonie (1926-1929), P°~ j
tern prefekt szkól w Toruniu i wikariusz parafii św. Jakuba (1929-1939), był zaangażowany w pracę z młodzieżą - założył harcerstwo i Soda- licję Mariańską.
Od pierwszych dni okupacji udzielał posługi duchowej rannym w prowizoiycznym szpitalu- -kaplicy Szpitala Okręgowego w Toruniu.
W listopadzie 1939 r. współdziałał w wydawa
niu pisma „Za wolność”, organu konspiracyjnej organizacji młodzieży szkół toruńskich „Bata
liony Śmierci za W olność”. Drukowano je na maszynie dostarczonej przez Zygmunta Mo- czyńskiego, byłego nauczyciela muzyki w Pań
stwowym Seminarium Nauczycielskim w Toru
niu. Dn. 6 HI 1940 r. aresztowany i - wraz
z innymi członkami „Batalionów”, „Grunwaldu” i Komendy Obrońców Polski w Toruniu - osadzony w Forcie VIII. Po ciężkich przesłuchaniach (nie wydał nikogo) wywieziony do Stutthofu, Sachsenhausen-Oranienburga i Dachau (nr oboz. 22478). W bloku śmierci doczekał jednak 29 IV 1945 r. wyzwolenia przez aliantów.
We wrześniu 1945 r., po rekonwalescencji, wrócił do Polski. Objął parafię katedralną św. Trójcy w Gdańsku-Oliwie 20 X 1945 r. i był jej proboszczem do przejścia dn. 15 VI 1979 r. na emeryturę. Od 1957 r. szambelan papieski. Ks.
prałat, pierwszy polski proboszcz w Gdańsku, zmarł 5 III 1988 r. i został po
chowany na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie.
APAK: Kartoteka Insp. Toruń; G aj d u s W., Nr 20998 odpowiada, Pelplin 2001, s. 288; L i e g m a n n A., Więzień Toruńskiego Fortu VIII, Gdańsk 1983; Szews J., Udział harcerzy i filomatów pomorskich z okresu zaboru pruskiego w walkach o niepodległość Polski, opr. B-86; K l e c h a n A. i M a r e k T., Nasza Wspólnota
1998, nr 2-3. „ t
S t y o h/t> Jó zef Weltrowski
8
LOS TADEUSZA ZAŁANOW SKIEGO W EDŁUG RELACJI KSIĘDZA LEONA KOSSAKA-GŁÓW CZEW SKIEGO
Po czterom iesięcznym pobycie w Forcie V III i przesłucha
niach na gestapo 6 lipca 1940 r. w yw ieziono nas do Sachsen
hausen. W grupie znalazł się Tadeusz Załanow ski, zdaje się podoficer W ojska Polskiego. Ju ż w czasie drogi eskortujący nas esesm an nam aw iał go do w yskoczenia z jadącego pociągu, bo — ja k m ów ił — „ju ż nigdy nie w rócisz do sw oich” . W ia
domo było, że chce go zastrzelić w czasie p róby ucieczki.
Po przybyciu do obozu kom endant tra n sp o rtu przekazał nas L agerfiihrerow i zw racając m u uw agę n a m nie jako jedynego księdza w tej g rupie oraz n a T adeusza Załanow skiego z w y
jaśnieniem , że je s t skazany za zerw anie chorągw i ze sw astyką.
Odtąd nie było dnia, żeby Tadeusza Załanow skiego nie pod
daw ano przem yślnym szykanom i torturom .
Pew nej nocy, gdy leżał obok m nie zm altretow any, zw ierzył się, że każą m u się powiesić i zapowiedzieli, że będą go m ę
czyć ta k długo, aż to uczyni. Poradziłem mu, aby się w yspo-' w iadał i był gotow y n a w szystko. W skazałem księdza z tra n -C
124
s p o rtu lubelskiego, k tó r y w y s łu c h a jeg o spow iedzi. U czynił, ja k m u pow iedziałem .
N a stęp n eg o ' d n ia m ęczono go całe p rz e d p o łu d n ie , ale n ie u le g ł n am o w o m p o p e łn ie n ia sam o b ó jstw a. P o p rz e rw ie ob iado w ej zn ę can o się n ad n im dalej, aż s tra c ił p rz y to m n o ść. W ted y pow ieszono go w m ałej k om ó rce p rzezn a czo n e j n a sk ład n a rzędzi. O głoszono p o te m w ca ły m blok u, że je d e n z w ięźn ió w się pow iesił. Z o b łu d n ą tro sk ą k a z an o n a m p o o d d aw ać w sze l
k ie szn u rk i, n a w e t szn u ro w ad ła, a b y n ik t n ie m ógł u cz y n ić
teg o sam ego. ■;>
9
10
Toruń, 16 IV 2007 r.
Szanowny Panie Profesorze I
W Archiwum niestety brak jest dokumentów, które pozwoliłyby ustalić dokładną datę aresztowania ks. Leona Kossaka - Główczewskiego, ur. 19.IV 1902 r. Datę 6 III 1940 r. podaje autor biogramu Józef Weltrowski na podstawie relacji siostry zakonnej Teodozji Marek , autorki artykułów
óKsiędzu. Za aresztowaniem w marcu 1940 r. przemawia fragment relacji księdza opublikowany w książce Alojzego Liegmanna pt. „ Więzień toruńskiego fortu VHI „ ( Gdańsk 1983 r. ), gdzie na str. 124 ks. Kossak- Główczewski pisze :
„ Po czteromiesięcznym pobycie w Forcie VIII i przesłuchaniach na gestapo 6 lipca 1940
r.wywieziono nas do Sachsenhausen”. Stamtąd został przeniesiony do Dachau, gdzie przebywał do wyzwolenia obozu przez aliantów 29 IV 1945 r.
Brak daty przeniesienia Księdza do Dachau. Autor relacji jedynie podaje, iż stało się to po ogłoszeniu, pod koniec 1940 r. , rozporządzenia władz niemieckich , by duchownych ze wszystkich obozów koncentracyjnych przenieść do Dachau.
O tym, że ksiądz Kossak był w obozie koncentracyjnych Stutthof pisze ks.
Wojciech Gajdus we wspomnieniach pt. „ Nr 20996 opowiada „ ( Toruń 2001 r.) str. 288 : „ Przeżył fort VII, Stutthof, Oranienburg, Dachau „ . W Archiwum w teczce problemowej zatytułowanej „ Obozy” znajduje się lista więźniów Stutthofu, którzy żyli w 1968 r. Na tej liście figuruje nazwisko księdza Leona Kossaka - Główczewskiego. Brak jest jednak informacji kiedy był więźniem tego obozu. Nieprawdziwa jest informacja o uwięzieniu w Forcie VII. Chyba za pewną można przyjąć informację, że z Fortu VIII w Toruniu został skierowany do Sachsenhausen, potem do Dachau.
W związku z licznymi wątpliwościami zwrócę się do autora relacji o
ks. Kossaku z prośbą o uzupełnienie informacji w oparciu o posiadane dokumenty.
Z poważaniem
A T
