PRACE NAUKOWE

PRACE NAUKOWE

:DãEU]\VNLHM:\İV]HM6]NRã\

=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL

Metody bada ę SUREOHPyZ

=$5=ć'=$1,$

STRATEGICZNEGO

Redaktor naukowy 5DIDã.UXSVNL

:\GDZQLFWZR:DãEU]\VNLHM:\İV]HM6]NRã\

=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL

Z:DãEUzychu

T. 17

(1) 2012

REDAKTOR NAUKOWY WYDANIA

SURI]ZGUKDELQİ5DIDã.UXSVNL

RADA NAUKOWA KONFERENCJI dr Estera Piwoni-Krzeszowska GULQİ.DWDU]\QD3LyUNRZVND

RADA PROGRAMOWA

3U]HZRGQLF]ĈF\5DG\3URJUDPRZHM² prof. dr hab. LQİLucjan Kowalczyk WiceprzewodniF]ĈF\5DG\Programowej ² dr Stan Wiktor

&]ãRQNRZLH

² prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek

² prof. zw. GUKDE-HU]\6RNRãRZVNL

² prof. dr hab. n. med. -ĆURVODY2SDYVNɅ

² prof. dr hab. -DQDäNUDEĆQNRYD

² SURIGUKDE0LURVODZ*HMGRå

5(&(1=(1&,=(:1Č75=1,

prof. dr hDELQİ6WHIDQ$QWF]DN

prof. UE dr hab. Ryszard Brol

SURIGUKDE$OGRQD)UĈF]NLHZLF]-Wronka SURIGUKDE$QGU]HM*DãHFNL

SURIGUKDELQİ=RILD+DVLęVND

SURIGUKDELQİ=G]LVãDZ-DVLęVNL

SURIGUKDE%RJXVãDZ.DF]PDUHN

prof. dr hab. Andrzej Kaleta SURIGUKDE-y]HI.RFKDQRZVNL

SURIGUKDELQİ0DULDQ.RSF]HZVNL

SURIGUKDELQİ:DQGD0DULD.RSHUW\ęVND

SURIGUKDE0LURVãDZ.ZLHFLęVNL prof. dr hab. Wojciech âHSNRZVNL prof. dr hab. Andrzej Makowski SURIGUKDE0LHF]\VãDZMorawski prof. dr hab. Jerzy Niemczyk prof. dr hab. Kazimierz Perechuda dr hab. Beata Skowron-Grabowska prof. UE dr hab. Agnieszka 6NRZURęVND prof. dr hab. Ewa 6WDęF]\N-Hugiet prof. dr hab. Kazimierz įHJQDãHN

ADRES REDAKCJI:

:DãEU]\VND:\İV]D6]NRãD=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL 58-:DãEU]\FKXO-go Maja 131

e-mail: kustosz@wwszip.pl

Redaktor Naczelny: prof. dr hab. LQİFranciszek Mroczko Z-FD5HGDNWRUD1DF]HOQHJRGU0DãJRU]DWD0DUNRZVND 6HNUHWDU]5HGDNFML0LFKDã/HVPDQ

Redaktorzy tematyczni:

dr Jerzy Tutaj: socjologia, etyka, filozofia

GU$QHWD.D]DQHFNDSROLWRORJLDVWRVXQNLPLčG]\QDURGRZH dr Piotr Laskowski: ekonomia, administracja

GU%RJXVãDZ%DãXNDUDWRZQLFWZRPHG\F]QHQDXNDR]GURZLX dr Zbigniew Baran ² pedagogika

dr Agnieszka Tabor-Smardzewska ² ]DU]ĈG]DQLH Redaktor statystyczny ² $OLFMD%URG]LęVND 5HGDNWRUMč]\NRZ\ ² GRFGULQJ2OJD+DVSURYj Redaktor techniczny ² :ãDG\VãDZ5DPRWRZVNL

ISSN 2084-2686

‹&RS\ULJKWE\:DãEU]\VND:\İV]D6]NRãD=DU]ĈG]DQLDL3UzedsLčELRUF]RĤFL:DãEU]\FK

:V]HONLHSUDZD]DVWU]HİRQH.RSLRZDQLHSU]HGUXNRZ\ZDQLHLUR]SRZV]HFK- QLDQLHFDãRĤFLOXEIUDJPHQWyZEH]]JRG\Z\GDZF\MHVW]DEURQLRQH

Printed in Poland

S 3,675(ģ&,

5DIDá.UXSVNL

:VWčS ... 7 Tadeusz Gospodarek

Heurystyka, SUDZGDLWHRULH]DU]ĈG]ania ... 9 (ZD6WDĔF]\N-Hugiet

Metody eksperymentalne w badaniach ekonomicznych ... 23 -DQXV]6WUXĪ\QD

3RPLčG]\LGLRLQRPRWHW\F]Q\PP\ĤOHQLHP:VWčSGRJHQHUycznego

obrazu organizacji ... 37 Andrzej Szplit

:SRV]XNLZDQLXãDGXPHWRGRORJLLZQDXNDFKR]DU]ĈG]DQLX ... 55 Maria Romanowska

Metody badania strategii ... 65 Jerzy Niemczyk

0HWRG\NLEDGDZF]HZ]DU]ĈG]DQLXVWUDWHJLF]Q\P ... 79 5DIDá.UXSVNL

3RFRLMDNPLHU]\þRULHQWDFMč]DVRERZĈSODQRZDQLDVWUDWHJLF]QHJR" ... 89

$JQLHV]ND6RSLĔVND

KierunkLLPHWRG\EDGDęRULHQWDFML]asobowej w tworzeniu strategii ... 99 Wojciech Dyduch

0HWRG\EDGDQLDG\OHPDWyZWZyUF]HMVWUDWHJLL ... 109 Kazimierz Perechuda

2QWRORJLF]QHPLVW\ILNDFMHÅ]DPLDUyZVWUDWHJLF]Q\FKµ

6WUDWHJLHMDNRFLĈJVFKHPDWyZPHQWDOQ\FK ... 121 Jacek Rybicki

3RGHMĤFLHKROLVW\F]QHZ]DU]ĈG]DQLXVWUDWHJLF]Q\P ... 127 0DULXV]%UDWQLFNL3U]HP\VáDZ=ELHURZVNL

Metodologia Global Entrepreneurship Monitor: implikacje dla strategii

przedVLčELRUF]RĤFL ... 143 Szymon Cyfert

Metodyczne aspekty definiowania charakterystyk granic ... 165 Wojciech Czakon

=DVWRVRZDQLHVWXGLyZSU]\SDGNyZZEDGDQLDFKQDGVLHFLDPL

PLčG]\RUJanizacyjnymi ... 181 Andrzej Kaleta

%DGDQLDLORĤFLRZHLMDNRĤFLRZHZ]aU]ĈG]DQLXVWUDWHJLF]Q\P²

VWXGLXPSU]\SDGNyZ ... 193 -DURVáDZ.DUSDF], Bogdan Nogalski

Studium przypadku w badaniu orientaFMLSU]HGVLčELRUF]HMRUJDQL]DFML ... 205 0LURVáDZ-DURVLĔVNL

=DVWRVRZDQLHDQDOL]\SU]\SDGNyZZEDGDQLDFKQDG

LQWHUQDFMRQDOL]DFMĈSU]HGVLčbiorstw ... 221

$QQD:yMFLN-Karpacz

Zastosowanie studium przypadku do oceny renty relacyjnej

SU]\ZãDV]F]DQHM SU]H]RGELRUFč]UHODFML]NOuF]RZ\PGRVWDZFĈ ... 231 Magdalena Majowska

3RGHMĤFLHDUFKLWHNWRQLF]QHZEDGDQLDFKQDG strategicznym

zarzĈdzaniem zasobami ludzkimi ... 247 Wioletta Jakubowska

Problemy metodyczne w ocenie poziomu i charakteru dywersyfikacji ... 259

$OGRQD)UąF]NLHZLF]-Wronka

$QDOL]DLQWHUHVDULXV]\MDNRPHWRGDZVSLHUDMĈFDIRUPXãRZDQLH

strategicznych zamieU]HęZRUJDQL]DFMLZQLRVNL]EDGDę

w szpitalach publicznych) ... 269

$GDP-DEáRĔVNL

%DGDQLDPRGHOLEL]QHVXNUHXMĈF\FKZDUWRĤþ ... 293 Tadeusz Falencikowski

6WUXNWXUDLVSyMQRĤþPRGHOLEL]QHVX ... 307 Dorota Jelonek

Wybrane problemy tworzenia i realizacji strategii informacyjnej

organizacji ... 335 Wojciech&LHĞOLĔVNL

6WUDWHJLF]Q\NRQWHNVW]DU]ĈG]DQLDSURFHVDPLZcyberprzestrzeni

organizacyjnejSU]HGVLčELRUVWZ ... 355 Karolina Mazur

3RVWDZDSUDFRZQLNDMDNR]DVyEVWUDWegiczny organizacji ... 367 3DZHá&DEDáD

ModeleSODQRZDQLDVFHQDULXV]RZHJRZSU]HGVLčELRUVWZLH ... 379 -XOLWD-DEáHFND

Uniwersytet ² strategie ² rywalizacja w rankingach ... 395 Krzysztof Leja

Normy akademickie wyznacznikami tworzenia strategii uniwersytetu? ... 415

:VWčS

$GZHUVDU]H QDXN R ]DU]ĈG]DQLX Z W\P ]DU]ĈG]DQLD strategicznego, SRGZDİDMĈQDXNRZRĤþWHMG\VF\SOLQ\PLčG]\LQQ\PL]DU]XFDMĈFEUDNRU\Ji- nalnych metod badawczych. Przede wszystkim dyskusyjne jest kryterium QDXNRZRĤFL² RU\JLQDOQRĤþPHWRGEDGDZF]\FK:SHãQLRU\JLQDOQHVĈW\ONR

PHWRG\ EDGDę FKDUDNWHU\VW\F]QH GOD QDXN SU]\URGQLF]\FK Z W\P SU]HGH

ZV]\VWNLPGODIL]\NLFKHPLLELRORJLLRUD]UyİQ\FKW]ZLQİ\QLHUyjnych) oraz GODQDXNVSRãHF]Q\FK:LQQ\PSU]HNURMXWUXGQRMHVWGRV]XNDþVLčMDNLHMĤ

differentia specifica. -HİHOLMHGQDNEDGDQLDZ\RGUčEQLDVLč]SXQNWXZLG]e- QLDV]F]HJyãRZ\FKSU]HGPLRWyZEDGDęWRZLQNU\PLQRZDQ\P]DU]ĈG]DQLX

VWUDWHJLF]Q\P PDP\ FDãH ERJDFWZR UyİQ\FK VSHF\ILF]Q\FK SRGHMĤþ HNVSOo- UDF\MQ\FK QLH W\ONR Z G\FKRWRPLF]Q\P XMčFLX PHWRG QRPRWHW\F]Q\FK

i LGLRJUDILF]Q\FK DOH UyZQLHİ FR Z\GDZDãRE\ VLč QLHSUDZGRSRGREQH ² na- wet eksperymentalnych, opartych na symulacjach, prawdopodobnych sce- nariuszacKLWS3UH]HQWDFMRPZãDĤQLHUyİQ\FKSRGHMĤþZSURFHVDFKEDGDw- F]\FK ]DJDGQLHęSU]HGHZV]\VWNLP VWUDWHJLF]Q\FKSRĤZLčFRQDMHVW WDPo- QRJUDILD NWyUHM DXWRUDPL MHVW ZLHOX SURPLQHQWQ\FK SU]HGVWDZLFLHOL ģZLDWD

1DXNR=DU]ĈG]DQLXZ3ROVFHDSU]HGHZV]\VWNLPģZLDWD=DU]ĈG]DQLD6WUa- WHJLF]QHJR1LHNWyUHXMčFLDSRSU]H] VZRMĈRJyOQRĤþVWDQRZLĈVZRLVW\ZNãDG

GR PHWRGRORJLL QDXN Z RJyOH ,QQH XZ]JOčGQLDMĈFH VSHF\ILNč ]DU]Ĉdzania VWUDWHJLF]QHJR XWZLHUG]DMĈ Z SU]HNRQDQLX R W\P MDN SLV]H 3DQL 3URIHVRU

Maria RomanowskD İH G\VF\SOLQD WD RVLĈJQčãD MXİ RNUHĤORQĈ GRMU]DãRĤþ

-HV]F]H LQQH GRW\F]Ĉ V]F]HJyãRZ\FK ]DJDGQLHę ]DU]ĈG]DQLD VWUDWegicznego ] DNFHQWHP QD VSRVRE\ LFK EDGDę 7HPDW\ND QLHOLF]Q\FK ] QLFK MHVW FR

SUDZGDGRĤþOXĮQR]ZLĈ]DQD]VDP\PLPHWRGDPLHNVSORUDFML ale ze wzglč

GX QD Z\ãĈF]QH DNFHQW\ PHWRG\F]QH QS SODQRZDQLD UyZQLHİ ]RVWDãD

XZ]JOčGQLRQD Z PRQRJUDILL MDNR HJ]HPSOLILNDFMD SRWHQFMDãX EDGDZF]HJR

(np. z wykorzystaniem scenariuszy w badaniach symulacyjnych).

3RGVWDZRZ\PFHOHPWHMSXEOLNDFMLMHVWZLčF]Dprezentowanie i krytycz- QH SU]HDQDOL]RZDQLH FDãHJR VSHNWUXP ERJDFWZD PHWRG\F]QHJR EDGDę Uyİ

Q\FK ]DJDGQLHę ]DU]ĈG]DQLD VWUDWHJLF]QHJR EDGDę GRW\F]ĈF\FK SU]HGH

wszystkim, jak pisze Pani Profesor Romanowska GHWHUPLQDQWyZ Z\ERUyZ

VWUDWHJLF]Q\FKVDP\FKZ\ERUyZRUD]LFKVNXWNyZ3U]\ÅRND]MLµFHOHPMHVW

UyZQLHİ zaprezentowanie PHWRGRORJLL EDGDę Z RJyOH ZUD] ] QDGEXGRZĈ

ILOR]RILF]QĈHSLVWHPRORJLLLRQWRORJLLFKDUDNWHU\VW\F]QHMGOD GDQHMG\VF\SOi- ny naukowej.

5DIDã.UXSVNL

Tadeusz Gospodarek

:DãEU]\VND:\İV]D6]NRãD

=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL

Heurystyka, prawda i teorie ]DU]ĈG]ania

W

=DU]ĈG]DQLH MDNR ]ELyU ]DJDGQLHę QDXNRZ\FK VWDQRZL RNUHĤORQĈ ZLe- G]č:LHG]DWDMHVWEXGRZDQDJãyZQLHQDSRGVWDZLHREVHUZDFML]MDZLVNVSo- ãHF]QR-HNRQRPLF]Q\FK Z\VWčSXMĈF\FK SU]\ SURZDG]HQLX G]LDãDOQRĤFL Jo- VSRGDUF]HM QD Xİ\WHN SUDNW\NyZ ]DMPXMĈF\FK VLč ]DU]ĈG]DQLHP RUJDQL]a- FMDPL OXE V\VWHPDPL JHQHUXMĈF\PL ZDUWRĤþ $OH FL NWyU]\ EXGXMĈ ZLHG]č

RSLVRZĈ SUyEXMĈ UyZQLHİ ]PDJDþ VLč ] EXGRZDQLHP SUDZG RJyOQ\FK

umoİOLZLDMĈF\FK Z\MDĤQLDQLH RUD] SU]HZLG\ZDQLHP WZRU]ĈF Z WHQ VSRVyE

WHRULčPHWRGRORJLčQDMOHSV]HSUDNW\NLHWF&\WXMĈF5)H\QPDQQD>2JyOQLH

U]HF] ELRUĈF SRV]XNXMHP\ QRZHJR SUDZD Z QDVWčSXMĈF\ VSRVyE 1DMSLHUZ

SU]\SXV]F]DP\ 1DVWčSQLH REOLF]DP\ NRQVHNZHQFMH QDV]Hgo przypuszcze- QLDE\]REDF]\þFRZ\QLNQLHMHĤOLMHVWRQRSUDZG]LZH1DVWčSQLHSRUyZQu- MHP\Z\QLNLREOLF]Hę]HNVSHU\PHQWDPLF]\EH]SRĤUHGQLPLREVHUZDFMDPLE\

]REDF]\þ F]\ LVWQLHMH PLčG]\ QLPL ]JRGQRĤþ -HĤOL QLH SRWZLHUG]D WHJR HNs- peryment, to nie jest SUDZGD:W\PSURVW\PVWZLHUG]HQLXNU\MHVLčNOXF]GR

nauki]¹:WHQVSRVyESRZLQQDSRZVWDZDþHSLVWHPRORJLD]DU]ĈG]DQLD1Le- VWHW\ ] UyİQ\FK SRZRGyZ MHVW RQD Z\VRFH QLHXSRU]ĈGNRZDQD F]čVWR QLe- VSyMQD L Z\PDJD ]QDF]ĈF\FK RGNU\þ Z REV]DU]H WZRU]HQLD ZLHG]\ pewnej RUD] VWUXNWXU WHRULL ]DU]ĈG]DQLD² 'RGDWNRZR ZLčNV]RĤþ SUREOHPyZ ]DU]Ĉ

G]DQLD VWDQRZL ]DJDGQLHQLD ]ãRİRQH^3,4,5 7R SRZRGXMH İH EXGRZD U]HWHOQHM

1 Gribbin J., 1DXNDXSURJX,,,W\VLĈFOHFLD, Warszawa, Amber, 1999, s. 11.

2 6XãNRZVNLâ(SLVWHPRORJLDZQDXNDFKR]DU]ĈG]DQLX, Warszawa, PWE, 2005.

3 Gospodarek T., Modelowanie w naukach R ]DU]ĈG]DQLX RSDUWH QD PHWRG]LH SURJUDPyZ Ea- dawczych i formalizmie reprezentatywnym :URFãDZ :\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX (NRQo- PLF]QHJRZH:URFãDZLX

4 Mesjasz C., Complexity of Social Systems, Acta Phys, Polonica A., 117(4), (2010), 706-715.

5 Richardson, K.A., Lissack, M.R., On the status of boundaries, both natural and organizational:

a complex sys-tems perspective, Emergence: Complexity & Organization vo. 3 No. 4; (2001), 32²49

ZLHG]\ Z REV]DU]H WHRUHW\F]Q\P Z\PDJD Xİ\FLD QDU]čG]L SU]\QDOHİQ\FK

UyİQ\P G]LHG]LQRP QDXN ED]RZ\FK MDk: teoria sterowania, psychologia, HNRQRPLDVRFMRORJLDQDXNLSU]\URGQLF]HPDWHPDW\NDFRSRFLĈJD]DVREĈ

NRQLHF]QRĤþ ZSURZDG]DQLD XGDQ\FK ]DSRİ\F]Hę PHWRGRORJLF]Q\FK QD ]a- VDG]LH DQDORJLL MDN UyZQLHİ SUHF\]\MQHJR XVWDODQLD ZDUXQNyZ LFK VWRVo- ZDOQRĤFL⁶.

=D QDMZDİQLHMV]H ]DJDGQLHQLD NWyUH PRİQD RNUHĤOLþ PLDQHP SUREOe- PyZFHnWUDOQ\FKQDOHİ\X]QDþS\WDQLD

x &]\LVWQLHMĈ]GDQLDED]RZHZ]DNUHVLHWHRULL]DU]ĈG]DQLD"

x &]\ LVWQLHMH XQLZHUVDOQ\ VSRVyE UR]XPRZDQLD Z QDXNDFK R ]DU]ĈG]a- QLX UyZQRZDİQ\ SDUDG\JPDWRZL Petody naukowej w naukach przy- rodniczych?

x -DNLH NU\WHULXP SUDZG\ Z RGQLHVLHQLX GR VĈGyZ L WHRULL QDXNRZ\FK

w zarzĈG]DQLXPRİHPLHþ]DVWRVRZDQLH"

x &]\]GDQHMWHRULL]DU]ĈG]DQLDPRİQD Z\EUDþSRGWHRULčRUyZQRZDİQHM

PRF\Z\MDĤQLDMĈFHM"

x &]\SURJQR]DPRİHVWDQRZLþ]GDQLHQDXNRZH"

x 'RMDNLFKFHOyZSRZLQQ\GĈİ\þWHRULH]DU]ĈG]DQLDLMDNSRZLQLHQGRNo- Q\ZDþVLčLFKUR]ZyM"

7UXGQR ]DSU]HF]\þ REVHUZDFMRP İH Z SLĤPLHQQLFWZLH GRW\F]ĈF\P ]a- U]ĈG]aQLD SRMDZLD VLč RJURPQD OLF]ED VWZLHUG]Hę L KLSRWH] QLH PDMĈF\FK

]DGRZDODMĈFHJRX]DVDGQLHQLDKHXU\VW\F]QHJRVãDERSRWZLHUG]RQ\FKOXEQLH

SRVLDGDMĈF\FK SRWZLHUG]Hę HNVSHU\PHQWDOQ\FK $OH WHİ PRİQD ]DGDþ ]DSy- WDQLH F]\ ]DU]ĈG]DQLH PRİQD X]QDþ ]D HNVSHU\PHQW Z UR]XPLHQLX QDXN

przyrodniczych? Czy eksperymentem jest nieodwracalne wywoãDQLHVNXWNX

w czasLH SU]\V]ã\P Z QLHRNUHĤORQ\P Z VSRVyE NRPSOHWQ\ RWRF]HQLX

]ZãDV]F]D SRGHMPRZDQLH GHF\]ML Z QLHSHZQRĤFL" : GRGDWNX UR]G]LHOHQLH

SRGPLRWX RG SU]HGPLRWX SR]QDQLD QLH MHVW ]DZV]H PRİOLZH FR ]QDF]ĈFR

komplikuje odpowiedzi na postawione kwestie^2,7,8 $ SRQLHZDİ SUREOePyZ

o nieusWDORQHM NZDOLILNDFML RQW\F]QHM OXE HSLVWHPRORJLL Z WHRULL ]DU]ĈG]DQLD

Z\VWčSXMH ]QDF]QLH ZLčFHM VWĈG SRZUyW GR G\VNXVML QD SR]LRPLH SRGVWDZ

ILOR]RILL QDXNL Z\GDMH VLč E\þ NRQLHF]Q\ FKRþE\ GOD XSRU]ĈGNRZDQLD GDl- szego rR]ZRMX QDXN R ]DU]ĈG]DQLX 2EVHUZDF\MQĈ SU]HVãDQNĈ SR]RVWDMH

IDNW İH RVWDWQL NU\]\V PRFQR QDGV]DUSQĈã UHSXWDFMč ZLHG]\ RIHURZDQHM

SU]H] UyİQH WHRULH L NRQFHSFMH HNRQRPLF]QH DOH V]F]HJyOQLH PRFQR XGHU]\ã

w ]DU]ĈG]DQLHVWUDWHJLF]QH^2,8,9,10.

6 Sokal A., Brickmont J., 0RGQHE]GXU\2QDGXİ\ZDQLXSRMčþ] ]DNUHVX QDXNĤFLVã\FKSU]H]

postmoderQLVW\F]Q\FKLQWHOHNWXDOLVWyZ3UyV]\ęVNLL6SyãND:DUV]DZD

7 .U]\İDQRZVNL / O podstawach kierowania organizacjami inaczej: paradygmaty, metafory, modele, filozofia, metodologia, dylematy i trendy, Warszawa, PWN, 1999.

8 Gospodarek T., $VSHNW\ ]ãRİRQRĤFL L ILOR]RILL QDXNL Z ]DU]ĈG]DQLX, Warszawa, PWN 2012 (w druku).

9 2EãyM.>Z@$.RĮPLęVNLUHGReaktywacja, Warszawa, Poltext, 2010, str. 125.

10 Krupski R., Orientacja zasobowa w badaniach empirycznych. Identyfikacja horyzontu plano- ZDQLD U\QNRZ\FK L ]DVRERZ\FK ZLHONRĤFL VWUDWHJLF]Q\FK :DãEU]\FK 3UDFH 1DXNRZH :Dã

EU]\VNLHM:\İV]HM6]NRã\=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFLZ:DãEU]\FKX

Niniejsza praca ma na celu przedstawienie wybran\FK ]DJDGQLHę FHn- tralnych EXGRZDQLD ZLHG]\ Z\VRNRSUDZGRSRGREQHM RUD] IRUPXãRZDQLD

VĈGyZQDXNRZ\FKZ]DNUHVLHSUREOHPDW\NL]DU]ĈG]DQLD z pozycji epistemo- ORJD GRSXV]F]DMĈFHJR ZQLRVNRZDQLH UR]P\WH L SUDJPDW\F]QH NU\WHULXP

prawdy jako fundamentu VSyMQHM WHRULL. Szerzej na temat struktury nauk o ]DU]ĈG]DQLX Z\ZRG]ĈFHM VLč ] NRQFHSFML RQWRORJLF]Q\FK L HSLVWHPRORJLL

SR]RVWDMĈFHM Z UHODFML GR E\WyZ DEVWUDNF\MQ\FK SURZDG]ĈFHM GR VSyMQRĤFL

VĈGyZ QDSLVDãHP Z SUDF\ Å$VSHNW\ ]ãRİRQRĤFL L ILOR]RILL QDXNL Z ]DU]ĈG]a- QLXµ.

1. S

- :DWNLQV Z VZRMHM NVLĈİFH Å1DXND D VFHSW\F\]Pµ ]DSURSRQRZDã

XNãDG SLčFLX SR]LRPyZ VĈGyZ R IDNWDFK NWyUH Z RGQLHVLHQLX GR WHRULL ]a- U]ĈG]DQLD QDOHİ\ X]XSHãQLþ R GRGDWNRZĈ ]ZLĈ]DQĈ ] SURJQR]RZDQLHP¹¹. 8NãDGWHQPRİQDSU]HGVWaZLþQDVWčSXMĈFR

x Poziom 0 ² NRPXQLNDW\SRVWU]HİHQLRZHZ\SRZLDGDQHZSLHUZV]HMRVo- ELH W\SX ÅWX L WHUD]µ QS Å0DP SU]HG VREĈ SURMHNW EXGİHWX QD URN

µÅ:ãDĤQLHSU]\V]HGãG\UHNWRURGG]LDãXµ

x Poziom 1 ² jednRVWNRZHVĈG\RREVHUZRZDOQ\FKSU]HGPLRWDFKOXE]Ga- U]HQLDFK ÅUDFKXQHN NWyU\ PDP ]DSãDFLþ MHVW ]D Z\VRNLµ DOER ÅNRV]W\

RSHUDF\MQHVĈ]DGXİHµ

x Poziom 2 ² HPSLU\F]QH XRJyOQLHQLD Z\QLNDMĈFH ] SUDZLGãRZRĤFL SRMa- ZLDMĈF\FK VLč Z REVHUZRZDQ\FK SU]HGPLRWDFK OXE zdarzeniach, np.

Å1DSã\ZLQZeVW\FMLSRZRGXMHZ]URVW]DPRİQRĤFLUHJLRQXµDOERÅ*UDQD

JLHãG]LHZLĈİHVLč]U\]\NLHPµ

x Poziom 3 ² ĤFLVãH SUDZD GRĤZLDGF]DOQHGRW\F]ĈFHPLHU]DOQ\FK ZLHONo- ĤFL IL]\F]Q\FK QS SUDZD *RVVHQD¹² lub zasada minimaksu w grze o sumie VNRęF]onej¹³.

x Poziom 4 ² WHRULHQDXNRZHNWyUHVĈQLHW\ONRĤFLVãHLRJyOQHDOH]DNãa- GDMĈLVWQLHQLHZLHONRĤFLDEVWUDNF\MQ\FKQLHREVHUZRZDOQ\FKQSWHRULD

JLHU]DNãDGDLVWQLHQLDUyZQRZDJL1DVKD¹³ lub tHRULDUyZQRZDJLRJyOQHM

]DNãDGDLVWQLHQLHSUHIHUHQFMLLXİ\WHF]QRĤFL¹⁴. Dodatkowy poziom, prognostyczny:

x Poziom 5 ² SU]HZLG\ZDQLD L SURJQR]\ NWyUH GRW\F]Ĉ SU]\V]ãRĤFL SRd- PLRWX NWyUHPRJĈE\þ ZHU\ILNRZDQHHNVSHU\PHQWDOQLHSRF]DVLH NWy

UHJR GRW\F]Ĉ =GDQLD WH QLH VĈ VĈGDPL R IDNWDFK Z VHQVLH ĤFLVã\P DOH

11 Watkin J., Nauka a sceptycyzm, Warszawa, PWN, 1989.

12 Gossen H. H., Die Entwicklung der Gesetze des menschlichen Verkehrs und der daraus flie-

‰HQGHQ5HJHOQIUPHQVFKOLFKHV+DQGHOQ (1854).

13 Strafin P. D., Teoria gier, wyd. II, Warszawa, Wydawnictwo naukowe Scholar, 2004.

14 Debreu G., Theory of Value. An Axiomatic Analysis of Economic Equilibrium, New Haven and London, Yale University Press, 1959.

RNUHĤODMĈ SU]\V]ãH IDNW\ SRGREQLH GR WHRULL QDXNRZ\FK ] RNUHĤORQ\P

SUDZGRSRGRELHęVWZHP

=DU]ĈG]DQLH RSHUXMH JãyZQLH VĈGDPL SR]LRPX  RUD]  Z FRG]LHQQHM

praktyce managerskiej, przy czym zdania poziomu pierwszego, sWDQRZLĈ

ED]čHPSLU\F]QĈZLHG]\QDXNRZHM]DU]ĈG]DQLD6ĈRQHGREU]HVSUDZG]RQH

SU]H] GR]QDQLD SRVWU]HİHQLRZH L LFK SUDZG]LZRĤþ QDOHİ\ X]QDþ MDNR UDFMo- QDOQLH X]DVDGQLRQĈ Z F]DVLH ELHİĈF\P 1D LFK SRGVWDZLH PDQDJHU PRİH

SRGHMPRZDþ GHF\]MH RSHUDF\MQH L EuGRZDþ FKZLORZĈ ZLHG]č SHZQĈ 6WĈG

Z\QLNDNRQLHF]QRĤþF]\QLHQLDREVHUZDFMLNXPXOXMĈF\FKVLčZIRUPLHZLHG]\

RUD] GRĤZLDGF]HQLD XPRİOLZLDMĈFHJR SyĮQLHMV]Ĉ V\QWH]č QD Z\İV]\FK So- ]LRPDFK DEVWUDNFML =GDQLD SR]LRPX  VWDQRZLĈ SRGVWDZč WHRULL ]DU]ĈG]a- nia oraz hipote]\WHRULL0RJĈRQHE\þX]QDZDQH]DSUDZG]iwe nawet przy wykorzystaniu koncepcji klasycznej (arystotelejskiej) SUDZG\ 8RJyOQLenia QDSR]LRPLHVĈPRİOLZHZ\ãĈF]QLHGODPLHU]DOQ\FKDVSHNWyZGODNWyU\FK

]GHILQLRZDQR PRGHOH IRUPDOQH SRQLHZDİ Z\PDJDMĈ HSLVtemicznej teorii SUDZG\GODX]DVDGQLHQLDLFKSUDZG]LZRĤFL

-HİHOL QLH LVWQLHMĈ VWRVRZQH NU\WHULD HSLVWHPRORJLF]QH PRİQD X]DVDd- QLDþSUDZG]LZRĤþVĈGyZRSDUWĈQDNRQFHSFMLSUDJPDW\F]QHM]ZãDV]F]DJG\

QLH PD PRİOLZRĤFL GRNRQDQLD SRPLDUX D MHG\QLH Z\]QDF]Hnie probabili- stycznych wielkoĤFLXĤUHGQLRQ\FK6]F]HJyOQDURODNRQFHSFMLSUDJPDW\F]QHM

SUDZG\ PRİH PLHþ PLHMVFH Z X]DVDGQLDQLX SUDZG]LZRĤFL VĈGyZ ]GDę So- ]LRPXLJG]LH]PLHQQHHNVSHU\PHQWDOQHPRGHOLLORĤFLRZ\FK PDMĈFKa- rakter stochastyczny.

Teorie nauNRZH SR]LRPX  FKZLORZR QLH Z\VWčSXMĈ Z ]DU]ĈG]DQLX

3UyE\ ZSURZDG]DQLD Z ]DU]ĈG]DQLX WDNLFK SRMčþ MDN ÅNDSLWDã OXG]NLµ F]\

ÅNDSLWDãZLHG]\µQLHPDMĈ]DVDGQLHXGRNXPHQWRZDQHJRFKDUDNWHUXZLHONo- ĤFLQDXNRZHMZRPDZLDQ\PZ\İHMVHQVLH6ĈRQH]DSRİ\F]HQLDPLR charak- terze metafor kognitywnych¹⁵ ]WHRULLHNRQRPLLJG]LHPRİOLZHMHVWLFKGHIi- QLRZDQLHLRNUHĤOHQLHPLDU\3R]ZDODMĈRQHQDOHSV]H]UR]XPLHQLH]QDF]HQLD

GDQHJRRNUHĤOHQLDZMč]\NXQDWXUDOQ\PREQLİDMĈFQLHSHZQRĤþVHPDQW\Fz- QĈ VĈGX $OH PRİQD WHİ ]DXZDİ\þ İH SUREOHP SUDZG]LZRĤFL VĈGyZ XRJyl- QLRQ\FKMHVWSUREOHPHPPQLHMV]HMZDJLSRQLHZDİWDNLFKZWHRULL]DU]ĈG]a- QLD QLH PD )RUPXãRZDQH Z OLWHUDWXU]H SU]HGPLRWX ]GDQLD VWDQRZLĈ VĈG\

SR]LRPXU]DGNRSU]H]FRãDWZRMHVIDOV\ILNRZDþLGRĤþWUXGQRREURQLþ

z SRPRFĈMDNLHMĤWHRULLad hoc.

1DMZDİQLHMV]\PVWZLHUG]HQLHPZ\QLNDMĈF\P]SU]HGVWDZLRQHJRZ\Zo- GXMHVW]GDQLHİHİDGQHVĈG\SR]LRPXQLİV]HJRQLHVWDQRZLĈX]DVDGQLHQLD

GOD VĈGyZ So]LRPX Z\İV]HJR 6WĈG Z\QLND İH ZV]HONLH SUyE\ XRJyOQLHę

SR]LRPXZ\İV]HJRPRİOLZHVĈGRZ\ZLHG]HQLDQDGURG]HZQLRVNRZDQLHLn- GXNF\MQHJRRGNWyUHJRZQDXNDFKR]DU]ĈG]DQLXXFLHFVLčQLHGD⁸. Oznacza WR UyZQRF]HĤQLH İH SRSSHURZVNL IDOV\ILNDFMRQL]P¹⁶ ma ograniczone zasto- sowanie w ustalaQLXSUDZG]LZRĤFLVĈGXZQDXNDFKVSRãHF]Q\FK

15 Lakoff, G., Johnson M., Metaphors We Live By, Chicago, University of Chicago Press, 1980.

16 Popper K. R., Logika odkrycia naukowego, Warszawa, Fundacja Aletheia, 2002.

2. K

:QLRVNRZDQLHZSUREOHPDW\FH]DU]ĈG]DQLD EDUG]RF]čVWRQLHMHVW SUo- ZDG]RQH]JRGQLH]UHJXãDPLPHWRGRORJLLQDXNRZHMFRZLĈİHVLč]H]QDF]Ĉ

F\PXG]LDãHPVXELHNW\ZL]PXVĈGyZRUD]EUDNLHPUzetelnych podstaw epi- stemologicznych^2,3,8. Z drugiej strony znaczna grupa badaczy kwestionuje VHQV EDGDQLD SUDZG]LZRĤFi sĈGyZ Z QDXNDFK VSRãHF]Q\FK ]ZUDFDMĈF VLč

ku pozycjom feyearabendowskiego anything goes¹⁷ RUD] PLčNNLP XMčFLRP

KXPDQLVW\F]Q\PSUHIHUXMĈF\PRSLV\LPHWDIRU\F]QHXMčFLDOLWHUDFNLHGRĤþ

QLHVNUčSRZDQLH QDGXİ\ZDMĈF RNUHĤOHę RUD] PRGeli nauk przyrodniczych⁶. 3RGREQLHNZHVWLDGHPDUNDFMLQLHVWDQRZL]DJDGQLHQLDR]QDF]ĈFHMLVWRWQo- ĤFLGODQDXNR]DU]ĈG]DQLXSRQLHZDİQLHV]XNDVLčZQLFKJãčELZ\MDĤQLHę¹¹ oraz teorii wyMDĤQLDMĈF\FKSRSU]HVWDMĈFQDRSLVLHSU]HGPLRWXRUD]WHRULDFK

SU]HGVWDZLDMĈF\FK SRWZLHUG]DQ\FK QDMF]čĤFLHM SU]H] VNRęF]RQĈ OLF]Eč

VSU]\MDMĈF\FK SU]\SDGNyZ 7R MHVW MHGQĈ ] SU]\F]\Q VãDERĤFL HSLVWHPROo- JLF]QHMQDXNR]DU]ĈG]DQLXRUD]]ãHJRRGELRUXSURGXNWyZ teorii przez prak- W\NyZ %UDN WHRULL QRPRORJLF]Q\FK L PRFQ\FK ]GDę ED]RZ\FK QDXN R ]a- U]ĈG]DQLX SRZRGXMH UyZQLHİ Z\VWčSRZDQLH ]DSyĮQLHQLD Z\MDĤQLDMĈFHJR

w stosunku do obserwacji.

1D W\P WOH NRQLHF]Q\P VWDMH VLč ]DSURSRQRZDQLH MDNLHJRĤ UR]ZLĈ]DQLD

konceptualQHJR XPRİOLZLDMĈFHJR NRPSURPLV KHXU\VW\F]Q\ Z QDXNDFK

o ]DU]ĈG]DQLX:SLHUZV]HMNROHMQRĤFLQDOHİ\]DVWDQRZLþVLčQDGRJUDQLF]e- QLDPLVWRVRZDOQRĤFLPeWRGGHGXNFMLMDNRİHWHRULD]DU]ĈG]DQLDQLHRIHUXMH

VSyMQHJR XNãDGX VĈGyZ SUDZG]LZ\FK XPRİOLZLDMĈF\FK EH]JUDQLF]QĈ Ge- GXNFMč1DOHİ\SU]HGVWDZLþZDUXQNLVWRVRZDOQRĤFLGRZRG]ĈFSU]\QDMPQLHM

İHQLHGDVLčXGRZRGQLþ]GDQLDSUDZG]iZHJRLMHJR]DSU]HF]HQLDZ\FKRG]ĈF

]]DãRİHęX]QDQ\FK]D]GDQLDSUDZG]LZH-HVWWREDUG]RNãRSRWOLZHZREHF

istnienia szeregu sprzeF]QRĤFLQDSR]LRPLHDQW\QRPLL^18,19.

-HİHOLLVWQLHMĈWDNLH]GDQLDDQDXNLR]DU]ĈG]DQLXQLHSRWUDILĈRNUHĤOLþ

Z VSRVyE MHGQR]QDF]Q\ LFK SUDZG]LZRĤFL ZV]HOND GHGXNFMD VWDMH VLč QLe- uprawniona. $ ]DWHP NRQLHF]QH MHVW RNUHĤOHQLH SUREOHPyZ GRZRGOLZ\FK

dedukcyjnLHZ\ND]XMĈFİHQLHPRİQDZREUčELH]ELRUXLFK]GDęED]RZ\FK

Z\ND]DþQLHVSyMQRĤFL$WRPoİHVLčRND]DþQLHZ\NRQDOQH]SRZRGXVãDEHM

i niekompletnej bazy. W dodatku konieczne jest uzasadnienie kwestii: czy logika rozmyta, stosowana powszechnie we wnioskowaniu, prowadzi do prawdy dedukcyjnej?

1D V]F]čĤFLH ZLčNV]RĤþ SUREOHPyZ QDXN R ]DU]ĈG]DQLX SROHJD QD Eu- GRZDQLXXRJyOQLHęLQGXNF\MQ\FKSURZDG]ĈF\FKGRVWDZLDQLDKLSRWH]LLFK

XZLDU\JRGQLDQLD ]JRGQLH ] FDUQDSRZVNĈ PHWRGRORJLĈ ZHU\ILNDFMRQL]PX²⁰. W RGUyİQLHQLu od dedukFML LQGXNFMD SR]ZDOD Z\ZLHĤþ EUDNXMĈFH HOHPHQW\

WHRULL WDN MDN PD WR PLHMVFH Z HNVWUDSRODFML F]\ WHİ SURJQR]RZDQLX 6WĈG

GREUD KHXU\VW\ND LQGXNF\MQD SURZDG]ĈFD GR XNãDGX ]GDę VSyMQ\FK URz-

17 Feyerabend P.K., Przeciw Metodzie:URFãDZ6LHGPLRUyJ9HUVR1/%/WG

18 De Wit B., Meyer R., Synteza strategii, Warszawa: PWE, 2007.

19 Raynor M. E., Paradoks strategii, Warszawa, Wydawnictwo Studio EMKA, 2008.

20 Carnap R., An Introduction to the Philosophy of Science, New York, Dover Publications Inc., 1995.

EXGRZXMH ZLHG]č R ]DU]ĈG]DQLX L SR]ZDOD XRJyOQLDþ LVWQLHMĈFH WHRULH FR

SRWHP QD GURG]H GHGXNFML PRİH ]RVWDþ SRWZLHUG]RQH R LOH GRVWčSQ\FK Eč

G]LH Z\VWDUF]DMĈFD LORĤþ ĤZLDGHFWZ XSUDZQLDMĈF\FK ZQLRVNRZDQLH 0HWRGD

LQGXNF\MQD MHVW FKDUDNWHU\VW\F]QĈ PHWRGĈ ZQLRVNRZDQLD GOD QDXN HNVSe- rymentalnych. K. 3RSSHU SLVDã Å«] ORJLF]QHJR SXQNWX ZLG]HQLD ZFDOH QLH

MHVWRF]\ZLVWHF]\XSUDZQLRQHMHVWZQLRVNRZDQLHSURZDG]ĈFHRG]GDęMHd- QRVWNRZ\FKGR ]GDę XQLZHUVDlQ\FK NDİG\ ZQLRVHNGRNWyUHJRGRMG]LHVLč

QD WHM GURG]H ]DZV]H PRİH RND]Dþ VLčIDãV]\Z\ EH] Z]JOčGX QD WR Z LOX Z\SDGNDFK ]DREVHUZRZDOLĤP\ ELDãH ãDEčG]LH ZQLRVHN İH ZV]\VWNLH ãDEč

G]LH VĈ ELDãH SR]RVWDQLH QLHSUDZRPRFQ\µ $ WR R]QDF]D İH QLHSHZQRĤþ

KHXU\VW\NLLQGXNF\MQHMPDFKDUDNWHUHSLVWHPRORJLF]Q\LQLHGDVLčMHMXVu- QĈþZİDGHQVSRVyE7U]HEDVRELH]GDZDþ]WHJRVSUDZčLSRV]XNLZDþPRc- Q\FKĤZLDGHFWZSRWZLHUG]DMĈF\FKKLSRWH]čLQGXNF\MQĈ6WXGLXPSU]\SDGNX

PRİHVWDQRZLþĤZLDGHFWZRDOHQLHGRZyG SUDZG]LZRĤFL VĈGXRF]\PF]č

VWR]DSRPLQDMĈEDGDF]HQDXNVSRãHF]Q\FKSU]\SLVXMĈFVXELHNW\ZQLHZ\Vo- kie uwiarygodnienie PDãHMOLF]ELHSU]\SDGNyZ

:UR]XPRZDQLXGRW\F]ĈF\PSUREOHPyZ]DU]ĈG]DQLDZ\QLNDQLHGHGXk- F\MQH PD EDUG]R RJUDQLF]RQH ]DVWRVRZDQLH -HİHOL MHGQDN SU]\MPLHP\ Rd- ZURWQĈ ORJLNč SRVWčSRZDQLD W]Q PDP\ SHZLHQ IDNW L VWDUDP\ VLč ]QDOHĮþ

najbardziej prawdopoGREQĈ SU]\F]\Qč MHJR ]DLVWQLHQLD WR PD WR LVWRWQH

]QDF]HQLHXPRİOLZLDMĈFHGRFKRG]HQLDGRKLSRWH]7DNDKHXU\VW\NDSRFKo- G]ĈFDRG&63HLUFH·DQD]ZDQDMHVWUR]XPRZDQLHPDEGXNF\MQ\P²¹. Wyko- rzystanie kombinacji heurystycznej abdukcja, hipoteza, indukcja stanowi QDMEDUG]LHMSRİĈGDQ\W\SZQLRVNRZDQLDSURZDG]ĈF\GRGREU]HXZDUXQNo- ZDQ\FKXRJyOQLHę

: W\P NRQWHNĤFLH ]DSURSRQRZDQD QD U\V  NRQFHSFMD NRPSURPLVX

KHXU\VW\F]QHJRRGSRZLDGDLGHLSDUDG\JPDWXQDXNRZHJR]DFKRZXMĈFMHd- QDNVSRVyEUR]XPRZDQLDGRVWRVRZDQ\GR SRWU]HEQDXNVSRãHF]Q\FK7\P

VDP\PGRSXV]F]DRQ]DUyZQRVWRVRZDOQRĤþORJLNLUR]P\WHMSUREDELOLVW\Fz- QHM RUD] EXGRZDQLD ZLHG]\ RSDUWHM QD ZHU\ILNDFMRQL]PLH 'RSXV]F]D Uyw- QLHİVWRVRZDQLHGHPDUNDFMLZRVãDELRQHMZHUVMLGRSR]LRPXGHPDUNDFMLVe- OHNFMRQXMĈFHM²². &\WXMĈF 0 6KOLFND >«: Z\QLNX RVWDWHF]QHM DQDOL]\ VĈG\

QDXNRZHRND]XMĈVLčE\þMHG\QLHKLSRWH]DPLSUDZG]LZRĤþLFKQLHMHVWDEVo- OXWQLH ]DJZDUDQWRZDQD 0XVLP\ E\þ ]DGRZROHQL MHĤOL LFK SUDZGRSRGRELHę

VWZR SU]\MPXMH V]F]HJyOQLH Z\VRNĈ ZDUWRĤþ]¹¹. Dlatego logika probabili- VW\F]QD RIHUXMĈFD NU\WHULD SUDZG\ Z IRUPLH ÅSUDZGRSRGREQH QD SR]LRPLH

95 µ DOH DXWRPDW\F]QLH IDãV]\ZH Z  %) stanowi pragmatyczny kompro- PLV L VDQNFMRQXMH UR]P\FLH GHPDUNDF\MQH 6WĈG Z\QLND PRİOLZRĤþ EXGo- ZDQLDSUDZG\DNFHSWRZDOQHMZGDQ\PF]DVLHLNRQWHNĤFLHMDNRPDNVLPXP

WHJRFRUDFMRQDOQLHRVLĈJDOQH1LHR]QDF]DWRMHGQDNİHJG]LHW\ONRMHVWWR

PRİOLZH QLH QDOHİ\ SRV]XNLZDþ IDOV\ILNDFML Z SRSSHURZVNLP VHQVLH :yw- F]DVPRİQDGRMĤþGRSUDZGHSLVWHPLF]Q\FKNWyUHQDSR]LRPLHRSHUDF\MQ\P

]DU]ĈG]DQLDPDMĈV]F]HJyOQH]QDF]enie.

21 Magnani L., Abduction, Reason and Science. Process of Discovery and Explanation, New York, Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2001.

22 Gospodarek T., Representative Management as a Rational Research Program In Kuhn- Lakatos-Laudan Sense, Int. J of Economics and Business Research, vol. 1 No. 4, 2009, 409 ² 421.

Rysunek 1. Schemat metodologiczny kompromisu heurystycznego w naukach o zaU]ĈG]DQLX>RSUZãDVQH@

3. K

?

Akceptowalna teoria jesW]EXGRZDQD]XNãDGX]GDęVWDQRZLĈF\FKVĈG\

Z\ãĈFznie prawdziwe na temat opisywanego przedmiotu teorii (w danym F]DVLH L NRQWHNĤFLH -HGQDN SUDZGD NDİGHJR ] W\FK VĈGyZ RGQRVL VLč Zy- ãĈF]QLHGRGDQHMWHRULL3LVDã3)H\HUDEHQG>1LHPDWDNLHMWHRULLNWyUDE\ãa- by zgodna ze wszystkim faktami ze swej dziedziny, a jednak to nie zawsze WHRULD MHVW WHPX ZLQQD )DNW\ VĈ XVWDQawiane przez dawniejsze ideologie, a ]DLVWQLHQLH NRQIOLNWX PLčG]\ IDNWDPL D WHRULĈ PRİH ĤZLDGF]\þ R SRVWč

pie]¹⁷. :QDXFH]DZV]HLVWQLHMĈWHRULHNRQNXUHQF\MQH'ODWHJRWRVDPR]Ga- QLHPRİHE\þ SUDZG]LZHZ RGQLHVLHQLXGRMHGQHM] WHRULLDIDãV]\ZHZRd- QLHVLHQLX GR LQQHM &]\ Z QDXNDFK R ]DU]ĈG]DQLX G\VSRQXMHP\ WHRULDPL

czy raczej koncepcjami? Warto ]DVWDQRZLþVLčQDGSRMčFLHP]QDF]HQLDÅWHo- ULDµ6WRVXMĈFXMčFLHHSLVWHPRORJLF]QHWHRULDEčG]LHVWDQRZLþRSLVSHZQHJR

E\WXDEVWUDNF\MQHJR6WĈGZ\QLNDQDVWčSXMĈFHVIRUPXãRZDQLHZa racjonal- Q\SU]\MPLHP\WHQRSLVNWyU\SU]\GDQ\P]ELRU]HĤZLDGHFWZF]DVXELHİĈFe- JRWVWDQRZL]ELyUKLSRWH]^+` ZVWRVXQNXGRNWyU\FKPRİHP\ ZQLRVNRZDþ

Z QDMOHSV]\P ]DP\ĤOH İH VĈ RQH SUDZG]LZH L ZHU\ILNRZDOQH HNVSHU\PHn- WDOQLH D SU]\ W\P EčGĈ QDMOHSLHM VNRUeORZDQH ]H ]ELRUHP W\FK ĤZLDGHFWZ⁸. 3RZ\İV]H]GDQLHNRQVW\WXXMHGĈİQRĤþGRSUDZG\GDQHMWHRULLRLOHEčG]LHP\

EXGRZDþ Z\VWDUF]DMĈFR GREUH ĤZLDGHFWZD SRWZLHUG]DMĈFH :HGãXJ 'XKe- ma²³ >«.DİGD WHRULD EčG]LH VNãDGDãD VLč ] GZyFK F]čĤFL ÅSU]HGVWDZLDMĈ

FHMµNWyra zawiera prawa eksperymentDOQHLÅZ\MDĤQLDMĈFHMµNWyUD]PLHU]D

GR XFKZ\FHQLD U]HF]\ZLVWRĤFL Z IRUPLH ĤFLVã\FK SUDZ .LHG\ MHGQD WHRULD

zostaje wyparWD SU]H] GUXJĈ QD SR]LRPLH ÅSU]HGVWDZLDMĈF\Pµ ]DFKRZDQD

MHVWQLHPDOFLĈJãRĤþRSLVXQDWRPLDVWZF]čĤFLÅZ\MDĤQLDMĈFHMµREVHUZRZDQD

jHVW VNUDMQD QLHFLĈJãRĤþ >«@ :V]\VWNR FR MHVW GREUH Z WHRULL ]QDMGXMH VLč

w MHM F]čĤFL SU]HGVWDZLDMĈFHM >«@ = GUXJLHM VWURQ\ FRNROZLHN MHVW IDãV]\ZH

w WHRULL]QDMGXMHVLčSU]HGH ZV]\VWNLP Z MHMF]čĤFL Z\MDĤQLDMĈFHM@ Oznacza WR İĈGDQLH Z\ãĈF]QLH RSLVRZRĤci dla wiarygodnej teorii i odrzucenie praw- G]LZRĤFLKHXU\VW\NLLPHWDIL]\F]Q\FKSU]HZLG\ZDę7\PEDUG]LHMİHREVHr- ZDFMHSURZDG]ĈGRQDVWčSXMĈF\FKXRJyOQLHę

x QLH LVWQLHMH MHGQD XQLZHUVDOQD RUJDQL]DFMD VDW\VIDNFMRQXMĈFD ZV]\Vt- kich jej interesariuszy,

x nie LVWQLHMH MHGHQ XQLZHUVDOQ\ VSRVyE X]\VNDQLD Z\QLNX Z ]DU]ĈG]a- niu organi]DFMĈ

x QLHLVWQLHMHMHGHQXQLZHUVDOQ\RSLVIRUPDOQ\V\VWHPX]DU]ĈG]DQHJR

6WĈGSRV]XNLZDQLHMHGQHMWHRULL GODZV]\VWNLFK SU]\SDGNyZZ\GDMHVLč

E\þ ]DJDGQLHQLHP QLHZ\NRQDOQ\P 7U]HED V]XNDþ WHRULL F]ĈVWNRZ\FK L Zy- SUDFRZDþNUyterium wyboru lepszej, RZ\İV]HMPRF\Z\MDĤQLDMĈFHM$OHFRWR

]QDF]\SRUyZQDþGZLHWHRULH"=DNãDGDP\, İHNROHMQ\FLĈJSRUyZQ\ZDQ\FK

WHRULLSRVLDGDZãDVQRĤþǗQSZ\MDĤQLDMĈFĈSRWU]HE\SUDFRZQLNDZPQLHj-

23 Watkins J., s. 52.

szym lub ZLčNV]\P VWRSQLX - :DWNLQV SLVDã²⁴ >«=DãyİP\ İH ]RVWDãR Qa- GDQH ]QDF]HQLH WZLHUG]HQLX Å7HRULD 7j MHVW EDUG]LHM Ǘ QLİ WHRULD 7iµ DOH İH

QLH LVWQLHMH SU]\ W\P İDGQD PRİOLZRĤþ RFHQ\ SUDZG]LZRĤFL OXE IDãV]\ZRĤFL

WHJRWZLHUG]HQLD:yZF]DVFHO]PLHU]DQLDNX WHRULLQDMEDUG]LHMǗE\ãE\ Zy- NRQDOQ\ JG\E\ FLĈJ WHRULL 71,T2,T3« ]PLHU]Dã Z NLHUXQNX Ǘ 7\OH İH PDMĈF

nadzieMč İH WDN MHVW ² PRİHP\ UyZQLHİ REDZLDþ VLč İH WDN QLH MHVW]. 6WĈG

istnienie uniwersalnej teorii zarzĈdzania wymaga ustalenia i zdefiniowania niHW\ONRZãDVQRĤFLǗ, DOHUyZQLHİVNRnVWUXRZDQLDNU\WHULXPÅFRWR]QDF]\

EDUG]LHMǗµ0RİQD]DWHPRF]HNLZDþİHZRNUHĤORQ\PRNUHVLHF]DVXLNRn- WHNĤFLHNLONDWHRULLQDUD]EčG]LHGDZDþ]DGRZDODMĈFHUH]XOWDW\3U]\NãDGHP

PRİH E\þ WHRULD (5* $OGHUIHUD²⁵, jako podteoria teorii Maslowa²⁶. Ale naj- EDUG]LHM VSHNWDNXODUQĈ REVHUZDFMĈ Z REV]DU]H ]DU]ĈG]DQLD MHVW IDNW İH

RNUHĤORQ\ Z\QLN HNRQRPLF]Q\ PRİQD RVLĈJQĈþ QD ZLHOH VSRVREyZ Z\No- U]\VWXMĈF UyİQH ZãDVQRĤFL XNãDGX JHQHUXMĈFHJR ZDUWRĤþ 6WĈG Z\QLND İH

LVWQLHMHRJyOQDWHRULD]DU]ĈG]DQLDZNWyUHMPRİQDZ\UyİQLþV]HUHJSRGWHRULL

RUyZQRZDİQHMPRF\F]ĈVWNRZ\FK Z\MDĤQLHęL Z\İV]\PSR]LRPLHVSyMQRĤFL

QLİWHRULDRJyOQD6\VWHP]GDęED]RZ\FKRJyOQHMWHRULL]DU]ĈG]DQLDQLHMHVW

VSyMQ\ MDN UyZQLHİ QLH MHVW ]XSHãQ\ GODWHJR Noniecznym jest wyselekcjono- ZDQLH WHRULL VSyMQ\FK NWyU\FK DJUHJDFMD XPRİOLZL KHXU\VW\Nč Z\VRFH

uprawdopodobnioQĈ

-DNLH ]DWHP FHOH PRİQD SRVWDZLþ DNFHSWRZDOQHM WHRULL ]DU]ĈG]DQLD"

:\GDMH VLč UDFMRQDOQ\P İHE\ GRVWDUF]DãD SRİĈGDQHM ZLHG]\ SUDNW\F]QHM

VSHãQLDMĈFHM QDVWčSuMĈFH NU\WHULD SUDJPDW\F]QH VSyMQRĤFL GRVWčSQRĤFL

ZVSDUFLDGHF\]MLLZ\ERUyZEH]VWURQQRĤFL]EOLİHQLDGRSUDZG\VNXWHF]QHM

SUHG\NFML1LHVWHW\WDNLNRQVWUXNWMHVWSHZQ\PLGHDãHPXWRSLMQ\PGRNWy

UHJRQDOHİ\]PLHU]DþDOHQLHGDVLčJRRVLĈJQĈþ&]\Z]ZLĈ]NX]W\PQDOe- İ\IRUPXãRZDþRJyOQĈWHRULč]DU]ĈG]DQLD"1LHGDVLčQDWRS\WDQLHRGSRZLe- G]LHþZVSRVyEMHGQR]QDF]Q\-HİHOLMHVWWRZ\]ZDQLHGĈİHQLDGRLGHDãX%a- cona-Kartezjusza ustalenia optymalnego celu teorii, to nDOHİ\EXGRZDþFLĈ

gi tHRULLRFRUD]ZLčNV]HMPRF\REMDĤQLDMĈFHMLSUyERZDþMHVNOHMDþZXNãDG\

wieloparadygmatyczne.

4. C

?

3UREOHPSUDZG\SURJQRVW\F]QHMZLĈİHVLč]]DãRİHQLHPİHGDQHELHİĈFH

RUD]SU]HV]ãHXSUDZQLDMĈGRZ\SRZLDGDQLDVĈGyZRSU]\V]ãRĤFL,PEDUG]LHM

potwierG]DOQH KLSRWH]\ F]DVX WHUDĮQLHMV]HJR VWDQRZLĈ SRGVWDZč SURJQR]\

i LP ZLčFHM ĤZLDGHFWZ SU]\V]ã\FK ]GDU]Hę PRİQD SU]HGVWDZLþ Z VWRVXQNX

do hipotez prognostycznych, tym bardziej prawdopodobna jest ich Xİ\WHFz- QRĤþ L RF]HNLZDQH ZDUWRĤFL NZDQW\ILNDWRUyZ IXQNFML FHOX $OH F]\ WR MXİ

PRİQDX]QDþ]D]EOLİHQLHGRSUDZG\" 0RGHOSU]\V]ã\FK]DFKRZDęSRGPLRWX

24 Watkins J., s. 29.

25 Alderfer C. P., An Empirical Test of a New Theory of Human Needs, Organizational Behaviour and Human Performance, 4(2), (1969), 142²175.

26 Maslow A. H., A Theory of Human Motivation, Psychological Review, 50(4), 1940, 370²396).

proJQR]\ MHVW ZHU\ILNRZDOQ\ SR F]DVLH W VWDQRZLĈF\P KRU\]RQW F]DVRZ\

SU]HZLG\ZDę3RF]DVLHWREVHUZDWRU PRİHGRNRQDþSRPLDUXNZDQW\ILNDWo- UyZLVIDOV\ILNRZDþEĈGĮSU]\MĈþ]DSRWZLHUG]RQHZQLRVNRZDQLDRUD]KLSo- WH]\SRVWDZLRQHZSU]HV]ãRĤFLMDNRZLHG]čXSUDZGRSRGREQLRQĈ]DSRPRFĈ

GRVWčSQ\FKPXĤZLDGHFWZZFKZLOLSRPLDUX:WHQVSRVyESURJQR]DPRİH

RVLĈJQĈþRNUHĤORQ\SR]LRPSUDZG\PLHU]DOQHMSRF]DVLHW1LHVWHW\ZFKZLOL

t0 MHMIRUPXãRZDQLDPLHOLĤP\GRF]\QLHQLD]HĤZLDWHP$DZFKZLOLSRPLDUX

SRF]DVLHWMXİ] LQQ\PĤZLDWHP %:UD]]H]PLDQĈ SRUyZQ\ZDQ\FKNRn- WHNVWyZ $ RUD] % PRİH GRMĤþ GR ]PLDQ Z REUčELH Ĥwiadectw i tym samym ]DãRİRQH ceteris paribus QLH]PLHQQLF]RĤFL NU\WHULyZ SRUyZQDę PRİH QLH

E\þ SUDZG]LZH 1LHZ\NOXF]DWRMHGQDNZ\VWčSRZDQLD SUDZG\ZDUXQNRZHM

GODSURJQR]\LRVLĈJQLčFLDSRF]DVLHWSUDZG\Z\VRNRSUDZGRSRGREQHMDk- FHSWRZDOQHM 6WĈG PRİQD Z\ZRG]Lþ UDFMRQDOQĈ SURJQR]č NWyUĈ PRİQD Qa- ]ZDþÅSURJQR]ĈQDXNRZĈµ²⁷.

3URJQR]DQDXNRZDGĈİ\GRXGRZRGQLRQHMSUDZG\RVWDQLHXNãDGX;SR

F]DVLHWD]ELyUKLSRWH]^6` ZFKZLOLMHMIRUPXãRZDQLDW0 jest zbiorem prawd wysoko prawdopodobnych i weryfikowalnych SU]H] ]ELyU GRVWčSQ\FK

w chwili t0 RUD] SR F]DVLH W ĤZLDGHFWZ ^(` SU]\ F]\P ]ELyU KLSRWH] SURJQo- VW\F]Q\FK^6`MHVWXNãDGHPSUDZGZDUXQNRZ\FKLPRİOLZ\FKMHİHOL

x MHVWZHZQčWU]QLHVSyMQ\

x MHVW ]JRGQ\ ] SHZQ\P QLHSXVW\P ]ELRUHP ĤZLDGHFWZ ^(` GRVWčSQ\FK

w chwili t0 LSRF]DVLHWVãDER]PLHQQ\FKZF]DVLH

x QLHVĈ]QDQHİDGQHVSU]HF]QRĤFLZHZQĈWU]^6`RUD]SRPLčG]\6DĤZLa- GHFWZHP(ZFKZLOLIRUPXãRZDQLDVWUDWHJLLW0 .

7DN XZDUXQNRZDQD KHXU\VW\ND SURJQRVW\F]QD PRİH E\þ X]QDþ ]D

SUDZGčPRİOLZĈL DNFHSWRZDOQĈZGDQ\PNRQWHNĤFLH:V]HONLHLQQHUR]u- PLHQLH SUDZG\ SURJQRVW\F]QHM Z\PDJD SHãQHM DQDOL]\ HSLVWHPRORJLF]QHM

RUD]SU]\MčFLDVWRVRZQHMSR]\FMLZQLRVNRZDQLDGHILQLFML SUDZG\RUD]IXQk- FMLFHOXXPRİOLZLDMĈFHMZHU\ILNDFMčZF]DVLH$OHMHİHOLXGDQDSURJQR]DPRİH

]RVWDþ X]QDQD ]D VĈG DNFHSWRZDOQLH SUDZG]LZ\ WR R]QDF]D İH PXVLDãD

LVWQLHþ MDNDNROZLHN WHRULD SRVLDGDMĈFH FHFK\ Z\MDĤQLDMĈFH QD SRGVWDZLH

NWyUHMZ\ZLHG]LRQRKLSRWH]\VSUDZG]DOQHSRF]DVLHW6SHãQLRQRW\PVDP\P

warunek predykcji zbioru teorii zastosowanego przy konstrukcji prognozy.

7RSR]ZDODQD SRVWDZLHQLHSUREOHPX DEGXNF\MQHJRMDNGRWHJRGRV]ãR İH

X]\VNDQR SUDZLGãRZ\ REUD] UR]ZRMX Z F]DVLH SU]HGPLRWX SURJQR]\" 3LVDã

N. %RKU>«3U]HZLG\ZDQLH MHVWEDUG]R WUXGQHV]F]HJyOQLH MHĤOLLG]LHRSU]y- V]ãRĤþ]. 'ODWHJR MHGQ\P ] GHV\JQDWyZ LVWQLHQLD GREUHM WHRULL ]DU]ĈG]DQLD

MHVWPRİOLZRĤþZ\JHQHURZDQLDXİ\WHF]QHMLVSUDZG]DOQHMSURJQR]\1LHVWHW\

QDV]D ZLHG]D MHVW GRVNRQDãD a posteriori 3RWUDILP\ GRVNRQDOH X]DVDGQLþ

KLVWRU\F]QH ]PLDQ\ FHQ ZDORUyZ QD JLHãG]LH²⁸, ale przewidywanie na pod- VWDZLH ELHİĈF\FK LQIRUPDFML NXUVyZ JLHãGRZ\FK NROHMQHJR GQLD PRİH VNRę

27 Gospodarek T., 6WUDWHJLD MDNR VWUXNWXUD QDXNRZD ]DU]ĈG]DQLD >LQ@ 5 .UXSVNL UHG ÅZarzĈ

dzanie strategiczne. Strategie organizacji 3UDFH 1DXNRZH :DãEU]\VNLHM :\İV]HM 6]NRã\ =a- U]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL6HU=DU]ĈG]DQLHSS-242.

28 Mantegna R. N., Stanley E. H., An Introduction to Econophysics: Correlations and Complexity in Finance, Cambridge University Press, Cambridge, 1999.

F]\þVLčSRGREQLHGRSU]\JRG\,1HZWRQDNWyU\ZURNXZ\SRZLHG]LDã

]QDPLHQQĈNZHVWLčÅ3RWUDILčSU]HZLG]LHþUXFK\FLDãQLHELHVNLFKDOHQLHV]a- OHęVWZDOXG]Lµ²⁹.

P

3U]HGVWDZLRQH SRJOĈG\ QD NZHVWLH SUDZG\ EXGRZ\ WHRULL RUD] UDFMo- QDOQHJRZQLRVNRZDQLDZWHRULL]DU]ĈG]DQLDZ\ZRG]ĈVLč]NRQFHSFMLILOR]RILL

nauki XX wieku. Koncepcje T. Kuhna oraz I. Lakatosa XPRİOLZLDMĈ]EXGo- ZDQLHQLHW\ONR]UčEyZSRSUDZQHMWHRULLFHFKXMĈFHMVLčVSyMQRĤFLĈDOHUyw- QLHİRSW\PDOQHJRUR]ZRMXQDXNLZW\PQDXNR]DU]ĈG]DQLX²². JeGQRF]HĤQLH

prace K. Poppera oraz R. Carnapa XJUXQWRZDã\ VWRVRZDOQRĤþORJLNL RGNUy- cia naukowego, akceptoZDOQHM Z QDXNDFK VSRãHF]Q\FK : WHQ VSRVyE So- ZVWDãSHZLHQV]NLHOHWED]RZ\ZNWyU\PRİQDZSLVDþNRQFHSFMHLWHRULHEa- GDF]\REV]DUXQDXNR]DU]ĈG]DQLX-HGQĈ]NRQFHSFMLV]NLHOHWRZ\FKZ\No- U]\VWXMĈF\FK PHWRG\ ILOR]RILL QDXNL MHVW NRQFHSFMD RQWRORJLF]QD EXGRwy teoriL ]DU]ĈG]DQLD⁸ SURZDG]ĈFD GR VSyMQHJR V\VWHPX ]GDę ED]owych oraz SUDJPDW\F]Q\FK NU\WHULyZ SUDZG]LZRĤFL VĈGX : WDNL V]NLHOHW ZSLVXMH VLč

UR]ZyMWHRULL]DU]ĈG]DQLDRGWD\ORURZVNLHJR]DU]ĈG]DQLDQDXNRZHJR poprzez NRQFHSFMH EHKDZLRUDOQH EDGDQLD RSHUDF\MQH Dİ GR DNWXDOQLH QDMEDUG]LHM

Xİ\WHF]Q\FK XMčþ ]DVRERZHJR RUD] NRQW\QJHQFML 3U]HGVWDZLHQLH UR]ZRMX

PRF\Z\MDĤQLDMĈFHMNROHMQ\FKXDNWXDOQLHęWHRULLVWDQRZLRGSRZLHGĮQDSUo- EOHPÅWHRULLEDUG]LHMǗµ

W tym NRQWHNĤFLH QDOHİ\ SU]\MĈþ İH ]JRGQLH ] LGHDãHP %DFRQD- .DUWH]MXV]D PRİOLZH MHVW GĈİHQLH GR Z\VRNRSUDZGRSRGREQHM WHRULL RJyOQHM

]DU]ĈG]DQLD -HVW WR SURFHV SURZDG]RQ\ PHWRGĈ NROHMQ\FK SU]\EOLİHę Zy- NRU]\VWXMĈF\ ZQLRVNRZDQLH UR]P\WH RUD] SUDJPDW\F]QĈ NRQFHSFMč SUDZG\

1DOHİ\ SU]\MĈþ ]D GREUĈ PRQHWč LVWQLHQLH HNOHNW\]PX PHWRGRORJLF]QHJR

SURZDG]ĈFHJRGRRVLĈJDQLDFHOyZWHPSoralnych oraz praktycznych. Jednak NRQLHF]QHMHVWSRU]ĈGNRZDQLHHSLVWHPRORJLLLEXGRZDQLHVSyMQRĤFLV\VWHPX

]GDęED]RZ\FK:WHQVSRVyEWHRULD]DU]ĈG]DQLDPRİH]EXGRZDþPRFQLHj- V]ĈOLQLčGHPDUNDF\MQĈDQLİHOLGHPDUNDFMDVHOHNFMRQXMĈFDRSDUWDQDILOWUa- FMLSUREOHPyZQDOHİĈF\FKGRZVSyOQHJRSDUDG\JPDWXOXEXNãDGXSDUDG\g- PDWyZVSU]čİRQ\FK

.LHUXQNL EDGDę NWyUH PRJĈZ\QLNDþ] QLQLHMV]HJR G\VNXUVX]ZLĈ]DQH

VĈ]RdSRZLHG]LĈQDSRVWDZLRQHZHZVWčSLH]DJDGQLHQLDFHQWUDOQHDSU]HGH

ZV]\VWNLP QD EXGRZDQLH ]ELRUX ĤZLDGHFWZ XZLDU\JRGQLHQLD KLSRWH] 5yw- QLHİ SRİĈGDQ\P NLeUXQNLHP MHVW IRUPXãRZDQLH SURJUDPyZ EDGDZF]\FK

w sensie Lakatosa^8,22, godzĈcych popperowski falsyfikacjonizm ora] UR]ZyM

nauki w sensie Kuhna, a SRQDGWRVWZRU]HQLHXNãDGyZSDUDG\JPDWyZZ]a- MHPQLH VSU]čİRQ\FK XPRİOLZLDMĈF\FK IRUPXãRZDQLH WHRULL Z\MDĤQLDMĈF\FK

29 6ãRZDWHZ\SRZLHG]LDã1HZWRQJG\VWUDFLãQDDNFMDFKILUP\6RXWK6HDW\VIXQWyZ´I can calculate the motions of heavenly bodies, but not the madness of peopleµ 0DWHPDW\F]QLH

i VWDW\VW\F]QLH DNFMH WH SRZLQQ\ SU]\QRVLþ ]\VN QLHVWHW\ QDUDVWDMĈFD EDęND VSHNXODF\MQD

PXVLDãDSčNQĈþ]ZãDV]F]DİH6RXWK6HHWUXGQLãDVLčGRVWDUF]DQLHPQLHZROQLNyZ]$IU\NLGR

6WDQyZ =MHGQRF]RQ\FK 1LHVWHW\ Z URNX  SDQLND QD JLHãG]LH VSRZRGRZDãD JZDãWRZQĈ

SU]HFHQčLSRZDİQĈVWUDWčXLQZHVWRUyZ

z zakrHVX ]DJDGQLHę ILOWURZDQ\FK SU]H] GDQ\ SURJUDP EDGDZF]\ :\GDMH

VLčUyZQLHİNRQLHF]Q\PSRGMčFLHSUyENRQIURQWDFMLUyİQ\FKKHXU\VW\NRSDr- tych na odmiennych postawach epistemologicznych w celu wyszukania XZVSyOQLRQ\FK VĈGyZ 7H VWDQRZLþ EčGĈ Z SU]\V]ãRĤFL ]Učby paradygma- WyZNDnG\GXMĈF\FKGRVIRUPXãRZDęQRZ\FKSURJUDPyZEDGDZF]\FK

L

:

[1] Alderfer C. P., An Empirical Test of a New Theory of Human Needs; Organiza- tional Behaviour and Human Performance, 4(2), (1969), 142²175.

[2] Carnap R., An Introduction to the Philosophy of Science, New York: Dover Publications Inc., 1995.

[3] De Wit B., Meyer R., Synteza strategii, Warszawa: PWE, 2007.

[4] Debreu G., Theory of Value. An Axiomatic Analysis of Economic Equilibrium, New Haven and London: Yale University Press, 1959.

[5] Feyerabend P.K., Przeciw Metodzie :URFãDZ 6LHGPLRUyJ  9HUVR1/%

Ltd. 1987).

[6] Gospodarek T., Representative Management as a Rational Research Program In Kuhn-Lakatos-Laudan Sense, Int. J of Economics and Business Research, vol. 1 No. 4, 2009, 409 ² 421.

[7] Gospodarek T., $VSHNW\]ãRİRQRĤFLLILOR]RILLQDXNLZ]DU]ĈG]DQLX, Warszawa:

PWN 2012 (w druku).

[8] Gospodarek T., 0RGHORZDQLH Z QDXNDFK R ]DU]ĈG]DQLX RSDUWH QD PHWRG]LH

SURJUDPyZ EDGDZF]\FK L IRUPDOL]PLH UHSUH]HQWDW\ZQ\P :URFãDZ :\GDw- nictwo UniwerV\WHWX(NRQRPLF]QHJRZH:URFãDZLX09.

[9] Gospodarek T., 6WUDWHJLDMDNRVWUXNWXUDQDXNRZD]DU]ĈG]DQLD, [in] R. Krup- ski red. =DU]ĈG]DQLHVWUDWHJLF]QH6WUDWHJLHRUJDQL]DFML, Prace Naukowe Waã

EU]\VNLHM:\İV]HM6]NRã\=DU]ĈG]DQLDL3U]HGVLčELRUF]RĤFL6HU =DU]ĈG]DQLH

2010, s. 215-242.

[10] Gossen H. H., Die Entwicklung der Gesetze des menschlichen Verkehrs und der daUDXVIOLH‰HQGHQ5HJHOQIUPHQVFKOLFKHV+DQGHOQ (1854).

[11] Gribbin J., 1DXNDXSURJX,,,W\VLĈFOHFLD. Warszawa: Amber, 1999, s. 11.

[12] Krupski R., Orientacja zasobowa w badaniach empirycznych. Identyfikacja KRU\]RQWX SODQRZDQLD U\QNRZ\FK L ]DVRERZ\FK ZLHONRĤFL VWUDWHJLF]Q\FK, :DãEU]\FK3UDFH1DXNRZH:DãEU]\VNLHM:\İV]HM6]NRã\=DU]ĈG]DQLDL3U]Hd- VLčELRUF]RĤFLZ:DãEU]\FKX

[13] .U]\İDQRZVNL / O podstawach kierowania organizacjami inaczej: paradyg- maty, metafory, modele, filozofia, metodologia, dylematy i trendy, Warszawa:

PWN, 1999.

[14] Lakoff, G., Johnson M., Metaphors We Live By, Chicago: University of Chica- go Press, 1980.

[15] Magnani L., Abduction, Reason and Science. Process of Discovery and Expla- nationµ1HZ<RUN.OXZer Academic/Plenum Publishers, 2001.

[16] Mantegna R. N., Stanley E. H., An Introduction to Econophysics: Correlations and Complexity in Finance, Cambridge University Press, Cambridge, 1999.

[17] Maslow A. H., A Theory of Human Motivation, Psychological Review, 50(4), 1940, 370²396).

[18] Mesjasz C., Complexity of Social Systems, Acta Phys. Polonica A., 117(4), (2010), 706-715.

[19] 2EãyM . >Z@ $ .RĮPLęVNL UHG Reaktywacja, Warszawa: Poltext, 2010, s. 125.

[20] Popper K. R., Logika odkrycia naukowego, Warszawa: Fundacja Aletheia, 2002.

[21] Raynor M. E., Paradoks strategii, Warszawa: Wydawnictwo Studio EMKA, 2008.

[22] Richardson, K.A., Lissack, M.R., On the status of boundaries, both natural and organizational: a complex systems perspective, Emergence: Complexity &

Organization vo. 3 No. 4; (2001), 32²49.

[23] Sokal A., Brickmont J., Modne bzdury. 2QDGXİ\ZDQLXSRMčþ]]DNUHVXQauk ĤFLVã\FK SU]H] SRVWPRGHUQLVW\F]Q\FK LQWHOHNWXDOLVWyZ 3UyV]\ęVNL L 6SyãND

Warszawa, 1998.

[24] Strafin P. D., Teoria gier, wyd. II, Warszawa: Wydawnictwo naukowe Scholar, 2004.

[25] 6XãNRZVNL â (SLVWHPRORJLD Z QDXNDFK R ]DU]ĈG]Dniu, Warszawa: PWE, 2005.

[26] Watkins J., Nauka a sceptycyzm, Warszawa: PWN, 1989.

S

:SUDF\SRUXV]RQRSUREOHPDW\NčSRSUDZQRĤFLUR]XPRZDQLDZREUčELH

WHRULL]DU]ĈG]DQLDWDNİHE\]JRGQLH]]DVDGDPLILOR]RILLQDXNLRVLĈJQĈþQDj- bardziej uprawdopodobnLRQH VĈG\ =DSURSRQRZDQR NRPSURPLV KHXUy- VW\F]Q\ ãĈF]ĈF\ Z\NRU]\VWDQLH DEGXNFML LQGXNFML RUD] GHGXNFML 3U]HGVWa- ZLRQRRSW\PDOQ\FHOVWDZLDQ\WHRULRPRUD]VSRVyERVLĈJDQLHSUDZG\DNFHp- towalnej. Dokonano analizy problemu przewidywania jako prawdy akcep- towalQHM RUD] SURJQR]\ MDNR ]GDQLD QDXNRZHJR =DSURSRQRZDQR PRİOLZH

NLHUXQNLEDGDę]ZLĈ]DQH]]DVWRVRZDQLHPPHWRGRORJLLILOR]RILLQDXNLZEu- GRZDQLXWHRULL]DU]ĈG]DQLD

S

The problem of correct reasoning according to philosophy of science suggestions related to theory of management for the most probable judg- ments was discussed in this paper. Heuristic compromise, where abductive, inductive and deductife inferring may be used together has been introduced and discussed. The optimum goal of management theories and methodology of achieving acceptable truth was proposed. Analysis of truth of scientific type predictions and possible research directions using philos- ophy of science methodology in the management theory were proposed.

Ewa 6WDęF]\N-Hugiet

Uniwersytet Ekonomiczny ZH:URFãDZLX

Metody eksperymentalne w badaniach ekonomicznych

W

6WDZLDQLH SUREOHPX QDXNRZHJR LPSOLNXMH NRQLHF]QRĤþ XVWDOHQLD VSo- VREXMHJRUR]ZLĈ]DQLD6WĈGSRVWXODWZ\ERUXPHWRG\QDXNRZHMUR]ZLĈ]DQLD

problemu nDXNRZHJR 0HWRGD QDXNRZD MHVW UDFMRQDOQĈ GURJĈ UR]ZLĈ]DQLD

proEOHPX:QDXNDFKR]DU]ĈG]DQLXZ\NRU]\VWXMHVLčZLHOHUyİQ\FKPHWRG

QDXNRZ\FKZW\PWDNLFKNWyUHPDMĈFKDUDNWHUXQLZHUVDOQ\0HWRGDHNs- perymentu, obserwacji czy symulacji z uwagi na wiele waloUyZ] SRZRG]e- QLHP PRİH L SRZLQQD E\þ Z\NRU]\VW\ZDQD MDNR QDXNRZD PHWRGD SURZa- G]HQLD EDGDę L UR]ZLĈ]\ZDQLD SUREOHPyZ QDXNRZ\FK Z QDXNDFK HNRQo- PLF]Q\FK D WDNİH Z QDXNDFK R ]DU]ĈG]DQLX 1LH]DOHİQLH RG VWRVRZDQHM

meWRG\QDXNRZHMNDİGHZQLRVNRZDQLHQDXNRZHSRZLQQRFKDUDNWHU\]RZDþ

VLčGRFLHNOLZRĤFLĈSUHF\]MĈZLQWHUSUHWDFMLRUD]RELHNW\ZL]PHP

1DXNL HNRQRPLF]QH NRU]\VWDMĈ ] UyİQ\FK QDXNRZ\FK PHWRG EDGDw- F]\FK0HWRGRORJLDEDGDęQDXNRZ\FKZVND]XMHQDZLHOHPRİOLZ\FKGRVWo- sowania metod w procesie prowadzenia baGDęQDXNRZ\FK1LHNWyUH] Pe- WRGVĈF]čĤFLHMZ\NRU]\VW\ZDQHZRNUHĤORQ\FKQDXNDFKLQQHU]DG]LHM3Ue- ]HQWRZDQH RSUDFRZDQLH NRQFHQWUXMH VLč Z ]DVDG]LH QD NRQILJXURZDQLX Vy- WXDFMLHNVSHU\PHQWDOQHMNWyUDSU]HGVWDZLRQDMHVW]SHVSHNW\Z\PHWRGHNs- perymentalnych. :\GDMHVLčİHWHPHWRG\EDUG]LHMFKDUDNWHU\VW\F]QHVĈGOD

QDXN ĤFLVã\FK D QLH HNRQRPLF]Q\FK : W\P RSUDFRZDQLX ]RVWDQLH SU]Hd- VWDZLRQDQLHW\ONRLVWRWDHNVSHU\PHQWXOHF]WDNİH]DNUHVZ\NRU]\VW\ZDQLD

w badaniach prowadzonych w obszarze nauk ekonomicznych. 1DMRJyOQLHM

HNVSHU\PHQW QDXNRZ\ SU]HSURZDG]DQ\ MHVW QD Åİ\Z\P RUJDQL]PLHµ SRd- czas gdy np. symulacja oznacza eksperymentowanie na modelu. Warto za- SR]QDþ VLč ] LVWRWĈ PHWRG HNVSHU\PHQWDOQ\FK DE\ ZãDĤFLZLH RFHQLþ PRİOi- ZRĤFL LFK Z\NRU]\VWDQLD Z FHOX X]\VNDnia spodziewanego wyniku nauko-

ZHJR:DUWRWDNİHPLHþĤZLDGRPRĤþRJUDQLF]HęLPRİOLZRĤFLZ\NRU]\VWDQLD

PHWRGSURZDG]HQLDEDGDęQDXNRZ\FK

1. E

: QDXFH HNVSHU\PHQW WR PHWRGD EDGDę W\SRZD GOD QDXN LQGXNF\j- Q\FK NWyUHM SRGVWDZRZĈ F]čĤFLĈ MHVW Z\ZRã\ZDQLH MDNLHJRĤ SURFHVX

OXE UHJXORZDQLH ZDUXQNyZ DE\ XPRİOLZLþ GRNãDGQLHMV]H ]EDGDQLH tego procesu.

(NVSHU\PHQWMHVWVZRLVWHJRURG]DMXREVHUZDFMĈ/HF]VDPZVRELHSRG

wieORPDZ]JOčGDPLSU]HZ\İV]DPHWRG\REVHUZDFML*ãyZQLH]WHJRZ]JOčGX

İHMHVWOHSV]ĈPHWRGĈĤFLVãHJREDGDQLD]ZLĈ]NyZSU]\F]\QRZ\FK8PRİOiwia WDNİHSR]QDZDQLH]MDZLVNQLHVSRW\NDQ\FKZQDWXUDOQ\FKZDUXQNDFK¹. Inne ZDORU\SURFHGXU\HNVSHU\PHQWDOQHMREHMPXMĈ

x PRİOLZRĤþ]DPLHU]RQHJR, SODQRZDQHJRZ\ZRãDQLD]PLDQZSã\ZDMĈF\FK

na badane zjawiska;

x PRİOLZRĤþ F]čVWHJR SRZWDU]DQLD RNUHĤORQHJR EDGDQLD SRZRGRZDQLD

]PLDQLZ\ZRãDQLDRNUHĤORQHMF]\QQRĤFLZGRZROQHMOLF]ELHZREVHUZa- FMLQLHPDWDNLHMPRİOLZRĤFL

x PRİOLZRĤþXMHGQROLFDQLDZDUXQNyZEDGDQ\FKZDUXQNyZLNRQWURORZa- nie ich;

x XPRİOLZLHQLHNUHRZDQLDZ\EUDQ\FKV\WXDFMLPDMĈF\FKZSã\ZQDSU]e- ELHJRNUHĤORQHJR]MDZLVND]DOHİQHJRRGGRZROQHMLORĤFLF]\QQLNyZ

x PRİOLZRĤþSU]HSURZDG]DQLDSRPLDUyZZLHORZ\PLDURZ\FK

x PRİOLZRĤþ]PLHU]HQLDF]čVWRWOLZRĤFLSRMDZLDQLDVLčDQDOL]RZDQych pro- FHVyZ

x VNUyFHQLHF]DVX EDGDLVSUDZG]DQLDLFKZ\QLNyZ

x X]\VNLZDQLHEDUG]LHMĤFLVãHMZLHG]\

2ERN QLHZĈWSOLZ\FK ZDORUyZ PHWRG\ HNVSHU\PHQWX PHWRGRORJRZLH

NRQVWUXXMĈ SHZQH Srzeciwwskazania w obszarze stosowania tej metody.

:ĤUyGQLFKQDSLHUZV]HPLHMVFHZ\VXZDVLčS\WDQLHRmoralne granice eks- perymentuRWRMDN GDOHNRHNVSHU\PHQWPRİHE\þSRVXQLčW\,QQ\P SU]e- ciwwskazaniem zastosowania eksperymentu jako metody naukowej jest EUDNFHORZRĤFLZ]DãRİHQLXF]\QQLNDZSURZDG]DMĈFHJR]PLDQ\.

3RQDGWR FR QDOHİ\ MHV]F]H UD] Z\UDĮQLH SRGNUHĤOLþ HNVSHU\PHQW QLH

QDGDMHVLčGREDGDQLD]MDZLVNQLHSRZWDU]DOQ\FKLSU]HV]ã\FK=DVWRVRZDQLH

HNVSHU\PHQWX ZH ZVSRPQLDQ\FK V\WXDFMDFK MHVW HZLGHQWQ\P EãčGHP Pe- WRGRORJLF]Q\P *ãyZQH ]DVWRVRZDQLH PD GR EDGDQLD SURVW\FK ]MDZLVN ELo- logiczQ\FKLVSRãHF]Q\FK

1 Stachak S. (2006), Podstawy metodologii nauk ekonomicznych.VLĈİNDL:LHG]D:DUV]DZD

s. 164.

0RİQD WDNİH ZVND]Dþ LQQH SRWHQFMDOQH EãčG\ NWyU\PL QDMF]čĤFLHM ]a- JURİRQH MHVW VWRVRZDQLH HNVSHU\PHQWX MDNR PHWRG\ EDGDę QDXNRZ\FK

:ĤUyGQLFKZDUWRSRGNUHĤOLþ²: x ZSã\ZSLHUZV]HJRSRPLDUX

x ZSã\ZF]\QQLNyZQLHNRQWURORZDQ\FK

x reakcMHUHVSRQGHQWyZ

x ZSã\ZLQVWUXPHQWXSRPLDURZHJR

x ]PLDQ\VNãDGXSUyE

x QLHZ\VWDUF]DMĈF\F]DVSRPLDUyZ

x oraz wiele innych.

-DNZ\QLND]SU]HGVWDZLRQHMSRZ\İHMG\VNXVMLHNVSHU\PHQWMHVWZDUWo- ĤFLRZĈ PHWRGĈ QDXNRZĈ NWyUD G]LčNL G]LDãDOQRĤFL PHWRGRORJyZ ]RVWDãD

zDLPSOHPHQWRZDQD GR QDXN VSRãHF]Q\FK, D WDNİH Z V]F]HJyOQRĤFL ekono- micznych. 1LHZĈWSOLZLHZ\PDJDMHGQDNRGEDGDF]DGXİHMG\VF\SOLQ\LNRn- VHNZHQFML Z SURZDG]HQLX EDGDę QDXNRZ\FK :\PDJD WDNİH VSRVWU]HJDw- F]RĤFLLXPLHMčWQRĤFLLQWHUSUHWRZDQLD]DOHİQRĤFLSU]\F]ynowych. Jest meto- GĈ NWyUĈ ZDUWR UHNRPHQGRZDþ GR SURZDG]HQLD EDGDę Z REV]DU]H ]DU]Ĉ

dzania strategicznego.

2. I

(NVSHU\PHQW NRMDU]RQ\ MHVW ]Z\NOH ] ]DVWRVRZDQLHP RNUHĤORQ\FK Ln- VWUXPHQWyZ :\REUDĮQLD SRGSRZLDGD NRQNUHWQH REUD]\ QS ODERUDtorium, w NWyU\P EDGDF] Z\NRU]\VWXMĈF RNUHĤORQH LQVWUXPHQW\ F]\ SU]HSURZDG]D

GRĤZLDGF]HQLD SURZDG]ĈFH GR X]\VNDQLD UH]XOWDWX 1DWRPLDVW ZEUHZ So- wszechnemu rozumieniu eksperymentu, eksperyment naukowy ma o wiele V]HUV]H NRQRWDFMH RUD] PRİOLZRĤFL ]DVWRVRZDQLD 7DNİH Z QDXNDFK HNRQo- micznych. Eksperyment naukowy jest powtarzalnym zabiegiem poznaw- F]\P SROHJDMĈF\P QD FHORZHM ]PLDQLH SU]H] EDGDF]D Z\EUDQ\FK F]\QQi- NyZSU]\UyZQRF]HVQHMNRQWUROLSR]RVWDã\FKF]\QQLNyZZ\NRQDQ\PZ celu Z\ZRãDQLDOXEXVWDOHQLDZLHONRĤFLVNXWNyZGRNRQDQHM]PLDQ\³. Co niezwy- NOHLVWRWQHMHVWPHWRGĈVWRVRZDQĈGODX]\VNDQLDZLHG]\IDNWXDOQHM

Eksperyment naukowy polega na wprowadzeniu przez badacza zapla- QRZDQHM]PLDQ\MHGQHJRF]\QQLNDOXEJUXS\F]\QQLNyZZEDGDQ\PSURFe- sie, przy jednoczeVQ\P PRQLWRULQJX SR]RVWDã\FK F]\QQLNyZ (NVSHU\PHQW

PD QD FHOX X]\VNDQLH RGSRZLHG]L QD S\WDQLH GRW\F]ĈFH VNXWNyZ ZSURZa- dzonej zmiany.

2 Kaczmarczyk S. (2002), Badania marketingowe. Metody i Techniki, PWE Warszawa, s. 235- 238.

3 Stachak S. (2006), Podstawy metodologii nauk ekonomicznych.VLĈİNDL:LHG]D:arszawa, s. 163.

Eksperyment naukowy, FRZDUWRSRGNUHĤOLþ]QDMGXMHV]F]HJyOQH]DVWo- VRZDQLH SU]\EDGDQLX]MDZLVN SRZWDU]DMĈF\FKVLčZZDUXnkach przynajm- QLHMF]čĤFLRZRWDNLFKVDP\FK 2]QDF]DWRİHQLHPDPRİOLZRĤFLSURZDG]e- nia eksperymentu nad zjawiskami indywidualnymi i niepowtarzalnymi.

Eksperyment jako metoda badawcza polega na celowym wprowadzaniu do procesu poznania naukowego czynnika, NWyU\ MHVW F]\QQLNLHP HNVSHUy- PHQWDOQ\P]PLHQQĈQLH]DOHİQĈ 2EVHUZRZDQH]PLDQ\MDNLHSRZVWDMĈSRG

ZSã\ZHP ZSURZDG]DQHJR F]\QQLND HNVSHU\PHQWDOQHJR VWDQRZLĈ ]PLHQQH

]DOHİQHERVĈRQH]DOHİQHGR]PLHQQHMQLH]DOHİQHMHNVSHU\PHQWDOQHM Po- miarowi poddawaQHVĈ]PLHQQH]DOHİQH.RQWURORZDQLHHNVSHU\PHQWXPRİ

OLZH VWDMH VLč JG\ Z\VWčSXMH ]DOHİQRĤþ SU]\F]\QRZR-VNXWNRZD PLčG]\

zmiennymi. ZPLHQQ\PL QLH]DOHİQ\PL F]\OL FDãNRZLFLH SR]RVWDMĈF\PL ]DOHİ

nymi od eksperymentatora oraz zmiennymi ]DOHİQ\PL NWyU\PL VĈ ]Piany, EčGĈFH Z\QLNLHP RGG]LDã\ZDQLD F]\QQLNyZ HNVperymentalnych. Podstawo- ZĈ]DVDGĈVWRVRZDQLDPHWRG\HNVSHU\PHQWXMHVW]PLDQDW\ONRMHGQHJRZa- UXQNX]PLHQQHMVNãDGDMĈFHMVLčQD]MDZLVNR3R]RVWDãHPXV]ĈSR]RVWDþEH]

]PLDQ DE\ PRİQD E\ãR ]LGHQW\ILNRZDþ ]ZLĈ]HN SU]\F]\QRZ\ PLčG]\ WĈ

]PLHQQĈ D NV]WDãWRZDQLHP VLč ]MDZLVND -HĤOL ERZLHP ]PLHQLP\ GZLH OXE

ZLčFHM ]PLHQQ\FK QLH EčG]LH PRİOLZH RNUHĤOHQLH NWyUD ] QLFK Z\ZRãDãD

RNUHĤORQHVNXWNLZEDGDQ\P]MDZLVNX

Eksperyment naukowy rozpoczyna postawienie hipotezy mRİOLZHM GR

WHVWRZDQLD$E\]ZHU\ILNRZDþKLSRWH]č² XG]LHOLþRGSRZLHG]LF]\MHVWSUDw- G]LZD F]\ IDãV]\ZD ² RVRED SU]HSURZDG]DMĈFD HNVSHU\PHQW PXVL PLHþ Go- VWčS GR GZyFK JUXS RELHNWyZ JUXS\ HNVSHU\PHQWDOQHM L JUXS\ NRQWUROQHM

OczyZLĤFLH NRQLHF]Q\ MHVW ZãDĤFLZ\ GREyU SUyE\ GR EDGDQLD 0RİQD WDNİH

zastoVRZDþquazi eksperyment⁴ZNWyU\PZ\NRU]\VWXMHVLčJUXS\NWyUHQLH

VĈHNZLZDOHQWQH⁵.

(NVSHU\PHQWQDXNRZ\MHVWPHWRGĈSROHJDMĈFĈQDZ\ZRãDQLXOXE]PLe- QLHQLX SURFHVyZSU]H] ZSURZDG]HQLHGRQLFKMDNLHJRĤ F]\QQLND i obserwo- ZDQLX ]PLDQ SRG MHJR ZSã\ZHP ]DFKRG]ĈF\FK 5H]XOWDWHP HNVSHU\PHQWX

VĈ ]DZV]H RNUHĤORQH ]PLDQ\ OXE LFK EUDN ]PLDQ\ QLH W\ONR SRFKRG]ĈFH

z EDGDQHJRXNãDGXFKRFLDİVĈRQHQDMZDİQLHMV]HDOHWDNİH]PLDQ\]DVREX

naszej wiedzy.

Podstawowym celem eksSHU\PHQWX MHVW Z\NU\FLH ]DOHİQRĤFL SU]\F]y- QRZHMPLčG]\ GZRPD]MDZLVNDPL]PLHQQ\PL L ZãDĤQLHG]LčNL WHPX PRİOi- ZH VWDMH VLč IRUPXãRZDQLH SUDZ SU]\F]\QRZ\FK⁶ =DWHP PRİQD VĈG]Lþ İH

HNVSHU\PHQW MHVW QDMOHSV]Ĉ PHWRGĈ VSUDZG]DQLD KLSRWH] SU]\F]\QRZ\FK

8PRİOLZLD ]EDGDQLH LVWQLHQLD L QDVLOHQLD ]ZLĈ]NyZ PLčG]\ SU]\F]\QDPL

a VNXWNDPLRZLHOHV]\EFLHML GRNãDGQLHMQLİ SU]\]DVWRVRZDQLXLQQ\FKPe- WRG 3RV]XNLZDQLH SU]\F]\QRZRĤFL MHVW QLH]Z\NOH LVWRWQH Z EDGDQLDFK Qa- ukowych, ale tak samo trudne. W celu budowania praw przyczynowych

4 Ross S.M., Morrison G.R. (2007), Experimental Research Methods, [w:] D.H. Jonassen (red.), Handbook of Research for Educational Communications and Technology, AECT Bloomington, s. 1023.

5 Davies M.B. (2007), Doing a successful research project. Using qualitative I quantitative met- hod, Palgrave ² Macmillan Basingstoke, s. 32-33.

6 3RGJyUVNL5$0HWRGRORJLDEDGDęVRFMRORJLF]Q\FK, Oficyna Wydawnicza Branta, Byd- goszcz-Olsztyn, s. 181-182.

ZDUWR RGZRãDþ VLč GR NDQRQyZ ORJLF]Q\FK  -6 0LOOD ] NWyU\FK Z\QLNDMĈ

praktyczne metody wnioskowania⁷:

x PHWRGD]JRGQRĤFLNWyUDNRQFHQWUXMHVLčQD]QDOH]LHQLXF]\QQLNDNWyU\

Z\VWčSXMH Z NDİG\P SU]\SDGNX -HVW GREU\P VSUDZG]LDQHP SU]\F]y- noZRĤFL

x PHWRGD UyİQLF\ SROHJD QD ]QDOH]LHQLX F]\QQLND NWyU\ MHĤOL Z\VWčSXMH

w V\WXDFMLWRGDQH]MDZLVNRZ\VWĈSL

x PHWRGD]JRGQRĤFLLUyİQLF\XNLHUXQNRZDQDMHVWQDXVWDOHQLXF]\PLč

G]\]GDU]HQLDPLLVWQLHMH]ZLĈ]HNSURVW\ZVSyãLVWQLHQLDSU]\]DãRİHQLX

idHQW\F]QRĤFLV\WXDFML

x PHWRGD ]PLDQ WRZDU]\V]ĈF\FK Z\NRU]\VW\ZDQD MHVW GR ]QDOH]LHQLD

F]\QQLNDNWyUHJR]PLDQ\Z\ZRãXMĈUyZQROHJOH]PLDQ\VNXWNyZ

x PHWRGDUHV]WMHĤOL]DZV]HIDNWGUXJLZ\VWčSXMHSRSLHUZV]\PDSLHUw- szy poprzedza drugi.

7H PHWRG\ VĈ Z]RUFDPL F]\ DUFKHW\SDPL EDGDę HNVSHU\PHQWDOQ\FK, SU]\ F]\P QDMZLčNV]H ]QDF]HQLH SU]\SLVXMH VLč PHWRG]LH UyİQiF\ QD NWyUHM

RSLHUD VLč HNVSHU\PHQW\ Z QDXNDFK VSRãHF]Q\FK KXPDQLVW\F]Q\FK L HNo- nomiczQ\FK , PLPR WHJR İH -6 0LOO ² WZyUFD ORJLNL HNVSHU\PHQWDOQHM ² XZDİDã İH Z QDXNDFK VSoãHF]Q\FK HNVSHU\PHQW QLH PRİH E\þ VWRVRZDQ\

]DF]čWR Wč PHWRGč Z\NRU]\VW\ZDþ Z SV\FKRORJLL QDXNDFK VSRãHF]Q\FK

i w QLHNWyU\FK QDXNDFK HNRQRPLF]Q\FK Z W\P GR EDGDQLD SUREOHPyZ Rr- ganizacji (np. eksperymenty Taylora, Gilbretha, MayR 7DNİH VRFMRORJLD

NRU]\VWD ] PHWRG\ HNVSHU\PHQWX MDNR PHWRG\ SURZDG]HQLD EDGDę QDXNo- Z\FK =DVDGQLF]R ZãDĤQLH OLWHUDWXUD VRFMRORJLF]QD ZVND]XMH QD WU]\ W\S\

HNVSHU\PHQWyZSURMHNWRZDQ\ZWHUHQLHex post facto oraz laboratoryjny.

=GDQLHP QLHNWyU\FK PHWRGRORJyZ HNVSHU\PHQW MHVW V]F]HJyOQ\P SU]y- SDGNLHP REVHUZDFML UyİQLĈF\P VLč MHGQDN RG REVHUZDFML EDUG]LHM ]ãRİRQĈ

VWUXNWXUĈVWDUDQQLHMGRSUDFRZDQ\P]P\VãHPEDGDZF]\PLSRVãXJLZDQLHP

VLč ZLčNV]Ĉ L UyİQRURGQĈ LORĤFLĈ QDU]čG]L EDGDZF]\FK 7H UyİQLFH Z W\P

JãyZQLH]ãRİRQDVWUXNWXUD]DELHJyZWHFKQLF]Q\FKZLHORĤþQDU]čG]LEDGDw- czych (np. badanie dokumentacji, arkusze lub dzienniki obserwacji, notatki ]UR]PyZRUD]NRQLHF]QRĤþLVWQLHQLDJHQHUDOQHMNRQFHSFMLZLĈİĈFHMZFHOo- ZĈ MHGQRĤþ UyİQRURGQH SRF]\QDQLD EDGDZF]e, przemawia za zaliczeniem eksperymentu do naukowych metod badawczych⁸. Eksperyment przepro- ZDG]D VLč Z FHOX GRNRQ\ZDQLD REVHUZDFML ]MDZLVND NWyUH SRWUDILP\ VDPL

Z\ZRãDþOXEGRZROQLH]PLHQLDþ

:DUWRZW\PPLHMVFXQDZLĈ]DþGRLVWRW\PHWRG\REVHUZDFML2EVerwa- FMDMHVWLVWRWQ\PVNãDGQLNLHPZLHOXPHWRGQDXNRZ\FKZW\PHNVSHU\PHn- WX:]DVDG]LHNDİGHEDGDQLHQDXNRZHRSLHUDVLčQDREVHUZDFMLZVZHMSo- F]ĈWNRZHM ID]LH 7R ZãaĤQLH G]LčNL REVHUZDFML PRİQD Z UH]XOWDFLH GRNRQDþ

wyboru odpowiedniej metody naukowej. ObsHUZDFMDRGQRVLVLčGRVSRVWU]e-

7 Pytkowski W. (1985) 2UJDQL]DFMDEDGDęLRFHna prac naukowych, PWN Warszawa, s.124.

8 Pilch T., Bauman T., =DVDG\EDGDęSHGDJRJLF]Q\FK:\GDZQLFWZRÅįDNµ:DUV]DZDV

JDQLD SU]\ F]\P WR VSRVWU]HJDQLH PXVL PLHþ FKDUDNWHU FHORZ\ L XZDİQ\

(IHNWHPREVHUZDFMLQDXNRZHMVĈVSRVWU]Hİenia naukowe⁹.

2EVHUZDFMD SR]ZDOD PLčG]\ LQQ\PL VWDZLDþ KLSRWH]\ JURPDG]Lþ RNUe- ĤORQHGDQHF]\ZHU\ILNRZDþLVHOHNFMRQRZDþ]JURPDG]RQHPDWHULDã\EDGDw- cze. Obecnie, wskutek rozwoju innych bardziej efektywnych metod badaw- F]\FKWUDFLVZRMHSLHUZRWQH]QDF]HQLHVWDMĈFVLčPHWRGDX]XSHãQLDMĈFDOXE

QDZHWWHFKQLNĈEDGDZF]Ĉ

:DUWRĤþ SR]QDZF]D PHWRG REVHUZDF\MQ\FK SROHJD JãyZnie na opisie ]MDZLVN 3R]QDZDQLH ]ZLĈ]NyZ SU]\F]\QRZ\FK PRİOLZH MHVW W\ONR SU]\ ]a- VWRVRZDQLXHNVSHU\PHQWXZZDUXQNDFK]PLHQQRĤFL]DFKRG]ĈFHMZGDQ\P

]MDZLVNX 2EVHUZDFMD MHVW QLHUR]ãĈF]QĈ F]čĤFLĈ HNVSHU\PHQWX SRGSRU]Ĉd- NRZDQĈZãDĤQLHHNVSHU\PHQWRZL¹⁰.

Procedura eksperymentalna VWDZLDZLHOHZ\PDJDęGODEDGDF]D:ĤUyG

najZDİQLHMV]\FK HOHPHQWyZ]DVDG VNãDGDMĈF\FK VLč QD Wč SURFHGXUč ZDUWR

ZVND]DþQD

x PDQLSXORZDQLHSU]\QDMPQLHMMHGQĈ]PLHQQĈQLH]DOHİQĈ, x VWDãHPRQLWRURZDQLH]MDZLVND

x PLQLPDOL]RZDQLH ZSã\ZyZ ]PLHQQ\FK QLH]DOHİQ\FK ]DNãyFDMĈF\FK So- PLDU]PLHQQHM]DOHİQHj,

x dokonywanie pomiaru ]PLHQQHM]DOHİQHM² pomiar zmian EčGĈF\ch wy- nikiem RGG]LDã\ZDQLD]PLHQQ\FKQLH]DOHİQ\FK.

%DUG]R LVWRWQH Z SU]\JRWRZDQLX EDGDQLD QDXNRZHJR Z V]F]HJyOQRĤFL

w przypadku eksper\PHQWXMHVW SURMHNWRZDQLHEDGDQLD=XZDJLQDWRİH

istQLHMHZLHOHURG]DMyZHNVSHU\PHQWXZRGPLHQQ\VSRVyESU]\VWčSXjemy do jego projektowania. Rysunek SU]HGVWDZLDSHãQĈNODV\ILNDFMčPHWRGHNVSe- rymentu wykorzystywanych w badaniach marketingowych.

PonadWR RERN UyİQ\FK RGPLDQ PHWRG\ HNVSHU\PHQWX QDOHİ\ SDPLč

WDþİHNDİG\HNVSHU\PHQWSU]HSURZDG]DQ\MHVWZRNUHĤORQ\FKZDUXQNDFK

=XZDJLZãDĤQLHQDZDUXQNLZNWyU\FKSU]HSURZDG]DVLčHNVSHU\PHQWZy- UyİQLD VLč HNVSHU\PHQW QDWXUDOQ\ L V]WXF]Q\ (NVSHU\PHQW QDturalny ce- FKXMH VLč GXİR PQLHMV]\P VWRSQLHP NRQWUROL QLİ HNVSHU\PHQW SU]HSURZa- dzany w warunNDFKV]WXF]Q\FKODERUDWRU\MQ\FKOHF]MHJR]DOHWĈMHVWWRİH

jest przeprowaG]DQ\ ZãDĤQLH Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK 3HZQĈ RGPLDQĈ

eksperymentu naturalnego jest eksperyment gospodarczy. Taki ekspery- PHQWR]QDF]DFHORZHWZRU]HQLHZDUXQNyZNWyUHPDMĈZ\ZRãDþKLSRWHW\Fz- QLH ]DãRİRQH VNXWNL JRVSRGDUF]H 7DNL HNVSHU\PHQW PRİH GRW\F]\þ FDãHJR

SU]HGVLčELRUVWZD EĈGĮ Z\RGUčEQLRQ\FK Z QLP V\VWHPyZ 1DWRPLDVW DE\

9 2EVHUZDFMDMDNRPHWRGDEDGDZF]DUyİQLVLčRGSURVWHJRVSRVWU]HJDQLDW\PİHMHVWSURFHVHP

FLĈJã\PLFHORZ\P-HVWEDGDQLHPWHJRF]HJR]DLVWQLHQLDZHGãXJKLSRWH]\VSRG]LHZDP\VLč

i RF]HNXMHP\ 1LH MHVW ZLčF VSRVWU]HJDQLHP Z VHQVLH SHUFHSFML 0HWRGD EDGDZF]D MDNĈ MHVW

REVHUZDFMD PXVL ]DNãDGDþ Z\EyU VSRVWU]HİHę ZHGãXJ ] JyU\ RNUHĤORQ\FK ZDUXQNyZ 3U]\j- PRZDþRGSRZLHGQLĈLFKVHOHNFMčSU]\F]\PNU\WHULXPVHOHNFML]RVWDMHRNUHĤORQH]HZ]JOčGX

QD FHO REVHUZDFML 2EVHUZDFMD MHVW PHWRGĈ EDGDZF]Ĉ ZyZF]DV JG\ XZ]JOčGQLD ZV]\VWNLH

etapy dziaãDOQRĤFLEDGDZF]HM

10 3RUyZQDQLHPHWRG\REVHUZDFMLLHNVSHU\PHQWX]RE6WDFKDN6 Podstawy metodolo- gii nauk ekonomicznych.VLĈİNDL:LHG]D:DUV]DZDV

taki eksperyment PLDã FKDUDNWHU QDXNRZ\ NRQLHF]QH MHVW VSHãQLHQLH Za- UXQNXĤFLVãRĤFLZ\QiNyZDQLHW\ONR]GRE\FLDRULHQWDF\MQ\FKLQIRUPDFMLGOD

SRWU]HE]DU]ĈG]DQLD

Rysunek 1. Metody eksperymentu stosowane w badaniach marke- tingowych

ĭUyGãR Kaczmarczyk S. (2002), Badania marketingowe. Metody i Techniki, PWE War- szawa s. 239.

0LPRZLHOXRGPLDQPHWRG\HNVSHU\PHQWXPRİQDRNUHĤOLþXQLZHUVDOQH

]DVDG\SU]HSURZDG]DQLDHNVSHU\PHQWXQDXNRZHJR:ĤUyGW\FK]DVDGQDOe- İ\ZVND]DþQD¹¹:

x Z\RGUčEQLHQLH EDGDQHJR ]MDZLVND SURFHVX VWUXNWXU\ RG ZSã\ZyZ

XERF]Q\FK QLHNRQWURORZDQ\FK F]\QQLNyZ F]\OL XWZRU]HQLH Z PLDUč

PRİOLZRĤFLXNãDGXZ\L]RORZDQHJRMHJRZ\DEVWUDKRZDQLH

x XVWDOHQLH ]PLHQQ\FK EDGDQHJR ]MDZLVND L RNUHĤOHQLH ZDUXQNyZ PDMĈ

F\FKVWDQRZLþSU]HGPLRWF]\QQHMLQJHUHQFMLHNVSHU\PHQWDWRra,

11 Pieter J. (1967), 2JyOQDPHWRGRORJLDEDGDęQDXNRZ\FK2VVROLQHXP:URFãDZV

x Z\ZRãDQLH]PLDQZZ\RGUčEQLRQ\P]MDZLVNX,

x VWZLHUG]HQLH FKDUDNWHUX L ]DNUHVX Z\ZRãDQHM ]PLDQ\ F]\QQHM ]PLHn- Q\FK]DOHİQ\FK.

3. P

W 2002 roku D. Kahneman (psychologia eksperymentalna) i V. Smith (ekoQRPLDHNVSHU\PHQWDOQDRWU]\PDOLQDJURGč1REOD]HNRQRPLL1DJURGD

WD ZVND]XMH LVWRWQ\ ]ZURW Z PHWRGRORJLL EDGDę HNRQRPLF]Q\FK ² ekspery- PHQW MDNR PHWRGD EDGDZF]D VWDã VLč ZDİQĈ L DNFHSWRZDQĈ PHWRGĈ SURZa- G]HQLDEDGDęQDXNRZ\FKZREV]DU]HHNRQRPLL¹².

Eksperyment w badaniach naukowych wykorzystywany jest w celu:

eksploUDFML GRNRQDQLD SRUyZQDQLD HNVSODQDFML SU]HGVWDZLHQLD GRZRGyZ

RUD]VSUDZG]HQLDSRSUDZQRĤFLWHRULL

$E\WHFHOHRVLĈJQĈþZDUXQNLHPNRQLHF]Q\PMHVW]DSURMHNWRZDQLHHNs- SHU\PHQWX Z WDNL VSRVyE DE\ FKDUDNWHU\]RZDã VLč Z\VRNLP VWRSQLHP Ze- ZQčWU]QHM SRSUDZQRĤFL Z SU]HFLZQ\P UD]LH X]\VNDQH Z Z\QLNX HNVSHUy- PHQWXGDQHQLHEčGĈDGHNZDWQHGRWHVWRZDQHMWHRULLF]\KLSRWH]\¹³.

:DUWR ]ZUyFLþ XZDJč QD SRGVWDZRZH NRPSRQHQW\ SODQX EDGDQLD Pe- WRGĈHNVSHU\PHQWX¹⁴. :ĤUyGW\FKHOHPHQWyZQDOHİ\ZVND]DþQDprzedmiot badania, zPLHQQH LQVWUXPHQWDULXP SURMHNW HNVSHU\PHQWX SURFHGXUč

DQDOL]čVWDW\VW\F]QĈ

.DİGDRVREDSURZDG]ĈFDEDGDQLHQDXNRZHPXVLSRGMĈþZãDVQHGHF\]MH

GRW\F]ĈFH PHWRGRORJLL SU]HSURZDG]HQLD EDGDę PHWRGĈ HNVSHU\PHQWX

*ãyZQLH QDOHİ\ NRQFHQWURZDþ XZDJč QD RNUHĤOHQLX FHOyZ HNVSHU\PHQWX

metod, ktyUH GRW\FKF]DV E\ã\ Z\NRU]\VW\ZDQH GR EDGDę Z W\P REV]DU]H

oraz adresaWyZEDGDę

Wykorzystanie metody eksperymentu w badaniach naukowych, podob- nie jak w przypadku innych metod badawczych, wymaga opracowania sce- nariusza badania naukowego.

: QDXNDFK HNRQRPLF]Q\FK ] UHJXã\ Z\NRU]\VWXMH VLč HNVSHU\PHQW

SU]HSURZDG]DQ\ QD QLH]DOHİQ\FK SUyEDFK .DİGD SUyED WUDNWRZDQD MHVW

jako odUčEQ\HNVSHU\PHQWDUH]XOWDW\VĈSUH]HQWRZDQHMDNRĤUHGQLUH]XOWDW

ZV]\VWNLFKSUyE:WDNLPSU]\SDGNXVĈZLčNV]HPRİOLZRĤFLX]QDQLDUH]Xl- WDWyZQLİ ZSU]\SDGNX SRMHG\QF]HJRHNVSHU\PHQWXQLHPDWXWDNİHZĈt- SOLZRĤFLFRGRWHJRMDNLHUH]XOWDW\SUH]HQWRZDþNWyUHMSUyE\=XZDJLQD

12 '\VNXVMD GRW\F]ĈFD ]DVWRVRZDQLD HNVSHU\PHQWX Z QDXNDFK VSRãHF]Q\FK MHVW FLĈJOH İ\ZD

por. A. Falk, J. J. Heckman (2009), Lab Experiments are a Major Source of Knowledge in the Social Sciences, October 30, UCD Geary Institute discussion paper series; S. D. Levitt and J. A. List (2006) What Do Laboratory Experiments Tell Us About the Real World? University of Chicago and NBER, 27 June.

13 Croson R. (2005), The Method of Experimental Economics, ´International NegotiationµQR 10, s. 131²148.

14 na podst.: Creswell J.W. (1994), Research Design: Qualitative & Quantitative Approaches.

Thousands Oaks, CA: Sage Publications.