Dygo, Marian
"Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały
Sympozjum Komitetu o Sztuce PAN,
Warszawa 1-4 grudnia 1976", pod red.
Piotra Skubiszewskiego, Warszawa 1978
: [recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 183-184 1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I
183
wai do Macieja K orw ina (1488— 1490). R ansano. wykształcony we Florencji i Perugii, zajm ował się działalnością literacką i historiograficzną. G łów nym jego dziełem są „A nnales om nium tem porum ". szczególnie interesujące w partiach czternasto- i piętnastowiecznej. Jest to typowa dla epoki kronika świata, pisana w duchu hum anizm u kościelnego. Pracując nad „A nnales" Ransano dysponow ał skrom nym i m ateriałam i o W ęgrzech. Studia nad historią tego kraju podjął w czasie pobytu na dw orze budzińskim . Ich efektem są właśnie „E pithom a” w istocie dzieło autonom iczne, chociaż traktuje się je ja k o 61 księgę „A nnales” ułożonych w 60 ksiąg.
„E pithom a” obejm ują chorografię Węgier i historię, zgodnie z poglądam i epoki, od antyku po czasy współczesne autorow i. N ajciekawsze są fragmenty odnoszące się do X IV i XV w ieku: dla zgrom adzonego m ateriału i ze względu na ideow ą wymowę dzieła R ansana, organizatora niedoszłej d o sk utku krucjaty przygotowanej w 1464 r., charakteryzuje zdecydowanie anty- turecka postawa.
R . K .
S ztu ka i ideologia X V wieku, M ateriały Sym pozjum Komitetu N auk o Sztuce P A N , Warszawa 1— 4 grudnia 1976, p od red. P io tra S k u b is z e w s k ie g o , P W N ,
W arszaw a 1978
,
s. 655,
Z aw artość tego tom u je st dobrym rozwinięciem tezy referatu wprowadzającego P. S k u b is z e w s k ie g o , że nie tyle dychotom ia (renesans-gotyk), ile zróżnicowanie zjawisk artystycz nych jest cechą sztuki XV w. Jest też ten tom d o b rą realizacją propozycji w spom nianego au to ra, że tylko interdyscyplinarne badanie sztuki w relacji d o różnych współczynników procesu hi storycznego urealni „postulat rozpatryw ania sztuki w odniesieniu d o tych w artości, któ re uznajemy za w ażne dla danego czasu i środow iska” . W ypowiedzi trzydziestu jeden autorów dyskutujących w okół tem atu uw idocznionego w tytule wydawnictwa zgrupow ano w kilku działach problem ow ych. D ział I („Społeczeństwo”) otw iera referat J. K ło c z o w s k i e g o , który wszechstronnie omówił rozwój E uropy środkowow schodniej akcentując szczególnie: rozw ój społeczno-dem ograficzny (zwłaszcza ziem polsko-rusko-bałtyckich), w zrost znaczenia szlachty, ruchy społeczno-religijne oraz proces okcydentalizacji i bizantynizacji w społeczno-kulturalnej historii tej części kontynentu. Z kolei H . S a m s o n o w ic z , obserwując w m ateriale m iejskich' ksiąg sądow ych zamieszanie w terminologii praw nej dotyczącej osób występujących przed sądam i, podw ażył pogląd o Polsce XV w. ja k o m onarchii stanowej wysuwając tezę, że „w Polsce XV w. nie funkcjonow ała stru k tu ra stanow a w praktyce dnia pow szedniego” . Wreszcie J. W i e s i o ł o w s k i na przykładzie P oznania omówił pozycję społeczną artystów cechowych w polskim mieście średniowiecznym.
W dziale II („Idee i sym bole”) znajdujem y dziewięć wypowiedzi. S. S w ie ż a w s k i omówił trzy podstawow e, jego zdaniem , aspekty życia umysłowego XV w. : intelektualistyczną i afek- tywną koncepcję m istyki, stosunek d o dziedzictw a intelektualnego starożytności pogańskiej, oraz konsekwencje uchrześcijanienia arystotelizm u w p oł. XV w. Z. W ło d e k przedstaw iła poglądy mistrzów krakow skich XV w. na metafizykę ja k o naukę. A. W i t k o w s k a w referacie „Funkcje praktyk wotywnych w religijności ludowej późnego średniow iecza” ukazała przejawy synkretyzm u religijnego w Polsce późnośredniowiecznej. U. B o r k o w s k a zw róciła uwagę na recepcję w Polsce pism św. Brygidy Szwedzkiej. K. G ó r s k i zastanaw iał się nad re lacją: filozofia i m istyka a wymowa dzieł sztuki w skazując n a niejednoznaczność tej relacji. J. K r z y ż a n i a k o w a omówiła pojęcie n aro d u w „R ocznikach” D ługosza. A. G i e y s z t o r w referacie „O m am enta regia w Polsce X V w .” przedstaw ił treści polskiej sym boliki pań stwowej i środki przekazu ideologii królewskiej wysuwając szereg postulatów badawczych. D w a referaty dotyczą heraldyki. J. B ie n i a k zastanaw iał się n ad pow staw aniem nazw rodo wych (podkreślił ich późną bo czternastowieczną metrykę), rodow ych godeł herbow ych oraz znaczeniem ich barw , zaś S. K . K u c z y ń s k i przedstaw ił problem atykę heraldyczną w tw ór czości Długosza.
184
Z A P IS K I„Piśm iennictwa” (dział III) dotyczą dwa referaty: H . K o w a l e w i c z , „Poezja polsko-ła- cińska XV w .” oraz H. L e w a ń s k ie g o „Style piśm iennictw a polskiego w XV w.”
W dziale IV („R zeźba i m alarstw o”) znajdujem y dziewięć tekstów. J. K ł ę b o w s k i za stanawiał się n ad naturalizm em i symboliką sztuki późnogotyckiej. A. M . O ls z e w s k i omówił zagadnienie stylu międzynarodow ego w rzeźbie i m alarstw ie Polski X IV /X V w. wy dobywając jego specyfikę (słaby wpływ kultury dworskiej) oraz dorobek rodzim ych w arsztatów . J. G a d o m s k i przedstaw ił wpływy obce, głównie czeskie, niemieckie i niderlandzkie w m ało polskim malarstwie cechowym la t 1420— 1460. A. S. L a b u d a analizując wrocławski obraz „M adonna w kom nacie” dal przyczynek d o zagadnienia recepcji m alarstw a niderlandzkiego w Polsce XV w. Śląska dotyczy też studium A. Z io m e c k i e j poświęcone wpływom w rocław skiej pracow ni ołtarzy z końca XV w. na sztukę śląską i czeską. Z. B ia ł ł o w ic z - K r y g i e r o w a z kolei poświęciła swoje studium tryptykowi św. Trójcy na Wawelu. A. R ó ż y c k a - B r y z e k na przykładzie m alowideł kaplicy św. Trójcy z zam ku lubelskiego podw ażyła pogląd o istnieniu polskiej szkoły m alarstw a bizantyjskiego oraz o przenikaniu się w Polsce sztuki zachodniej i wschodniej. J. V a c k o v á przedstaw iła program m onum entalnego m alarstw a dw orskiego w Czechach w czasach panow ania W ładysława Jagiellończyka wskazując, że jest on ilustracją dalekosiężnego program u politycznego tego niedocenianego w historiografii władcy. Wreszcie A. G r z y b k o w s k i omówił motyw symboliki lunárnej w w yobrażeniach maryjnych w europejskiej sztuce gotyckiej.
Tom zam yka dział V pośw ięcony architekturze i rzem iosłu artystycznem u. A. M iło - b ę d z k i analizow ał relację między przem ianam i architektury polskiej XV w. a ówczesną św iadom ością przestrzenną i artystyczną. J. H o ř e j š í badając podstaw y ideowe architektury dworskiej z okresu panow ania W ładysława Jagiellończyka ukazała tego m onarchę jak o czło wieka o szerokich horyzontach kulturalnych i wysokich aspiracjach politycznych, co dobrze koresponduje z wnioskam i zasygnalizowanego wyżej w ystąpienia J. Vackovej. Z kolei J. R o z - p ę d o w s k i omówił późnogotyckie szlacheckie rezydencje śląskie, zaś J. T. F r a z i k sklepienia żebrowe w Polsce X V w. J. S a m e k przedstaw ił stan wiedzy o polskim rzem iośle arty stycznym XV w. wysuwając szereg postulatów badawczych. J. P i e t r u s i ń s k i d ał przyczynek do poznania historii m onstrancji z W łostow a koło O patow a z pierwszej ćwierci X VI w. Wreszcie Z. Ż y g u ls k i jun. w referacie „Średniowieczna zbroja szydercza” zastanaw iał się nad stosunkiem ikonografii średniowiecznej d o rzeczywistych przedm iotów w ystępujących w ówczesnej kulturze materialnej.
Prezentowany tom w zbogacają liczne ilustracje. K orzystanie z niego ułatw ia indeks geogra- ficzno-osobowo-rzeczowy.
M . D.
A leksandra P o p i o ł - S z y m a ń s k a , Poglądy monetarne и> Polsce ad X V do
X V I II wieku, U niw ersytet im. A dam a M ickiewicza w P oznaniu, seria H istoria
nr 78, Poznań 1978, s. 210.
A u to rk a trzym ała się dw óch podstaw ow ych założeń: 1° rozw ażania nad dziejami i cha rak terem poglądów m onetarnych w Polsce XV—X V III w. stanow ią integralną część badań pośw ięconych polskiej myśli ekonomicznej, 2° o charakterze polskiej myśli ekonomicznej tego czasu przesądzić m oże stwierdzenie istnienia w niej lub b ra k u w ątków m erkantylistycznych, co a u to rk a uważa za kwestię wciąż otw artą.
A. P o p i o ł - S z y m a ń s k a analizuje poglądy m onetarne z potrójnej perspektywy źródłowej. Z jednej stro n y są to akty norm atyw ne decydujące w ostatecznej, instancji o polityce m o netarnej państw a, z drugiej — adresow ana d o szerokiego ogółu literatu ra ekonom icznó-po- lityczna, publicystyka i beletrystyka, z trzeefcj wreszcie — porów naw czo traktow ane pism a przedstawicieli zachodnioeuropejskiego m erkantylizm u.
P raca składa się z trzech chronologicznie następujących p o sobie rozdziałów , rozdział Czwarty zaś m a charakter podsum ow ujący. W rozdziale pierwszym om ów iono poglądy
