Ryszard Brykowski
Ochrona zabytków kultury ludowej a
skanseny : Muzeum Wsi w
Bukareszcie
Ochrona Zabytków 20/4 (79), 39-46
zakresie, ale i wzbogaci krajobraz naszego k ra ju nowymi atrakcjam i. Na terenie samego tylko województwa w arszaw skiego — przy ' turystycznych szlakach centralnych ii to prze ważnie w pobliżu W arszawy — znajduje się ponad 15 zabytkowych zajazdów, nadających się do przekształcenia na niew ielkie motele. Przykładowo można wymienić zajazdy w P a protni, N adarzynie, Raszynie, S tarej Miłosnej,
Belsku czy K rasnym . W ydaje się, że jest to jedyna słuszna droga do zabezpieczenia i w ła ściwego — zgodnego z ich pierw otnym prze znaczeniem — użytkow ania tych zabytkowych budowli.
m gr inż. arch. F elik s K an c lerz Z arząd M uzeów i O chrony Z abytków W arszaw a
AFFECTATION DES ANCIENNES AUBERGES AUX FINS TOURISTIQUES
S u r le te rrito ire de la P ologne, 300 v ieilles auberges, environ, ont su b sisté ju s q u ’à nos jours, dissém inées le long des anciens p arc o u rs de relais, qui rép o n d e n t a c tu ellem en t, en m a jo rité, au x itin é ra ire s de gran d es voies de com m unication. Ces auberges se tro u v e n t so u v e n t dans un é ta t m in ab le et so n t p arfo is affectées à des serv ices d iv e rs in com patibles, p o u r la p lu p a rt,
avec le u r d estin a tio n initiale. A près quelques tra v a u x d ’ad a p ta tio n , elles p o u rra ie n t aisém en t se rv ir com me m otels. L a sa u v eg a rd e du m o n u m e n t h isto riq u e en d ég ra d atio n é ta n t a ssu ré e p a r ce procédé le m o n u m ent, lui-m êm e, s e ra it reconquis à sa fonction initiale.
RYSZARD BRYKOWSKI
OCHRONA ZABYTKÓW KULTURY LUDOWEJ A SKANSENY. MUZEUM WSI W BUKARESZCIE
Zagadnienie badań oraz inw entaryzacji budow nictw a ludowego i drew nianej arch itek tu ry z
jednej strony, a ochrony tych zabytków z d ru giej, stało się w ostatnim dziesięcioleciu jed nym z istotniejszych problemów naukowo-kon serw atorskich i.
Podstawową przyczyną tego zainteresow ania
jest szybko postępujący proces m odernizacji
budownictwa wiejskiego, który na przestrzeni już najbliższych la t da w miejsce polskiej wsi drew nianej wieś murowaną. Te nieuniknione, a zarazem zrozum iałe przem iany przynoszą równocześnie ze sobą zanik i zniszczenie, w wielu jeszcze regionach nieżbadanego dziedzic twa naszej m aterialnej k u ltu ry ludowej. O chrona jej reliktów dla przyszłych pokoleń re alizowana może być przede wszystkim poprzez skanseny. Toteż spraw a dalszego rozwoju już
istniejących oraz powoływania i organizacji no wych regionalnych skansenów, zwanych u nas muzeami budow nictwa ludowego, czy w szer szym znaczeniu — parkam i etnograficznym i, staje się coraz bardziej aktualną, palącą i nie cierpiącą zwłoki potrzebą.
Idea skansenu zrodzona w Szwecji (skansen- -szaniec, bastion) na początku ostatniej ćwierci ubiegłego w ieku poczyna kiełkować na zie miach polskich równocześnie w dwóch zabo rach, pruskim i austriackim , z początkiem o becnego stulecia. H istorię polskiej myśli skan senowskiej i dzieje poszczególnych ośrodków
skansenowskich w Polsce przedstawiono w
obszernym artyk u le ogłoszonym w roku 1957 2. A ktualny stan posiadania oraz bieżące, tak teoretyczne, jak i bardziej robocze problem y
1 M .in.: G. C i o ł e k , Zagadnienie ochrony b u d o w n ic tw a ludowego, O ch ro n a Z abytków V, 1952, n r 4, s. 217—28; K. E s t r e i c h e r , Przeniesienie z a b y t k u drew nianego z Kom orow ie, O chrona Z abytków , V, 1952, n r 1, s. 42—54; M. G ł a d y s z , Prace nad in w e n t a r y zacją b u d o w n ic tw a ludowego na G ó r n y m Ś lą sk u 1945— 1957, K atow ice 1958; J. Z. L e n a r d , Zagadnienie ochrony z a b y t k ó w bud o w n ictw a drewnianego, B iu le tyn K o n serw ato rsk i W ojew ództw a W arszaw skiego, W a rsza w a 1958, s. 65—75; J. T ł o c z e k , W sprawie
badań nad arc h ite k tu rą ludową, O chrona Z abytków , X I, 1958, n r 1—2, s. 19—34, J. E. D u t k i e w i c z , Czy p ro b le m narodowy? O chrona Z abytków 1966. X IX , n r 1. O sk a n sen ie Ł otew skim zob. S. B rzostow ski M uzeum B u d o w n ic tw a Ludow ego w Rydze, B iu lety n In fo rm a c y jn y ZM iOZ 1959 n r 24.
2 N. C z e c h o w i c z ó w a, Z dziejó w sk a n se n u w Pol sce, M uzealnictw o 1957, s. 10—28, tam także w cześn iej sza obszerna lite ra tu ra .
1. B u ka re szt, M u z e u m Wsi, dom z r. 1780 ze w si M ojszeńi, okręg M aram ureę
1. Bucarest, M usée de la Campagne, maison de 1780, village de Mojszen, région de M aramureę
3. B u ka re szt, M u z e u m Wsi, do m z pol. w X V I I I , ze wsi Straża, okręg Suczaw a
3. Bucare st, M usée de la Campagne, m aison du m i lieu du X V I I I - e s., village de Straża, région de S u czawa
4. B u ka re szt, M u z e u m Wsi, cerk iew z w. X V I I I , ze w si Turja , okręg K l u ż
4. Bucarest, M u sée de la Campagne, église orthodoxe
2. B ukareszt, M u z e u m Wsi, obramienie otw oru o k ie n nego d om u z r. 1780, ze w si Mojszeńi, okręg M a r a m u reę
2. Bucarest, M usée de la Campagne, ébrasem ent de la fe nêtre d’une m aison de 1780, village de Mojszen, région de M aramureę
parków etnograficznych omawiane były w sze regu artykułach i referatach 3. W chw ili obec nej w iPolsce znajduje się kilkanaście ośrod ków typu skansenowskiego, które reprezentu ją różne form y o odmiennym profilu i cha rakterze. Są to pu n k ty (filie) muzealne, obej mujące zwykle pojedyncze obiekty in situ (np. cerkiew w Uluczu), samodzielne oddziały m u
zealne (np. zagroda słowińska w Klukach), rezerw aty (np. fragm ent ulicy Kościeliskiej w Zakopanem) i wreszcie obszerne park i etno graficzne. N iew ątpliw ie największymi w Pol sce i posiadającym i najlepszą perspektyw ę roz wojową regionalnym i skansenami są: Muzeum Budownictwa Ludowego w S an o k u 4 oraz O raw ski P ark Etnograficzny w Zubrzycy Gór nej 5, a także obecnie reorganizowany skansen w O lsztynku 6.
Zagadnienie skansenów i związana z nim i
ochrona zabytków jest dziś tak powszechnie i żywiołowo narastającym problemem, że w roku 1957 ICOM (International Comitee of Museums) przy UNESCO powołuje specjalną komisję fachowców dla opracowania w ytycz nych i ogólnych zasad ich organizacji 7. W Pol sce jak by jej odpowiednikiem jest przy Za rządzie Muzeów i O chrony Zabytków — Ze spół Doradczy do Spraw Parków Etnograficz nych i Budownictwa Drewnianego.
Obecnie na świecie istnieje ok. 60 zorganizo wanych i ok. 15 znajdujących się w organiza cji muzeów skansenow skich8. Do n a jstar szych, największych i najlepiej urządzonych należą skanseny skandynaw skie a także skan sen w Bukareszcie.
3 M .in.: J. T ł o c z e k , Zgromadzenie p a r k ó w etnogra f ic z n y c h w Polsce, O chrona Z abytków , X, 1957, n r 2, s. 88—98; K. P i w о с к i, P arki etnograficzne i m u ze a pod o tw a r ty m niebem, B iuletyn In fo rm a cy jn y M u zeum B u d o w n ictw a Ludow ego w S anoku, S anok 1964, n r 1, s. 1—4; A. R y b i c k i , O proble m ach organizacji m u z e ó w pod o t w a r t y m niebem na p rzy k ła d z ie M u z e u m B u d o w n ic tw a L udow ego w S a noku, M a te ria ły M uzeum B udow nictw a L udow ego w S anoku, Sanok, czerw iec 1966; s. 11—16. H. P i e ń k o w s k a , P r o je k to w a n a sieć p a r k ó w etnograficznych w o j e w ó d z tw a kr a ko w s kie g o , O chrona Z ab y tk ó w 1966, X IX , n r 1; K. P i w о с к i, T y p y p a r k ó w etnograficznych, r e f e r a t w y głoszony w dn. 15 m a ja 1967 na K o n fe re n cji sp e c ja li sty czn ej pośw ięconej now oczesnym m etodom k o n s e r w ac ji d rew n ia n y ch obiektów zabytkow ych, z o rg a n i zow anej w M yczkow cach; A. R y b i c k i , Organizacja M u z e u m B u d o w n ic tw a L udow ego w S a noku, j.w .; W. J a s t ow a, W stę p n e prace nad organizacją p o d halań skiego p a rk u etnograficznego, j.w. M em oriał w s p ra w ie ochrony b u d o w n ictw a drew n ian eg o w Polsce. P ro g ra m o rg anizacji p ark ó w etn o g raficzn y ch (gdzie m .in.: W. J e ż -Ja re c k i, Z agad n ien ie ochrony zabytków b u d o w n ictw a ludow ego a p roblem sieci p a rk ó w e tn o graficzn y ch ; K. Z aw istow icz-A dam ska, P a r k etn o g ra - ficzn y -m u zeu m pod o tw arty m niebem ), W a rsza w a — M in isterstw o K u ltu ry i S ztuki, 1966;
i
4 A. R y b i c k i , Początki istnienia M u z e u m B u d o w n ic tw a L udow ego w Sanoku, B iuletyn In fo rm a c y jn y
5. B u kare szt, M u z e u m Wsi, ce rk ie w z r. 1722, ze w s i Dragomireszti, okręg M aramureę
5. Bucarest, M usée de la Campagne, église orthodox e de 1772, village Dragomireszti, région de M aram ureę
W ydaje się, że na obecnym etapie, gdy w róż nych częściach kraju dochodzą do głosu, z róż nym powodzeniem, inicjatyw y pow oływ ania
regionalnych skansenów 9, bliższe
scharakte-M uzeum B u dow nictw a Ludow ego w S an o k u , S anok, 1964, n r 1, s. 4—7.
5 B. T r e t e r , Dwór M oniaków w Z u b r z y c y Górnej, p rzyszłe oraw skie m u z e u m regionalne, W ierchy, 1938, s. 62—70, H. P i e ń k o w s k a , Zagroda sołtysów M o n ia k ó w w Z u b r z y c y Górnej, O chrona Z abytków , V III, 1955, n r 4, s. 280—6; W. J a s t o w a, M u z e u m o ra w skie w Z u b r z y c y Górnej, K raków , b.d.
6 т. K l o n o w s k i , Park etnograficzny w O ls z ty n k u ,
O lsztyn 1958.
7 K. P i w о с к i, P arki etnograficzne i m u z e a pod o t w a r t y m nie bem , op. cit. s. 3.
8 К. P i w о с к i, T y p p a r k ó w etnograficznych, op. cit.
9 Ś w iadczą o ty m w ygłaszane n a w sp o m n ia n ej k o n fe re n c ji w M yczkow cach re fe ra ty : K. U s z y ń s k i , Społeczne in ic ja ty w y tw orzenia M u z e u m R olnic tw a im. ks. K r z y s z to fa K l u k a w C iechanowcu pow. S ie m ia ty cze ; J. W i t r a 1 ak, O pracach k o n s e r w a c y jn y c h w M u z e u m K u r p io w s k im ty p u ska n sen o w skie g o w N o wogrodzie Ł o m ż y ń s k i m ; H. Ś w i ą t k o w s k i , Ośro d e k p le n e r o w y M u z e u m B u d o w n ic tw a L u d o w e g o w Ł ow ic zu; Z. N a w r o c k i , P ro b le m y k o n s e rw a c ji d re w n ia n e j chaty w P u łk o w ie W ielko p o lsk im . O rg a n iz ac ja n a to m ia st o środka skansenow skiego w L u b li n ie n a p o ty k a dotąd n a znaczne opory.
6. Bukareszt, M u z e u m Wsi, chałupa z w. X V I I , ze w si Zâpodeni, okręg Jassy
6. Bucarest, M usée de la Campagne, m aison p aysan ne d u X V I I - e s., village Zâpodeni, région de Jassa
7. B ukare szt, M u z e u m Wsi, su szarnia k u k u r y d z y , okręg Oltenia
7. Bucarest, M usée de la Cam pagne, sécherie du maïs, région d ’Oltenia
ryzowanie bukareszteńskiego p ark u etnogra ficznego może być przydatne.
Skansen w Bukareszcie, noszący od roku 1948 oficjalną nazwę Muzeum Wsi, rozpoczęto tw o
rzyć pod patronatem tamtejszego U niw ersy tetu jeszcze w roku 1925. Jego oficjalne o tw ar cie nastąpiło w roku 1936. Zlokalizowany jest nad jeziorem, na jednym z przedmieść Bu- karesżtu, wśród rozległych terenów w ypoczyn
kowych, w odległości ponad 2 km od granic śródmieścia. Znajdujące się na terenie parku zabytki architektury są dosyć gęsto obok sie bie usytuowane. Powierzchnia skansenu wy nosi ok. 10 ha, ale otaczające park tereny są już zagospodarowane, co nie daje możliwości
jej ewentualnego powiększenia. W samym
skansenie terenów rezerwowych, przeznaczo nych pod nowe obiekty, jest niewiele. P rak tycznie jest to więc skansen w pełni już zor
ganizowany i zagospodarowany. Sam teren
płaski i monotonny urozmaicony został z cza sem poprzez odpowiednie ukształtow anie dróg kom unikacyjnych oraz zieleni.
Muzeum Wsi w Bukareszcie jest centralnym rum uńskim skansenem, w którym reprezen towanych jest 16, na 17 okręgów adm inistra cyjnych, z w yjątkiem okręgu samego Buka resztu 10. Na terenie parku jest ustaw ionych obecnie 59 zabytkowych zespołów, obejm ują cych 291 większych i mniejszych obiektów architektury. Ich wyposażenie stanowi prze szło 17 000 przedm iotów domowego użytku oraz ruchomych zabytków sztuki i k u ltu ry lu
dowej narodów Rumunii. Wśród wymienio
nych 59 zespołów zabytkowych większość sta nowią zabytki arch itek tu ry i budownictwa świeckiego, a w tym mieszkalnego (il. 1—3, 6, 10). W skansenie znajdują się 23 zagrody w iej skie, 14 pojedynczych domów, 3 lepianki. Z obiektów gospodarczych: 1 młyn, 3 w ia tra ki, 1 kuźnia, 3 stępy, 1 garncarnia oraz 5 in nych w arsztatów rzemieślniczych, a wśród nich zlokalizowane na wodzie pomieszczenie na sprzęt rybacki i złowioną rybę. Z obiektów sakralnych znajdują się tu trzy drew niane cer kwie z trzech różnych regionów Rumunii, róż niące się między sobą ukształtow aniem prze strzeni i bryły (il. il. 4, 5, 11) oraz cm entarne i przydrożne, wielce ozdobne, krzyże-kapliczki. N ajstarszym obiektem, bo datowanym na w. XVII, jest jednoizbowa chałupa z okręgu Jass (il. 6). Z wieku XVIII jest 10 zespołów. Pozo stałe zespoły zabytkowe pochodzą głównie z XIX w. i jest ich razem aż 40. Z pierw szej ćwierci obecnego stulecia znajduje się 8 zespo łów. Powyższe zestawienie i datowanie doty czy oczywiście obiektów-haseł, gdyż obok za gród — a niekiedy domów i cerkw i — znaj duje się wiele mniejszych obiektów, jak spi chlerze, świronki, studnie, stogi, żurawie, psie budy (il. 8), ogrodzenia z ozdobnymi bram am i
10 W sk an sen ie z n a jd u je się n a s tę p u ją c a liczba o biek tów z poszczególnych okręgów : 1 z M u res (au to n o m iczny okręg w ęgierski), po 2 z Ja ss. P loeszti, po 3
z C risan, G alati, po 4 z M a ra m u res, S uczaw y, Kluż, H unedoary, B an atu , po 5 z B acâu, A rges, O lteni, 6 z Dobrogey, 7 z Braszow . (zob. m apka).
8. B u ka re szt, M u z e u m Wsi, psia buda, okręg Arges. 8. Bucarest, M usée de la Campagne, niche à chien, région d’Arges
czy krzyże cm entarne (il. 9). One to w łaśnie razem z obiektam i-hasłam i dają liczbę 291 za bytków architektury. Przew ażająca większość tych obiektów jest drew niana, ale są także obiekty m urow ane lub częściowo murowane. Do najbardziej interesujących — czy może
wręcz „egzotycznych” — należą drew niane
chałupy do wysokości 2/3 wkopane w ziemię (il. 10). Ciekawym obiektem o potężnych roz miarach, jakby dla wielkoludów zbudowanym,
jest wiejska huśtaw ka (il. 11). Zaskakujące
w rażenie w yw ołują bram y wjazdowe i fu rty znajdujące się w ogrodzeniach, pokryte boga tym i bujnym ornam entem roślinno-sznuro- wym oraz tradycyjnym i dla sztuki ludowej de koracyjnym i kołami i gw iazdkami (il. 12— 15). Na niektórych bram ach, zdaje się starszych, w ystępują również przedstaw ienia figuralne, jak np. scena z Adam em i Ewą na bram ie osiemnastowiecznej zagrody ze wsi K erelusz (sama bram a z roku 1846). Tego bodzaju obiek
ty typowe są dla okręgów M aram ureę oraz
Kriszan, gdzie spotykane są jeszcze dziś w te renie.
Ze wszech m iar zasługującym na uwagę zja wiskiem są zaskrzynienia, w ystępujące w na wie osiemnastowiecznej drew nianej cerkw i z regionu M aramureę (wieś Dragomireszti) (il. 5) tak charakterystyczne dla najstarszych za chowanych kościołów drew nianych w Mało-
piolsce. Spraw a ta wymaga dokładniejszego
9. Bukareszt, M u z e u m Wsi, k r z y ż cm e n ta rn y , okręg M aramureę
9. Bucarest, M usée de la Campagne, croix funéraire, région de M aram ureę
10. Bukareszt, M u z e u m Wsi, chałupa z w. X I X , ze w si Dregicaeni, okręg Oltenia
10. Bucarest, M usée de la Campagne, maison p a y s a n ne du Χ Ι Χ -e s., village Dregicaeni, région d’Oltenia
11. Bukareszt, M u z e u m Wsi, h u śta w k a wiejska, w głę bi c e rk iew z r. 1773, ze wsi Rapciuni, okręg Bakau. U. Bucarest, M usée de la Campagne, balançoire v i l lageoise, au fo n d église orthodoxe de 1773, village Rapciuni, région de B a ka u
12. Bukareszt, M u z e u m Wsi, B ram a i ogrodzenie z r. 1903, p rzy zagrodzie z r. 1775, ze w si Berbeszti, okręg M aramureę
12. Bucarest, M u sée de la Campagne, porte et clôture de 1903 d ’une fe r m e de 1775, village de Berbeszti, région de M aramureę
13. B u kare szt, M u z e u m Wsi, b ra m ka z r. 1903, ze wsi Berbeszti, okręg M aram ureę
13. Bucarest, M u sée de la Campagne, petite porte de 1903, village B erbeszti, région de M aramureę
prześledzenia i przebadania a jest ona tym bardziej interesująca, że zaskrzynienia w cer kwiach na ziemiach polskich nie pojaw iają się, pomimo ich niejednokrotnie bezpośredniego są siedztwa, w rejonie Podkarpacia, z kościoła mi posiadającym i takie .konstrukcyjne roz
wiązania. ·
Teren skansenu bukareszteńskiego jest u trzy m any we wzorowym porządku i czystości, z dużą ilością zieleni, a w lecie kwiatowym i
klombami. P ersonel obsługujący to wielkie
muzeum wynosi ponad 40 osób, w skład któ rych wchodzą pracow nicy naukowi, adm ini stracyjni, obsługi i dozoru oraz kilku m ajstrów budowlanych. Niem niej zwiedzającego uderza
nie najlepszy stan zachowania niektórych
obiektów, zwłaszcza zabytków sakralnych. Wi doczne są zawilgocenia a także miejsca, gdzie
obecnie pracują szkodniki drewna. Nie jest
również konserw owana interesująca polichro mia w nętrz cerkiewnych.
Skoncentrow anie dużej liczby zabytków, z róż nych i odmiennych regionów, na stosunkowo niewielkim obszarze nie pozwoliło na m ocniej sze zaakcentowanie regionalnych odrębności nie tylko architektonicznych, ale również tak istot
nych krajobrazowych. Widoczne jest naw et
miejscam i wymieszanie arch itek tu ry poszcze gólnych okręgów, spowodowane zapewne „do daw aniem ” obiektów w późniejszym czasie, przy coraz bardziej ograniczonych możliwoś
renie skansenu zgromadzono wiele in teresu ją cych a na nasze w arunki w prost unikalnych zabytków, nie doceniając równocześnie znacze nia ogólnego planu i program u ich ekspozycji. Porównanie z naszymi parkam i etnograficznym mi, choćby pobieżne i bardzo ogólne, narzuca się samorzutnie. Nasze muzea pod otw artym niebem, będące wciąż jeszcze w budowie, m a ją znacznie większe możliwości rozwojowe, które mogą pozwolić na lepszą i bardziej 'kon
sekwentną organizację program u skansenu i ekspozycję obiektów. P rzede w szystkim pol skie skanseny są parkam i regionalnym i a nie jednym, wielkim parkiem centralnym . Już sam ten fakt, który zmniejsza i zawęża problem do wyboru charakterystycznych obiektów z te re nu jednej lub p aru zaledwie grup etnograficz nych, stw arza znacznie lepsze w arunki dla o pracowania projektu całościowego zagospoda
rowania skansenu.
Niektóre nasze skanseny regionalne, takie jak Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku czy Orawski P ark Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, posiadają wprost uprzyw ilejow ane w a runki lokalizacyjne. Pozwoli to, oczywiście przy zachowaniu odpowiednio dalekowzrocznej po lityki miejscowych władz urbanistyczno-archi tektonicznych, uratow ać te obiekty m uzealne od wytworzenia z czasem wokół nich „obcego” otoczenia i pejzażu, oraz tej sztuczności, jaką posiada M uzeum Wsi w Bukareszcie, a którą będą mieć zapewne nasze skanseny w K atow i cach, Chorzowie, lub projektow any na k irk u cie w Lublinie. Same tereny, n a których pow stają oba wspomniane parki etnograficzne są pod względem rzeźby i krajobrazu niezw ykle atrakcyjne. Sytuacja taka daje naukowcom, a szczególnie projektantom , w spaniałe szanse nie tylko w zakresie uatrakcyjnienia samej ek spozycji oraz uniknięcia stłoczenia i monotonii, ale przede wszystkim daje rzadko spotykaną
możliwość pokuszenia się o odtworzenie nie
tylko najbliższej sytuacji przenoszonego
obiek-14. B u ka re szt, M u z e u m Wsi, f r a g m e n t b ra m k i z r. 1903, ze w s i Berbeszti, okręg M aram ureę
14. Bucarest, M usée de la Campagne, f r a g m e n t d’une petite porte de 1903, village Berbeszti, région de M aramureę
15. B ukare szt, M u z e u m Wsi, fra g m e n t słu pa b ra m y i ogrodzenia zagrody z r. 1873, ze w s i Czauru, okręg Oltenia
15. Bucarest, M usée de la Campagne, f r a g m e n t du pilier de la porte et de la clôture d’u n e fe r m e de 1873, village Czauru, région d’Oltenia
tu, lecz również dalszego krajobrazu — tła, na
jakim ten obiekt znajdował się uprzednio.
Skansen sanocki, jak na nasze na ogół skrom ne możliwości, posiada jeszcze inne rzadko o siągalne w arunki. Są nimi: obszerne zaplecze
fechniczno-konserwatorskie oraz pracownie,
prowadzące rozpoznanie terenowe i badania
naukowe, oraz możliwość powiększania terenu (początkowo kilka hektarów — obecnie już praw ie 40).
P ark i etnograficzne, rezerw aty, i p u n k ty mu zealne w Polsce, jako praktycznie jedyna i n a j bardziej żywa forma zachowania i ochrony re liktów ludowego budownictwa, sztuki i k u ltu ry m aterialnej w inna być w obecnej chwili znacz nie energiczniej organizowana i realizowana.
m g r R yszard Brykow s'ki I n s ty tu t S ztuki PA N W arszaw a c r iç a n a; MARAMUkEij С LUJ (kwż) X \ φ - \ 5UCEAVA I (SU C I Л1ЫЛ).' · sf> MURI S i ВАС AU \ 3ĄSI ’ \ 43ASSY \
ï BANAT HUNEDOARA4, BRA§OV
<? I o v <T O ITE N IA . 1. i ^ / 'л ARGE§ ; GALATI I OPŁACI) PLO IE^TI (PLO CSITI) , . J /" ^ B U C U R E ^ T Iy ' \ ' (B U K A R C S nJ BUŁGARIA
16. Mapa rozmieszczenia okręgów na terenie R u
m u n ii
16. Carte de la Roumanie. Distribution territoriale des régions
W szystkie zdjęcia w ykonał au to r
LA PROTECTION DES MONUMENTS DE LA CULTURE POPULAIRE ET LES SKANSENS. MUSÉE DE LA CAMPAGNE A BUCAREST
L e ry th m e accéléré du processus de la m o d e rn isa tion de la construction ru ra le en P ologne m et en lu m iè re le p roblèm e de la p ro tec tio n e t de l’in v e n ta ire des m o n u m e n ts de l’a rc h ite c tu re popu laire, en m êm e tem p s que des objets d ’a rt a ffé re n ts et de la c u ltu re m a térie lle . Il sem ble bien que la sa u v eg a rd e de ces v estiges ne p eu t ê tre p le in em en t réa lisé e que p a r la m ise su r pied des skansens.
L a conception du skansen, m usée en plein air, p rit naissan c e en Suède au d éb u t du d e rn ie r q u a rt du siècle écoulé. On a com m encé à le réa lise r en Pologne d an s les p rem ières années du siècle courant, m ais son d év e lo p p e m en t é ta it alors e n tra v é p a r le m an q u e de vie in d é p en d a n te de l’E tat.
A ctu e lle m e n t en Pologne il y a plus de dix postes m uséologiques du ty p e „sk an se n ” re p ré s e n ta n t d iv e r ses form es d’organ isatio n et de p ro g ram m e. F iliales des m usées de la. région, les skansens se lim ite n t p a rfo is à un seul m o n u m e n t „in situ ”. D’a u tre s con s titu e n t des cen tres m uséologiques in d é p en d a n ts, des ré se rv e s — ensem bles de m o n u m en ts actu e lle m en t u tilisés, et enfin de g ran d s parcs e th n o g ra p h iq u es — les sk a n sen s p ro p re m e n t dits. A q u el p o in t le p ro b lè m e des sk an sen s est considéré com m e im p o rta n t, le f a it en tém oigne de la co n stitu tio n p a r l’UNESCO en 1957, de П С О М i(Conseil In te rn a tio n a l des M usées).
En Pologne, le Conseil des P a rc s E th n o g rap h iq u e s et de l’A rc h ite c tu re en Bois p rès de la D irection des M u sées e t de la P ro tectio n des M onum ents déploie son ac tiv ité dans ce dom aine. A l’h eu re actu elle dans le
m onde e n tier il existe environ 60 m usées du type sk an sen e n tiè re m e n t m is au p oint e t env. 15 en voie d’organisation.
Au p rem ier ra n g se place e n tre a u tre s le m usée- -sk an se n de B u c arest qui constitue le centre des sk an sen s roum ains. Son o rganisation fu t e n tre p rise en 1925 et l’o u v e rtu re officielle a eu lieu en 1936. A près sa réo rg an isatio n en 1948 il p rit le nom du M usée de la C am pagne.
S ur 10 ha de superficie 59 ensem bles h istoriques co m p ren an t au to ta l 291 m onum ents de la c o n stru c tion popu laire, à gran d e e t p etite échelle, re p ré s e n te n t 16 su r 17 circonscriptions a d m in istra tiv e s de la R oum anie. U ne m aison pay san n e d ’un seul te n a n t co n stitue le plus ancien de ces m onum ents. Elle se tro u v e dans la région de Ja ssy et p ro v ie n t du X V IIe siècle. P a rm i les au tre s il y en a 10 qui relè v en t du X V IIIe s., 40 du X IX e s. e t 8 du p rem ier q u a rt du X X e s. Le sk an sen com prend 23 h ab itatio n s p a y sa n
nes, 17 m aisons villageoises, bâtisses, m oulins à roue e t m oulins à v e n t, forges, a teliers d’a rtis a n a t villageois, ab ris de pêcheurs, et de nom breuses p etites con stru ctio n s telles que les dépôts en bois, les p o rtes cochères et les clôtures, les m eules, les p uits e t les grues, les niches etc. qui, avec les m o n u m ents du p re m ie r rang, c o n stitu e n t le chiffre im p o r ta n t de 291 m o n u m en ts-im m eu b les y com pris les m onum ents de culte tels q u e les tro is églises o rth o doxes et les nom breuses croix rich e m en t ornées, élevées au bord des ro u te s e t su r le te rra in des cim etières.
