Badanie ewaluacyjne VI edycji budżetu obywatelskiego w Warszawie. Raport końcowy

(1)

Badanie ewaluacyjne VI edycji budżetu obywatelskiego w Warszawie

Raport końcowy

Warszawa, listopad 2019

(2)

2

Spis treści

I. WSTĘP ... 3

II. METODOLOGIA BADANIA ... 5

III. BUDŻET OBYWATELSKI W LICZBACH ... 7

1. Zgłoszone projekty ... 7

III.1.1. Charakterystyka projektów ... 7

III.1.2. Statystyki przestrzenne projektów ... 11

2. Projektodawcy ... 15

III.1.3. Charakterystyka społeczno-demograficzna projektodawców... 15

III.1.4. Statystyki przestrzenne projektodawców ... 16

III.1.5. Motywacje związane ze zgłaszaniem projektów ... 17

3. Głosujący ... 19

III.1.6. Charakterystyka społeczno-demograficzna głosujących ... 19

III.1.7. Statystyki przestrzenne głosujących w BO... 21

III.1.8. Motywacje udziału w głosowaniu ... 24

III.1.9. Powody niegłosowania ... 27

IV. OCENA VI EDYCJI BO ... 29

4. Zmiany wprowadzone w VI edycji ... 29

IV.1.1. Większa pula środków przeznaczonych na budżet obywatelski ... 29

IV.1.2. Podział projektów na pulę ogólnomiejską i dzielnicową ... 31

IV.1.3. Brak podziału na obszary przy zgłaszaniu projektów dzielnicowych ... 33

IV.1.4. Nowy sposób głosowania ... 35

IV.1.5. Ogólnodostępność ... 36

5. Etapy procesu BO ... 37

IV.1.6. Zgłaszanie projektów ... 38

IV.1.7. Ocena projektów ... 40

IV.1.8. Odwołania od niedopuszczenia projektów do głosowania... 49

IV.1.9. Głosowanie mieszkańców m.st. Warszawy na projekty oraz ustalenie jego wyników 52 6. Informowanie o BO ... 62

7. Wsparcie w ramach BO ... 67

V. PODSUMOWANIE ... 71

VI. SPIS WYKRESÓW I TABEL ... 73

(3)

3

I. WSTĘP

Budżet obywatelski jest procesem konsultacji społecznych mającym na celu włączenie mieszkańców w decydowanie o wydatkowaniu określonej części budżetu miasta. W Warszawie budżet obywatelski był realizowany po raz szósty. Projekty mógł zgłosić każdy mieszkaniec, a następnie na drodze głosowania wybierane były te, które zostaną zrealizowane. W tym roku mieszkańcy mieli do dyspozycji 24 933 409,00 zł na projekty na poziomie ogólnomiejskim oraz 58 177 954,00 zł na poziomie dzielnicowym.

W tej edycji budżetu dokonano znaczących modyfikacji wynikających z wprowadzenia regulacji ustawowych¹ oraz konsultacji społecznych przeprowadzonych przez m. st. Warszawę². Główne zmiany były następujące:

Ewaluacja VI edycji budżetu obywatelskiego dotyczyła różnych jego etapów. Poniższy graf pokazuje harmonogram tegorocznej edycji.

Obecny raport ewaluacyjny podzielony został na 3 rozdziały:

• Budżet obywatelski w liczbach – dotyczący zgłoszonych projektów i uczestników procesu (głosujących i projektodawców).

• Ocena VI edycji BO – dotyczący przede wszystkim wprowadzonych zmian oraz etapów procesu.

1 Za wymogami Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (art. 5a ust. 5)

2 http://konsultacje.um.warszawa.pl/sites/konsultacje.um.warszawa.pl/files/podsumowanie_konsultacji_zmiany_w_bp_ost.pdf [28.11.2019]

Zwiększona kwota przeznaczona do dyspozycji mieszkańców

Wprowadzenie budżetu obywatelskiego na

poziomie ogólnomiejskim Zmiana harmonogramu

Zmniejszona liczba wymaganych podpisów

na liście poparcia projektów

Uspójnienie zasad oceny zgłoszonych projektów,

m.in. jedno kryterium ogólnodostępności dla

całego miasta

Zmiana systemu głosowania i kwalifikowania projektów do realizacji

Zgłaszanie projektów 20 maja - 10 czerwca 2019

Ocena zgłoszonych

projektów 11 czerwca - 8 sierpnia 2019

Odwołania od niedopuszczenia

projektów do głosowania 9-26 sierpnia 2019

Głosowanie na projekty 6-23 września

2019

Ogłoszenie wyników głosowania 3 października

2019

(4)

4

• Podsumowanie, w którym zawarte są wnioski i rekomendacje do planowania kolejnych edycji.

W raporcie zastosowano następujące skróty:

BO – budżet obywatelski

CKS – Centrum Komunikacji Społecznej ZDM – Zarząd Dróg Miejskich

ZTM – Zarząd Transportu Miejskiego ZZW – Zarząd Zieleni m.st. Warszawy

(5)

5

II. METODOLOGIA BADANIA

Badanie ewaluacyjne budżetu obywatelskiego na rok 2020 zrealizowano od czerwca 2019 r. do października 2019 r. Poniżej przedstawiliśmy zestawienie metod badawczych użytych podczas ewaluacji VI edycji Budżetu Obywatelskiego w Warszawie. Przy każdej z nich opisalismy proponowaną próbę lub dobór rozmówców.

Skrót Opis metody

WS Warsztat startowy (Kick-off Meeting) z przedstawicielami Zamawiającego dookreślający zakres badania i analizy, wyjaśniający wątpliwości.

DR Analiza dokumentów (Desk Research), a w tym:

• dane ogólnodostępne (np. dane statystyczne z GUS),

• poprzednie raporty z ewaluacji,

• raport z konsultacji (wraz z załącznikami).

FGI Zogniskowany wywiad grupowy (Focus Group Interview) z celowo dobranymi grupami respondentów:

• 1 FGI z koordynatorami z biur,

• 1 diada z koordynatorami z jednostek organizacyjnych m.st Warszawy,

• 1 triada z koordynatorami dzielnicowymi,

• 2 FGI z mieszkańcami głosującymi w VI edycji budżetu obywatelskiego,

• 2 FGI z projektodawcami,

• 1 spotkanie z członkami Rady ds. budżetu obywatelskiego, na którym omawiano wstępne wyniki ewaluacji.

CAWI Ankieta CAWI (Computer Assisted Web Interview) do następujących grup:

• projektodawców (CAWI 1) – wszystkich, także tych, których projekty nie przeszły etapu oceny (ankietę wypełniły 253 osoby),

• głosujących (CAWI 2) – wszystkich osób, które brały udział w głosowaniu elektronicznym (ankietę wypełniło 2656 osób).

Kwestionariusze zostały wysłane do wszystkich osób dostępnych w bazie UM.

NG W ramach netnografii była prowadzona:

• analiza wiadomości przesłanych przez mieszkańców via Facebook (na różnych etapach BO), przekazanych przez Zamawiającego,

• analiza e-maili kierowanych przez mieszkańców na twojbudzet.um.warszawa.pl, przekazanych przez Zamawiającego.

BAR Uwzględnienie wyników badania „Budżet obywatelski w opinii warszawiaków”

przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie mieszkańców Warszawy.

AP Analiza przestrzenna została wykonana przy pomocy programu QGIS na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego oraz danych z CAWI.

(6)

6

WP Warsztat podsumowujący z elementami Service Design³ z mieszkańcami.

Serdecznie dziękujemy wszystkim uczestnikom badania za chęć podzielenia się z nami swoimi opiniami.

Zespół Ośrodka Ewaluacji.

3Service Design to metodologia projektowania usług, która bazuje na doświadczeniach i zachowaniach użytkowników. Na warsztacie projektowano BO jako usługę publiczną w odniesieniu do 4 elementów: opis usługi (zakres i charakterystyka usługi oraz sposób świadczenia usługi), czas dostępu do usługi, odbiorca usługi, podmiot świadczący usługę. Celem Service Design jest tworzenie usług, które są przydatne, użyteczne, wydajne i pożądane. Na warsztacie zadbano o to, żeby usługa uwzględniała potrzeby i ograniczenia różnych grup mieszkańców.

(7)

7

III. BUDŻET OBYWATELSKI W LICZBACH 1. Zgłoszone projekty

III.1.1. Charakterystyka projektów

W VI edycji budżetu obywatelskiego zgłoszono w sumie 2166 projektów, z czego 1975 (91%) dzielnicowych i 191 (9%) ogólnomiejskich.

Wśród zgłoszonych projektów zdecydowanie najwięcej dotyczyło przestrzeni miejskiej (55%) oraz edukacji (41%), a najmniej pomocy społecznej (7%) i zdrowia (4%)⁴. Poniższy wykres pokazuje, jaki odsetek projektów dzielnicowych i ogólnomiejskich dotyczył poszczególnych tematów polityki miejskiej. Projekty ogólnomiejskie, znacznie częściej niż projekty dzielnicowe, dotyczyły ochrony środowiska, edukacji i pomocy społecznej. Projekty dzielnicowe częściej dotyczyły zieleni miejskiej, sportu, kultury i przestrzeni publicznej.

Wykres 1 Zgłoszone projekty w podziale na kategorie tematyczne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu m.st. Warszawy, N=2166

Zgłoszone projekty ogólnomiejskie i dzielnicowe różniły się także w zakresie grup odbiorców, do których były kierowane – projekty ogólnomiejskie rzadziej były skierowane do dzieci i młodzieży, a także seniorów⁵.

4 Projektodawcy samodzielnie określali kategorie tematyczne swoich projektów. Do każdego projektu można było przyporządkować dowolną liczbę kategorii.

5 Projektodawcy samodzielnie określali grupy odbiorców swoich projektów. Do każdego projektu można było przyporządkować dowolną liczbę grup odbiorców.

56%

40%

27% 27% 26%

24% 22%

6% 4%

51% 49%

21% 21% 19%

24%

36%

11%

3%

Projekty dzielnicowe Projekty ogólnomiejskie

(8)

8

Wykres 2 Zgłoszone projekty w podziale na kategorie odbiorców⁶

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Urzędu m.st. Warszawy, N=2166

Autorzy samodzielnie szacowali koszt zgłaszanych przez siebie projektów. Później, w trakcie oceny, urzędnicy często zmieniali kosztorysy przez ich ewentualne uzupełnienie lub dopasowanie do aktualnych stawek rynkowych. Koszt mógł zostać zmieniony również ze względu na modyfikację projektu wprowadzoną przez autora. Koszt został urealniony w przypadku prawie połowy (48%) projektów, z czego prawie trzy czwarte kosztów zostało podniesionych (73%), a jedna czwarta obniżona (27%). Jeśli koszt był obniżany, to przeciętnie⁷ o 28 tysięcy złotych, a jeśli podwyższany, to o 27 tysięcy

Koszt przeciętnego⁸ zgłoszonego projektu dzielnicowego (po urealnieniu kosztów) wyniósł 80 tysięcy złotych, zaś projektu ogólnomiejskiego 250 tysięcy. Poniższy wykres przedstawia odsetek projektów dzielnicowych i ogólnomiejskich w poszczególnych przedziałach kosztowych.

Największe różnice występowały w grupie projektów powyżej 1 mln złotych: tylko 1%

zgłoszonych projektów dzielnicowych i aż 28% projektów ogólnomiejskich kosztowało powyżej 1 mln, co wynikało przede wszystkim ze znacznie niższych limitów kwotowych na projekty dzielnicowe. Wśród projektów dzielnicowych było zdecydowanie więcej projektów w przedziale od 5 do 500 tys. złotych niż wśród projektów ogólnomiejskich (różnice od 3 do 9 p.p.). Taki sam odsetek najtańszych projektów (poniżej 5 tysięcy) był wśród projektów dzielnicowych i ogólnomiejskich (po 3%).

6 Projekt mógł być skierowany do więcej niż jednej grupy odbiorców.

7 Ze względu na bardzo wysokie wyniki skrajne jako miarę użyto wyjątkowo medianę zamiast średniej arytmetycznej. Mediana to wartość, która dzieli zbiór wyników na pół (wartość środkowa).

8 Jak wyżej.

82% 81% 78%

69%

50%

82%

68% 66% 64%

49%

Dorośli Dzieci Młodzież Seniorzy Os. z niepełnospr.

(9)

9

Wykres 3 Koszty zgłoszonych projektów w podziale na dzielnicowe i ogólnomiejskie

Projekty wybrane do realizacji

W sumie do realizacji wybrano 385 projektów dzielnicowych i 29 ogólnomiejskich. Szanse projektów na zwycięstwo w głosowaniu zależały od wielu czynników. Jednym z nich był koszt – projekty kosztujące poniżej 5 tysięcy złotych były statystycznie częściej wybierane do realizacji⁹. Co ciekawe, tanie projekty ogólnomiejskie (do 20 tys. zł) miały większą szansę na wygraną niż projekty dzielnicowe o tej samej cenie. Można domniemywać, że wynikało to przede wszystkim ze sposobu, w jaki wybierane są projekty do realizacji - najmniejsze projekty mogły zostać wybierana do realizacji w miejsce projektów, będących wyżej w rankingu, ale przekraczających kwotę przeznaczoną na projekty w danej dzielnicy. Szczegółowo prezentuje to poniższy wykres.

Pokazuje on, jaki odsetek projektów dopuszczonych do głosowania w danym przedziale kosztowym został wybrany do realizacji¹⁰.

9Różnica istotna statystycznie na poziomie p<0,001.

10Należy zachować szczególną ostrożność przy interpretowaniu wyników dotyczących projektów poniżej 5 tysięcy i powyżej 1 mln, jako, że ich ogólna liczba jest stosunkowo mała. Taka sytuacja zwiększa szansę, że zaobserwowane różnice w szansach zwycięstwa wynikały z przypadku, a nie z kategorii kosztowej projektów.

3%

17%

19% 18%

16%

19%

7%

1%

3%

8%

10%

15%

10%

15%

10%

28%

do 5 tys. powyżej 5 do

20 tys. powyżej 20 do

100 tys. powyżej 100

do 200 tys. powyżej 200

tys. do 1 mln powyżej 1 mln Projekty dzielnicowe Projekty ogólnomiejskie

(10)

10

Wykres 4 Odsetek zwycięskich projektów dzielnicowych spośród wszystkich dopuszczonych do głosowania w ramach poszczególnych kategorii kosztowych

Największe prawdopodobieństwo zwycięstwa w głosowaniu miały projekty dotyczące ochrony środowiska, a w dalszej kolejności zieleń miejska i przestrzeń publiczna. Zaobserwowaliśmy różnice w szansach na wygranie w zależności od poziomu projektu. Projekty dotyczące ochrony środowiska były stosunkowo częściej wybierane na poziomie dzielnicowym niż ogólnomiejskim (różnica 10 p.p.), podobnie projekty sportowe. Dla odmiany, w kategoriach przestrzeń publiczna i komunikacja/drogi były częściej wybierane projekty z poziomu ogólnomiejskiego¹¹.

Wykres 5 Odsetek zwycięskich projektów dzielnicowych spośród wszystkich dopuszczonych do głosowania w ramach poszczególnych kategorii tematycznych (prawdopodobieństwo zwycięstwa w głosowaniu)

11 Różnice są istotne statystycznie na poziomie p<0,001. Należy zachować szczególną ostrożność przy interpretowaniu wyników dotyczących projektów z kategorii pomoc społeczna i zdrowie, jako, że ich ogólna liczba jest stosunkowo mała. Taka sytuacja zwiększa szansę, że zaobserwowane różnice w szansach zwycięstwa wynikały z przypadku, a nie z kategorii kosztowej projektów.

46%

25%

29% 27%

33% 30%

27% 29%

50%

30% 29%

25%

8%

29%

25%

41%

do 5 tys. powyżej 5 do

100 tys. powyżej 100

tys. do 1 mln powyżej 1 mln Projekty dzielnicowe Projekty ogólnomiejskie

49%

44%

32% 30%

26% 23% 23% 23%

16%

39%

46%

43% 40%

33%

19%

10%

14%

0%

(11)

11

Dzielnice różniły się liczbą projektów wybranych do realizacji. Najwięcej projektów zostało wybranych na Woli (37), a najmniej na Pradze-Północ (9). Zwraca uwagę sytuacja na Żoliborzu, gdzie wybrano do realizacji wszystkie projekty dopuszczone do głosowania. Poniższa tabela pokazuje, jak szeroki wybór w głosowaniu mieli mieszkańcy poszczególnych dzielnic oraz jaką część projektów dopuszczonych do głosowania wybrano do realizacji. Należy przy tym pamiętać, że liczba i odsetek projektów wybranych do realizacji w danej dzielnicy wynikają z wielu czynników: liczby projektów dopuszczonych do głosowania, kosztów tych projektów, ogólnej kwoty przeznaczonej na budżet.

Tabela 1 Liczba projektów dzielnicowych dopuszczonych do głosowania i wybranych w głosowaniu w poszczególnych dzielnicach

Liczba projektów wybranych do

realizacji Odsetek projektów wybranych do realizacji¹²

Bemowo 24 55%

Białołęka 23 20%

Bielany 26 24%

Mokotów 24 20%

Ochota 25 49%

Praga-Południe 26 19%

Praga-Północ 9 13%

Rembertów 19 46%

Śródmieście 22 58%

Targówek 19 22%

Ursus 24 80%

Ursynów 22 18%

Wawer 16 12%

Wesoła 15 71%

Wilanów 10 23%

Włochy 18 40%

Wola 37 38%

Żoliborz 26 100%

Średnia 21 39%

III.1.2. Statystyki przestrzenne projektów

Najwięcej projektów dzielnicowych złożono na Ursynowie i Pradze Południe, natomiast w odniesieniu do liczby mieszkańców najwięcej projektów w przeliczeniu na 10 tys. osób złożono w Rembertowie i Wawrze. Stosunkowo dużo projektów złożono również na Ursynowie, we Włochach i Białołęce. Natomiast mało na Mokotowie, Bemowie, w Śródmieściu i Ursusie.

12 W stosunku do liczby projektów dopuszczonych do głosowania.

(12)

12

Tabela 2 Liczba zgłoszonych projektów dzielnicowych w poszczególnych dzielnicach

Liczba zgłoszonych projektów dzielnicowych

Liczba zgłoszonych projektów dzielnicowych na 10 tys.

mieszkańców¹³

Bemowo 66 5

Białołęka 169 14

Bielany 145 11

Mokotów 167 8

Ochota 85 10

Praga-Południe 180 10

Praga-Północ 94 15

Rembertów 59 24

Śródmieście 72 6

Targówek 139 11

Ursus 49 8

Ursynów 202 13

Wawer 169 22

Wesoła 28 11

Wilanów 68 17

Włochy 82 19

Wola 140 10

Żoliborz 61 12

Średnia 110 13

Najwyższy efektywny próg wyborczy, czyli odsetek głosów zdobyty przez ostatni projekt wybrany do realizacji, był w Wilanowie oraz na Pradze Północ i wynosił odpowiednio 31% (811 głosów) i 25% (746 głosy). Poniższy kartogram pokazuje próg wyborczy w procentach (kolorem) i liczbach głosów (pod nazwą dzielnicy) w poszczególnych częściach Warszawy.

13 Liczba mieszkańców uzyskana z Przeglądu Statystycznego Warszawy GUS (stan na 31 grudnia 2018).

(13)

13

Kartogram 1 Efektywny próg wyborczy dla projektów dzielnicowych w poszczególnych dzielnicach (odsetek i liczba głosów otrzymanych przez ostatni projekt z rankingu wybrany do realizacji)

Liczba głosów potrzebna do wygrania w dzielnicach wzrosła w stosunku do zeszłorocznej edycji średnio ponad trzykrotnie. Częściowo wynika to ze znacznie wyższej ogólnej liczby głosujących.

Biorąc pod uwagę tę różnicę efektywny próg wyborczy wzrósł w stosunku do zeszłego roku o ponad połowę (58%) – w zeszłym roku do wygrania wystarczyło średnio zdobyć 7 głosów na każde 100 głosujących mieszkańców, podczas gdy w tym roku było to 12 głosów. W wyjaśnieniu tego zjawiska może pomóc tegoroczna zmiana zasad głosowania, które umożliwiały oddanie do 15 głosów na projekty dzielnicowe. W związku z tą zmianą w tej edycji BO aż 71% głosujących oddało 10 głosów lub więcej, podczas gdy w zeszłych trzech edycjach robiło to tylko 23-33%

osób. Zmiana zasad zwiększyła ogólną liczbę głosów oddanych na projekty, przez co zwiększyła się również minimalna liczba głosów potrzebna do zwycięstwa.

Tabela 3 Minimalna liczba głosów potrzebna do zwycięstwa projektu w V i VI edycji BO

Dzielnica

Liczba głosów potrzebna do zwycięstwa projektu w V edycji

Liczba głosów potrzebna do zwycięstwa projektu w VI

edycji

Liczba głosów potrzebna do zwycięstwa projektu w VI edycji (na 100 głosujących)

Bemowo 304 781 9 14

Białołęka 237 871 3 8

Bielany 142 509 2 6

Mokotów 260 525 2 4

Ochota 225 613 6 12

Praga-Południe 149 499 2 3

(14)

14

Praga-Północ 224 746 9 25

Rembertów 234 213 32 14

Śródmieście 102 319 3 10

Targówek 153 269 5 5

Ursus 801 506 23 16

Ursynów 377 1356 4 13

Wawer 46 172 1 3

Wesoła 264 231 17 15

Wilanów 49 811 2 31

Włochy 103 392 4 17

Wola 318 543 6 8

Żoliborz 121 156 4 4

Średnia 228 528 7 12

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych ze strony twojbudzet.um.warszawa.pl, z raportu „Badanie ewaluacyjne V edycji budżetu partycypacyjnego w Warszawie” oraz od Urzędu m.st. Warszawy.

Przeprowadziliśmy porównanie przestrzennego rozdysponowania środków tegorocznego BO przy użyciu obszarów dzielnicowych z V edycji budżetu. W tym celu obliczyliśmy udział środków przeznaczonych na dany obszar w stosunku do całej kwoty przeznaczonej na daną dzielnicę w V i VI edycji budżetu. W V edycji BO kwoty przeznaczone na poszczególne obszary były stałe i ustalone z góry przez organizatorów budżetu. W VI edycji – ze względu na likwidację obszarów dzielnicowych – środki budżetu zostały rozdysponowane przestrzennie w ramach dzielnicy w toku głosowania i wyboru projektów do realizacji¹⁴.

Wyniki analizy pokazały, że zlikwidowanie obszarów dzielnicowych wpłynęło na częściową zmianę rozłożenia środków w ramach dzielnic przede wszystkim w taki sposób, że obszary o mniejszej liczbie mieszkańców otrzymały procentowo mniej środków z budżetu obywatelskiego niż w roku poprzednim. Innymi słowy, obszary mniej zaludnione otrzymały (poprzez zwycięskie projekty na swoim terenie) względnie mniej pieniędzy z BO niż w roku poprzednim. Jako że w zeszłym roku kwota na obszar była stała, a w tym wynikała z głosowania wszystkich mieszkańców dzielnicy, można postawić hipotezę, że to obszary dzielnicowe odgrywały pewną rolę w zapewnianiu równego dostępu do środków budżetu obywatelskiego różnych części dzielnic.

Należy przy tym zauważyć, że wyniki te nie były jednorodne pomiędzy dzielnicami – w niektórych dzielnicach tegoroczne rozłożenie środków premiowało mniejsze obszary, czyli wbrew ogólnemu trendowi. Podsumowując, wyniki wskazują na istotną, choć niedecydującą, rolę, jaką odgrywał podział dzielnicowy w zapewnianiu równości dostępu do efektów budżety obywatelskiego.

14 Środki przeznaczone na dany obszar w VI edycji BO zostały obliczone w następujący sposób:

1) zsumowano koszty wszystkich projektów wybranych do realizacji mieszczących się na danym obszarze,

2) zsumowano koszty wszystkich projektów wybranych do realizacji mieszących się nie tylko na danym obszarze, ale również na co najmniej jednym innym obszarze i podzielono je przez liczbę obszarów, na których dany projekt się mieścił,

3) nie brano pod uwagę projektów, które obejmowały zasięgiem całą dzielnicę,

4) zsumowano koszty z punktu 1 i 2 i obliczono stosunek tej kwoty do całkowitej kwoty przeznaczonej na dzielnicę, w które dany obszar się mieści.

Należy zwrócić uwagę, że powyższa metodologia zakłada pewne uproszczenia geograficzne, które mogą wpływać na ostateczny wynik, dlatego należy traktować tę analizę jako eksploracyjną.

(15)

15

2. Projektodawcy

III.1.3. Charakterystyka społeczno-demograficzna projektodawców

Wśród 1170 projektodawców VI edycji budżetu obywatelskiego było niemal tyle samo kobiet (51%) co mężczyzn (49%). Najwięcej było wśród nich osób w średnim wieku – między 35 a 44 lata (42%). Niedoreprezentowane grupy wiekowe to dzieci, młodzież i młodzi dorośli (do 24 lat), którzy stanowili jedynie 3% projektodawców oraz osoby po 55 roku życia, którzy stanowili jedynie 17% projektodawców (choć stanowią aż 39% mieszkańców Warszawy powyżej 15 roku życia¹⁵). Ponad połowa osób, które wypełniły ankietę dla projektodawców, zajmowała się pracą najemną¹⁶ (66%), a blisko co siódmy prowadził własną działalność gospodarczą (15%). Wśród osób, które wypełniły ankietę, zdecydowanie niedoreprezentowane były osoby bez wyższego wykształcenia, które stanowiły 13% wszystkich osób składających projekty, podczas gdy w populacji Warszawy jest ich 70%¹⁷.

Wykres 6 Charakterystyka demograficzna projektodawców w VI budżecie obywatelskim

Źródło: Badanie CAWI projektodawców, n=253

15 Te oraz wszystkie inne dane społeczno-demograficzne dotyczące mieszkańców Warszawy pochodzą z badania opinii mieszkańców Warszawy na temat budżetu obywatelskiego 2019 (n=1100, badanie na osobach od 15 roku życia).

16 Praca najemna to praca wykonywana przez pracowników niebędących właścicielami przedsiębiorstw, w których pracują, w zamian za płacę (źródło: ZUS.)

17 Nie należy utożsamiać osób, które wypełniły ankietę ze wszystkimi projektodawcami VI edycji BO. Należy zakładać, że ankietę wypełniły osoby najbardziej zaangażowane w budżet obywatelski.

49% 51%

Płeć

Kobieta Mężczyzna

1% 2%

20%

42%

17%

8% 9%

0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+

Wiek

66%

15%

9%

4%

3%

2%

Pracownik/czka…

Działalność gospodarcza Emeryt/ka lub rencista/ka Gospodarstwo rolne Uczeń/uczennica lub…

Bezrobotny/a lub bez…

Sytuacja zawodowa

87%

11% 2%

Wykształcenie

Wyższe Średnie lub pomaturalne/policealne Inne

(16)

16

III.1.4. Statystyki przestrzenne projektodawców

Projektodawcy zdecydowanie najczęściej składali projekt w dzielnicy zamieszkania. Najwięcej projektodawców spoza dzielnicy miało Śródmieście (36%), a najmniej Ursynów (2,5%).

Zdecydowanie najpopularniejszą dzielnicą wśród projektodawców był Mokotów. W tej dzielnicy złożyli projekty nie tylko mieszkańcy Mokotowa, ale także osoby z 12 innych dzielnic. Poniższy wykres pokazuje szczegółowo, gdzie mieszkają projektodawcy (kolumna z lewej), którzy złożyli projekty w poszczególnych dzielnicach (poziomo, u góry). Przykładowo pierwsza kolumna pokazuje, gdzie mieszkają projektodawcy, którzy złożyli projekty na Bemowie. Zdecydowana większość (92%) była mieszkańcami tej dzielnicy, a pozostali mieszkali na Białołęce (2%) i Bielanach (6%).

Wykres 7 Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a miejscem złożenia projektu dzielnicowego¹⁸

18 Kolumny sumują się do 100%. Jeśli projektodawca składał projekt w więcej niż jednej dzielnicy, to jest wliczany do kolumn wszystkich tych dzielnic.

Bemowo Białołęka Bielany Mokotów Ochota Praga-Południe Praga-Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Ursynów Wawer Wesoła Wilanów Włochy Wola Żoliborz

Bemowo 93,3 3,9 4,1 1,8 7,4 2,4 3,9

Białołęka 2,2 90,9 4,1 1,8 0,9 3,7 4,4 2,4 2,6

Bielany 4,4 1,3 82,4 0,9 4,3 3,7 3,4 4,8 10,8

Mokotów 1,3 1,4 80,7 2,4 1,8 4,3 3,4 5,2 1,0 6,1 4,8 2,6

Ochota 2,8 85,4 4,8 1,9 4,8 1,3

Praga-Południe 2,8 90,0 6,4 4,8 3,7 2,9 5,1 5,3 2,4 2,7

Praga-Północ 1,4 0,9 78,7 1,5

Rembertów 90,5

Śródmieście 1,3 1,4 0,9 0,9 63,0 2,0

Targówek 0,9 1,8 6,4 88,2 3,4 1,3

Ursus 2,4 86,2 2,4 1,3

Ursynów 2,8 2,4 9,3 94,8 1,0 5,3 3,0

Wawer 2,7 0,9 1,8 89,8 5,3 2,7

Wesoła 1,3 2,9 1,0 78,9

Wilanów 1,9 90,9

Włochy 1,4 0,9 2,4 3,4 73,8

Wola 1,8 2,4 1,8 5,6 5,3 84,4 2,7

Żoliborz 1,4 0,9 2,4 2,4 2,6 81,1

d zi el n ic a za m ie sz ka n ia

dzielnica złożenia projektu (w %)

(17)

17

Poniższy kartogram pokazuje poziom zagęszczenia projektodawców w podziale na obszary dzielnicowe (według podziału z V edycji BO). Umiejscowienie projektodawców nie rozkłada się przypadkowo ani równomiernie, lecz w skupiskach oznaczonych niebieskimi plamami.

Im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom zagęszczenia na danym terenie. Największe zagęszczenie występuje wzdłuż osi pionowej miasta oraz koncentruje się w częściach centralnych. Dzielnice różnią się między sobą pod względem wielkości i aktywności poszczególnych obszarów na swoim terenie. W części dzielnic, jak np. w Rembertowie, liczba projektodawców rozkłada się stosunkowo równomiernie we wszystkich obszarach. W innych, jak na Ursynowie, występują obszary o bardzo wysokiej liczbie zgłaszających pomysły jak, i bardzo niskiej. Przykładowo południowy obszar Bielan, odznaczający się bardzo wysokim zagęszczeniem, został „rozbity” na kilka stosunkowo małych obszarów, przez co różnice w liczbie głosów są znacznie mniejsze niż na sąsiedniej Białołęce, gdzie najaktywniejsza, wschodnia część dzielnicy była jedynym obszarem o rekordowej liczbie głosujących.

Kartogram 2 Liczba projektodawców w VI edycji według obszarów dzielnicowych z V edycji

III.1.5. Motywacje związane ze zgłaszaniem projektów Projektodawców prosiliśmy w badaniu CAWI, by spośród 9 stwierdzeń wybrali te, które najlepiej wyjaśniają, dlaczego zdecydowali się zgłosić projekt na poziomie dzielnicowym. Najczęściej wybierane były te odpowiedzi, które wskazują na chęć zmiany otoczenia i wpływu na najbliższą okolicę – ze względu na swoje potrzeby, ale także dla innych (rodziny, sąsiadów). Najrzadziej wskazywano odpowiedzi mówiące o tym, że projektodawca złożył projekt w czyimś imieniu.

(18)

18

Wykres 8 Dlaczego zdecydował/a się Pan/i zgłosić projekt(y) na poziomie dzielnicowym?

Powody zgłaszania projektów na poziomie ogólnomiejskim badano z wykorzystaniem innego zestawu stwierdzeń niż w pytaniu o poziom dzielnicowy. Najważniejszy dla badanych był zasięg projektu – zarówno potrzeba zgłoszenia czegoś na większym terenie, jak i wymagania w odniesieniu do zgłaszanego pomysłu (większego zasięgu/terenu) oraz tematyki (te dotyczące więcej niż jednej dzielnicy np. ścieżki rowerowe, obszar parku będącego w dwóch dzielnicach czy oświetlenia). W przypadku projektów ogólnomiejskich pojawiło się przekonanie 11% badanych, że dają one „większą szansę na wygranie”. Aż 16% wskazało na inne powody, jednak były one niespecyficzne, np. ogólnomiejski, a nie dzielnicowy charakter projektu, zmiana projektu na poziomie weryfikacji na projekt ogólnomiejski.

71%

60%

50%

49%

34%

20%

10%

4%

Chciałem/am mieć wpływ na to, co dzieje się w moim najbliższym otoczeniu

Taki projekt był mi/moim bliskim potrzebny w okolicy

Osoby mieszkające w najbliższej okolicy realizacji projektu uważały, że realizacja takiego pomysłu jest potrzebna Miałem/am poczucie, że jeśli nie zajmę się rozwiązaniem

problemu, którego dotyczy projekt, to nie zostanie on rozwiązany

Środki z budżetu obywatelskiego są jedyną szansą na rozwiązanie problemu, który pojawił się w dzielnic

Chciałem/am zintegrować lokalną społeczność

Zgłaszając projekt w ramach budżetu obywatelskiego, chciałem/am zwrócić uwagę mieszkańców dzielnicy na

istniejący problem

Są większe szanse na wygraną, jeśli projekt jest zgłoszony na tym poziomie

Zgłosiłem/am projekt w czyimś imieniu (ktoś mnie o to poprosił)

Inne

(19)

19

Wykres 9 Dlaczego zdecydował/a się Pan/i zgłosić projekt(y) na poziomie ogólnomiejskim?

Podsumowując, najistotniejsze przyczyny zgłaszania projektów to chęć wpływu na najbliższe otoczenie i zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnej. Z kolei przyczyny wyboru poziomu, na którym zgłaszano projekt, są bezpośrednio związane z wielkością terenu realizacji projektu (dzielnica vs. miasto dla projektów ogólnomiejskich) lub tematyką projektu a nie szansą na wygraną na danym poziomie.

3. Głosujący

III.1.6. Charakterystyka społeczno-demograficzna głosujących

Wśród głosujących – podobnie jak w przypadku projektodawców – w VI edycji budżetu obywatelskiego było więcej kobiet (60%) niż mężczyzn (40%), podczas gdy w populacji Warszawy ta różnica jest mniejsza (55% do 45%). Najczęściej głosowały osoby w wieku 25-34 i 35-44 lat.

Wśród głosujących było także 15% dzieci, młodzieży i młodych dorosłych (do 24 lat), co stanowi 12 p.p. więcej niż wśród projektodawców. Osób po 55 roku życia było zaś wśród głosujących mniej niż wśród projektodawców (różnica 5 p.p.). W stosunku do populacji Warszawy wśród głosujących w BO niedoreprezentowane były osoby powyżej 55 roku życia, a nadreprezentowane osoby w wieku 25-44 lat. Ponad połowa osób, które wypełniły ankietę dla głosujących, zajmowała się pracą najemną¹⁹ (65%), a blisko co ósmy prowadził własną działalność gospodarczą (13%)²⁰. Zdecydowanie niedoreprezentowane wśród osób, które wypełniły ankietę dla głosujących, były osoby bez wyższego wykształcenia, które stanowiły tylko 26% wszystkich ankietowanych. Ta niedoreprezentacja była jednak mniejsza niż wśród projektodawców (różnica 13 p.p.). Szczegóły pokazują poniższe wykresy:

19 Praca najemna to praca wykonywana przez pracowników niebędących właścicielami przedsiębiorstw, w których pracują, w zamian za płacę (źródło: ZUS.)

20 Nie należy utożsamiać osób, które wypełniły ankietę ze wszystkimi głosującymi VI edycji BO. Należy zakładać, że ankietę wypełniły osoby najbardziej zaangażowane w budżet obywatelski.

50%

42%

24%

11%

8%

16%

Chciałem/am zrobić wartościową rzecz dla większego obszaru niż dzielnica

Pomysł, który zaproponowałem/am, wymaga większego obszaru niż dzielnica

Chciałem/am zintegrować mieszkańców z różnych dzielnic

Mój projekt wypadł akurat na granicy dzielnic

Są większe szanse na wygraną, jeśli projekt jest zgłoszony na tym poziomie

Koszt mojego projektu wykraczał poza limit dzielnicow

Zgłosiłem/am projekt w czyimś imieniu (ktoś mnie o to poprosił)

Inne

(20)

20

Wykres 10 Charakterystyka demograficzna głosujących w VI budżecie obywatelskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Urzędu m.st. Warszawy, N=105534 (płeć, wiek); badanie CAWI głosujących, n=2565 (sytuacja zawodowa, wykształcenie).

Głosowanie papierowe

W VI edycji budżetu obywatelskiego 1280 osób zagłosowało na papierowych formularzach.

Mieszkańcy, którzy wybrali taki sposób głosowania, są średnio znacznie starsi (60 lat) niż osoby, które zagłosowały elektronicznie (36 lat) – różnica wyniosła 24 lata. Jak pokazuje poniższy wykres, wśród głosujących w sposób papierowy ponad 50% osób miało powyżej 65 lat.

60%

40%

Płeć

Kobieta Mężczyzna

8% 7%

28%

34%

11%

6% 6%

0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+

Wiek

65%

13%

8%

7%

3%

Pracownik/czka najemny/a Działalność gospodarcza

Emeryt/ka lub rencista/ka Gospodarstwo rolne Bezrobotny/a lub bez

stałej pracy Uczeń/uczennica lub

student/ka

Sytuacja zawodowa

75%

22%

4%

Wykształcenie

Wyższe Średnie lub pomaturalne/policealne Inne

(21)

21

Wykres 11 Odsetek głosujących papierowo w poszczególnych grupach wiekowych

III.1.7. Statystyki przestrzenne głosujących w BO

Najwięcej głosów w liczbach bezwzględnych oddano na Pradze-Południe, Mokotowie i Białołęce.

Jeśli wziąć pod uwagę liczbę mieszkańców poszczególnych dzielnic, to największą aktywnością wyborczą wykazali się mieszkańcy Białołęki, Pragi Południe i Wawra.

Tabela 4 Liczba głosów oddanych na projekty dzielnicowe w poszczególnych dzielnicach

Liczba ważnych głosów Liczba ważnych głosów na 10 tys.

mieszkańców

Bemowo 5459 440

Białołęka 10762 867

Bielany 8004 607

Mokotów 12022 552

Ochota 5116 618

Praga-Południe 14897 828

Praga-Północ 2948 460

Rembertów 1521 625

Śródmieście 3198 277

Targówek 5469 440

Ursus 3189 531

Ursynów 10107 671

Wawer 5452 706

Wesoła 1505 592

Wilanów 2600 649

Włochy 2374 554

Wola 6850 486

Żoliborz 3524 674

Dzielnice różniły się odsetkiem głosów papierowych oddanych na ich terenie. Zdecydowanym liderem było Śródmieście, gdzie 4 na 100 głosów zostało oddanych w sposób tradycyjny.

Stosunkowo dużo głosów papierowych zostało również oddanych na Bielanach i Ursynowie.

Najmniej, bo tylko jeden głos, oddany został na Wilanowie. Głosowanie papierowe jest silnie związane z wiekiem głosujących – dzielnice, w których jest większy odsetek osób po 54 roku życia, mają też większy odsetek głosów oddanych w sposób tradycyjny. Poniższy kartodiagram

5% 2% 4% 9% 7%

21%

52%

0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+

(22)

22

przedstawia odsetek głosów papierowych wśród wszystkich oddanych (kolorem) oraz liczbę tych głosów (pod nazwą dzielnicy).

Kartogram 3 Odsetek i liczba głosów papierowych w podziale na dzielnice

Najczęściej na projekty z danej dzielnicy głosowali mieszkańcy tej dzielnicy. Najwięcej głosujących spoza dzielnicy miało Śródmieście (22%), Wesoła (22%) i Praga Północ (21%). Poniższy wykres pokazuje szczegółowo, gdzie mieszkają głosujący (w kolumnie z lewej), którzy oddali swój głos w danej dzielnicy (poziomo, u góry). Przykładowo, pierwsza kolumna pokazuje, gdzie mieszkają głosujący, którzy złożyli projekty na Bemowie – zdecydowana większość (91%) była mieszkańcami tej dzielnicy, reszta pochodziła ze wszystkich pozostałych dzielnic, poza Wesołą.

Te dane pokazują, że choć mieszkańcy głosują głównie w swojej własnej dzielnicy, to są otwarci na inne dzielnice – w większości dzielnic jakaś część głosów była oddana przez mieszkańców z innych dzielnic.

(23)

23

Wykres 12 Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a miejscem oddania głosu²¹

Poniższy kartogram pokazuje poziom zagęszczenia głosujących według ich miejsca zamieszkania.

Podobnie jak w przypadku projektodawców, rozmieszczenie głosujących nie rozkłada się ani przypadkowo ani równomiernie, lecz w skupiskach oznaczonych zielonymi plamami. Im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom zagęszczenia na danym terenie. Podobnie jak w przypadku projektodawców, największe zagęszczenie głosujących występuje wzdłuż osi pionowej miasta oraz koncentruje się w częściach centralnych. Poziom zagęszczenia głosujących różni się znacząco między dzielnicami. Podobnie jak w przypadku projektodawców, Rembertów ma niskie zagęszczenie głosujących, podczas gdy na Pradze Południe występuje bardzo wysokie zagęszczenie w części południowej. Co istotne, porównanie aktywności głosujących i projektodawców w poszczególnych obszarach pokazuje silną współzależność – obszary, które mają dużą liczbę projektodawców, mają zazwyczaj również dużą liczbę głosujących.

21 Kolumny sumują się do 100%. W każdej dzielnicy – oprócz Wilanowa – głosowała mała grupa mieszkańców (od 0,1 do 0,8%), którzy zadeklarowali miejsce zamieszkania poza Warszawą, głównie w obszarze bezpośrednio przylegającym do Warszawy. Te osoby nie zostały uwzględnione na wykresie.

Bemowo Białołęka Bielany Mokotów Ochota Praga-Południe Praga-Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Ursynów Wawer Wesoła Wilanów Włochy Wola Żoliborz

Bemowo 91,1 0,8 2,3 0,7 1,7 0,5 0,8 0,1 1,2 0,5 1,1 0,2 0,4 0,7 0,2 0,7 2,8 0,8 Białołęka 0,6 90,6 2,6 0,5 1,1 0,6 2,1 0,1 0,6 6,4 0,2 0,2 0,5 0,9 0,1 0,2 0,3 0,6 Bielany 0,8 1,1 85,3 0,5 1,5 0,5 1,1 0,8 0,7 0,4 0,2 0,5 2,1 0,1 0,3 0,9 5,0 Mokotów 0,6 0,7 0,9 86,2 4,5 1,3 2,6 0,9 4,4 0,8 1,0 2,3 1,3 1,4 7,2 1,7 1,0 0,7 Ochota 0,3 0,3 0,3 0,7 75,6 0,4 0,8 0,1 0,9 0,3 0,6 0,2 0,4 0,4 0,2 1,2 0,5 0,3 Praga-Południe 0,6 0,7 0,4 0,9 1,8 88,3 2,7 1,8 2,2 1,4 0,4 0,3 2,6 4,1 0,3 0,7 0,5 0,3 Praga-Północ 0,4 0,7 0,4 0,2 0,5 0,9 78,6 0,1 0,9 0,7 0,1 0,1 0,2 0,3 0,1 0,3 0,2

Rembertów 0,1 0,1 0,1 0,1 0,3 0,4 0,3 92,8 0,1 0,2 0,1 2,1 0,4 1,0 0,1 0,1 Śródmieście 1,0 0,8 0,9 2,5 2,0 1,0 2,4 1,3 77,9 1,3 0,9 0,7 1,2 1,3 0,3 1,3 1,8 1,7

Targówek 0,4 1,1 0,6 0,3 0,9 0,8 4,0 0,3 0,9 84,3 0,3 0,1 0,8 0,8 0,3 0,4 0,2 Ursus 0,6 0,3 0,1 0,3 1,1 0,2 0,3 0,3 0,2 90,2 0,1 0,2 0,3 0,2 2,1 0,2 0,2 Ursynów 0,4 0,5 0,4 3,2 1,3 0,6 0,8 0,4 1,4 0,9 0,4 91,3 0,8 0,5 1,0 0,7 0,4 0,3 Wawer 0,2 0,2 0,3 0,3 0,6 2,3 0,5 0,9 1,2 0,1 0,1 0,2 88,2 4,3 0,2 0,2 0,1 Wesoła 0,0 0,1 0,1 0,1 0,2 0,4 0,1 0,9 0,3 0,1 0,4 78,2 0,1 0,2 0,1 Wilanów 0,1 0,2 0,1 0,8 0,4 0,2 0,3 0,4 0,1 0,6 0,3 0,1 89,8 0,4 0,1

Włochy 0,6 0,2 0,3 0,6 2,4 0,2 0,4 0,1 0,2 0,1 1,7 0,2 0,1 0,4 88,2 0,3 0,1 Wola 1,7 0,9 2,1 0,9 2,2 0,7 1,5 0,3 4,6 1,0 0,9 0,3 0,6 1,2 0,2 1,2 89,6 1,3 Żoliborz 0,4 0,4 2,4 0,4 0,8 0,3 0,3 0,1 1,1 0,6 0,4 0,2 0,3 0,5 0,2 0,2 0,5 87,9

dzielnica oddania głosu (w %)

dzielnica zamieszkania

(24)

24

Kartogram 4 Liczba głosujących w VI edycji według obszarów dzielnicowych z V edycji

III.1.8. Motywacje udziału w głosowaniu

Jednym z zagadnień poruszanych podczas badania było poznanie zarówno przyczyn, które miały wpływ na podjęcie decyzji o wzięciu udziału w BO, jak i osobistych motywacji, które stały za tym, że osoby głosowały lub składały projekty. Można wskazać kilka kluczowych aspektów, które mają wpływ na podjęcie działań związanych z udziałem w głosowaniu:

• Projekt jest realizowany blisko domu: lokalność jest jednym z ważniejszych czynników motywujących do podjęcia działań w ramach budżetu obywatelskiego.

• Wsparcie konkretnego projektu, czyli jak określili badani „motywacja punktowa” – podjęcie działania, by doprowadzić do realizacji konkretnego projektu bądź przeprowadzenia wydarzenia. Często na prośbę znajomego lub by zagłosować na swój projekt.

• Badani decydują się na aktywność, by wesprzeć obszar/kategorię, na których szczególnie im zależy: zieleń, czyste powietrze, biblioteki, kultura dla dzieci, nowoczesne technologie, rowery, psy itd.

• Jeśli za motywacją nie stoi kategoria tematyczna, to innym obszarem motywacji jest chęć wsparcia potrzeb konkretnych grupy odbiorców, ponieważ są one – zdaniem głosujących – w jakiś sposób niewystarczająco zadbane: np. starsi, dzieci czy zwierzęta.

Motywacja zazwyczaj wychodzi od potrzeb jednostki:

(25)

25

Motywacja jest czysto egoistyczna – wybieram takie projekty, które (…) są blisko mnie i mi coś dają, np. wybieg dla psów. (…) Rzeczy bardzo konkretne, związane z moimi potrzebami. [FGI głosujący]

Nawet jeśli wskazywane są motywacje bardziej altruistyczne, to często z różnych względów związane są one także z potrzebami głosującego lub z prowadzoną przez jego aktywnością prywatną lub zawodową:

Głosowałam na rozwiązania, np. związane z edukacją, nauką robotyki, programowania, bo ja pracuję w nowych technologiach i uważam, że właśnie to jest takie istotne dla konkurencyjności Polski. [FGI głosujący]

Kluczowa dla podjęcia aktywności w procesie BO jest korzyść, którą głosujący odnosi angażując się w proces budżetu. Brak tej korzyści niekiedy wiąże się z zaniechaniem dalszego działania.

Korzyści mogą być osobiste, jak wskazano wyżej, ale też taką korzyścią jest poczucie sprawstwa, do którego odnoszą się badani. Widoczność zrealizowanych dotąd projektów jest bardzo motywująca. Wspominali o tym zarówno uczestnicy wywiadów, jak i warsztatu podsumowującego z mieszkańcami:

Są skutki, od razu widać, dużo więcej książek jest. I te wszystkie książki mają już wtedy te pieczątki, budżet obywatelski, czytam i czuję dumę. [FGI głosujący]

Zdecydowanie negatywny wpływ ma nie tylko brak widocznych efektów, ale również brak informacji o postępie projektu. Uczestnicy warsztatu podsumowującego wspominali, że to najbardziej demotywuje, gdy nie widzą żadnych efektów swojego zaangażowania.

Rozważając motywacje mieszkańców do aktywności społecznej i głosowania warto przytoczyć badania prowadzone przez dr Katarzynę Romańczyk²² i przedstawione w ramach seminarium EUROREG pt. „Uwarunkowania i efekty partycypacji w największych miastach Polski”. Wskazała ona, że zaangażowanie w budżety obywatelskie dużych miast idzie w parze z zaangażowaniem w wybory do rad dzielnic i osiedli. Z analizy danych z budżetu obywatelskiego oraz frekwencji w wyborach do rad dzielnic przeprowadzonej przez autorkę wynika, że istnieje silna zależność między frekwencją w wyborach do rad dzielnic a frekwencją w budżecie obywatelskim w poszczególnych dzielnicach. Ta zależność jest proporcjonalna – w dzielnicach, w których więcej osób głosowało w wyborach do rad, więcej osób głosowało również w BO i na odwrót. W Warszawie sytuacja ta jest jednak inna, ponieważ wybory do rad dzielnic są jednoczesne z wyborami samorządowymi. Mimo wszystko podane przez nas dane pokazują, że różnice w zaangażowaniu mieszkańców poszczególnych dzielnic w BO wynikają w części (ok. 25%) z ich ogólnego poziomu aktywności obywatelskiej. Widać to na poniższym wykresie:

22 http://www.euroreg.uw.edu.pl/pl/zespol,katarzyna-romanczyk [28.11.2019] W badaniach najpierw przeprowadzono 60 wywiadów z urzędnikami miejskimi wyższego szczebla pracującymi w wydziałach/departamentach odpowiedzialnych za działania partycypacyjne (po 10 wywiadów w 6 miastach), na tej podstawie przygotowano ankietę CAWI do urzędników, której response rate wyniósł 39,9% (wysłana do 500 urzędników).

(26)

26

Wykres 13 Zależność pomiędzy frekwencją w BO a frekwencją w wyborach samorządowych 2018

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego oraz danych ze strony wybory2018.pkw.gov.pl/

Poza wzrostem aktywności mieszkańców wraz z referendami, badania wykazały także, że są dwie główne siły, motywatory, które w analizowanych przez nią miastach²³ urzędnicy wskazywali jako kluczowe dla angażowania się w działania społeczne, w tym budżet obywatelski:

1. zaangażowanie mieszkańców w sprawy miasta wzrasta przede wszystkim wtedy, kiedy uważają, że ich własny interes jest zagrożony;

2. zaangażowanie mieszkańców w sprawy miasta wzrasta przede wszystkim wtedy, kiedy realizowany jest projekt, który ma podnieść jakość ich życia.

W badanych przez Romańczyk miastach przeważał wybór pierwszego czynnika (w tym w Warszawie również). Jedynym miastem, w którym równoważyły się motywatory pozytywne i te służące przeciwdziałaniu czemuś, był Wrocław.

Autorka zaznacza, że przypadek Warszawy jest nieco inny, ponieważ uwzględnione w badaniu wybory do rad dzielnic odbywały się w tym samym terminie co wybory do rady miasta i na prezydenta, jednak warto mieć w pamięci potwierdzoną w badaniach obserwację, że wynik frekwencji w wyborach do rad dzielnic i osiedli tych miast oscyluje mniej więcej na zbliżonym poziomie jak w głosowaniu do BO.

Podsumowując, motywująca do wzięcia udziału w budżecie obywatelskim jest chęć działania dla najbliższego otoczenia oraz poczucie wpływu. Kluczowe są korzyści, które badani odnoszą poprzez wzięcie udziału: osobiste lub dla grupy, na której badanemu zależy. Natomiast na meta- poziomie ważnym motywatorem są realizacje projektów ze środków BO i odwrotnie – projekty

23 Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk.