Motywacje udziału w głosowaniu

Jednym z zagadnień poruszanych podczas badania było poznanie zarówno przyczyn, które miały wpływ na podjęcie decyzji o wzięciu udziału w BO, jak i osobistych motywacji, które stały za tym, że osoby głosowały lub składały projekty. Można wskazać kilka kluczowych aspektów, które mają wpływ na podjęcie działań związanych z udziałem w głosowaniu:

• Projekt jest realizowany blisko domu: lokalność jest jednym z ważniejszych czynników motywujących do podjęcia działań w ramach budżetu obywatelskiego.

• Wsparcie konkretnego projektu, czyli jak określili badani „motywacja punktowa” – podjęcie działania, by doprowadzić do realizacji konkretnego projektu bądź przeprowadzenia wydarzenia. Często na prośbę znajomego lub by zagłosować na swój projekt.

• Badani decydują się na aktywność, by wesprzeć obszar/kategorię, na których szczególnie im zależy: zieleń, czyste powietrze, biblioteki, kultura dla dzieci, nowoczesne technologie, rowery, psy itd.

• Jeśli za motywacją nie stoi kategoria tematyczna, to innym obszarem motywacji jest chęć wsparcia potrzeb konkretnych grupy odbiorców, ponieważ są one – zdaniem głosujących – w jakiś sposób niewystarczająco zadbane: np. starsi, dzieci czy zwierzęta.

Motywacja zazwyczaj wychodzi od potrzeb jednostki:

25

Motywacja jest czysto egoistyczna – wybieram takie projekty, które (…) są blisko mnie i mi coś dają, np. wybieg dla psów. (…) Rzeczy bardzo konkretne, związane z moimi potrzebami. [FGI głosujący]

Nawet jeśli wskazywane są motywacje bardziej altruistyczne, to często z różnych względów związane są one także z potrzebami głosującego lub z prowadzoną przez jego aktywnością prywatną lub zawodową:

Głosowałam na rozwiązania, np. związane z edukacją, nauką robotyki, programowania, bo ja pracuję w nowych technologiach i uważam, że właśnie to jest takie istotne dla konkurencyjności Polski. [FGI głosujący]

Kluczowa dla podjęcia aktywności w procesie BO jest korzyść, którą głosujący odnosi angażując się w proces budżetu. Brak tej korzyści niekiedy wiąże się z zaniechaniem dalszego działania.

Korzyści mogą być osobiste, jak wskazano wyżej, ale też taką korzyścią jest poczucie sprawstwa, do którego odnoszą się badani. Widoczność zrealizowanych dotąd projektów jest bardzo motywująca. Wspominali o tym zarówno uczestnicy wywiadów, jak i warsztatu podsumowującego z mieszkańcami:

Są skutki, od razu widać, dużo więcej książek jest. I te wszystkie książki mają już wtedy te pieczątki, budżet obywatelski, czytam i czuję dumę. [FGI głosujący]

Zdecydowanie negatywny wpływ ma nie tylko brak widocznych efektów, ale również brak informacji o postępie projektu. Uczestnicy warsztatu podsumowującego wspominali, że to najbardziej demotywuje, gdy nie widzą żadnych efektów swojego zaangażowania.

Rozważając motywacje mieszkańców do aktywności społecznej i głosowania warto przytoczyć badania prowadzone przez dr Katarzynę Romańczyk²² i przedstawione w ramach seminarium EUROREG pt. „Uwarunkowania i efekty partycypacji w największych miastach Polski”. Wskazała ona, że zaangażowanie w budżety obywatelskie dużych miast idzie w parze z zaangażowaniem w wybory do rad dzielnic i osiedli. Z analizy danych z budżetu obywatelskiego oraz frekwencji w wyborach do rad dzielnic przeprowadzonej przez autorkę wynika, że istnieje silna zależność między frekwencją w wyborach do rad dzielnic a frekwencją w budżecie obywatelskim w poszczególnych dzielnicach. Ta zależność jest proporcjonalna – w dzielnicach, w których więcej osób głosowało w wyborach do rad, więcej osób głosowało również w BO i na odwrót. W Warszawie sytuacja ta jest jednak inna, ponieważ wybory do rad dzielnic są jednoczesne z wyborami samorządowymi. Mimo wszystko podane przez nas dane pokazują, że różnice w zaangażowaniu mieszkańców poszczególnych dzielnic w BO wynikają w części (ok. 25%) z ich ogólnego poziomu aktywności obywatelskiej. Widać to na poniższym wykresie:

22 http://www.euroreg.uw.edu.pl/pl/zespol,katarzyna-romanczyk [28.11.2019] W badaniach najpierw przeprowadzono 60 wywiadów z urzędnikami miejskimi wyższego szczebla pracującymi w wydziałach/departamentach odpowiedzialnych za działania partycypacyjne (po 10 wywiadów w 6 miastach), na tej podstawie przygotowano ankietę CAWI do urzędników, której response rate wyniósł 39,9% (wysłana do 500 urzędników).

26

Wykres 13 Zależność pomiędzy frekwencją w BO a frekwencją w wyborach samorządowych 2018

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego oraz danych ze strony wybory2018.pkw.gov.pl/

Poza wzrostem aktywności mieszkańców wraz z referendami, badania wykazały także, że są dwie główne siły, motywatory, które w analizowanych przez nią miastach²³ urzędnicy wskazywali jako kluczowe dla angażowania się w działania społeczne, w tym budżet obywatelski:

1. zaangażowanie mieszkańców w sprawy miasta wzrasta przede wszystkim wtedy, kiedy uważają, że ich własny interes jest zagrożony;

2. zaangażowanie mieszkańców w sprawy miasta wzrasta przede wszystkim wtedy, kiedy realizowany jest projekt, który ma podnieść jakość ich życia.

W badanych przez Romańczyk miastach przeważał wybór pierwszego czynnika (w tym w Warszawie również). Jedynym miastem, w którym równoważyły się motywatory pozytywne i te służące przeciwdziałaniu czemuś, był Wrocław.

Autorka zaznacza, że przypadek Warszawy jest nieco inny, ponieważ uwzględnione w badaniu wybory do rad dzielnic odbywały się w tym samym terminie co wybory do rady miasta i na prezydenta, jednak warto mieć w pamięci potwierdzoną w badaniach obserwację, że wynik frekwencji w wyborach do rad dzielnic i osiedli tych miast oscyluje mniej więcej na zbliżonym poziomie jak w głosowaniu do BO.

Podsumowując, motywująca do wzięcia udziału w budżecie obywatelskim jest chęć działania dla najbliższego otoczenia oraz poczucie wpływu. Kluczowe są korzyści, które badani odnoszą poprzez wzięcie udziału: osobiste lub dla grupy, na której badanemu zależy. Natomiast na meta-poziomie ważnym motywatorem są realizacje projektów ze środków BO i odwrotnie – projekty

23 Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk.

27

zwycięskie, ale jeszcze niezrealizowane, są „demotywatorem”, ponieważ nie widać tego, że głos przekłada się na zmianę w otoczeniu.

Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia i sugestie ze spotkania z Radą ds. budżetu obywatelskiego można rozważyć wprowadzenie grywalizacji między dzielnicami, w zakresie oddawania głosów, by zwiększyć udział mieszkańców w głosowaniu. Warto rozważyć np.

wprowadzenie „nagród” za największy udział seniorów czy młodzieży w głosowaniu (grup niedoreprezentowanych). Nagrody mogłyby być zróżnicowane w zależności od kategorii, ale jedną z nich mogłoby być sfinansowanie (w jakiejś określonej puli) dodatkowo jednego z projektów, który nie przeszedł do realizacji (pierwszy pod progiem).