Kl.III Tom,III TB, IIITi, III Ts [ temat i punkty wpisać do zeszytu, uzupełnić o podane materiały dodatkowe i treści z podręcznika str. 293-296, podane polecenia wykonać dla utrwalenia nowych wiadomości]
Temat: Świat zwierząt.
1. Królestwa zoogeograficzne i Krainy zoogeoraficzne-podział:
A. ………./………./
B. ………./………./
C. ………/………./
D. ………/:
a) ……….
b) ………
c) ………
d) ………..
e) ………..
2. Gatunki endemiczne /wyjaśnij pojęcie i podaj przykłady do zeszytu/
Wśród gatunków żyjących na danym obszarze występują zarówno gatunki pospolite, jak i rzadko spotykane. Te ostatnie określa się jako endemity, czyli organizmy, których zasięg jest bardzo ograniczony, unikatowe dla określonego obszaru, nigdzie indziej niewystępujące naturalnie. Należą do nich: legwany morskie, żółwie słoniowe i pingwiny równikowe z wysp Galapagos, hatterie z Nowej Zelandii, koale, emu, kangury, dziobaki i rogozęby z Australii, jaguary i pekari z Ameryki Środkowej
i Południowej, lemury żyjące na Madagaskarze i Komorach. Roślinnymi endemitami są żmijowce z wysp Makaronezji, australijskie eukaliptusy, sekwoje z Ameryki Północnej i afrykańska welwiczja przedziwna. Liczba endemitów na danym obszarze ma związek z jego różnorodnością
gatunkową – tam, gdzie występuje dużo endemitów, liczne i zróżnicowane są również inne gatunki.
Duża liczba endemitów występuje na wyspach oceanicznych, np.
Madagaskarze, Nowej Zelandii, Galapagos oraz w wysokich górach.
Ocean oddzielający wyspę od stałego lądu czy łańcuch górski, separujący dwa tereny położone po obu jego stronach, są naturalnymi barierami geograficznymi. Uniemożliwiają one przemieszczanie się większości organizmów z wyjątkiem tych, które posiadły zdolność do lotu na duże odległości, na przykład ptaków. Populacje oddzielone od siebie ewoluują w inny sposób, zwłaszcza jeśli ich nisze ekologiczne różnią się warunkami siedliskowymi. U osobników izolowanych populacji powstają nowe cechy adaptacyjne, a te będące przystosowaniami do poprzednich warunków życia są eliminowane. W efekcie izolacji (po pewnym czasie, zwykle długim) populacje na tyle się różnią, że nie mogą się ze sobą krzyżować, czyli stają się odrębnymi gatunkami.
Proces powstawania nowych gatunków nazywa się specjacją.
W Polsce liczba gatunków endemicznych jest niewielka. Flora naszego kraju rozwinęła się stosunkowo niedawno, po ustąpieniu lodowca
ok.10 tysięcy lat temu. Roślinność, która przed zlodowaceniem porastała środkową Europę, zanikła lub zachowała się jedynie na obszarach
wolnych od lodu jako relikty. Po ustąpieniu lodowca rozprzestrzeniły się inne gatunki. Miały one mało czasu, by z izolowanych populacji
wytworzyć odrębne gatunki czy choćby podgatunki. Polskim endemitem niektórzy określają sieję łebską, rybę występującą jedynie w jeziorze Łebsko; inni traktują ją jako podgatunek siei pospolitej. Podobnie modrzew polski klasyfikowany jest czasem jako odrębny, endemiczny gatunek, a czasem jako podgatunek modrzewia europejskiego. Endemity występują w Tatrach, Pieninach i Sudetach, zarówno na terenie Polski, jak i krajów sąsiedzkich (Słowacji i Czech). Wśród roślin są to: ostróżka
tatrzańska, skalnica tatrzańska, a wśród zwierząt: traszka karpacka i darniówka tatrzańska. W środowisku naukowym nie ma zgody co do tego, czy wymienione wcześniej rośliny i zwierzęta tatrzańskie są odrębnymi gatunkami.
Polecenie 2
Australia często jest nazywana krajem endemitów. 80% roślin
naczyniowych, 83% ssaków, 89% gadów, 90% ryb i 93% płazów żyjących na tym kontynencie nie występuje nigdzie indziej na świecie. Sformułuj hipotezy wyjaśniające, dlaczego w Australii jest tak wiele endemitów.
3. Gatunki reliktowe / wyjaśnij pojęcie i podaj przykłady do zeszytu/
Gatunki reliktowe są pamiątkami minionych epok geologicznych.
Zachowały się tylko w miejscach, gdzie warunki przypominają te, jakie panowały w czasie ich powszechnego występowania. W Polsce najczęściej spotyka się relikty polodowcowe. Nastanie zlodowacenia doprowadziło do tego, że tereny przed czołem lodowca zostały zasiedlone przez gatunki arktyczne, które znacznie powiększyły swój zasięg. Pod koniec epoki lodowej, wraz z przyjściem ocieplenia, gatunki te wycofały się na północ Europy, zmniejszając swój zasięg. W ich miejsce pojawiły się odmiany ciepłolubne, charakterystyczne dla obszaru śródziemnomorskiego. Jednak część gatunków arktycznych zachowała się na pojedynczych stanowiskach w miejscach o bardzo specyficznych warunkach siedliskowych, np.
w chłodnym piętrze subalpejskim lub alpejskim w górach, a także na torfowiskach. Gatunki takie, których obecny wąski zasięg to pozostałość po znacznie szerszym pierwotnym zasięgu, są nazywane reliktami. We florze Polski do reliktów polodowcowych należą m.in. brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy, wierzba lapońska, zimoziół północny, skalnica śnieżna – rośliny charakterystyczne dla obszarów górskich.
Polecenie 3
Wyjaśnij, jakie znaczenie naukowe ma występowanie na danym obszarze gatunków reliktowych.
4. Czynniki warunkujące różnorodność gatunkową
Na różnorodność gatunkową ekosystemów istotny wpływ mają: klimat, dostępność wody i ukształtowanie terenu. Strefy roślinności na Ziemi zależne są od klimatu panującego na danym obszarze, dlatego ich układ, podobnie jak stref klimatycznych, jest równoleżnikowy. Dzieje się tak, ponieważ do wzrostu rośliny potrzebują przede wszystkim określonej temperatury i wilgotności. Najwięcej gatunków żyje w strefie klimatu wilgotnego i ciepłego, a najmniej w środowisku bardzo suchym i zimnym.
Najmniejszą różnorodnością gatunkową roślin wyróżniają się takie obszary, jak: pustynie piaszczyste i lodowe oraz półpustynie, tundra, stepy. Ogromne bogactwo gatunków występuje w tropikalnych lasach
deszczowych, a także w ekosystemach górskich. W Polsce obszarem o największej różnorodności gatunkowej są Tatry. W samym Tatrzańskim Parku Narodowym żyje ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych
i 8 tysięcy gatunków zwierząt. Jednak w porównaniu z dżunglą amazońską, w której żyje 25% wszystkich współczesnych gatunków organizmów, jest to obszar ubogi. W Amazonii na jednym hektarze
występuje od 40 do 300 gatunków roślin, a całą jej powierzchnię porasta aż 55 tysięcy gatunków. Jest ona także domem dla ponad 3 tysięcy
gatunków ryb, 689 gatunków ssaków, 517 gatunków płazów, 1832 gatunków ptaków, 744 gatunków gadów, a także prawie 130 tysięcy gatunków bezkręgowców. Różnorodność grzybów żyjących w dżungli amazońskiej jest szacowana nawet na 30 tysięcy gatunków.
Drugim po klimacie czynnikiem mającym wpływ na różnorodność gatunkową biosfery jest ukształtowanie powierzchni terenu. W górach występuje znacznie większa liczba gatunków niż na nizinach. Wiąże się to
z różnorodnością warunków panujących na tych terenach, np. dużą zmiennością temperatur, wilgotności, ekspozycji na promieniowanie
słoneczne, wiatr oraz od typów podłoża charakterystycznych dla poszczególnych partii gór.
Różnorodność gatunkowa na wyspach zależy od ich powierzchni,
odległości od stałego lądu i zróżnicowania panujących na nich warunków siedliskowych. Im wyspa większa, tym więcej gatunków na niej żyje.
Dodatkowo, im bardziej jest oddalona od lądu, tym więcej spotyka się na niej endemitów.
Polecenie 4
Rozpatrz przypadek różnorodności gatunkowej na wyspach leżących na tej samej szerokości geograficznej w pobliżu Afryki i w większym
oddaleniu od niej. Na których wyspach należy się spodziewać większej różnorodności gatunkowej i dlaczego?
4. Fauna mórz i oceanów:
A. trzy środowiska życia w wodach wszechoceanu:
I. ………..
II………..
III………
B. Charakterystyka stref środowiska życia mórz i oceanów:
Organizmy zwierzęce mogą żyć na dnie morskim (tzw. bentalu) lub w toni wód (w tzw. pelagialu). Życie zwierzęce najsilniej rozwija się w strefie
przybrzeżnej (litoralu do głębokości 200 m). Bentos można podzielić na osiadły (np. koralowce) i ruchliwy (małże, ślimaki). Fauna litoralu jest zróżnicowana klimatycznie. W zależności od klimatu wyróżnia się trzy krainy:
- krainę borealną - obejmuje Arktykę i morza strefy umiarkowanej północnej.
Charakterystycznymi zwierzętami są: narwale, morsy, rekiny polarne, morświny, uchatki, śledzie, halibuty.
- krainę zwrotnikową - obszary strefy międzyzwrotnikowej.
Charakterystycznymi zwierzętami są: koralowce, perłopławy, węże i żółwie morskie.
- krainę antyborealną - występuje w południowej strefie umiarkowanej.
Charakterystyczne zwierzęta: kotiki, ryby białokrwiste, nototenia, kergulena.
Zwierzęta żyjące na dnie głębszych mórz (abisalu) przystosowane są do życia w ciemności, w warunkach dużego ciśnienia. Są to głównie gatunki drapieżne i trupojady (nekrofagi).
Organizmy żyją również w toni wód (pelagialu). Większość z nich żyje w morzu płytkim (strefie nerytycznej), tam gdzie dociera światło
słoneczne. Plankton jest biernie unoszony przez wodę. Należą do niego rośliny (fitoplankton) i zwierzęta (zooplankton) - pierwotniaki, wrotki, larwy
pierścienic, mięczaków i ryb. Nekton to zwierzęta zdolne do samodzielnego przemieszczania się - ryby, głowonogi, ssaki morskie
.Podsumowanie
Na różnorodność gatunkową ekosystemu składają się zarówno gatunki pospolite, jak i rzadkie.
Endemity najczęściej występują na wyspach oceanicznych,
zwłaszcza tych położonych w dużym oddaleniu od kontynentu, oraz w wysokich górach.
Różnorodność gatunkowa danego obszaru zależy od wielu czynników środowiska, jak: klimat, ukształtowanie terenu, dostępność wody, rodzaj gleby.
Najwięcej gatunków występuje w klimacie ciepłym i wilgotnym.
Góry charakteryzują się większą różnorodnością gatunkową niż niziny.
Nowe gatunki powstają w wyniku zmian ewolucyjnych wtedy, gdy populacje tego samego gatunku są izolowane od siebie i znajdą się w odmiennych warunkach środowiskowych.
Słowniczek
endemit
rzadki gatunek (rzadziej inny takson) o bardzo ograniczonym zasięgu występowania, unikatowy dla danego obszaru (miejsca lub regionu), niewystępujący naturalnie poza nim
relikt
gatunek, którego obecny wąski zasięg jest pozostałością znacznie szerszego, istniejącego w minionych epokach geologicznych; w Polsce reliktami polodowcowymi są: brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy czy skalnica śnieżna
różnorodność gatunkowa
jeden z poziomów różnorodności biologicznej; liczba gatunków w danym ekosystemie lub na danym obszarze
specjacja
proces powstawania nowych gatunków wskutek niemożności krzyżowania się ze sobą osobnikówi izolowanych populacji
