1
Numer 1/2019 (14)
Marcelina N. Zdenkowska
Komizm w serialu Miasteczko South Park
Streszczenie: Serial South Park nie jest dostatecznie zgłębionym tematem. Natomiast z uwagi na swoją specyfikę jest to doskonałe pole badawcze zarówno dla kulturoznawców jak i innych dyscyplin pokrewnych. W artykule opisuję wspomniany serial, jego cechy charakterystyczne oraz głównych bohaterów. Dodatkowo definiuję słowo serial oraz opisuję jego proces przemiany, jaki nastąpił w ostatnich 30 latach. W następnej części artykułu opisuję komizm i humor, tu przytaczam popularne teorie między innymi: Bergsona, Dziemidoka czy Bahtina. Następnie ukazuję zjawisko komizmu i karnawału w serialu South Park, opisuję ich znaczenie i celowość stosowania ich w serii. Dodatkowo zaprezentowane fakty przedstawiam na przykładach. W tym analizuję wybrane dwa odcinki Naughty Ninjas oraz Dead kids, które doskonale ilustrują podejmowane przeze mnie zagadnienie.
Słowa kluczowe: South Park, serial, komizm, humor, karnawał
Summary: The South Park series is not enough explored topic. However due to its specificity it is a excellent research field for culture studies and other related disciplines. In the article I am describe the whole series its characteristics and the main characters. Additionally I am define the series and describe its transformation process that has occurred in the last 30 years.
In the next part of the article I am describe the phenomenon of comedy and humor. I am quoting popular theories, like: Bergson, Dziemidok or Bahtin. Then I am show the phenomenon of comedy and carnival in the South Park series. I am describe their meaning and purposefulness of using them in the series and the presented facts I am presenting on examples. In this article I am analyzing two selected episodes Naughty Ninjas and Dead kids, which perfectly illustrate the issue which I am undertaking.
Keywords: South Park, series, comedy, humor, carnival
2
Numer 1/2019 (14)
South Park to amerykański serial, o którym kulturoznawcy twierdzą, że ukazuje ważne społecznie zjawiska i problemy, operując wulgarną, śmieszną i na pierwszy rzut oka niezbyt wysublimowaną fabułą (Siuda 2014: 1). Serial, trwa nieprzerwanie od 22 lat. Jego pomysłodawcami i kreatorami są Trey Parker i Matt Stone. Pierwszym odcinkiem był The Spirit of Christmas (Jesus vs. Frosty ) z 1992 roku1. Warto nadmienić, iż animacja była prezentowana jedynie znajomym Parkera i Stonea. Popularność zdobył drugi pilotażowy odcinek Jesus vs. Santa, a to ze względu na producenta wykonawczego stacji telewizyjnej FOX Briana Gradena2, który dofinansował projekt i dzięki niemu, animacją zainteresowała się stacja Comedy Central. Zaproponowała twórcom South Park stworzenie serialu.
Pierwszym oficjalnym odcinkiem serii był Cartman Gets an Anal Probe3, którego premiera odbyła się 13 sierpnia 1997 roku. Warto zaznaczyć, iż ten odcinek został zrealizowany za pomocą animacji wycinankowej, natomiast kolejne epizody już tylko ją imitowały, co nadało tej produkcji unikalny styl. Mimo początkowego braku zainteresowania ze strony widzów, stacja Comedy Central postanowiła kontynuować produkcję, która z czasem stała się jednym z sztandarowych seriali stacji. Serial od samego początku wzbudzał kontrowersje, a to ze względu na tematy, jakie są tam poruszane m.in. religia, homoseksualizm, skandale z udziałem ludzi znanych czy terroryzm. W South Park pojawiają się dowcipy z Islamu, katolicyzmu, judaizmu, środowisk LGBT czy z tragedii i katastrof (np. zamach na World Trade Center z 2001 roku). Dodatkową kontrowersją są dialogi zawarte w serialu. Zwłaszcza wulgaryzmy wypowiadane przez dzieci (głównych bohaterów).
Obecnie serial liczy 22 sezony. Odcinki, które przypadają na serię to zazwyczaj 10 choć, wcześniejsze sezony liczyły ich czasem, nawet 20. Początkowo tematy, jakie poruszał South Park miały zdecydowanie kontrowersyjny i prześmiewczy charakter, było to spowodowane chęcią zainteresowania widzów. Natomiast później w fabule odcinków coraz częściej zaczęły się pojawiać nawiązania i odniesienia do aktualnych wydarzeń zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i na świecie. Dodatkowo twórcy serialu podejmowali także krytykę kultury i ukazywania jej niektórych aspektów4. Cechą, która wyróżnia South Park to czas produkcji odcinka, od ok. 2000 roku wynosi tylko 6 dni5. Dla porównania produkcje seriali The Simpsons czy Family guy trwa kilka miesięcy. Tak krótki czas realizacji pozwala
1 http://www.imdb.com/title/tt0144618/, (data dostępu: 02.01.18r.)
2 http://www.notablebiographies.com/news/Ge-La/Graden-Brian.html, (data dostępu: 02.01.18r.)
3 https://www.wired.com/1997/09/it-aint-easy-making-south-park-cheesy/, (data dostępu: 17.12.17r.).
4 Jako przykład można wymienić poruszanie kwestii problemu praw autorskich, fenomen youtuberów czy choćby przemianę życia amerykańskich dzieci na przestrzeni lat.
5 na podstawie filmu dokumentalnego 6 Days to Air: The Making of South Park.
3
Numer 1/2019 (14)
na poruszanie tematów i wydarzeń aktualnych. Kolejną charakterystyczną cecha jest to, że każdy odcinek stanowił osobna historię, a bohaterowie nigdy nie nawiązywali do poprzednich wydarzeń. Warto wspomnieć, iż formuła serialu zaczęła się zmieniać od 18 sezonu.
Wtedy odcinki odnosiły się do siebie, a sezon stanowił zwartą całość. Kolejna przemiana nadeszła wraz z sezonem 19 i 20 tym razem to one tworzyły spójną historię. 21 sezon tylko nawiązywał do wydarzeń z dwóch poprzednich. Obecny 22 sezon jest powrotem do pierwotnego stylu serii jednak pośrednio „pamiętając” o poprzednich wydarzeniach.
Co spowodowało takie zmiany ? Stone i Parker jak chcieli wnieść coś nowego do serialu, jednak najlepiej czuja się w tradycyjnej formie o czym świadczy obecny sezon (tj.22).
Fabuła South Park toczy się w tytułowym fikcyjnym miasteczku, położonym w stanie Kolorado. Miejscowość przez mieszkańców postrzegana jest jako nudna i nijaka, ale kompensuje im to spokojna okolica idealna dla rodzin. Wbrew temu opisowi w South Park często dochodzi do paranormalnych zjawisk jak inwazja UFO czy pojawianie się duchów.
Odwiedzają je także znane gwiazdy muzyki i kina. Główne miejsca akcji to: szkoła, domy poszczególnych postaci, przystanek autobusowy i miasto. Zdarza się również, że temat odcinka przenosi wydarzenia w inne lokalizacje jak np. Biały Dom w Waszyngtonie lub dom celebryty.
Głównymi bohaterami serialu są czterej czwartoklasiści Stan Marsh, Kyle Broflovski, Eric Cartman i Kenny McCormick, miewają różne przygody i często biorą udział w najbardziej ,,dramatycznych" wydarzeniach w miasteczku. Każdy z nich zbudowany jest w innych sposób oraz reprezentuje różne wartości i tak: Stan jest zwykłym, przeciętnym chłopcem, reprezentuje on typowego Amerykanina klasy średniej, Kyle jest Żydem , który dba o swoją tradycje i pochodzenie, Eric ma problemy z kontrolowaniem gniewu, jest uprzedzony rasowo do innych nacji, jego najbardziej charakterystyczną cecha jest znaczna otyłość i agresja. Z kolei Kenny jest najbiedniejszym mieszkańcem South Park (Halsall 2008:
26). Warto wspomnieć, że do szóstego sezonu (włącznie) ginął w każdym odcinku. Natomiast w kolejnych sezonach uśmiercanie chłopca nie było już tak regularne.
Najbardziej charakterystyczną cechą było to, iż w kolejnym odcinku żaden z bohaterów nigdy tego nie pamiętał, więc śmierć przyjaciela zawsze była dla nich zaskoczeniem. Ważną rolę w serialu odgrywa, Cartman, według Alison Halsall reprezentuje on ciemną stronę amerykanów:
jest ucieleśnieniem zachłanności i konsumpcjonizmu. To także doskonały przykład rasisty i seksisty kontrastujący z wizerunkiem idealnego Amerykanina ceniącego dobroć, równość i sprawiedliwości (Halsall 2008: 26). Przeciwwagą jest Kyle, który ma najbardziej
4
Numer 1/2019 (14)
"filozoficzne" podejście do wielu spraw życiowych ze wszystkich mieszkańców South Park.
Widać to zwłaszcza w pierwszych sezonach, gdzie rozważał moralną stronę czynów dokonywanych przez niego jak i jego przyjaciół. Klasycznym przykładem jest odcinek The Tooth Fairy's Tats 2000 z 4 sezonu. Gdzie chłopiec dowiaduje się, że Zębowa wróżka nie istniej, jest to dla niego powód by zacząć się zastanawiać na innymi sprawami, dochodzi do tego, że zaczyna kwestionować własna egzystencję oraz istnienie realnego świata (przytaczając przy tym kilka teorii filozoficznych). Mimo dużego nacisku na pokazanie moralności Kyle, twórcy ukazują go także, jako osobę, która gdy tylko ma okazję odgrywała się na Cartmanie (za jego nienawiść do Żydów) robił to bez głębszych refleksji.
Definicja serialu
Aby zrozumieć lepiej problem poruszany w artykule warto również wyjaśnić znaczenie jakie obecnie posiada serial. Claudia Wassmann uważa, że: film to medium, za którego pomocą ukazujemy naszą kulturę i prywatne uczucia, a także tworzymy, przekraczamy i poddajemy ocenie społeczne normy. Mogą one nawet kreować nasze tożsamości. (...) Konserwują i wytwarzają formy wyrazu i normy uczucia, zarówno poprzez tematykę, do której się odnoszą, jak i sposoby przedstawiania emocji (Wassmann 2015: 1-16). Cytat ten można również odnieść do serialu, zwłaszcza obecnie gdzie ten typ produkcji zyskał ogromną popularność wśród odbiorców, a budżet często dorównuje hollywoodzkim filmom (np.
Netflix czy Amazon Prime). Dziś to seriale rozszyfrowują rzeczywistość, ukazują jej zawiłości i złożoność. Słownik języka polskiego serial definiuje, jako: cykl filmów telewizyjnych, związanych wspólnymi postaciami, charakterem akcji lub wspólnym tematem;
film telewizyjny składający się z kilku odcinków6. Obecnie definicja ta nie jest wystarczająca.
Pod koniec XX wieku wytworzyło się nowe rozumienie serialu. Było to spowodowane pojawieniem się produkcji, które nie wpisywały się w tradycyjny schemat, a to za sprawą niestereotypowych bohaterów oraz nowych typów narracji. Rodzina Soprano, Dexter, House of Cards czy South Park, te serie zyskały nowe miano neoserial (Arcimowicz 2016: 35-36) lub post-soap (Arcimowicz 2016: 35-36). Warto nadmienić, iż twórcy chętnie korzystają ze znanych i wypracowanych konwencji jednak często je modyfikują, co daje złudzenie czegoś nowego. Neoseriale najbardziej wyróżnia nieczystość gatunkowa np. w Breaking Bad można dostrzec elementy czarnej komedii, kryminału oraz dramatu psychologicznego. Kolejną cechą
6 Słownik języka polskiego, http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=2575269 (data dostępu: 30.12.2017).
5
Numer 1/2019 (14)
jest poruszanie kontrowersyjnych tematów jak: wątki rasowe, homoseksualne czy kazirodcze najlepiej te kwestie ilustruje serial animowany Rick and Morty. Następne cechy to brak widocznej melodramatyzacji narracji oraz podział na sezony. Post-soap to także nowi bohaterowie zwani antybohaterami. Bernadetta Darska uważa, że: Antybohaterowie bywają o wiele bardziej skomplikowani i wieloznaczni, niż chcieliby ci, którzy próbują ich opisać (…).
To, co najciekawsze w antybohaterach, zawiera się w fakcie, że nie da się do nich przyłożyć jednej matrycy i wedle niej opisać ten szczególny typ postaci serialowej (Darska 2016: 15).
Z kolei według Małgorzaty Major antybohatera wyróżniają takie cechy jak: racjonalizm, ateizm, determinacja, duże zdolności manipulacyjne, problemy w domu rodzinnym oraz opieranie sie wpływom pochodzącym z zewnątrz ( Major 2011: 107-108).
Przykład antybohatera doskonale ilustruje Eric Cartman, który jest prezentowany, jako postać niejednoznaczna czasami śmieszna, ale jednocześnie bezwzględna dla osób, które uważa za zagrożenie dla siebie.
Definicja komizmu
Twórcy Miasteczka South Park podkreślają, że komizm nie może podlegać ograniczeniom i musi obejmować każdy aspekt życia. Zdaniem Stona i Parkera każdy temat, jest na tyle dobry, iż można z niego uczynić żart lub potraktować go w prześmiewczy sposób.
To właśnie dzięki kontrowersyjnemu humorowi serial stał się jednym z najbardziej popularnych na świecie w ostatnich 20 latach.
Według definicji ze słownika terminów literackich: Komizm - właściwość charakterystyczna dla pewnych konfiguracji zjawisk spotykanych w życiu lub przedstawianych przez sztukę wywołującą u obserwatora, mogącego być równocześnie uczestnikiem lub sprawcą takich konfiguracji, reakcje w postaci śmiechu i wesołości wykluczającą zarazem silne emocje negatywne7. Komizm może być zależny od: sytuacji, postaci oraz języka.
Henri Bergson podobnie rozróżniał komizm, na: sytuacyjny, słowny, charakterów oraz gestów i ruchów. Śmiech karci pewne wady mniej więcej tak, jak czasem choroba karci niektóre wybryki: dotyka niewinnych, oszczędza winnych (Bergson 1902: 150).(...) W samej rzeczy śmiech jest najdawniejszym krytykiem i buntownikiem, zakapturzonym i chytrym demokratą, zaletą jego jest to, że ‘nic nie uszanuje’, że ‘nie ma dlań nic świętego’. Wystarczy wskazać choćby społeczną rolę żartów cynicznych i — pornograficznych (Irzykowski 1980:
7 Komizm, [w:] Słownik terminów literackich, Warszawa 2008 s. 230
6
Numer 1/2019 (14)
424-425). Dla filozofa głównym celem śmiechu było upokarzanie, obrażanie, a także onieśmielanie dodatkowo twierdził, że komizm nie może zaistnieć bez tła społecznego odczuwać go można tylko po przez kontakt z drugim człowiekiem (Gołębiewska 2015: 88).
Bohdan Dziemidok uważa, że komizm może być kontrolowany wyłącznie przez komika gdyż to on wywołuje śmiech i to on w każdej chwili może zmienić jego źródło, warto nadmienić, iż taka osoba według badacza nigdy nie jest obiektem śmiechu (Strug 2011: 43).
Dla Dziemidoka komizm wywoływany jest przez: przekształcenie zjawisk czyli ich wyolbrzymianie (przesada, karykaturowanie, parodiowanie, groteskowość) albo pomniejszanie (trawestowanie, karykaturowanie), zastosowanie niespodziewanych efektów i zaskakujących zestawień;, zestawianie ze sobą i porównywanie zjawisk, które różnią się bądź wykluczają, ukazywanie nieprawidłowości w stosunkach i zależnościach między zjawiskami, łączenie pozornym zjawiskiem zjawisk absolutnie różnopłaszczyznowych, niezgodność między pozorem a tym, co się za nim kryje, między złudzeniem a rzeczywistością, tworzenie zjawisk w sposób rzeczywisty lub pozorny, tak by odbiegały od norm logicznych (Dziemidok 2011: 67- 92).
Natomiast zagadnienie, jakim jest humor trudno jednoznacznie zdefiniować, każde ze środowisk naukowych (np. antropolodzy, psychologowie, kulturoznawcy czy neurolodzy) posiadają inne rozumienie tego terminu. Natomiast wielu badaczy twierdzi, iż humor przejawia sie w każdej dziedzinie życia. Zwykle uznaje się, że humor jest zjawiskiem pozytywnym, wskazującym na, m.in. wysoką rangę intelektualną, przejaw kultury, a niejednokrotnie też i szeroką wiedzę (Garczyński 1989: 11).
Rod A. Martin podzielił humor na 4 rodzaje oraz funkcje, jakie spełnia (Martin 2003:
313-326).
1. Self-enhancing humor (humor w służbie ego) - Posiada funkcje: podnoszenia samooceny, reguluje emocje, jako sposób na radzenie sobie ze stresem oraz kompensuje braki. Osoba, żartująca w ten sposób poprawia swoje samopoczucie.
2. Agressive humor (humor agresywny) - Jego funkcje to: podnoszenie samooceny, poprawa swojego nastroju, odwracanie uwagi (od własnych porażek) poprzez wskazywanie kozła ofiarnego. Humor ten wykorzystuje się w stosunku, co do innych osób i relacji z nimi.
Używa się go w formach sarkazmu, kpiny czy szyderstwa. Agressive humor może służyć również do piętnowania zjawisk negatywnych np. czyjegoś zachowania.
7
Numer 1/2019 (14)
3. Affiliative humor (humor afiliacyjny) - Posiada funkcje: tworzenie więzi międzyludzkich, jednoczenie ludzi i zmniejszanie konfliktów oraz napięć. Zwykle polega na rozśmieszaniu grupy (mogą one dotyczyć samej grupy) oraz stosowania ciętych ripost.
4. Defeating humor (humor masochistyczny) - Jego funkcje to: włączanie się do grupy poprzez żarty z siebie samego. Negatywnym skutkiem jest zaniżanie własnej wartości, co może kompromitować taką osobę w oczach innych, a w konsekwencji może być traktowana przez resztę grupy, jako ktoś, kto nie ma dużego znaczenia. Jednak, nie zawsze tak ta osoba musi być postrzegana, jeśli wytworzyła granicę, której żartując nie można przekraczać.
Skutkuje to włączeniem się do grupy, ale nie za cenę utraty szacunku.
Czarny humor jest definiowany, jako śmiech ze śmierci, cierpienia, kalectwa i okrucieństwa (Bocheński 2005: 19). Natomiast André Breton wymienia 6 elementów z jakich składa się czarny humor: komizm, absurd, ironia, trywializacja, autoironia i dystans opowiadającego (Bocheński 2005: 12). Dla społeczeństwa ten rodzaj humoru często jest odbierany negatywnie, zazwyczaj utożsamia się go z „kulturą niską”. Żarty tego typu charakteryzują się prostotą, wulgarnością oraz sprowadzaniem sfery sacrum do profanum.
Interesujące jest tu stanowisko Michaiła Bachtina, według niego czarny humor jest sposobem na radzenie sobie z negatywnymi emocjami i zjawiskami. Jako koncepcję odejścia od normy, komizm widzimy w osobach i rzeczach, które nie mieszczą się w ramach norm społecznych (Brzezińska 2013: 278). Bachtin w książce Twórczość Franciszka Rabelais'ego a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, opisuje niezwykły zwyczaj, jaki panowała w okresie średniowiecza tzw. święto głupców. Był to szczególny czas (głównie przypadający na Nowy Rok i święto Bożego Ciała (Bachtin 1975: 147)) gdzie normy społeczne i prawa przestawały obowiązywać. Parodiowano święta religijne, tradycję, negowano wartości oraz wyśmiewano osoby powszechnie szanowane (np. duchownych). Najbardziej istotną częścią było sprowadzenie sfery sacrum do profanum (zwłaszcza cielesności). Przykładową realizacją tego zamierzenia był błazen, który przebierał się za biskupa, a następnie okadzano go wykorzystując do tego odchody. Istotne było by stworzyć sytuację „na opak” przez odwrócenie społecznej hierarchii oraz przez wykorzystywanie przedmiotów powszechnie utożsamianych z brudem i rozkładem np. ekskrementy. Związane były z defekacją, czyli czymś bez żadnej wartości, dodatkowo kojarzono je ze śmiercią i jednocześnie z łonem, czyli z życiem. Miały one dwuznaczny charakter (Bachtin 1975: 251-253). Tak jak postać diabła, która jest przeciwieństwem dobra i świętości. Podczas święta głupców najczęściej przebierali
8
Numer 1/2019 (14)
się za niego żebracy, którzy podczas przedstawień okradali i obrażali widzów. Bachtin zaznacza, że śmiech w tym czasie miał obejmować wszystko i wszystkich. Karnawał negował ustalony ład, przez zabawę i zachowania „na opak” dawał możliwość na wyrażenie własnych przekonań i frustracji. Dodatkowo stwarzał dystans, dzięki niemu osoby biorące udział w święcie mogły oddalić się od codzienności oraz od strachu i tego, czego nie chciały akceptować, na co dzień. Śmiech ułatwiał podporządkowanie się regułom. Jednak najważniejsze jest to, że karnawał dawał ujście negatywnym emocjom. Obecnie za przykład karnawałowego sposobu funkcjonowania można podać serial South Park. Śmiejąc sie z rasistowskich, seksistowskich i nie poprawnych politycznie żartów pozwala na rozładowanie negatywnych emocji, jak również przywraca równowagę między nieograniczoną swobodą, a kontrolą.
Na początek warto pokazać, że humor jaki reprezentują główni bohaterowie South Park, można dopasować do czterech rodzajów humoru wymienionych przez R.A. Martina.
Typ Self-enhancing najlepiej reprezentuje Kyle Broflovski, ze względu na jego tradycjonalizm (jego rodzina to praktykujący Żydzi). Często ma problem ze zrozumieniem zmian, którego go otaczają, a żartowanie z nich pomaga mu w przystosowaniu się do nich oraz udowodnieniu sobie, że to inni ulegają wpływom i podążają ślepo za trendami8. Z kolei Eric Cartman reprezentuje drugi typ, czyli Agressive humor.
Najprawdopodobniej kompensuje to sobie niski status społeczny, a także brak ojca w swoim życiu. Dla niego bardzo charakterystyczne jest to, że drwi z biedniejszych osób (np. uczniów szkoły do, której uczęszcza) oraz z religii. Równie często posługuje się symbolem kozła ofiarnego, by odwrócić uwagę od siebie i od swoich błędów, a także stosuje go by zemścić się na Kyle’u9. Typ trzeci Affiliative humor wykorzystuje Stan Marsh najczęściej w celu złagodzenia napięć w grupie oraz by wygasić konflikty10. Defeating humor uwidacznia Kenny McCormick (głównie w pięciu pierwszych sezonach), w jego przypadku jednak nie jest to do końca działanie świadome. Zazwyczaj żarty i czynności, których chłopiec się podejmuje są wynikiem presji i nacisków ze strony jego przyjaciół11. Warto nadmienić, iż najlepiej ten typ humoru reprezentuje drugoplanowa postać Leopold „Butters” Stotch, nie ma przyjaciół i często jest obiektem żartów i poniżania przez rówieśników w szkole. To spowodowało chęć dopasowania się do grupy. Jego niską pozycję wykorzystuje Cartman, za którego namową
8 Por. z odcinkami: #REHASH, #HappyHolograms.
9 Por. z odcinkami: World War Zimmerman, 1%, Fishsticks.
10 Por. z odcinkami: Super Fun Time, Pandemic.
11 Por. z odcinkami: Fat Camp, How to Eat with Your Butt.
9
Numer 1/2019 (14)
Butters świadomie poddaje się żartom. Co powoduje, że chłopiec jest traktowany lekceważąco. Trzeba zaznaczyć, iż bohaterowie, mimo że często reprezentują takie typ humoru, to jednak nie jest to twardy podział. W ciągu 22 sezonów postaci prezentowały różne typy humorów. Widać to zwłaszcza kilku ostatnich sezonach, czyli tych gdzie twórcy postanowili zmienić formułę serialu. Warto nadmienić, iż typ komizmu w serialu dość znacznie nawiązuje do teorii komizmu H. Bergsona, który jak już wspominałam, wyżej uważał, że śmiech karci pewne wady (Bergson 1902: 150). Twórcy często, z tego korzystają negatywne zjawiska społeczne są przedstawiane groteskowo. Widać tam krytykę np.
nierzetelnego i stronniczego dziennikarstwa, systemu edukacji czy choćby przez Cartmana.
Chłopiec jest rasistowski i wulgarny, ale jednocześnie jest przy tym śmieszny.
Świat przedstawiony, jak i sami bohaterowie w kreacji i zachowaniu można porównać do święta głupców opisanego przez M. Bachtina. Istnieje wiele zależności między serialem, a tym średniowiecznym zwyczajem. Niektórzy badacze (Gulmira Karimova czy Alison Halsall), uważają, że South Park jest wersją współczesną święta karnawału. Bachtin karnawał pojmowa,ł jako - drugi świat i drugie życie, w którym w większym lub mniejszym stopniu - uczestniczyli wszyscy ludzie średniowiecza.(...) Pierwiastek śmiechu organizujący karnawałowe obrzędy całkowicie uwalnia je od wszelkiego religijno-kościelnego dogmatyzmu, od mistyki i nabożności. (...) Co więcej niektóre formy karnawałowe (...) parodiują kult kościelny. Niezmiennie charakterystyczna jest dla niego [karnawału] swoista logika „odwrotności” (...), logika nieustannych przemieszczeń góra i dół (...), najrozmaitsze są typy parodii i trawestacji, degradacji i profanacji, błazeńskich koronacji i detronizacji. (...) Drugi świat kultury ludowej powstaje w pewnej mierze jako „świat na opak” jako parodia zwykłego (...) życia (Bachtin 1975: 144-150). Dla badacza karnawał to świat, gdzie panuje powszechnie śmiech i absurd. W serialu widać nacisk na groteskę, parodię, skupienie na ciele,
„świat na opak” oraz „oswojenie śmierci”.
Pierwszy przejaw karnawału, jaki można wyróżnić to zatarcie granicy między światem dorosłych i dzieci. Czwórka głównych bohaterów mierzy się z takimi problemami jak: aborcja eutanazja czy przemoc. Widać to także w języku, wyrazów wulgarnych używają wszyscy od dzieci po dorosłych, najwięcej takich wyrażeń stosuje Eric Cartman.
Następnym zjawiskiem karnawalizacji widocznym w serialu jest mowa ciała i „świat na opak”. W Miasteczku South Park dobrze ilustruje to odcinek How to eat with your Butt, Kenny chcąc zrobić żart, pozuje do szkolnej fotografii swoimi pośladkami zamiast twarzy.
Dodatkowo w odcinku pojawiają się postaci, których schorzenie polega na tym, iż ich kształt
10
Numer 1/2019 (14)
twarzy wygląda jak pośladki. Stanowi to dosłowny przykład odwrócenia porządku.
Kolejnym przykładem jest odcinek Cartman's Incredible Gift, gdzie widać jak to dzieci są bardziej odpowiedzialne i racjonalne niż dorośli (jest to częsty motyw w serialu). W ujęciu sprawcy miejscowa policja prosi o pomoc Cartmana, który w wyniku wypadku otrzymał (wątpliwy) dar jasnowidzenia. Mimo prawdziwych dowodów i jednoznaczności, kto jest mordercą, funkcjonariusze zdają się tego nie dostrzegać i korzystają ze „zdolności” chłopca.
Bachtin wyróżnia, też zjawisko „radosnej śmierci”, które jest istotne dla karnawałowej groteski. W odcinku Scott Tenorman Must Die, Kenny umarł ze śmiechu. Badacz uważa, że to jest jeden z przejawów „radosnej śmierci”, jej najdoskonalsza forma.
Według Bachtina w średniowieczu i renesansie, panowało przekonanie, że Piekło było miejscem gdzie przebywało wielu królów, papieży, polityków oraz osób wpływowych i znanych. Taki sposób myślenia był otuchą dla zwykłych ludzi, gdyż pokazywał, że wyższa pozycja społeczna nic nie znaczy, gdy nadchodzi śmierć, każdy jest wobec niej równy, a Król czy Papież nie ma miejsca zagwarantowanego w niebie ze względu na pełnioną funkcję.
W South Park sytuacja jest odwrotna, to Piekło jest miejscem, gdzie większość ludzi trafia po śmierci, natomiast Niebo zarezerwowane jest wyłącznie dla Mormonów (choć nie jest tak zawsze). Piekło nie oznacza tu cierpień przeciwnie, to miejsce gdzie spędza się miło czas w towarzystwie osób znanych np. z księżną Dianą, raperem The Notoriousa B.I.G. czy Adolfem Hitlera. Szatan również nie należy do groźnych postaci, jest wrażliwym homoseksualistą.
Piekło w serialu jest przykładem „świata na opak” jaki i humoru krańcowego czyli takiego, którego celem jest uwydatnienie śmieszności tego co jest znana i szanowane jak społeczne autorytety. Warto nadmienić, iż Szatan w 22 sezonie został zabity i jako ofiara śmierci, dostał się do Nieba. To również przykład absurdu i odwrócenia porządku. Ponieważ, jako duch nie może zostać unicestwiony, a z drugiej strony ten symbol zła (wg. tradycji ) nie może dostać się do ponownie Raju.
Karnawał w średniowieczu wydaje się dość brutalny jednak warto podkreślić, że takie zabiegi były w pewien sposób wentylem bezpieczeństwa. Łagodziły napięcia społeczne, niepokoje, a także „oswajały” śmierć. Śmiech jest reakcją fizjologiczną na komiczną sytuację, może pełnić dwie funkcje: biologiczną i społeczną. Zazwyczaj towarzyszy też rozładowaniu napięcia spowodowanego sytuacją zagrożenia. W funkcji społecznej ma za zadanie deprecjonować zło i pomniejszać wartość negatywnych postaci (moralnie)( Strug 2011: 42).
Przykłady zastosowania karnawalizacji w serialu South Park
11
Numer 1/2019 (14)
Przeanalizuję dwa odcinki, Naughty Ninjas oraz Dead kids, w których pokażę z jednej strony ujęcie karnawałowe, a z drugiej działanie terapeutyczne, po przez „oswajanie leków”, jakie panują w społeczeństwie.
Odcinek Naughty Ninjas porusza problem Państwa Islamskiego. W 2015 roku ataki terrorystyczne wykonywane przez ISIS rozsiały się po całej Europie, wtedy również nasilił się konflikt na terenie Bliskiego Wschodu, właśnie w takim kontekście trzeba postrzegać ten odcinek. Kenny i jego przyjaciel ze szkoły Token zakładają klub Ninja, staje się on popularny wśród reszty chłopców z miasteczka. Istotnym elementem dla fabuły jest to, że Cartman na początku odcinka mówi swoim znajomym, że przebieranie się za Ninja i straszenie ludzi to It’s the gayest thing eve, dude!. Natomiast w kolejnych scenach dorośli mieszkańcy South Park biorą bawiących się chłopców za bojowników ISIS, ze względu na podobny ubiór (czarny strój zasłaniający twarz) i wydawanie niezrozumiałych dźwięków.
Mieszkańcy są przerażeni sytuacją oraz wpływem, ISIS na dzieci i postanawiają podjąć walkę z domniemanymi terrorystami. Sytuacja wyjaśnia się pod koniec odcinka, kiedy ojciec Stana, Randy Marsh, uświadamia sobie, że zarówno jego syn jak i jego znajomi nie są zaangażowani w działalność Państwa Islamskiego, ale tylko „bawią się w bycie Ninja”. Dochodzi do tego wniosku po przez skojarzenia, powtarzając w myślach Ninjas, Scary, Gay, Scary, Gay, Scary, Gay. Przy słowie Scary pojawia się stereotypowa japońska muzyka, a przy słowie Gay charakterystyczna dla Bliskiego Wschodu. To pokazuje jak bojownicy ISIS są postrzegani, jako głośni dziwacy, którzy nie są realnym zagrożeniem dla świata czy Ameryki.
Odcinek miał jeden cel, ośmieszenie bojowników Państwa Islamskiego, a jednocześnie uspokoić zaniepokojone społeczeństwa. W Islamie zachowania niezgodne z nauką Koranu nie są tolerowane jak np. homoseksualizm. A więc zestawianie słów Scary - Gay przez twórców serialu miało za zadanie ośmieszyć zagrożenie i uspokoić społeczeństwo po przez śmiech. Nastąpiła trywializacja bojowników jak i samego terroryzmu, przekaz miał być prosty oni chcą być groźni jednak to tylko pozory w rzeczywistości są jak dzieci, które tylko się bawią i chcą postraszyć dorosłych (czyli Stany Zjednoczone).
Odcinek Dead Kids, został zrealizowany w kontekście strzelanin jakie miały miejsce w USA w ostatnich miesiącach (2018 rok). Rozpoczyna się w szkole podstawowej w South Park nauczycielka matematyki prowadzi lekcję, w czasie trwania zajęć dochodzi do strzelaniny. Uczniowie jak i sama nauczycielka nie zwracają uwagi na krzyki i strzały, dla nich jest to już codzienność, zirytowani całym zajściem kontynuują lekcję dalej. Pod koniec dnia w szkole uczniowie szczęśliwi opuszczają budynek w tle widać policję zabezpieczającą
12
Numer 1/2019 (14)
ślady oraz karetki pogotowia, i ratowników, którzy zajmują się rannymi i zbierają ciała ofiar.
Mimo szumu i zamętu uczniowie jak np. Cartman czy Stan bardziej przejmują się złymi wynikami testu z matematyki niż wydarzeniami wokoło. Jedyną osobą, która jest zaniepokojona całą sytuacją jest matka Stana, Sharon. Jednak mieszkańcy i jej rodzina nie rozumieją, dlaczego jest tak nerwowa i zestresowana. Sceny strzelanin pojawią się, co jakiś czas w odcinku, ale wciąż nikt nie zwraca na nie uwagi za wyjątkiem Sharon. Kobieta próbuje jakoś zapobiec kolejnym takim zdarzeniom, ale bez powodzenia. Pod koniec odcinka przyznaje, że za bardzo przejmowała się całą sytuacją i postanawia traktować te wydarzenia z większym dystansem, jako nową część codzienności. Ukazanie problemu wydaje się jak najbardziej karnawałowe. Coś niebezpiecznego i problematycznego dla całego społeczeństwa pokazano w sposób humorystyczny. Jest również przykład „świata na opak” tu strzelanina stała sie czymś normalnym, na co nikt nie zwraca uwagi, a jeśli jest interwencja to traktowana jest, jako kolejny nudny obowiązek. Jedynie Sharon wydaje się zdawać sprawę z tego, co się dzieje jednak traktowana jest jako osoba niestabilna emocjonalnie. Tutaj widać, że twórcy raczej ukazują problem, jakim jest łatwy dostępem do broni. Gdyż jak można wnioskować, z odcinka z czasem ataki z bronią palną mogą stać się tak powszechne, że w istocie nie będzie do nich przykładana większa uwaga. Z drugiej strony jest to również oswajanie strachu przed kolejnymi takimi przypadkami. Przez ukazanie z wyraźną hiperbolizacją dwóch rodzajów zachowań nadmiernej paniki oraz nieuzasadnionego bagatelizowania takich sytuacji.
Z pewnością twórcy chcieli zakpić z taki postaw, ale przy jednoczesnej próbie „oswojenia” tej sytuacji, która stanowi poważne wyzwanie dla społeczeństwa Amerykańskiego.
South Park oprócz podstawowej funkcji, jaką jest rozbawienie i zapewnienie rozrywki.
Posiada też działanie terapeutyczne oraz wyjaśniania problemów społecznych.
Zdecydowanie pozwala widzom przenieść się w karnawałowy świat po przez zaniechanie norm i zasad społecznych, co jak już wspominałam stanowi wentyl bezpieczeństwa i pozwala bez większych szkód na przeżycie i odbieranie żartów i sytuacji powszechnie niedopuszczalnych. Mam tu na myśli zwłaszcza czarny humor. Z drugiej strony uspokaja odbiorców po przez bagatelizowanie zagrożeń jak: terroryzm, przemoc i śmierć. Dzięki temu osoby, które oglądają serial mogą doznać swoistego Katharsis z lęków i obaw. Jednak takie ukazywanie problemów prowadzić też może do usypiania pożądanych reakcji społecznych.
Jak na przykład atak terrorystyczny, który jest ukazywany groteskowo w serialu. Widz, może przyjąć taki obraz za prawdziwy i w wyniku pojawienia się sytuacji zagrożenia może nie zareagować odpowiednio, ponieważ będzie uważał, że nic mu nie grozi.
13
Numer 1/2019 (14)
Bibliografia
1. Bachtin Michaił, (1975), Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
2. Bergson Henryk,( 1902), Śmiech. Studium o komizmie, wyd. wyd. Wiedza i Życie, Lwów–Warszawa.
3. Bocheński Tomasz,( 2005), Czarny humor w twórczości Witkacego, Gombrowicza, Schulza, Lata trzydzieste. Kraków.
4. Cichmińska Monika, Krawczyk-Łaskarzewska Anna, Przytuła Piotr,(red.),(
2016),Seriale w kontekście kulturowym. Serialowe sedno, wyd. Instytut Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn.
5. Dziemidok Bohdan,(2011),O komizmie. Od Arystotelesa do dzisiaj, Wyd. słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
6. Garczyński Stefan,( 1989), Anatomia komizmu, , wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań.
7. Irzykowski Karol, (1980). Pisma. Cz. 1. Czyn i słowo. Glossy sceptyka. Red. Andrzej Lam. wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
8. Lopez J. Shane, Snyder C.R. (red.),( 2003), Positive psychological assessment. A Handbook of models and measures, wyd. SAGE Publications, Washington.
9. Siuda, Piotr, Koralewska, Anna,( 2014), Japonizacja. Anime i jego polscy fani,wyd.
Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
10. Wassmann Claudia, (red.),( 2015), Therapy and Emotions in Film and Television: The Pulse of Our Times, Hampshire.
11. Weinstock Andrew, (red.),( 2008), Taking South Park Seriosly, wyd. State University of New Yourk Press, New Yourk.
Czasopisma
1. Arcimowicz Krzysztof,( 2016), Antybohaterowie neoseriali –gra (z) wartościami, [w]:
Ars Inter Cultura vol. 5, Białystok.
2. Brzezińska Anna,( 2013), Specyfika czarnego humoru w najnowszej kinematografii czeskiej, [w:] Ogrody nauki i sztuki, nr 3.
3. Gołębiewska Maria,( 2015), Henri Bergson a Karo l Irzykowski — inspiracje i paralele, [w:] Prace Polonistyczne, Tom LXX, Poznań.
14
Numer 1/2019 (14)
4. Major Magdalena,( 2011), „Era antybohaterów” w amerykańskiej produkcji telewizyjnej. Próba diagnozy nowego zjawiska na mapie kultury popularnej,
„Panoptikum”, nr 10.
5. Strug Artur,( 2011), Od śmiechu do ironii. Wstęp do problematyki ironizowania, Roczniki Humanistyczne, Tom LIX, zeszyt 4.
Źródła internetowe
1. The Spirit of Christmas, http://www.imdb.com/title/tt0144618/, (data dostępu:
02.01.18r.)
2. Brian Graden Biography, http://www.notablebiographies.com/news/Ge-La/Graden- Brian.html, (data dostępu: 02.01.18r.)
3. Słownik języka polskiego, http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=2575269
4. It ain’t easy making south park cheesy, https://www.wired.com/1997/09/it-aint-easy- making-south-park-cheesy/, (data dostępu: 17.12.17r.).
Filmografia
1. Naughty Ninjas, Reż. Trey Parker, Matt Stone, sezon: 19, odcinek: 7, [online], USA, 2015.
2. Dead kids, Reż. Trey Parker, Matt Stone, sezon: 22, odcinek: 1, [online], USA, 2018.
