• Nie Znaleziono Wyników

Przemysł Chemiczny. Organ Chemicznego Instytutu Badawczego i Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Rocznik XIX, Zeszyt 9 - 10

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Przemysł Chemiczny. Organ Chemicznego Instytutu Badawczego i Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Rocznik XIX, Zeszyt 9 - 10"

Copied!
64
0
0

Pełen tekst

(1)

M Y Ś L C H E M I C Z N Y

1

REDAKTOR: Pr o f. Dr. KAZIM IERZ K L I N G SEKRETARZ: Dr. L E C H S U C H O W I A K ORGAN CHEMICZNEGO IN STY TU TU BADAWCZEGO I POLSKIEGO TOWARZYSTW A CHEMICZNEGO

W Y D A W A N Y Z Z A S I Ł K I E M W Y D Z I A Ł U N A U K I M IN IS T E R S T W A W Y Z N A M R E L I G I JN Y C H i O Ś W IE C E N IA P U B L IC Z N E G O

R O C Z N I K X I X W R Z E S I E Ń — P A Ź D Z I E R N I K 1935 9 — 10

D n i a 2 3 s i e r p n i a 1935 r. z m a r ł w O t w o c k u p o d W a r s ż a w ą d ł u g o l e t n i , z a ­ s ł u ż o n y D y r e k t o r C h e m ic z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o D r. Z e n o n M a r t y n o w i c z .

r

S. p. Dr. Zenon Martynowicz

Dyrektor Chemicznego instytutu Badawczego

W s p o m n i e n i e p o ś m i e r t n e \ n a p i s a ł P r o f . D r. K a z i m i e r z K l i n g

(2)

G d y ro z w ó j s p ó łk i „ M e t a n ” w e L w o w i e , b ę d ą c e j z a w i ą z k i e m C h e ­ m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , z a ło ż o n e j w r. 1916 z i n i c j a t y w y ó w c z e s ­ n e g o p r o f e s o r a p o l i t e c h n i k i l w o w s k ie j I g n a c e g o M o ś c ic k ie g o , o b e c n e g o P a n a P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o l i t e j w y m a g a ł s p e c j a l n e j o p i e k i a d m i n i s t r a c y j n e j , p r o ­ fe s o r M o ścick i z a p r o p o n o w a ł w r. 1921 w s p ó ł p r a c ę w p r o w a d z e n i u a g e n d a d m i ­ n i s t r a c y j n y c h s p ó ł k i D r o w i Z e n o n o w i M a r t y n o w i c z o w i , p o d ó w c z a s w i c e d y r e k t o ­ r o w i P a ń s t w o w e g o I n s t y t u t u F a r m a c e u t y c z n e g o w W a r s z a w i e .

D r . M a r t y n o w i c z , z r o z u m i a w s z y o d r a z u d o n i o s ł o ś ć s p o ł e c z n ą i n s t y t u c j i , o d d a l się je j c a łk o w ic ie i p r z y ś p i e s z y ł z r e a l i z o w a n i e d a w n o p o w z i ę t e j m y ś l i I n i ­ c j a t o r a — p r z e k s z t a ł c e n i a s k r o m n e j w s w e j d z i a ł a l n o ś c i s p ó ł k i lw o w s k ie j n a s t o ­ w a r z y s z e n i e s p o ł e c z n e o s z e r o k i c h p o d s t a w a c h , n a C h e m i c z n y I n s t y t u t B a d a w c z y , z s i e d z i b ą w s t o l i c y P a ń s t w a .

W a l o r y c h a r a k t e r u D r a Z e n o n a M a r t y n o w i c z a , J e g o p r a w o ś ć , s z l a c h e t n a b e z i n t e r e s o w n o ś ć i c a ł k o w i t e o d d a n i e się s p r a w i e p u b l i c z n e j z d e c y d o w a ł y , że T w ó r c a I n s t y t u t u , w h i s t o r y c z n y m d n i u 1 c z e r w c a 1926 r.. z k a t e d r y p r o f e s o r a P o l i t e c h n i k i lw o w s k i e j , w o l ą Z g r o m a d z e n i a N a r o d o w e g o w y n i e s i o n y do g o d n o ś c i p ie r w s z e g o O b y w a t e l a R z e c z y p o s p o l i t e j , p r z e l a ł S w ą f u n k c j ę d y r e k t o r a C h e m i c z n e ­ go I n s t y t u t u B a d a w c z e g o n a o s o b ę D r a Z e n o n a M a r t y n o w i c z a .

T a k t o p e ł n i e n i e f u n k c j i d y r e k t o r a I n s t y t u t u p r z e z ś. p . D r a Z e n o n a M a r - t y n o w i c z a z b i e g a się c a ł k o w i c i e z d n i e m o b j ę c i a w ł a d z y p r z e z P a n a P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o l i t e j .

O d te j c h w i l i z a c z y n a się o r g j a p r a c y ś. p . D r a M a r t y n o w i c z a . B e z o d p o ­ c z y n k u , n i e o m a l b e z w y t c h n i e n i a z d ą ż a O n do n a j b l i ż s z e g o c elu — d o p r o w a d z e n i a do b u d o w y i o r g a n i z a c j i p i e r w s z y c h g m a c h ó w C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o n a Ż o l i b o r z u w W a r s z a w i e , o r a z u m o c n i e n i a p o d w a l i n p o d t r w a ł ą e g z y s t e n c j ę f i n a n s o w ą I n s t y t u t u , z a p o c z ą t k o w a n ą w a r t o ś c i a m i t w ó r c z e m i je g o Z a ł o ż y c i e l a .

N ie n a u k o w e b a d a n i a l a b o r a t o r y j n e , r e j e s t r o w a n e p u b l i k a c j a m i , s ą t r e ś c i ą o w o c n e j d z i a ł a l n o ś c i z m a r ł e g o D y r e k t o r a . U m i e j ę t n o ś c i , u z d o l n i e n i a i w y s i ł k i J e g o p r a c y n a t e r e n i e C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o i d ą w i n n y m k i e r u n ­ k u . H a r m o n i z o w a ć w y n i k i b a d a w c z e j p r a c y n a u k o w e j k i e r o w n i k ó w i p e r s o n e l u I n s t y t u t u , z w r a c a ć j e n a a k t u a l n e o d c i n k i k r a j o w e g o p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o , u t r z y m y w a ć k o n t a k t p r z e m y s ł u z p l a c ó w k ą b a d a w c z ą , t o b y ł y p o c z y n a n i a D y ­ r e k t o r a w c z a s ie J e g o d z i a ł a l n o ś c i , d a j ą c w s u m i e p o w a ż n y d o r o b e k I n s t y t u t u , k u r e a l n e m u p o ż y t k o w i p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o i P a ń s t w a .

W i e l k i e , a s k u t e c z n e w y s i ł k i Z m a r ł e g o w g r o m a d z e n i u p i e r w s z y c h ś r o d k ó w f i n a n s o w y c h do b u d o w y g m a c h ó w , i c h w y k o ń c z e n i e i r o z b u d o w a w c z a s ie d o b r e j k o n j u n k t u r y , a p r z e p r o w a d z e n i e i n s t y t u t u p r z e z c ię ż k ie l a t a k r y z y s u d o c h w ili o b e c n e j :— z a l i c z y ć n a l e ż y d o t r w a ł y c h z a s ł u g z ł ą c z o n y c h z J e g o O s o b ą .

Ś. p . D r. Z e n o n S t a n i s ł a w M a r t y n o w i c z u r o d z i ł się d n i a 14 g r u d n i a 18 8 0 r.

j a k o s y n ś. p. J a n a , n o t a r j u s z a w R o z w a d o w i e p o w i a t u t a r n o b r z e s k i e g o i E l e o n o r y ze S ł u g o c k i c h . P o u k o ń c z e n i u g i m n a z j u m s t u d j u j e p o c z ą t k o w o f a r m a c j ę i u z y s k u j e w r. 1904 s t o p i e ń m a g i s t r a . W y j e ż d ż a n a s t ę p n i e do W i e d n i a , s ł u c h a j ą c t a m w y ­ k ł a d ó w p r o f e s o r ó w j a k L i e b e n a , W e g s c h e i d e r a , S k r a u p a , E x n e r a , W e t t s t e i n a .

W r. 1906 p o w r a c a do k r a j u i p r a c u j e w d z i e d z i n i e c h e m j i o r g a n i c z n e j w u n i w e r s y t e c i e l w o w s k i m p o d k i e r u n k i e m p r o f e s o r a B r o n i s ł a w a R a d z i s z e w s k i e g o , g d z i e w r. 1910 u z y s k u j e s t o p i e ń d o k t o r a filo z o f ji i p e ł n i n a s t ę p n i e p r z e z d w a l a t a

(3)

f u n k c j e a s y s t e n t a . W r. 19 1 2 p r z e n o s i się n a s t a ł e do W i e d n i a , u z y s k u j ą c t a m s t a ­ n o w i s k o a d j u n k t a p a ń s t w o w e g o Z a k ł a d u C h e m i c z n o - F a r m a c e u t y c z n e g o t a m t e j ­ sz e g o M i n i s t e r s t w a S p r a w W e w n ę t r z n y c h . W r. 1918 p o u k o ń c z e n i u w o j n y ś w i a ­ t o w e j p r z y j e ż d ż a do k r a j u c e le m w z ię c ia u d z i a ł u w o r g a n i z a c j i i u r z ą d z a n i u P a ń ­ s t w o w e g o I n s t y t u t u F a r m a c e u t y c z n e g o w W a r s z a w i e . W z a ł o ż o n y m ś w ie ż o i n s t y ­ t u c i e p r a c u j e w c h a r a k t e r z e w i c e d y r e k t o r a a ż do c h w ili p r o p o z y c j i u c z y n i o n e j M u p r z e z P r o f e s o r a I g n a c e g o M o śc ic k ie g o o b j ę c i a a g e n d o r g a n i z a c y j n y c h , s z y b k o r o z w i j a j ą c e j się s p ó ł k i „ M e t a n ” w e L w o w i e . M im o w ie l o l e t n i e j , z a p r a c o w a n e j j u ż e m e r y t u r y r z ą d o w e j , r z u c a z a b e z p i e c z e n i e f i n a n s o w e i z c a ł ą e n e r g j ą z a b i e r a się d o p r a c y w i n s t y t u c j i s p o ł e c z n e j , d o c e n i a j ą c w p e łn i jej z n a c z e n i e . D z ie je się to w p a ź d z i e r n i k u 1921 r. W t y m t o c z a s ie d o j r z e w a m y ś l p r o f e s o r a M ościckiego p r z e j ś c i a o d s k r o m n y c h p o c z ą t k ó w „ M e t a n u ” do s z e rsz e j s k a l i c h e m i c z n e g o , b a ­ d a w c z e g o i n s t y t u t u p o z a L w o w e m . Ś. p . D r . M a r t y n o w i c z p r z e j ę t y z a p a ł e m I n i c j a t o r a n i e s z c z ę d z i S w y c h ' t r u d ó w . J e ź d z i p o P o ls c e , b u d z i z r o z u m i e n i e p o ­ t r z e b y z o r g a n i z o w a n i a p i e r w s z e g o t a k p o m y ś l a n e g o I n s t y t u t u , w y g ł a s z a o d c z y t y n a t e n t e m a t w W a r s z a w i e i P o z n a n i u . I o t o d n i a 24 m a r c a 1922 r. a k t e m n o t a r - j a l n y m , s p ó ł k a „ M e t a n ” p r z e k s z t a ł c a się n a S t o w a r z y s z e n i e S p o łe c z n e : C h e m i c z n y I n s t y t u t B a d a w c z y , o d d a j ą c c a ł y s w ó j m a j ą t e k w r a z z w a r t o ś c i a m i p a t e n t o w e m i n a w y ł ą c z n ą w ł a s n o ś ć n o w e j i n s t y t u c j i , k t ó r a w s z y s t k i e sw e w y s i ł k i m a s t a w i ć - do u s ł u g s p o ł e c z e ń s t w a . Z a p a d a d e c y z j a , że s i e d z i b ą I n s t y t u t u b ę d z ie W a r s z a w a i że n a l e ż y n a j r y c h l e j w y s t a r a ć się o g r u n t i d o p r o w a d z i ć d o b u d o w y p i e r w s z y c h g m a c h ó w .

N a t e r e n i e s t o l i c y z a c z y n a j ą się t y m c z a s e m p r ó b y p o d o b n y c h , c h o ć nieco o d m i e n n y c h z a m i e r z e ń . N a s t r o j e b e z p o ś r e d n i e p o w o j n i e k i e r u j ą m y ś l n a s z c z u p l e j ­ s z y o d c i n e k p r a c y c h e m i c z n e j — n a p r a c ę w d z i e d z i n i e o b r o n y p r z e c i w g a z o w e j . D r . M a r t y n o w i c z j e s t w s z ę d z i e . B ie r z e u d z i a ł i w t y c h p o c z y n a n i a c h , c z y n n y w O b y w a t e l s k i m K o m i t e c i e O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j , w j e g o ś c i s ł y m K o m i t e c i e W y k o n a w c z y m , c z y w r e s z c i e w p r z e k s z t a ł c o n y m z e ń w r. 1924 T o w a r z y s t w i e O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j . W c a ł o k s z t a ł c i e te j a k c j i j e s t j e d n a k s t a l e z w o l e n n i k i e m s z e r s z e j p o d s t a w y t e c h n o l o g i c z n e j p r a c y c h e m i c z n e j , n i e t y l k o w d z ie d z i n i e p r z e ­ c i w g a z o w e j . P r z e d s t a w i a o p i n j ę , że c z ę ść ś r o d k ó w p r z e z n a c z o n y c h p r z e z s p o łe ­ c z e ń s t w o n a cele o b r o n y c h e m i c z n e j , p o w i n n a iść n a u t w o r z e n i e i n s t y t u t u b a d a w ­ c z e g o p o j ę t e g o o b s z e r n i e j w m y ś l w s k a z a ń p r o f e s o r a I g n a c e g o M o ścick ieg o .

W y p a d k i u k ł a d a j ą się k o r z y s t n i e . M i n i s t e r s t w o S p r a w W o j s k o w y c h w id z i k o n i e c z n o ś ć w y d z i e l e n i a b a d a w c z y c h s p r a w p r z e c i w g a z o w y c h w o d d z i e l n ą , s o b ie t y l k o p o d l e g ł ą o r g a n i z a c j ę i z a k ł a d a w ł a s n y m s u m p t e m W o j s k o w y I n s t y t u t P r z e ­ c i w g a z o w y z s i e d z i b ą p r z y u l. L u d n e j . D o ść d u ż e j u ż ś r o d k i z e b r a n e p r z e z T o w a ­ r z y s t w o O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j m o g ą o b e c n i e z a s ilić i n s t y t u c j ę p o k r e w n ą , s ł u ­ ż ą c ą d o p i e l ę g n o w a n i a b a r d z i e j „ c y w i l n y c h ” t e m a t ó w p r z e m y s ł u c h e m ic z n e g o , m a j ą c y c h w o s t a t e c z n y m c elu r ó w n i e ż o b r o n ę P a ń s t w a .

T r z e b a b y ł o b liż e j z n a ć w t y m o k r e s ie ś- p- D r a M a r t y no w ic z a ¡ p r z y p a t r y ­ w a ć się J e g o u p a r t e j , a k o n s e k w e n t n e j p r a c y , a b y z r o z u m i e ć z a s łu g i p o ło ż o n e o k o ło u s t a l a n i a p o d w a l i n C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o .

N ie z a n i e d b u j e O n ż a d n e j o k a z j i , a b y w c z y n w p r o w a d z i ć sw e s z l a c h e t n e z a m i e r z e n i a .

W e s p ó ł ze ś. p. d y r e k t o r e m J a n e m Z a g l e n i c z n y m , j a k o p r e z e s e m T o w a r z y ­ s t w a O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j a p e l u j e ś m ia ło do p r z e m y s ł u i s p o ł e c z e ń s t w a o d a t k i i d a r y w n a t u r z e d l a n o w o p o w s t a j ą c e g o w W a r s z a w i e I n s t y t u t u . A p e l n ie p o ­ z o s t a j e b e z s k u t k u . T o w a r z y s t w o O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j w n o s i n a cele b u d o w y

(4)

g m a c h ó w i n s t y t u t u w ł a s n ą k w o t ę Zł. 3 5 7 7 7 8 .8 5 , M i n i s t e r s t w o R o b ó t P u b l i c z n y c h Zł. 2 0 000, p r a c o w n i c y kolei w W i l n i e Zł. 19 7 7 0 .8 7 , co z w a r t o ś c i a m i C h e m ic z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o w w y s o k o ś c i Zł. 401 7 9 5 .7 9 c z y n i p o w a ż n ą s u m ę Zł. 794 3 4 5 .5 0 . S u m a t a u m o ż l i w i a j u ż r o z p o c z ę c i e b u d o w y .

D u ż e i w ie le t r u d ó w w y m a g a j ą c e w y s i ł k i n a t e r e n i e W ł a d z W o j s k o w y c h o g r u n t p o d b u d o w ę g m a c h ó w u k o ń c z o n e s ą w r e s z c i e p o m y ś l n i e . I n s t y t u t o t r z y ­ m u j e n a d ł u g o t e r m i n o w ą d z i e r ż a w ę o d W ł a d z W o j s k o w y c h t e r e n p o f o r t e c z n y n a Ż o l ib o r z u o p o w i e r z c h n i o k o ło 2 0 m ó r g z t e in , że p r z e w ł a s z c z e n i e t y c h g r u n t ó w z a le ż n e b ę d z i e t y l k o o d p r z e p r o w a d z e n i a p o t r z e b n y c h f o r m a l n o ś c i .

A k c j a D r a M a r t y n o w i c z a n i e o g r a n i c z a się t y l k o d o t e r e n u R z e c z y p o s p o l i t e j . W y k o r z y s t u j ą c o s o b i s t e s t o s u n k i z ó w c z e s n y m k o n s u l e m g e n e r a l n y m w C h ic a g o D r. Z d z i s ł a w e m K u r n i k o w s k i m , d o p r o w a d z a w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i do p o w s t a n i a w ś r ó d P o l o n j i t a m t e j s z e j K o m i t e t u B u d o w y G m a c h ó w N a u k o w o - B a d a w c z y c h im . T a d e u s z a K o ś c i u s z k i i t ą d r o g ą p r z y s p a r z a I n s t y t u t o w i p ie r w s z e j p o k a ź n e j , a te r n c e n n i e j s z e j k w o t y 3 0 0 0 0 d o l a r ó w a m e r y k a ń s k i c h .

Z d o b y w s z y t e r e n , c a ł y o g r o m o r g a n i z a c j i p r a c y o k o ł o b u d o w y i n s t y t u t u b i e r z e ś. p. D r . M a r t y n o w i c z n i e o m a l n a s ie b ie . N ie o g l ą d a się n a n i c z y j ą p o m o c . N ie o d r z u c a j e d n a k ż a d n e j , g d y w i d z i d o b r ą w o lę . S t a r a n i e m J e g o j e s t , a b y p r a c a p r o w a d z o n a b y ł a n a j r a c j o n a l n i e j , n a j s z y b c i e j i n a j t a n i e j . S a m j e ź d z i p o s ł u p y do o g r o d z e n i a t e r e n u , w y p r a s z a z n iż k i n a ic h p r z e w ó z u w ł a d z k o l e j o w y c h , s a m u z g a d n i a p l a n y z a r c h i t e k t a m i i i n ż y n i e r a m i , a p o r o z p o c z ę c i u b u d o w y d o z o r u j e o s o b iś c ie p r a c y r o b o t n i k ó w . W i e c z o r y z u ż y w a n a k o n f e r e n c j e i p r z e k o n y w a n i a o p o t r z e b i e ś w i a d c z e ń n a r z e c z b u d u j ą c e g o się i n s t y t u t u . N a w e t c ię ż s z a c h o r o b a , n a k t ó r ą c z ę s t o z a p a d a n ie p r z e r y w a J e g o c z y n n o ś c i . T e l e f o n u m i e s z c z o n y p r z y ł ó ż k u u m o ż l i w i a m u d a l s z e k i e r o w a n i e p r a c a m i .

T o t e ż p a m i ę t n ą i c h l u b n ą d a t ą w ż y c i u ś. p . D y r e k t o r a M a r t y n o w i c z a b y l d z i e ń 14 s t y c z n i a 1928 r . k i e d y w o b e c n o ś c i I n i c j a t o r a i W y s o k i e g o P r o t e k t o r a I n s t y t u t u P a n a P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o l i t e j , p r z e d s t a w i c i e l i r z ą d u , ś w i a t a n a u k o ­ w e g o i p r z e m y s ł o w e g o J . E . k s . K a r d y n a ł R a k o w s k i d o k o n a ł p o ś w i ę c e n i a n o w y c h w y k o ń c z o n y c h g m a c h ó w .

P r e z e s T o w a r z y s t w a O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j ś. p . J a n Z a g l e n i c z n y w s k a z a ł p o d ó w c z a s w s w e m p r z e m ó w i e n i u n a p i e t r z ą c e s ię t r u d n o ś c i , k t ó r e p o p r z e d z i ł y d o k o ń c z e n i e b u d o w y I n s t y t u t u i p o d k r e ś l a j ą c z a s ł u g i D r a M a r t y n o w i c z a p r z y ­ p o m n i a ł z n a m i e n n e s ł o w a z m a r ł e g o p r o f e s o r a J a n a B ie l e c k i e g o :

„ P a m i ę t a j c i e , że n i e m ó w i m y t u o z w y k ł y m b u d y n k u s z k o l n y m c z y f a ­ b r y c z n y m , m ó w i m y t u o i n s t y t u c j i , k t ó r a m a b y ć p o d s t a w ą p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o P o l s k i , m a b y ć p o d s t a w ą J e j o b r o n y . G m a c h t e n j e s t t a k P o l s c e p o t r z e b n y , j a k j e s t p o t r z e b n y k o ś c i ó ł p a r a f j i i k i e d y p r o b o s z c z p r z y s t ę p u j e do b u d o w y k o ś c i o ł a n i e z a j m u j e się k w e s t j ą , c z y p i e n i ą d z e są, b o w ie , że f u n d u s z e n a t ę b u d o w ę z n a l e ź ć się m u s z ą ” .

I z n a l a z ł y się. Ile j e d n a k p o w a ż n e j z a s ł u g i w te j a k c j i Z m a r ł e g o D y r e k t o r a w i e d z ą t y l k o ci, k t ó r z y p a t r z y l i p o d ó w c z a s n a J e g o w y t ę ż o n ą p r a c ę .

U p r z y t o m n i j m y s o b ie , że s ą t o c z a s y i n f l a c j i . S z e r e g o s ó b i f i r m d e k l a r u j e o f i a r y , o k r e ś l a j ą c i c h w y s o k o ś ć . T o w a r z y s t w o O b r o n y P r z e c i w g a z o w e j b i e r z e m a - t e r j a ł y b u d o w l a n e n a k r e d y t . W a l u t a s p a d a . W y t w a r z a j ą się s y t u a c j e n i e k i e d y t r a g i c z n e . N ie m o g ą c p o d o ł a ć s p ł a c i e z a c i ą g n i ę t y c h d ł u g ó w D r . M a r t y n o w i c z a n g a ż u j e w ł a s n y k r e d y t u z n a j o m y c h , o d d a j ą c c z a s a m i c a ł ą s w ą o s o b i s t ą , s k r o m n ą g o t ó w k ę n a c e le i n s t y t u c j i .

(5)

P e r s o n e l c z y n n y p o d c z a s b u d o w y , w i d z ą c p r z y k ł a d D y r e k t o r a n a ś l a d u j e Go o c h o t n i e , p r a c u j ą c p o n a d s iły i g o d z i się n a z w ło k i w w y p ł a c i e n a le ż n o ś c i.

H a r t d u c h a ś. p . D r a M a r t y n o w i c z a , J e g o d o b r a w o la , z u p e ł n e o d d a n i e się s p r a w i e o s t a t e c z n i e z w y c i ę ż a j ą .

A j u ż p o d c z a s w i e l o l e t n i e g o k i e r o w a n i a Z a r z ą d e m I n s t y t u t u u j a w n i a j ą się n o w e w a l o r y ś. p . D y r e k t o r a .

S p o k ó j , w y t r a w n o ś ć i o s t r o ż n o ś ć w p o d e j m o w a n i u s ą d ó w , t a k t i u m i a r w e w s p ó ł ż y c i u z k o l e g a m i i p e r s o n e l e m I n s t y t u t u , p r z e r a d z a j ą c a się n i e k i e d y w s z l a c h e t n y u p ó r s t a n o w c z o ś ć i k o n s e k w e n c j a w p r z e p r o w a d z a n i u s ł u s z n y c h z a ­ m i e r z e ń — to t y l k o d o r y w c z o w y b r a n e r y s y c h a r a k t e r u i u s p o s o b i e n i a Z m a r łe g o , k t ó r e n a r a s t a ł y i d z i w n i e u m a c n i a ł y się z w i e k i e m .

T o t e ż p e r s o n e l I n s t y t u t u c e n ił sw ego D y r e k t o r a , d a r z ą c Go p e ł n e m z a u f a ­ n i e m i z a s i ę g a j ą c n i e j e d n o k r o t n i e J e g o s p o k o j n e j i w y t r a w n e j r a d y .

D o c h l u b n y c h k a r t z d z i a ł a l n o ś c i ś. p . D r a M a r t y n o w i c z a n a n i w i e s p o ł e c z ­ n e j — z a l i c z y ć n a l e ż y r ó w n i e ż o k r e s w l a t a c h 1928 do 1933 r o k u . k i e d y t o p i a s t u j e g o d n o ś ć w i c e - p r e z e s a , a n a s t ę p n i e p r e z e s a Z a r z ą d u G łó w n e g o L ig i O b r o n y P o ­ w i e t r z n e j i P r z e c i w g a z o w e j .

B ę d ą c u p r z e d n i o r ó w n o c z e ś n i e w i c e - p r e z e s e m T o w a r z y s t w a O b r o n y P r z e ­ c i w g a z o w e j i L ig i O b r o n y P o w i e t r z n e j P a ń s t w a , a w ię c d w ó c h o d r ę b n y c h , a j e d n a k p o k r e w n y c h s o b i e o r g a n i z a c y j — ś. p. D r. M a r t y n o w i c z b y ł j e d n y m z g ł ó w n y c h i n i c j a t o r ó w i w y k o n a w c ą w i e lk ie g o d z ie ła : p o ł ą c z e n i a o b u s t o w a r z y s z e ń w r. 1928 p o d n a z w ą L ig i O b r o n y P o w i e t r z n e j i P r z e c i w g a z o w e j .

D z ię k i t e m u , t o p o ł ą c z e n i e p r a c o k o ło r o z w o j u o b r o n y p r z e c iw g a z o w e j l u d n o ś c i c y w i l n e j , z p r a c a m i n a d r o z w o j e m p o l s k i e g o l o t n i c t w a z r o d z i ł y w r a m a c h j u ż t y l k o j e d n e j t e r a z w s p ó l n e j o r g a n i z a c j i , n o w y p o w a ż n y d z ia ł p r a c y s p o łe c z n e j, t a k w a ż n e j d l a o b r o n y P a ń s t w a , p o d n a z w ą O. P . L . G. „ O b r o n y P r z e c i w l o t n i c z e j i P r z e c i w g a z o w e j ” .

W i e l e m y ś l i i i n i c j a t y w y ś. p. D r a M a r t y n o w i c z a b y ł o c z y n n y c h w u r z e ­ c z y w i s t n i e n i u i o p r a c o w a n i u z a s a d t a k w ie lk ie j d z isia j i n s t y t u c j i P a ń s t w o w e j , k t ó r a s t a ł a się n a w e t w z o r e m p o d t y m w z g l ę d e m d l a k i l k u p a ń s t w z a g r a n i c z n y c h .

Z a p r e z e s u r y ś. p . D r a M a r t y n o w i c z a z a z n a c z a się t e ż d u ż y r o z m a c h w i n i ­ c j a t y w i e i p o c z y n a n i a c h L . O. P . P - u w d z i e d z i n i e p r a c p o ls k ie g o l o t n i c t w a . W y ­ k o ń c z e n i e w a r s z t a t ó w l o t n i c z y c h n a O k ę c iu , p o m o c ' p i e r w s z y m e n t u z j a s t o m n a s z e g o s z y b o w n i c t w a w o k r e s i e z a c z ą t k ó w te g o w a ż n e g o , a p o d ó w c z a s m a ł o je s z c z e p o ­ p u l a r n e g o s p o r t u , b u d o w a w i e l u l o t n i s k i o b j e k t ó w l o t n i c z y c h p r z y p a d a z a o k re s k i e r o w n i c z e j p r a c y ś. p. D r a M a r t y n o w i c z a w Z a r z ą d z i e G ł ó w n y m L. O. P . P .

N ie m o ż n a t e ż p o m i n ą ć i n i c j a t y w y Z m a r ł e g o P r e z e s a w s p r a w i e p o w o ł a n i a do ż y c i a K o m i t e t u P a ń do B u d o w y C y w iln e j S z k o ł y G a z o w e j p o d p r o t e k t o r a t e m ś. p. P a n i P r e z y d e n t o w e j M i c h a l i n y M o ś c ic k ie j. D zię k i te j i n i c j a t y w i e z o s t a ł y do p r a c L ig i w c i ą g n i ę t e c a łe z a s t ę p y p o l s k i c h n i e w i a s t .

J e g o u d z i a ł w c h a r a k t e r z e C z ło n k a K o m i t e t u G łó w n e g o P o l s k i e g o C z e rw o ­ n e g o K r z y ż a j e s t j e d n y m j e s z c z e d o w o d e m , że n ie u c h y l a ł się o d ż a d n e j p r a c y , g d z ie t y l k o w i d z i a ł m o ż n o ś ć s ł u ż e n i a i n t e r e s o w i p u b l i c z n e m u .

Z a z a s ł u g i p o ł o ż o n e o k o ło w y k o ń c z e n i a g m a c h ó w i o r g a n i z a c j i C h e m ic z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o o z d o b i o n y z o s t a ł w r. 1928 k r z y ż e m k o m a n d o r s k i m „ P o ­ l o n i a R e s t i t u t a ” .

O d l a t p r z e s z ło d w ó c h w y s i ł k i fiz y c z n e i t r o s k i o d o b r o I n s t y t u t u , k t ó r y n a s k u t e k c ię ż k ie g o k r y z y s u p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o m u s i a ł z k o n ie c z n o ś c i o g r a ­

l i

(6)

n i c z a ć s w ą d z i a ł a l n o ś ć c z y n i ą j e d n a k w i d o c z n y i w y r a ź n y w y ł o m w z d r o w i u D y r e k t o r a .

S i l n a n i e d o m o g a s e r c o w a w z m a g a się z m i e s i ą c a n a m i e s i ą c i p o w o d u j e p o w o l n e s c h o r z e n i e o g ó ln e .

Ś. p . D y r e k t o r n ie s ie j e d n a k r e s z t k i s w e g o n a d w ą t l o n e g o z d r o w i a w d a r z e i n s t y t u c j i , k t ó r ą u k o c h a ł i d la k t ó r e j ży ł. J e s z c z e w g r u d n i u r o k u u b i e g łe g o z w l e k a s ię z ł ó ż k a , a b y w z i ą ć u d z i a ł w u r o c z y s t e m p o s i e d z e n i u K u r a t o r j u m I n s t y ­ t u t u , p o ś w i ę c o n e m u c z c z e n i u t r z y d z i e s t o l e c i a p r a c y n a u k o w e j P a n a P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o l i t e j . J e s z c z e n a k i l k a t y g o d n i p r z e d z g o n e m , w y z y s k u j ą c k a ż d e c h w ilo w e p o l e p s z e n i e w n i e u l e c z a l n e j c h o r o b i e i n t e r e s u j e się ż y w o s p r a w a m i I n s t y t u t u , a z w ła s z c z a j e g o p e r s o n e l e m i n ż y n i e r s k i m i t e c h n i c z n y m , k t ó r e g o s e r ­ d e c z n y m p r z y j a c i e l e m i o p i e k u n e m b y ł p r z e z c a ł y o k r e s s w e j k i e r o w n i c z e j p r a c y w I n s t y t u c i e .

N i e s t e t y , ś m i e r ć k ł a d z i e p r z e d w c z e ś n i e , w 5 4 r o k u ż y c ia , k r e s J e g o z m a ­ g a n i o m się z c ię ż k ą i u p o r c z y w ą c h o r o b ą , p o z o s t a w i a j ą c w ie lk i, s z c z e r y i p r a w d z i w y żal w ś r ó d k o l e g ó w i p r a c o w n i k ó w I n s t y t u t u i te j części s p o ł e c z e ń s t w a , k t ó r a m i a ł a s p o s o b n o ś ć ś l e d z i ć w y n i k i J e g o o w o c n e j p r a c y .

P a n P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o l i t e j , p r z y g l ą d a j ą c się p r z e z w i e l o l e t n i o k r e s d z ia ła ln o ś c i Z m a r ł e g o D y r e k t o r a d a r z y ł Go z a w s z e p e ł n e m z a u f a n i e m i ż y c z liw o ś c ią , z a z n a c z a j ą c to o s t a t e c z n i e S w ą o b e c n o ś c i ą , w r a z z M a ł ż o n k ą n a n a b o ż e ń s t w i e ż a - ł o b n e m w d n i u p o g r z e b u i z ł o ż e n i e m u t r u m n y w i e ń c a z n a p i s e m : „ N i e s t r u d z o n e m u w s p ó ł p r a c o w n i k o w i Z e n o n o w i M a r t y n o w ie ż o w i — I g n a c y M o ś c i c k i ” .

U b y ł J e d e n z d o b r z e z a s ł u ż o n y c h i o f i a r n y c h o b y w a t e l i .

P a n P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o lite j w r a z ze Sw oją M a ł ż o n k ą n a n a b o ż e ń s t w i e ż a ł o b n e m w d n i u p o g r z e b u ś. p . D y r e k t o r a Z e n o n a M a r t y n o w i c z a .

(7)

(1935) 10 PR Z E MY Ś L CHEMICZNY 183

O kalorymetrze przepływowym do badania ciepła krzepnięcia cementu1)

^ u r un c a lo rim è tre p o u r m e su re r la c h a le u r fie la p rise du c im e n t W . Ś W I Ę T O S L A W S K I

C h e m ic zn y I n s t y t u t B a d a w c z y K o m u n i k a t 70 N ad eszło 4 w rz eśn ia 1935 W o s t a t n i c h c z a s a c h w z r o s ło z a i n t e r e s o ­

w a n i e c i e p ł e m k r z e p n i ę c i a c e m e n t u , p r z y c z e m p r o w a d z o n e b y ł y p o m i a r y p o ś r e d n i e i b e z p o ­ ś r e d n i e z a i n i c j o w a n e p r z e z b a d a c z y a m e r y ­ k a ń s k i c h 2), a n a s t ę p n i e p r o w a d z o n e p r z e z i n ­ n y c h b a d a c z y 3). O d k i l k u l a t p o d j ę l i ś m y w Z a ­ k ł a d z i e C h e m j i F i z y c z n e j P o l i t e c h n i k i W a r ­ s z a w s k i e j , a n a s t ę p n i e w C h e m i c z n y m I n s t y ­ tu c i e B a d a w c z y m p r a c e 4) m a j ą c e n a celu u s t a l e n i e n a j d o g o d n i e j s z y c h m e t o d b e z p o ś r e ­ d n i e g o b a d a n i a p r z e b i e g u d ł u g o t r w a ł y c h p r o ­ c e s ó w c i e p l n y c h . W t e m z n a c z e n i u p r z e b i e g p r o c e s u k r z e p n i ę c i a c e m e n t u n a l e ż y do s z c z e ­ g ó ln ie c i e k a w y c h z p u n k t u w i d z e n i a b a d a ń k a ­ l o r y m e t r y c z n y c h . P o c z ą t k o w o z a s t o s o w a l i ś m y do t e g o c e l u k a l o r y m e t r a d i a b a t y c z n y , p r z e ­ k o n a l i ś m y s ię j e d n a k , że n a d a j e się o n s p e c j a l ­ n ie do b e z p o ś r e d n i e g o m i e r z e n i a c i e p ł a k r z e p ­ n i ę c i a c e m e n t u d o p i e r o w t y m o k r e s i e r e a k c j i , k i e d y ilości c ie p ła s ą b a r d z o n i k ł e . S z e r e g w s p ó ł ­ p r a c o w n i k ó w p r z e p r o w a d z i ł t e b a d a n i a w l a t a c h 1931 — 1933, ( T a c z a n o w s k a , L e - s i e n i ó w n a ) m i e r z ą c b e z p o ś r e d n i o w y d z i e ­ l a n e c ie p ło o d p o c z ą t k u p r o c e s u k r z e p n i ę c i a , a ż do t y s i ą c a g o d z i n o d c h w i l i z a r o b i e n i a ce­

m e n t u ( p o n i e w a ż c h o d z i ł o o b a d a n i e m e t o ­ d y c z n e , p r a c e t e o g ł o s z o n e d r u k i e m n i e b y ł y ) . O c z y w iś c ie p o u p ł y w i e d łu ż s z e g o c z a s u o d z a ­ r o b i e n i a c e m e n t u w y d z i e l a n e c ie p ło j e s t b a r ­ d z o n i e z n a c z n e , t a k w i ę c n a p r z y k ł a d b l o k c e m e n t u u m i e s z c z o n y w k a l o r y m e t r z e a d i a ­ b a t y c z n y m o g r z e w a ł się p o u p ł y w i e t y s i ą c a g o d z i n o d c h w i l i z a r o b i e n i a c e m e n t u z p r ę d ­ k o ś c i ą O ^ O S ^ o t f z .

P r z e k o n a l i ś m y się j e d n a k , że n a j c i e k a w s z y p i e r w s z y o k r e s k r z e p n i ę c i a j e s t n i e d o g o d n i e b a d a ć z a p o m o c ą k a l o r y m e t r u a d i a b a t y c z n e ­ go n ie t y l k o ze w z g l ę d ó w t e c h n i c z n y c h , ale t a k ż e z t e g o p o w o d u , że b l o k o g r z e w a się do c o r a z to w y ż s z e j t e m p e r a t u r y , k r z e p n i e w co-

') Praca przedstawiona w d. S/VI. 1935 Wydziałowi Technologicznemu Akademji Nauk Technicznych w W ar­

szawie.

2) H u b e r t W o o d s , H a r o l d H. S t e i n o u r , and H o w a r d R. S ta r k a , Ind. Eng. Chem. 24 1299 (i932)- :!) R. Sandri. Zement 22. 593, (1933); Kleinfogel i Hajnol-Kónyj. Zement 22. 2, (1933); E. Marcotte. Le Ci- ment. 39. 284, (1934); O. F. Hamus. Cement Manuf. 7.

244, (ł934); W . Lerch i R. M. Bogue. Zeman 24. 155,

0935)- ^

4) W . Ś w i ę t o s ł a w s k i i S. R o s i ń s k i , Przemysł Chem. 18. 590 (1934).

r a z to in n e j t e m p e r a t u r z e i z c o r a z to i n n ą p r ę d k o ś c i ą . W o b e c t e g o p r z e s z l i ś m y do i n n y c h t y p ó w k a l o r y m e t r ó w . N iż e j p r z y t a c z a m y opis k a l o r y m e t r u „ p r z e p ł y w o w e g o ” , l u b „ l a b i ­ r y n t o w e g o ” , k t ó r e g o k o n s t r u k c j a p r z e d s t a ­ w i o n a j e s t n a r y c i n i e 1.

K a l o r y m e t r s k ł a d a się z n a c z y n i a A , w k t ó r e m u m i e s z c z o n a j e s t z a p r a w a c e m e n t o ­ w a w ilości o k o ło 2 8 0 g ( w y m i a r y k a l o r y m e t r u m o ż n a o c z y w iś c ie d o w o ln ie z m ie n ia ć ) . P o ­ k r y w a Z z a m y k a szc z e ln ie k a l o r y m e t r w ła ś c i­

w y A , w ra z ie p o t r z e b y d la lepszego usz c z e l­

n i e n i a u ż y w a n a j e s t p i c e i n a l u b i n n e s z czeli­

w o . K a l o r y m e t r A u m ie s z c z o n y jest- b e z p o ­ ś r e d n i o w w o d z ie , b ę d ą c e j n i e u s t a n n i e w r u ­ c h u i p r z e p ł y w a j ą c e j o d d o łu do g ó r y , w c h o ­ d z ą c p rz e z d o l n y p r z e w ó d b i w y c h o d z ą c p r z e z w ą s k i o t w ó r Ov Całość z a w a r t a j e s t w u k ł a ­ d zie l a b i r y n t o w y m , u t w o r z o n y m z s z e r e g u n a c z y ń w ą s k i c h i , 2, 3 , 4 o d d z i e lo n y c h o d sie­

b ie p r z e s t r z e n i a m i p, w y p e ł n i o n e m i p o w ie ­ t r z e m .

J a k w s k a z u j e r y c i n a 1, d o l a b i r y n t u w c h o -

(8)

184 P R Z E M Y S Ł CHEMICZNY 10 (1935)

dzi w o d a z t e r m o s t a t u T p o p r z e w o d z ie k i s k i e r o w u j e się w d ó ł do p r z e w o d u c, s k ą d w c h o d z i n a s t ę p n i e do z e w n ę t r z n e g o , w ą s k i e g o p r z e w o d u l a b i r y n t o w e g o 1 . D o s z e d łs z y do m i e j s c a a z m ie n ia sw ó j k i e r u n e k i p o w e ­ w n ę t r z n y m p r z e w o d z i e l a b i r y n t o w y m 2 w r a ­ c a w d ó ł do p r z e w o d u d , s k ą d w c h o d z i do p r z e w o d u 3, z a w r a c a p o n o w n i e i ś c i e k a w dół p o p r z e w o d z i e l a b i r y n t o w y m 4. D o s t a j e się w r e s z c ie p r z e z p r z e w ó d b do c e n t r a l n e j k o ­ m o r y A .

O p i s a n a d o t y c h c z a s c z ę ść p r z y r z ą d u s t a ­ n o w i d o l n y u k ł a d 1 a b i r y n t o w y . W s z y s t ­ k ie w y m i e n i o n e części s t a n o w i ą j e d n ą c ało ść.

N a s t ę p n i e w o d a p o p r z e j ś c i u p r z e z k o m o r ę c e n t r a l n ą A w c h o d z i z k o le i d o d r u g i e g o u k ł a d u l a b i r y n t o w e g o , b i o r ą c e g o p o c z ą ­ t e k o d w ą s k i e g o o t w o r u Oj. C a ła g ó r n a część p r z y r z ą d u m o ż e b y ć w y j ę t a c e le m w s t a w i e n i a k o m o r y c e n t r a l n e j A . O p ie r a się o n a n a w y ­ s t ę p a c h z i w to m m ie j s c u j e s t u s z c z e ln io n a z a p o m o c ą p i c e i n y lu b in n e g o s z c z e liw a . W r a ­ zie p o t r z e b y c zęść t a m o ż e b y ć u m o c o w a n a n a g w in c ie . P o p r z e j ś c i u p r z e z o t w ó r O, w o d a p r z e b i e g a p r a w i e p o z i o m o po p r z e w o d z i e 2 ', w r a c a z p o w r o t e m p i o n o w o p o 1 ' d o w ą s k ie g o o t w o r u 0 2, Lu n a p o t y k a t e r m o m e t r tY lu b w p r z y p a d k u u ż y c i a l e r m o o g n i w a , — z w ó j k o ń ­ có w t e r m o p a r /,. W t y m p r z y p a d k u i n ­ n e k o ń c e t e r m o p a r u m i e s z c z o n e s ą w p r z e ­ w o d z ie k w m i e js c u 1.2. A b y z a b e z p i e c z y ć o g r z a n ą w o d ę p r z e d jej o z i ę b i e n i e m , p r z e ­ s t r z e ń g d z ie u m i e s z c z a m y p r z y r z ą d do m i e r z e n i a t e m p e r a t u r y , o t o c z o n a j e s t p ł a s z ­ c zem , u t w o r z o n y m z d w ó c h p r z e w o d ó w l a b i ­ r y n t o w y c h 2 " i 1 ” . W o d a z a t e m p o p r z e jś c iu p r z e z m i e j s c e , g d z ie się r e j e s t r u j e je j t e m p e ­ r a t u r a , s k i e r o w u j e się w d ó ł p o 2 " , w r a c a z p o w r o t e m p o 1 ' . w c h o d z i do p r z e s t r z e n i h, s k ą d po p r z e w o d z i e o d p r o w a d z a n a j e s t do le- w a r u , p o ł ą c z o n e g o z p r z e p ł y w o ś c i o m i e r z e m (o p is te g o u r z ą d z e n i a p o d a n y z o s t a ł w R o c z n i ­ k a c h C h e m j i 5). J a k , w i d a ć z z a ł ą c z o n e g o r y s u n ­ k u , p r z e w o d y l a b i r y n t o w e z e w n ę t r z n e 1 " , 2 " . s t a n o w i ą c e z g ó r n ą n a s a d k ą , s ł u ż ą c ą do u m o ­ c o w a n i a t e r m o m e t r u , j e d n ą c a ło ś ć , m o g ą b y ć w r a z ie p o t r z e b y u s u w a n e , g d y ż s ą p r z y ­ t w i e r d z o n e z a p o m o c ą g w i n t u d o p r z e w o d ó w l a b i r y n t o w y c h I ' . 2 ', s t a n o w i ą c y c h j e d n o ­ c z e ś n ie p o k r y w ę k o m o r y c e n t r a l n e j . P r z y b a ­ d a n i a c h s e r j o w y e h u ż y w a ć n a l e ż y n i e t e r m o ­ m e t r u , a t e r m o p a r y , d o ł ą c z a j ą c do ca ło śc i u k ł a d a u t o m a t y c z n i e r e j e s t r u j ą c y k r z y w ą z m i a n t e m p e r a t u r y .

C ało ść p r z y r z ą d u u s t a w i o n a j e s t w w i ę k ­ s z y m t e r m o s t a c i e T . p o s i a d a j ą c y m d u ż ą b e z ­ w ł a d n o ś ć c ie p ln ą . W n a s z y m p r z y p a d k u j e s t to z b i o r n i k , z a w i e r a j ą c y 1600 i w o d y , m i e ­ s z a n e j z a p o m o c ą t r z e c h m i e s z a d e ł ś r u b o w y c h , u m i e s z c z o n y c h w r u r a c h t a k , a b y w j e d n e j z

b) W . ś w i ę t o s ł a w s k i. Roczniki Chem. 15. 343

>935)-

t y c h r u r w o d a b y ł a t ł o c z o n a o d d o łu k u g ó ­ rze, w d w ó c h i n n y c h r u r a c h w k i e r u n k u p r z e ­ c i w n y m . Z a s t o s o w a n i e j e d n e g o ze z n a n y c h t e r m o r e g u l a t o r ó w e l e k t r y c z n y c h u m o ż l i w i a u t r z y m a n i e s t a ł o ś c i t e m p e r a t u r y z d o k ł a d ­ n o ś c i ą o d 0 ,0 0 1 ° do 0,0 0 2 °. A b y p r z y r z ą d d z i a ł a ł s p r a w n i e s p e ł n i o n y b y ć m u s i w a r u n e k o ile m o ż n o ś c i r ó w n o m i e r n e g o p o s u w a n i a się w o d y w z d ł u ż p r z e w o d ó w l a b i r y n t o w y c h , a b y n i e t w o r z y ł y się s m u g i , p r z e p ł y w a j ą c e z p r ę d ­ k o ś c i a m i w i ę k s z e m i w j e d n e m m i e j s c u , a m n i e j s z e m i w d r u g i m p o z i o m y m p r z e k r o j u te g o s a m e g o p r z e w o d u l a b i r y n t o w e g o . A b y u m o ż l i w i ć t ę j e d n o s t a j n o ś ć p r z e p ł y ­ w u , u m i e s z c z o n o w s z e r o k i c h m i e j ­ s c a c h p r z e w o d ó w l a b i r y n t o w y c h u d o ł u i u g ó r y p r z e w ę ż e n i a e1: e2, e3, e4.

P o n i e w a ż g r u b o ś ć p rz e w o d ó w ' w y n o s i o d 2 do 3 m m , p r z e w ę ż e n i a t e w y k o n a n e s ą w t e n s p o s ó b , że do p o w i e r z c h n i w e w n ę t r z n e j ś c i a n ­ ki p r z e w o d u p r z y t o p i o n y j e s t w z d ł u ż c a łe g o o b w o d u m e t a l o w y d r u t o p r z e k r o j u t a k i m , a b y w m i e j s c u p r z e w ę ż e n i a w o d a p r z e c h o ­ d z iła p r z e z m o ż l i w i e w ą s k i e p r z e j ś c i e ( k i l k a d z i e s i ą t y c h mm ).

Z a s a d a d z i a ł a n i a t e g o p r z y r z ą d u j e s t j a s n a .

•Jeżeli p r z e p u s z c z a ć b ę d z i e m y p r z e z k a l o r y - m e t r v c m 3 w o d y n a g o d z in ę , g d z ie v n ie m o ż e b y ć m n i e j s z e n i ż d z i e s i ę c i o k r o t n a ilo ś ć w o d y , z a w a r t e j w c a ł y m k a l o r y m e t r z e p r z e p ł y w o ­ w y m , w ó w c z a s p o s t o s u n k o w ro k r ó t k i m c z a ­ sie u s t a l i się r ó w n o w a g a d y n a m i c z n a , p r z y - c z e m w y p ł y w a j ą c a w o d a p o s i a d a ć b ę d z i e w m i e j s c u tl t e m p e r a t u r ę o M ° w y ż s z ą o d t e m ­ p e r a t u r y w o d y w c h o d z ą c e j T . P r z e w o d y l a ­ b i r y n t o w e m a j ą n a c e lu z a b e z p i e c z e n i e p r z e d s t r a t a m i c ie p ła , w c h w i l i b o w i e m o s i ą g n i ę c i a d y n a m i c z n e j r ó w n o w a g i p r z y z a s t o s o w a n i u d o s t a t e c z n e j l i c z b y p r z e j ś ć l a b i r y n t o w y c h 1 , 2, 3, 4 , m o ż n a k a l o r y m e t r z a b e z p ie c z y ć c a ł k o w i c i e p r z e d s t r a t a m i c i e p ł a . C iep ło b o ­ w i e m , u d z i e l o n e p r z e z w o d ę z k o m o r y c e n ­ t r a l n e j A w o d z ie z p r z e w o d u 4. o r a z w o d y z p r z e w o d u 4 w o d z i e w p r z e w o d z i e 3 i t. d.

n i e z o s t a n i e s t r a c o n e , g d y ż p o p e w n y m c z a ­ sie w o d a t a d o s t a n i e się s a m a do k o m o r y c e n ­ t r a l n e j A . P o o s ią g n ię c iu z a t e m r ó w n o w a g i t e r m i c z n e j u s t a l i się o k r e ś l o n y r o z k ł a d t e m ­ p e r a t u r l\ > /4 > tĄ > U > l ,, p r z y c z e m p r z y p r a w i d ł o w e m d z i a ł a n i u p r z y r z ą d u , /, b ę d z i e r ó w n e t e m p e r a t u r z e t e r m o s t a t u T . U zaś p r a k t y c z n i e n ie b ę d z i e się r ó ż n i ć o d ty. J e ż e li c h o d z i o g ó r n ą c zęść k a l o r y m e t r u , t o u t w o r z o ­ n y u k ł a d l a b i r y n t o w y z a b e z p i e c z a o g r z a n ą w o d ę , o p u s z c z a j ą c ą k o m o r ę a, p r z e d m o ż li- w e m i s t r a t a m i c ie p ła w m y ś l t e j s a m e j z a s a d y d z i a ł a n i a l a b i r y n t u . P r z y p r z e j ś c i u p r z e z w ą s k i o t w ó r Oj u z y s k u j e m y p r z e d e w s z y s t - k i e m w y m i e s z a n i e w o d y , o p u s z c z a j ą c e j k o ­ m o r ę . A b y j ą j e s z c z e lep ie j w y m i e s z a ć , u t w o ­ r z o n e s ą p r z e w o d y l a b i r y n t o w e 2 ' i 1 ' . W o d a o s t a t e c z n i e w y m i e s z a n a p r z e c h o d z i p r z e z w ą ­

(9)

(1935) 19 P R Z E M Y S Ł CHEMICZNY 185

skie p r z e j ś c i e O i p r z e d d a ls z e m i s t r a t a m i cie­

p ła z a b e z p i e c z o n a j e s t p r z e w o d a m i l a b i r y n - t o w e m i 2 '' i 7 ", j a k to b y ło p o d a n e w opisie.

I lo ś ć c i e p ł a w y d z i e l o n a p r z e z o b j e k t , u m i e s z c z o n y w k o m o r z e A , w j e d n o s t c e c z a ­ su, n a p r z y k ł a d w c i ą g u g o d z i n y , o b l i c z a się z r ó w n a n i a :

A O = v- d- c • A /

g d zie v o z n a c z a ilo ść p r z e p ł y w a j ą c e j w o d y w c ią g u g o d z i n y , d g ę s to ś ć w o d y w t e m p e r a t u ­ rze T , c — ciep ło w ła ś c i w e w o d y w t e m p e r a ­ t u r z e T i A / r ó ż n ic ę t e m p e r a t u r p o m i ę d z y w o d ą w y p ł y w a j ą c ą i w o d ą w t e r m o s t a c i e . O cz y w iśc ie , że d la p o m i a r ó w t e c h n i c z n y c h m o ż n a p r z y j ą ć d = 1 i c — 1 w ó w c z a s w z ó r p r z y b i e r a p o s t a ć u p r o s z c z o n ą :

A Q —■ v • \ ł.

W a ż n ą o s o b l i w o ś c i ą m e t o d y j e s t , że w w y ­ r a ż e n i e n a ilo ś ć w y d z ie lo n e g o c i e p ł a n i e w c h o ­ dzi w c a l e p o j e m n o ś ć c i e p l n a k a l o r y m e t r u i o b j e k t u , w y d z i e l a j ą c e g o c iep ło . M a to z n a ­ c zen ie s z c z e g ó l n e p r z y b a d a n i u c ie p ła k r z e p ­ n ię c ia c e m e n t u , n i e m a b o w i e m p o t r z e b y m i e ­ r z y ć l u b o b l i c z a ć t e o r e t y c z n i e c ie p ło w ła ś c iw e t w o r z ą c e g o s ię p r o d u k t u r e a k c j i c e m e n t u z w o d ą .

D a n e d o ś w i a d c z a l n e :

D o t y c h c z a s o w e b a d a n i a n a s z e m i a ł y n a celu o p r a c o w a n i e m e t o d y k i b a d a ń i d l a t e g o w z i ę l i ś m y c e m e n t d o w o l n y , p o c h o d z ą c y z j e d n e j z f a b r y k p o l s k i c h , b a d a l i ś m y p r z y t e m e f e k t c i e p l n y , w y d z i e l a n y w c i ą g u p i e r w s z y c h 35 godz o d c h w ili z a r o b i e n i a go w o d ą . P o n i e ­ w a ż z a r o b i e n i e c e m e n t u i z m o n t o w a n i e a p a ­

r a t u r y z a j m u j e p e w n ą ilość c z a s u , p o z a t e m p o t r z e b a p e w n e g o c z a s u n a d o p r o w a d z e n i e całości u k ł a d u do s t a n u d y n a m i c z n e j r ó w n o ­ w a g i, w ł a ś c i w e b a d a n i a c ie p ła k r z e p n i ę c i a ce­

m e n t u r o z p o c z y n a l i ś m y d o p i e r o po u p ł y w i e t r z e c h g o d z i n o d c h w ili je g o z a r o b i e n i a . W d w ó c h t y l k o p r z y p a d k a c h p o w i o d ł o się u c h w y c i ć p r z e b i e g e f e k t u c ie p ln e g o n a w e t

p r z e d u p ł y w e m d w ó c h g o d z in o d z a p o c z ą t k o ­ w a n i a r e a k c j i . W s e r ji p o m i a r ó w z m i e n i a l i ś m y w s z e r o k i c h g r a n i c a c h ilość w o d y , p r z y p a d a ­ j ą c e j n a 1000 g c e m e n t u .

N a r y c i n i e 2 p o d a n e s ą w y k r e s y p r z e b i e g u c ie p ła k r z e p n i ę c i a c e m e n t u w z a le ż n o ś c i o d ilości u ż y t e j w o d y . W t a b l i c y z a ś p o d a n e s ą w y n i k i lic z b o w e .

T A B L IC A i

Nr. krzywej1

w o £O 3 t f o i.Tl u

£ «

Q w ciągu 35 godz

czas pojawie­

nia się maksy­

mum

Uwagi

i 372 39,85 kal 14 godz 36 min Wykres posia­

da minimum występujące

po 2 godz 25 min

2 310 40,15 15 25 ,, —

3 248 41.56 ,, H ,, 00 ,,

4 184 34,93 12 „ 35 —

5 120 23,55 ,, 11 „ 25 ,, —

6 80 17,30 ,, 9 ,, 00 ,, Krzywa posia­

da minimum występujące

po 2 godz 20 min Z p r z y t o c z o n y c h d a n y c h m o ż e m y w y ­ w n i o s k o w a ć , że ilość w y d z i e l o n e g o c ie p ła j e s t n a j w i ę k s z a w p r z y p a d k u u ż y c i a 2 4 8 g w o d y n a 1000 g c e m e n t u . P r z y u ż y c i u w iększej ilości w o d y o t r z y m u j e się lic z b y , r ó ż n i ą c e się m a ł o o d l i c z b y m a k s y m a l n e j (4 1 ,5 6 hal w c i ą g u 3 5 godz). P r z y u ż y c iu m n i e j s z y c h ilości w o d y o c z y w iś c ie ilość w y d z i e l o n e g o c ie p ła g w a ł t o w n i e s p a d a . P r z y t e m j e s t r z e c z ą c h a ­ r a k t e r y s t y c z n ą , że czas, w k t ó r y m p o j a w i a się m a k s y m u m w y d z i e l o n e g o c ie p ła z m n i e j s z a się w m i a r ę z m n i e j s z e n i a się ilości d o d a n e j w o d y . P o r ó w n y w a j ą c k r z y w e 2 i 6 s t w i e r d z a ­ m y , że u ż y w a j ą c z n a c z n e g o n i e d o m i a r u w o d y , w y w o ł u j e m y p o j a w i e n i e się m a k s y m u m o 6 godz 25 m in w c z e śn ie j, a n iżeli w ó w c z a s , g d y u ż y j e m y n a d m i a r u w o d y .

' N a p o d s t a w i e u z y s k a n y c h liczb p r z e l i c z y ­ l iś m y , ile k a l o r y j cie p ła , w y d z i e l o n y c h w c i ą g u 35 g o d z i n k r z e p n i ę c i a , p r z y p a d a n a 1 j w o d y w z a le ż n o ś c i o d s p ó l c z y n n i k a K , o d p o w i a d a ­ ją c e g o ilości g r a m ó w c e m e n t u u ż y t y c h n a 1 g w o d y . W t a b l i c y 2 p r z y to c z o n e są d a n e lic z b o w e , w s k a z u j ą c e n a z a le ż n o ś ć 0 ri2o j a k o f u n k c j i K .

TABLICA 2 1000

K = _ _ Qh,.o Uwagi

2,69 107,13 Produkt twardy matowy

3.23 129,5> ..

4-03 167,58 ,, >• >>

5.44 190,00 kruchy chropowaty

8,33 196,25 bardzo kruchy

12,50 216,25 ,, w postaci proszku

(10)

186 P R Z E M Y S Ł CHEMICZNY 19 (1935) W s p o m i n a l i ś m y , że w ł a ś c i w e b a d a n i e k a ­

l o r y m e t r y c z n e r o z p o c z y n a n e b y ł o po u p ł y ­ w ie t r z e c h g o d z i n o d c h w ili z a r o b i e n i a c e ­ m e n t u . P a r ę r a z y j e d n a k p o w i o d ł o się r o z ­ p o c z ą ć n o t o w a n i a t e m p e r a t u r p r z e d u p ł y ­ w e m d r u g i e j g o d z i n y o d c h w ili r o z p o c z ę c ia r e a k c j i . N a p o d s t a w i e p r z e b i e g u k r z y w y c h 1 i 6 w i d a ć w y r a ź n i e , że n a t y c h m i a s t po z a ­ r o b i e n i u c e m e n t u w o d ą r o z p o c z y n a się o k r e s d o ś ć i n t e n s y w n e g o w y d z i e l a n i a c ie p ła , k t ó r y r ó w n i e g w a ł t o w n i e m a l e j e , p r z e c h o d z ą c p r z e z m i n i m u m p o u p ł y w i e 2 godz 2 0 m in lu b 2 godz 3 0 m in . J e s t r z e c z ą j a s n ą , że s t o s o w a n a m e t o d a u n i e m o ż l i w i a z b a d a n i e t e j części k r z y w e j , w o b e c te g o m u s i e l i ś m y w o d d z i e l ­ n y c h p o m i a r a c h p r z e p r o w a d z i ć b a d a n i e c ie ­ p ła , w y d z i e l a n e g o w c i ą g u p i e r w s z y c h 2 % — 3 godz o d ch w ili z a r o b i e n i a c e m e n t u . N a r a z i e o g r a n i c z y l i ś m y się d o s t o s o w a n i a m e t o d y k i n a s t ę p u j ą c e j : W z w y k ł y m k a l o r y m e t r z e , z a ­ w i e r a j ą c y m o k o ło 1 y2 l w o d y , u m i e s z c z a l i ś m y

„ d r u c i a n ą e t a ż e r k ę ” z s z e r e g i e m p ó ł e k z c i e n ­ k ie j b l a c h y m i e d z i a n e j z a o p a t r z o n y c h k i l k u - m i l i m e t r o w e m i b r z e g a m i . N a p ó ł k a c h t y c h u m i e s z c z a l i ś m y s u c h y c e m e n t i p o z o s t a w i a ­ l i ś m y p r z e d w ł o ż e n i e m e t a ż e r k i do k a l o r y m e - t r u d ł u ż s z y c z a s o b o k k a l o r y m e t r u w p o k o j u t e r m o s t a t o w y m . W c h w ili r o z p o c z ę c i a p o ­ m i a r u e t a ż e r k ę w s t a w i a n o d o k a l o r y m e t r u i w' c i ą g u t r z e c h g o d z i n m i e r z o n o w y d z i e l a n y e f e k t c i e p l n y . P r z y w y k o n a n i u d o ś w i a d c z e ­ n i a z w r a c a n o s z c z e g ó l n ą u w a g ę , a b y p o c z ą t ­ k o w a t e m p e r a t u r a p o m i a r u k a l o r y m e t r y c z ­ n e g o in b y ł a d o b r a n a t a k , a b y b ie g t e m p e r a t u ­ r y w k a l o r y m e t r z e w t y m o k r e s i e b y ł r ó w n y z e r u . A c z k o l w i e k m e t o d a t a b u d z i z a s t r z e ż e ­ n i a z p u n k t u w i d z e n i a sw ej d o k ł a d n o ś c i , d a j e o n a w y s t a r c z a j ą c o z g o d n e w y n i k i , a b ł ą d p o ­ m i a r u z m i e n i ć m o ż e w o g ó le b a r d z o n i e z n a c z ­ n i e w y n i k o s t a t e c z n y p o m i a r u c i e p ł a k r z e p ­ n ię c ia c e m e n t u , g d y ż cie p ło w y d z i e l o n e w o k r e s i e p i e r w s z y c h t r z e c h g o d z i n w y n o s i z a ­

l e d w ie k i l k a k a l o r y j n a 1 g c e m e n t u . W p r z y ­ p a d k u t y l k o co o p i s a n y m b a d a n i a p i e r w s z e ­ go o k r e s u w y d z i e l a n i a c ie p ła p r o w a d z o n e n i e b y ł y . M e t o d ę t ę z a s t o s o w a l i ś m y b a d a j ą c i n ­

n y c e m e n t . N iż e j p r z y t a c z a m y u z y s k a n e w y ­ n i k i d o ś w i a d c z e n i a .

Czas trwania pomiaru od chwili zetknięcia cemen­

tu z wodą.

i godz i ,, 20 min i ,, 47 min

Ciepło wy­

dzielone 1.36 kal 2.23 ,, 3-oo ,,

D a n e t e u w a ż a ć n a l e ż y z a o r j e n t a c y j n e . Z a g a d n i e n i e w y m a g a j e s z c z e d a ls z e g o o p r a ­ c o w a n i a .

N a r a z i e o g r a n i c z y l i ś m y się d o p o d a n i a o p is u k a l o r y m e t r u i p r z y k ł a d ó w l i c z b o w y c h , s ą d z i m y j e d n a k , że p r z y r z ą d m o ż e o d d a ć u s łu g i p r z e m y s ł o w i c e m e n t o w e m u , s z c z e g ó l­

n ie j, g d y się u z b i e r a m a t e r j a ł s y s t e m a t y c z n y . Z a s t o s o w a n i e a u t o m a t y c z n e j r e j e s t r a c j i t e m ­ p e r a t u r m o ż e u c z y n i ć z t e g o k a l o r y m e t r u p o ­ d r ę c z n y p r z y r z ą d d o b a d a n i a j a k o ś c i c e m e n ­ t ó w , o t r z y m y w a n y c h w t e c h n i c e .

W y n i k i .

1. O p i s a n o b u d o w ę i s p o s ó b d z i a ł a n i a p r z e p ł y w o w e g o k a l o r y m e t r u l a b i r y n t o w e g o , p r z y s t o s o w a n e g o d o b a d a n i a c i e p ł a k r z e p n i ę ­

c ia c e m e n t u w c i ą g u p i e r w s z y c h k i l k u d z i e s i ę ­ ciu g o d z i n je g o k r z e p n i ę c i a .

2. W y k a z a n o , że k r z y w e c i e p ł a k r z e p n i ę ­ c ia w c z a s ie p o s i a d a j ą m i n i m u m i m a k s y m u m . 3. Z m i e n i a j ą c ilo ść w o d y u ż y t e j do z a ­ r o b i e n i a c e m e n t u , z m i e n i a m y k s z t a ł t k r z y ­ w y c h i p r z e s u w a m y m a k s y m u m , k t ó r e p o j a ­ w ia się t e m w c z e ś n ie j, i m m n i e j u ż y t o w o d y do z a r o b i e n i a c e m e n t u .

S U M M A R Y .

1. A flow calorimeter of the new labyrinth-type and its application to the study of the reaction of cement with water has been described.

2. The heat evolved has been plotted against the ti­

me and the existence of a minimum and o f a maximum has been established.

3. The variation of heat evolved with the quantity of water used per gram of cement has been investigated. It has been shown that, when this quantity of water is de­

creased, the maximum is displaced towards the origin.

Physico-Chimical Laboratory Polytechnic High School Warsaw and Chemical Research Institute Warsaw.

Parageneza siarczanu potasu i magnezu

P a ra g e n è s e d e la s u lfa te de p o ta s s iu m e t m a g n é siu m G R Z Y M E K J E R Z Y i K U C Z Y Ń S K I T A D E U S Z Z a k ła d N ie o rg a n ic z n e j T ec h n o lo g ji C h em icznej P o lite c h n ik i L w ow skiej

N ad eszło 11 m a ja 1935 W s z y s t k i e s p o s o b y p r z e r ó b k i l a n g b e i n i t u

n a k a l i m a g n e z j ę i s i a r c z a n p o t a s u o p i e r a j ą się n a d o s k o n a l e z b a d a n y m i o p i s a n y m d i a ­ g r a m i e s t a n u r ó w n o w a g u k ł a d u t r ó j s k ł a d n i ­ k o w e g o K ^ S O ^ M g S O i, H 20 l ). M ię d z y i n n e m i ') J- D ’A ns. Die Lôsungsgleichgewichte. Berlin. 1933.

n a s t ę p u j ą c e i s t o t n e w n i o s k i d a j ą się w y s n u ć z t e g o d i a g r a m u . P o m i ę d z y p o l e m e g z y s t e n c j i s i a r c z a n u p o t a s u , a p o l e m i s t n i e n i a s i a r c z a n u m a g n e z u le ż ą p o l a soli p o d w ó j n e j , a w ię c k o e g z y s t e n c j a s i a r c z a n u p o t a s u o b o k s i a r ­ c z a n u m a g n e z u j e s t n i e m o ż l i w a . D r u g i w n i o ­ s e k j e s t , że p r z y p r z e r ó b c e l a n g b e i n i t u w d w u

(11)

(1935) 19 P R Z E M Y S Ł CHEMICZNY 187

s t a d j a c h z w o d ą p r z y p r a c y n a łu g k o ń c o w y w y d a j n o ś ć n i e m o ż e b y ć z b y t d o b r a , p o n i e w a ż j a k to j e d e n z n a s z a z n a c z y ł w p o p r z e d n i c h p r a c a c h 2) ilość w o d y p o t r z e b n a do r o z k ł a d u s z e n i t u n a s i a r c z a n p o t a s o w y j e s t ze w z g l ę d u n a s t a n y r ó w n o w a g z a d u ż a , a b y m ó c z t y c h ł u g ó w b o g a t y c h p r z y r e a k c j i z l a n g b e i n i t e m o t r z y m a ć o d r a z u b e z p o ś r e d n i e ł u g m a r t w y , w y k a z u j ą c y n a j l e p s z y s t o s u n e k m a g n e z u do p o t a s u .

P o w y ż s z e f a k t a s ą n i e w ą t p l i w e i p r z e p r o ­ w a d z e n i e t e c h n i c z n e p r z e r ó b k i l a n g b e i n i t u m u s i się z t e m liczy ć.

P o n i e w a ż t e f a k t a s ą d l a n a s n i e k o r z y s t n e , p r z e t o n a l e ż a ł o b y w p i e r w s z y m r z ę d z i e w d a l ­ s z y m c i ą g u o p r a c o w y w a ć t e n u k ł a d c e le m z n a l e z i e n i a s p o s o b ó w u m o ż l i w i a j ą c y c h p r z e ­ cież t a k i e z m i a n y w t y m u k ł a d z i e , k t ó r e b y p o z w a l a ł y n a o s i ą g n i ę c i e l e p s z y c h w y d a j n o ś c i , w z g l ę d n i e w s k a z y w a ł y n a m o ż liw o ś c i i n n y c h s p o s o b ó w p r z e r ó b k i l a n g b e i n i t u . O s ią g n ię c ie t a k i c h z m i a n j e s t m o ż l i w e p r z e z p r z e jś c ie z tego u k ł a d u t r ó j s k ł a d n i k o w e g o n a k o r z y s t ­ n i e j s z y u k ł a d w i ę c e j - s k ł a d n i k o w y , w z g l ę d n i e p rz e z s t o s o w a n i e m e t a s t a b i l n y c h t . j . f a ł s z y ­ w y c h s t a n ó w r ó w n o w a g i , k t ó r e u c z y n i ł o b y się d o s t a t e c z n i e t r w a ł e m i .

W p i e r w s z y m s t a d j u m b a d a ń z a j ę t o się z a g a d n i e n i e m c z y p r z y r o z k ł a d z i e s z e n i t u n a s i a r c z a n p o t a s o w y w o d ą d a się s t o s u n e k M g : : K - w ł u g u b o g a t y m p r z e s u n ą ć n a k o r z y ś ć p rz e z s t o s o w a n i e d o d a t k ó w . J a k o d o d a t k u p o s t a n o w i o n o s p r ó b o w a ć m e t a n o l u . M o ż n a b y ło m i e ć p e w n ą n a d z i e j ę u d a n i a się e k s p e ­ r y m e n t u , o p i e r a j ą c się n a o r j e n t a c y j n e j z a ­ sa d z ie , żc m e t a n o l s iln ie j z m n i e j s z y r o z p u s z ­ c z a ln o ś ć s o li m n i e j r o z p u s z c z a l n e j w e w o d z ie , a s ła b ie j o b n i ż y r o z p u s z c z a l n o ś ć w ię c e j ro z ­ p u s z c z a l n e j soli, s z c z e g ó ln ie z a ś h y g r o s k o p i j - n e j .

D l a o r j e n t a c j i z b a d a n o n a j p i e r w r o z p u s z ­ c z a ln o ś ć s i a r c z a n u p o t a s u i s i a r c z a n u m a g n e ­ zu o s o b n o w r o z t w o r a c h a l k o h o l u m e t y l o w e ­ go w t e m p e r a t u r z e 20°. W y n i k i b y ł y n a s t ę ­ p u j ą c e :

TABLICA i.

Rozpuszczalnik M gSO t

osobno

K sSO.i osobno

1000 mol t L > 0 ... 52 mol 11,5 mol 1000 ,, HvO+20?ij wagowo CH3OH 26 „ 2,5 ,.

iooo „ H20 4 -5o?ć „ CH3OH 5 - 0,6 „ P o w y ż s z a t a b l i c a u d o w a d n i a , że a l k o h o l m e t y l o w y o s o b n o z n a c z n i e b a r d z i e j o b n i ż a r o z p u s z c z a l n o ś ć s i a r c z a n u p o t a s o w e g o , a n iż e li s i a r c z a n u m a g n e z o w e g o . W o b e c p o w y ż s z e g o r e z u l t a t u u p r a w n i a j ą c e g o d o p r z y p u s z c z e n i a silnej z m i a n y s k ł a d u ł u g ó w b o g a t y c h w o b e c

2) T. K uczyński. Die Langbeinitverarbeitung. M a­

dryt 1934 i Przemysł Chem. 18, 463, 1934-

m e t a n o l u , z b a d a n o s k a d ł u g ó w b o g a t y c h w - t e m p e r a t u r z e o p t y m a l n e g o ic h s k ł a d u 47° w z a le ż n o ś c i o d d o d a w a n i a p e w n y c h ilości m e ­ t a n o l u . W y n i k i t y c h o z n a c z e ń s ą z a w a r t e w t a b l i c y 2 w p r z e r a c h o w a n i u n a 1000 mol H 20 .

TABLICA 2.

t %ch3oh KaSOj MgSOi stosunek wydajność

47° 0 18,8 36.3 1 : i,9 48%

,, 10% 12,5 21.69 1 : i ,73 45 ,.

.. 20,, 6,84 14,54 1 :2,12 53 „

.. 35 „ 1.55 5,7 1 : 3.66 73 ,.

R z e c z y w iś c ie t a b l i c a t a p r z e k o n u j e , że w p r a w d z i e p r z y m a ł y c h ilo ś c ia c h m e t a n o l u s t o s u n e k m o l a r n y M g : K 2 w łu g u b o g a t y m p r z e s u w a się w s p o s ó b d l a n a s n i e k o r z y s t n y , to j e d n a k t o m i n i m u m w y d a j n o ś c i d a j e się d o ś ć s z y b k o p r z e k r o c z y ć i p r z y z a w a r t o ś c i p o w y ż e j 2 0 % m e t a n o l u w y d a j n o ś ć p r o c e s u s z y b k o ro ś n ie . G d y b y ś m y t ę r z e c z g r a f ic z n ie p r z e d s t a w i l i w d i a g r a m i e , t o z a u w a ż y l i b y ś m y , że p o le e g z y s t e n c j i s z e n i t u z m n i e j s z a się n a k o r z y ś ć p o w i ę k s z e n i a się p o l a s i a r c z a n u p o ­ t a s u .

B y ł o b y i n t e r e s u j ą c e m p o z n a ć je s z c z e z a ­ le ż n o ś ć r o z p u s z c z a l n o ś c i w r o z t w o r a c h a l k o ­ h o l u m e t y l o w e g o w z a le ż n o ś c i o d t e m p e r a ­ t u r y . O z n a c z o n o n a r a z i e t y l k o r o z p u s z c z a l ­ n o ś ć s i a r c z a n u m a g n e z u w z a le ż n o ś c i o d t e m ­ p e r a t u r y . R e z u l t a t y p o d a j e t a b l i c a 3.

TABLICA 3-

Politermy MgSO.j w roztworach metanolu.

c h3o h% MgSO.i

15 ,5 ° 20°/o 21 mol (1000 mol) HjO

— 2 2 0 ,,

¡3

- 9 20 „

8,3 „

17 ,5 5 0 ,,

7 ,3 .,

2 5 0 ,, 4,02 ,,

0—10 5 0,. 2,5 ,.

P o l i t e r m d l a s i a r c z a n u p o t a s o w e g o n ie o z n a c z o n o . S k ł a d ł u g u b o g a t e g o o z n a c z o n o t y l k o w t e m p e r a t u r z e — 10°; p r z y 5 0 % w a - g o w y c h m e t a n o l u r o z t w ó r z a w i e r a ł n a 1 0 0 0 mol w o d y 8 mol M g S O t i 0 ,6 K 2S 0 A, a w ięc s t o s u n e k "K 2 : M g b y ł j u ż j a k 1 : 13,3.

N a l e ż a ł o b y s y s t e m a t y c z n i e p o w y k r e ś l a ć i p o w y z n a c z a ć w s z y s t k i e p o l i t e r m y t e g o u k ł a ­ d u . D u ż e j e d n a k t r u d n o ś c i e k s p e r y m e n t a l n e , z w i ą z a n e z t e m b ł ę d y , d a le j b a r d z o w y s o k i e k o s z t a p ę d z e n i a t e r m o s t a t u w n i s k i c h t e m p e ­ r a t u r a c h p o w o d o w a ł y z a n i e c h a n i e d a l s z y c h b a d a ń . P o m i m o j e d n a k m a ł e j ilości o z n a c z o ­ n y c h p u n k t ó w , z a ł ą c z a się d l a i l u s t r a c j i d i a ­ g r a m . W i d a ć n a n i m d o s k o n a l e , w j a k i m

Cytaty

Powiązane dokumenty

odbyło się ogólne zwy- Na m iejsce ustępujących z kolejności starszeń- czajne zebranie Związku Przem ysłu Chemiczne- stw a pp, Jan u sza K irchm ayera,

Jeżeli w do- wolnem miejscu na wykresie cieplnym proste bilansowania pokrywają się z prostemi równowagi wówczas w danych warunkach rektyfikacja nie jest

Z drugiej zaś strony stwierdzone zostało, żc szkła wodne, które w ykazują zb yt wielką skłonność do hydrolizy, dają o w iele gorsze rezultaty przy

puszczać należy, że wtedy „kolejka” w publikowaniu prac się zmniejszy a szybkość ogłaszania znacznie się zwiększy. Na takiej zmianie zyskają: i) autorowie,

laniu posad była prowadzoną za pośrednictwem Związku. Akcja przeciwko zatrudnianiu obcokrajowców winna być.. W Okręgach, gdzie członkowie współpracowali z

niać można również dwutlenkiem węgla3). Przeprowadzenie fosforu w kwas fosforowy może się też odbywać pośrednio przez azotki fosforu lub też przez

nianów lub cytrynianów. Zauważono przytem, że powstaje brunatno-czerwony osad od dwumetyloglioksymu, jeśli w roztworze znajdują się jednocześnie sole żelazowe i

5. Stała Komisja Termochemiczna uważa, że przygotowa- j nie substancji przeznaczonej do spalania w bombie kalory- j metrycznej jest jednem z najważniejszych