• Nie Znaleziono Wyników

Gleiwitz

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Gleiwitz"

Copied!
218
0
0

Pełen tekst

(1)

DARI-VERLAG

(2)
(3)
(4)
(5)

4

D E U T S C H L A N D S S T Ä D T E B A U

G LEIWITZ

H E R A U S G E G E B E N V O M

M A G I S T R A T G L E I W I T Z

B E A R B E I T E T V O N

S T A D T B A U R A T S C H A B I K

» D A R I - V E R L A G «

B E R L I N - H A L E N S E E 1 9 2 8

(6)

IMA -i

f f ö l r ,

I N H A L T S V E R Z E I C H N I S

S E IT E

1. E I N L E I T U N G

D i e w ir ts c h a f t lic h e u n d i n d u s t r i e l l e E n tw ic k e l u n g d e r S ta d t G leiw itz.

V on S t a d t k ä m m e r e r D r . W a r l o ...5

2. D I E S T Ä D T E B A U L I C H E E N T W I C K E L U N G D E R S T A D T G L E IW I T Z G le iw itz in d e r V e r g a n g e n h e i t b is z u r G e g e n w a r t . V on S ta d t- b ü c h e r e i d i r e k t o r D r . H e in ric h H o r s t m a n n . ... ...11

G le iw itz i n d e r G e g e n w a r t . V o n S t a d t b a u m e i s t e r S a t t l e r . . . . 24

D ie S ta d t G le iw it z in d e r Z u k u n f t . V o n S t a d t b a u r a t S c h a b ik . . . 54

"H i

D e r F l u g h a f e n des o b ers ch lesisch en I n d u s t r i e b e z i r k s ...71

O b e rsc h le sis c h e U e b e r l a n d b a h n e n G . m . b . H . , G l e i w i t z ...72

Schlesische E l e k t r i c i t ä t s - u n d G a s -A c tie n -G e s e ll s c h a ft. I O b e r ­ schlesische E l e k t r i c i t ä t s - W e r k e ...77

S täd tis ch e S p a r - u n d G i r o k a s s e G l e i w i t z ...80

D ie B a u t ä t i g k e i t d e r W o lm u n g s f ü r s o r g e g e s e lls c h a l't in G le iw itz . . 82

W o lm u n g s f ü r s o r g e g e s e ll s c h a f t f ü r O b e r s c h l e s ie n G . m . b . H . , O p p e l n 84 A r t h u r J u n g , A r c h i t e k t ... 87

J o h a n n K o h la , S te i n s e t z m e i s t e r u. T i e f h a iu in t e r n e l im e r , B e u th e n O/S. 91 . ’ . O tL" G e m e in n ü t z ig e H e i m s t ä t t e n A k tie n - G e s e ll s c h a f t O b e r s c h le s ie n . . 94

G a z e & B oett cher, Arch. B. D. A. Arch. R e im a n n , B r e s l a u - G l e i w i tz 96

i

i j i i W il h e lm O s th u s , B a u - u n te r n e h m u n g , G le iw it z - H i r s c h b e r g . . . . 98

J l ' ' J u l iu s Schm elte r, I n g e n i e u r , G l e i w l t z - H i n d e n b u r g ...102

M a r t i n y & P aa sc h , B a u u n t e r n e h m e r , G l e i w i t z ... 106

K a r l M ü lle r, Hoch-, T ief-, B e to n - u n d E i s e n b e t o n b a u , B e u th e n O/S. 108 M a x L o e lk e , T ie f b a u - G e s c h ä f t, G l e i w i t z - F r a n k f u r t / 0 ...110

O s t h a n d e l M i n e r a lö l - V e r t r ie b s - G e s e ll s c h a f t m . b . I I ... 111

O b e rsc h le sis c h e E i s e n h a n d e ls g e s e lls c h a f t m. b. H ... 112

O b e rsc h le sis c h e D a m p f k e s s e l- B e d a r f s - G . m. b. H., G le iw itz I . . . . 1 1 5 Schlesische T r i t o n G e se llsc h a ft f ü r W a s s e r r e i n i g u n g u n d W a s s e r v e r ­ s o r g u n g m . b . H . , G le iw itz O/S. ...114

M o h r e n - A p o t h e k e G leiw itz, I n h a b e r : A r t h u r Dlu hosch . . . 115

B il d u n g s a n s t a lt e n d e r A r m e n Schulsch w e s te r n V . U . L. F r ... 116

Jo s e f B a r o n , M ö b e l - H a n d e ls g e s e lls c h a f t m. b. H ... 117

G. H ir t, I n g e n i e u r b ü r o f ü r I n s t a l l a t i o n ...118

H. B e r g e r , G l e i w i t z ... HO O b e rsc h le sis c h e B i e r b r a u e r e i A kt.-G es., G l e i w i t z - H i n d e n b u r g O/S. . 120

D ie O r i e n t z i g a r e t t e u n d d e u t s c h e W e r t a r b e i t ... 121

K U N S T B E I L A G E N

V o r p la t z d e r K irc h e z u m H e ili g e n K r e u z ... nach 40 Z u m S c h l u ß A n z e i g e n G l e i w i t z e r F i r m e n

* 2 *

(7)

V O R W O R T

V O R W O R T

W ir d e n k e n a n d e n K r ie g nicht a n d e r s zu rü c k , wie a n das z e r s t ö r e n d e W ü t e n e n tf e s s e l t e r E le m e n te . D e n n es m a c h t j a im E r g e b n i s k e i n e n U n te rs c h ie d a us, ob d e r Mensch vo n i n n e n h e r a u s , o d e r in f o lg e ä u ß e r e r U m s t ä n d e d ie H e r r s c h a f t ü b e r sich v e r l i e r t . Als die S tim m e d e r V e r n u n f t d e m M e n s c h e n m o r d e n E in h a l t ge bot, l e b t e in a ll e n die H o f f n u n g auf, d a ß n u n m e h r eb en d ie s e lb e S ti m m e die V ö lk e r bei d e r R e g e l u n g d e r F r i e d e n s v e r h ä l t n i s s e le ite n w ü r d e . W i r w issen h e u te , d a ß dies e H o f f n u n g durch d e n F r i e d e n s v e r t r a g von V e rs a ille s v e r n i c h t e t w u r d e . A b e r n i r g e n d s w o w a r die E n tt ä u s c h u n g so g ro ß w ie in O b e rsc h le sic n . Mit d e r ’ T e il u n g O b e r s c h le s ie n s h a t a lle s U n re c h t d e r N a c h k r ie g s z e it die K r ö n u n g e r f a h r e n . Noch e in m a l sc hienen sich in d ie s e m u n g lü c k lic h e n L a n d e s t e il alle bösen K r ä f t e z u s a m m e n z u b a l le n , u m j e d e s a u f k o m ­ m e n d e L e b e n zu ers ticke n. In d ie s e r Zeit g e r i e te n a u ch die o b e rs c h le s i s c h e n K o m m u n e n in e in e L age, wo sie d u rc h d e n Z w a n g e i n e r r ü c k l ä u f i g e n E n tw ic k e ­ l u n g d e m sic h e re n U n t e r g a n g e z u g e t r i e b e n w e r d e n m u ß te n . H ie r g a lt es das S t e u e r fe s tz u fa s se n , u m d a s Schlim m ste zu v e r h ü t e n u n d im R a h m e n d e r g e ­ g e b e n e n V e r h ä lt n i s s e d e n W e g zu e in e m e r t r ä g l i c h e n

D a s e in zu finden.

D ie U n g u n s t d e r V e r h ä l t n i s s e w a r a b e r so groß, d a ß selb st f ü r die K o m m u n e n d e r N o tr u f : „ R e tt e sich, w e r k a n n “ als R ich tsch n u r des H a n d e l n s n a h e lag.

A llm ä h li c h g e w a n n e n R u h e u n d U e b e r l e g u n g die O b e r h a n d u n d in d e m w i r r e n D u r c h e i n a n d e r k o n n t e n w ir d r e i L e b e n s f r a g e n e r k e n n e n , die w i r zu e r f a s s e n u n d zu lösen h a b e n : das k o m m u n a l e „Ich“, die o b e r ­ schlesische Mission u n d das d e u ts c h e P ro b le m .

D a s k o m m u n a l e „Ich“ f ü h r t u n s in d e n K a m p f um das k o m m u n a l e E x is t e n z m i n i m u m . H ie r b il d e t f ü r die o b e r s c h le s is c h e n K o m m u n e n die A n g e le g e n h e i t des s t e u e r l i c h e n F i n a n z a u s g le i c h s e in e L e b e n s f r a g e . A u f d e m B o d e n d e r j e t z ig e n s t e u e r l i c h e n G r u n d l a g e n ist e in e k o m m u n a l e S e lb s tä n d i g k e it in f i n a n z ie l le r u n d s t e u e r l i c h e r H in s i c h t u n d e n k b a r . D a ß du rc h e in e n solchen F in a n z a u s g le i c h d e n b e s o n d e r e n S c h w ie rig ­ k e it e n des o b e r s c h le s i s c h e n G r e n z l a n d e s R e c h n u n g g e t r a g e n w e r d e n m u ß , ist e in e N o tw e n d ig k e it , die nach u n s e r e n E r f a h r u n g e n l e i d e r e b e n s o le ic h t v e r g e s s e n w e r d e n k a n n , w ie sie s e l b s t v e r s tä n d l ic h ist. A u f t e r ­ r i t o r i a l e m G e b ie t e h a t die N a c h k r ie g s z e it d e n K o m ­ m u n e n des o b e r s c h le s is c h e n I n d u s t r i e g e b i e t e s ein e n e u e G r u n d l a g e in d e m G e s e tz ü b e r die N e u o r d n u n g d e r k o m m u n a l e n V e r f a s s u n g u n d V e r w a l t u n g von G e m e i n d e n u nd K r e is e n in d e r P r o v in z O b e r s c h l e ­ sien v o m 7. J a n u a r 1927 ( N u m m e r 1 d e r P re u ß isc h e n G e s e tz s a m m lu n g f ü r 1927) g e b r a c h t.

Mit d i e s e m E r g e b n is d e r g r o ß e n E in g e m e in d u n g ist es g e lu n g e n , d a s E ig e n l e b e n d e r S t a d t G le iw it z e r h e b - lid i zu s t ä r k e n . D e n n o c h w e r d e n nach w ie v o r die

e ig e n e n K r ä f t e d e r K o m m u n e j e d e n f a l l s a u f d em G e ­ b ie t e des A u s g le i c h s d e r d u r c h die T e il u n g O b e r ­ schlesiens e n t s t a n d e n e n Schäden u n z u lä n g l i c h b le ib e n . D a s gilt in s b e s o n d e r e f ü r d e n B a u v o n W o h n u n g e n , V o lk s s c h u le n und) s o n s tig e n k o m m u n a l e n Anlagen., die in f o lg e d e s a u ß e r g e w ö h n l i c h e n Z u s tr o m s o s t o b e r ­ s c h le s is c h e r F lü c h tlin g e u n d A b w a n d e r e r n o tw e n d ig u n d e r w e i t e r u n g s b e d ü r f t i g g e w o r d e n sind.

H a n d in H a n d m it d e m k o m m u n a l e n „Ich“ g e h t die o b e r s c h le s is c h e Mission. D e n n o c h ist b e id e s n ic h t g le ic h b e d e u te n d . D e n n das E ig e n l e b e n d e n k t zu n äch st n u r a n sich selbst. Es is t au ch n ic h t g le ic h b e d e u t e n d , ob sich m e h r e r e K o m m u n e n z u r E r r e i c h u n g e ig e n e r A u f g a b e n im I n t e r e s s e g r ö ß e r e r W i r k s a m k e i t z u s a m ­ m e n s c h lie ß e n o d e r ob d e r Z u s a m m e n s c h l u ß erfolg t, u m ein g e m e i n s a m e s A u f g a b e n g e b ie t ü b e r l o k a l e r A r t zu e r f a s s e n u n d zu b e w ä l ti g e n . In le t z t e r R ic h t u n g li egt die o b e r s c h le s is c h e Mission, w e lc h e a l l e n K o m ­ m u n e n als ein b e s o n d e r e s A u f g a b e n g e b i e t z u f ä l lt u n d d u r c h die B il d u n g d e r P r o v i n z O b e r s c h le s ie n ein e fe s te O r g a n i s a t i o n s g r u n d l a g e g e f u n d e n h a t . Die d r i n g l i c h s te n u n d w id it ig s te n A u f g a b e n ü b e r l o k a l e r A rt, die o h n e B e te ilig u n g d e r K o m m u n e n nicht lö s ­ b a r sind, e n tf a ll e n a u f das o b e r s c h le s i s c h e I n d u s t r i e ­ gebie t. U m die ses zu k e n n z e i c h n e n , m a g im R a h m e n d ie s e r A u s f ü h r u n g e n k u r z fo l g e n d e D a r s t e l l u n g g e ­ n ü g e n . D e r o b e r s c h le s i s c h e I n d u s t r i e b e z i r k s e tz t sich nach s e i n e r Z e r r e i ß u n g in e in e n deu ts ch en u n d p o ln i­

schen Teil, s o w e it e r b e i D e u ts c h la n d v e r b l i e b e n ist, au s fo lg e n d e n k o m m u n a l e n B e s ta n d t e il e n z u s a m m e n : d e n d r e i S t a d t k r e i s e n G le iw itz, B e u th e n u n d H in d e n - b u r g , d e m L a n d k r e i s B e u t h e n u n d e in e m T e il des L a n d k r e i s e s T o s t- G le iw itz , d e s s e n ü b r i g e r T e il m e h r d e m la n d w ir ts c h a f tlic h e n G e b ie t d e r P r o v i n z O b e r ­ sc h le s ie n z u z u r e c h n e n ist. I n n e r h a l b dieses I n d u s t r i e ­ g e b ie te s b il d e t B e u t h e n die A n f a n g s s t a t i o n a n d e r n e u e n G r e n z e , H i n d e n b u r g die M itte u n d G le iw itz die E n d s ta t io n . D e n n bis G le iw it z re ichen u n d z w a r a u c h n u r in A u s l ä u f e r n die o b e r s c h le s is c h e n K o h l e n ­

v o r k o m m e n . D e m g e m ä ß b e g e g n e n d e m A u g e d e s B e s c h a u e r s v o n G le iw itz a b in d e r R ic h tu n g nach d e m I n n e r n des L a n d e s k e i n e r a g e n d e n F ö r d e r t ü r m e , k e i n e s c h w a r z e n K o h l e n h a ld e n , k e in e ra u c h e n d e n K o k s ö fe n m e h r , E r s c h e i n u n g e n , die g e r a d e dem L a n d s c h a f t s b i l d e des o b e r s c h le s is c h e n I n d u s t r i e g e b i e ­ tes d a s b e s o n d e r s c h a r a k te r is tis c h e G e p r ä g e geben.

U m dies e K ohle, nicht u m L a n d u n d L e u te , w u r d e u n s O b e r s c h l e s ie n str e itig gemacht. W e lc h e r T eil d e r o b e rs c h le s i s c h e n K o h le n t r o tz u n s e r e s A b s ti m m u n g s ­

sieges d e m d e u ts c h e n R eiche b e la s s e n w o r d e n ist, k a n n m a n sich a m b e s t e n v e r g e g e n w ä r t ig e n , w e n n m a n b e d e n k t , d a ß die S tr e c k e v o n d e r A n f a n g s s ta ti o n B e u t h e n bis z u r E n d s ta t i o n G le iw it z in k n a p p e in e r h a l b e n S tu n d e m i t d e m A u to z u r ü c k g e l e g t w e r d e n

(8)

* V O R W O R T

k a n n . D ie T e i l u n g O b e r s c h l e s i e n s ist n ä m l i c h so v o ll­

zogen, d a ß n u r d a s R a n d g e b i e t des o b e r s e h le sisc h e n K o h le n v o r k o m m e n s m i t d e n schw achen F lö z e n bei D e u t s d i l a n d v e r b l i e b e n ist, w ä h r e n d die s t a r k e n S a t ­ telflöze, die e i n e n w e it g r ö ß e r e n K o h l e n r e i c h t u m als d a s R u h r g e b i e t e n t h a l t e n , d e m p o ln i s c h e n R eiche z u ­ g e te ilt w o r d e n sind.

Aus d i e s e r K e n n z e i d m u n g d e r L a g e in V e r b i n d u n g m i t e i n e m Blick a u f d e n V e r l a u f d e r n e u e n G r e n z e e r g e b e n sich f ü r G l e iw it z i n n e r h a l b des R a h m e n s d e r o b e r s c h le s i s c h e n M ission z w e i w ic h ti g e A u f g a b e n ­ g e b ie te . D a s e in e A u f g a b e n g e b i e t e r k l ä r t sich d a r a u s , d a ß die S tä d t e R e u t h e n u n d H i n d e n b u r g im m e r m e h r von d e m B e r g b a u u n t e r b a u t w e r d e n , u n d d e s h a l b die S ta d t G le iw itz in im m e r z u n e h m e n d e m M a ß e ih r e w e itl ä u f i g e n b e r g b a u f r e i e n F lä c h e n f ü r A n l a g e n z u r V e r f ü g u n g s t e ll e n m u ß , die nicht b lo ß z u r B e f r i e d i ­ g u n g des G l e iw it z e r B e d ü r f n i s s e s b e s t i m m t sind, s o n ­ d e r n a u c h d e s j e n i g e n v o n B e u t h e n u n d H i n d e n b u r g . D a s g ilt i n s b e s o n d e r e f ü r K r a n k e n h ä u s e r , Schlacht­

höfe, M ä r k te , A u s f lu g s - u n d E r h o lu n g s g e l e g e n h e i t e n u n d d e r g l e ic h e n m e h r . D a s z w e it e A u f g a b e n g e b i e t d e r o b e r s c h l e s i s c h e n M ission lie g t in d e r V e r m i t t l u n g des V e r k e h r s m it d e m ü b r i g e n D e u ts c h l a n d . In d i e s e r B e z ie h u n g b i l d e t G le iw itz die V e r k e h r s b r ü c k e f ü r die b e i d e n a n d e r e n , noch m e h r a n d ie G r e n z e g e ­ d r ä n g t e n S tä d t e B e u t h e n u n d H i n d e n b u r g u n d au ch f ü r d a s a b s e its g e le g e n e R a ti b o r , w e lc h e s j e t z t h a u p t ­ s ä c h lic h u n t e r d e m M a n g e l e in e r d i r e k t e n H a u p t ­ e i s e n b a h n v e r b i n d u n g m it d e m o b e r s c h le s is c h e n I n d u ­ s t r i e g e b i e t le id et. J e s t ä r k e r u n d b r e i t e r n u n die S t a d t G le iw itz als V e r k e h r s b r ü c k e in d ie s e m S in n e a u s g e b a u t w ir d , d e s t o i n n i g e r m u ß a u c h d ie v e r k e h r s ­ technisc he V e r e i n i g u n g D e u t s c h l a n d s m i t d e m u ns v e r b l i e b e n e n o b e r s c h le s i s c h e n I n d u s t r i e g e b i e t sich g e ­ st a lte n . I n k l a r e r E r k e n n t n i s f o r d e r t die S t a d t G le i­

w itz n ic h t b lo ß G le ic h b e r e c h t i g u n g a u f d e m G e b ie te d e r T a r if e , s o n d e r n w e it m e h r n o c h G l e i c h b e r e c h t i ­ g u n g a u f d e m G e b ie te des A u s b a u e s d e r V e r k e h r s ­ m i tt e l u n d des B e tr i e b e s , d a b e i gleichzeitig b e to n e n d , d a ß auch d ie A r t d e r V e r k e h r s m i t t e l e in e e n ts c h e i­

d e n d e R o lle s p i e lt u n d d a r u m O b e r s c h l e s i e n auch in k e i n e r e in z ig e n A r t n e u z e i t l i c h e r V e r k e h r s m i t t e l so z. B. h in s ic h t l i c h d e r W a s s e r s t r a ß e n h i n t e r d e m ü b r i ­ g e n T e il e D e u ts c h l a n d s d e r a r t Z u r ü c k b le ib e n d a r f , d a ß es in d ie s e r A r t des V e r k e h r s v o n s e i n e m M u t t e r ­ l a n d e so g u t w ie au s g e s c h lo s s e n ers cheint. W i e ü b e r ­ a u s w ic h ti g die S t a d t G le iw itz se lb s t d ie V e rk e h rs - - f r a g e n b e u r t e i l t u n d v o n sich a u s a lle h ie r z u g e e ig ­ n e te n G r u n d l a g e n f ö r d e r t, b e w e i s t die S c h a f f u n g des o b e r s c h le s i s c h e n L u f t v e r k e h r s u n d d i e E r r i c h t u n g des

o b e r s c h le s is c h e n F l u g h a f e n s , E r r u n g e n s c h a f t e n , f ü r die das H a u p t v e r d i e n s t d e m H e r r n L a n d e s h a u p t m a n n Dr. P i o n t e k in R a ti b o r zu fällt.

G leichfalls z u r F ö r d e r u n g des o b e r s c h le s i s c h e n V e r ­ k e h r s w e s e n s ist d a s H o t e l „ H a u s O b e r s c h l e s ie n “ e r ­ richtet. A lle in in d e n le t z te n W ochen h a b e n in die s e m H o tel zw ei R e ic h s m in i s t e r, n ä m l ic h d e r H e r r R e ic h s ­ v e r k e h r s m i n i s t e r v o n G u e r a r d u n d d e r H e r r R e ic h s ­ m i n i s te r d e s I n n e r n , S e v e r in g , g e w o h n t. E in g a n z g r o ß e r T a g f ü r d a s „ H a u s O b c r s c h l e s i e n “ a b e r w a r d e r B e s u c h des H e r r n R e i c h s p r ä s i d e n t e n v o n H i n d e n ­ b u rg , w e l c h e r in d e m g r o ß e n F e s t s a a l u n t e r B e te i l i­

g u n g v o n 200 F e s t g ä s t e n d a s F r ü h s t ü c k e in g e n o m m e n h a t, n a c h d e m e r v o r h e r in d e r H o t e l h a l l e e i n e m ih m zu E h r e n v e r a n s t a l t e t e n F e s t a k t b e i g e w o h n t u n d sich s o d a n n in d a s g o ld e n e Buch des H a u s e s „ O b e r s c h l e ­ s ie n “ e i n g e t r a g e n hat.

D e n . Schluß d e s V o r w o r te s m ö g e n noch e in i g e A u s ­ la s s u n g e n ü b e r d a s deu ts ch e P r o b l e m in O b e r s c h l e s ie n b ilden. D ie o b e r s c h l e s i s c h e n K o m m u n e n w e r d e n schon im I n t e r e s s e d e r S e lb s te r h a l t u n g , j e d e f ü r sich u n d a lle z u s a m m e n , bis a n die G r e n z e d e r ä u ß e r s t e n K r ä f t e g eh en . A b e r auch S ta a t u n d W i r t s c h a f t m ü s ­ sen d ie s e m B eispiel fo lgen, d e n n j e d e s Z u rü c k w e ic h e n a u s d e m G r e n z g e b i e t i n s b e s o n d e r e in s t a a t l i c h e r u n d w i r t s c h a f t li c h e r B e z ie h u n g b e d e u t e t die F r e i m a c h u n g ein es R a u m e s , in w e lc h e n s o f o r t m i t e i n e r g e w is s e n N a t u r n o t w e n d i g k e i t die k u l t u r e l l e n u n d w i r t s c h a f t l i ­ c h e n K r ä f t e d e s N a c h b a r v o l k e s v o n j e n s e i t s d e r G r e n z e e i n s tr ö m e n , w o d u r c h die F r ü c h t e d e r k o m ­ m u n a l e n A r b e i t w i e d e r v e r n i c h te t w e r d e n . Es m u ß d e s h a l b v o r n e h m s t e A u f g a b e des S ta a t e s se in, nach dem B eispiel d e r N a c h b a r s t a a t e n le b e n s v o ll e K u l t u r ­ z e n t r a l e n m ö g lic h s t n a h e a n d e r G r e n z e zu e r r ic h t e n u n d f e r n e r die W i r t s c h a f t zu v e r h i n d e r n , in d e r F o r m d e r s o g e n a n n t e n R a t i o n a l i s i e r u n g d a s G r e n z g e b i e t im m e r m e h r a u f z u g e b e n u n d in i n d u s t r i e l l e r B e z ie ­ h u n g u n s O b e r s c h l e s i e r n n u r d a s zu la s se n , w a s n o t ­ w e n d ig ist, u m die o b e r s c h le s i s c h e K o h le h e r a u s - u n d w e g z u s c h a f f e n .

So m ö g e d ies es B u c h d e r S t a d t G le iw itz in d ie b r e i ­ te s te O e f f e n t l i c h k e i t h i n a u s g e h e n z u r F ö r d e r u n g des a l l g e m e i n e n V e r s t ä n d n is s e s u n s e r e r L age, z u m Zei­

c h e n u n s e r e s u n e r s c h ü t t e r l i c h e n W il le n s d ie ric h tig e n W e g e u n d Ziele zu fi n d e n u n d u n s e r e P f l ic h t bis z u m l e t z t e n z u e r f ü l l e n u n d e n d li c h z u r M a h n u n g a n a lle A n d e r e n , d ie es a n g e h t, u n s d o r t zu h e lf e n , w o u n s e r e K r ä f t e n ic h t a u s r e i c h e n , a b e r die L e b e n s i n t e r e s s e n d e r K o m m u n e , d e r P r o v i n z u n d des g e s a m t e n d e u t s c h e n V o lk e s dies e H ilf e u n b e d i n g t e r f o r d e r n .

Gleiwitz, den 16. O kto ber 1928 DR- G E I S L E R

O B E R B Ü R G E R M E IS T E R

4

(9)

* DTE W IR TSC H A FT LIC H E UND IN D U STRIELLE EN TW ICK ELU N G D ER STADT G LEIW ITZ *■

M o d e ll d e r S t a d l n a c h d e m Z u s t a n d u m ItCT)

■ • r v

J ■

D IE W I R T S C H A F T L I C H E UND

IN D U S T R IE L L E E N T W IC K E L U N G D E R STADT GLEIWITZ

V O N S T A D T K Ä M M E R E R D R . W A R L O.

Als bei d e r d e u ts c h e n B e s ie d e l u n g des O s te n s a l l e n t ­ h a lb e n im G e b ie t d e r O d e r d e u t s c h e D ö r f e r u n d S tä d te g e g r ü n d e t w u r d e n , e n t s t a n d auch G le iw it z als d e u t ­ sche Stad t, im T a l d e r K lo d n itz , ein e s r e c h t e n N e b e n ­ flusses d e r O d e r , v o n d e r M ü n d u n g in die O d e r e tw a 40 K il o m e t e r f l u ß a u f w ä r ts . D ie G r ü n d u n g e r f o lg te u m die M itte des d r e i z e h n t e n J a h r h u n d e r t s . D a s G r ü n ­ d u n g s j a h r s t e h t z w a r n ic h t fest, a b e r a u s d e n b e k a n n ­ te n G r ü n d u n g s d a t e n b e n a c h b a r t e r S tä d tc h e n e r g ib t sich, d a ß u m d ie s e Zeit die B e s ie d e lu n g ins K lo d n itz - tal v o r g e d r u n g e n w a r . Es ist s e lb s tv e r s tä n d lic h , d aß G le iw itz gleichzeitig m i t se in e n N a c h b a r s t ä d t e n ge­

g r ü n d e t w u r d e . D ie s w i r d auch d u r c h die T a t s a c h e b e s t ä tig t, d a ß in e i n e r U r k u n d e v o m J a h r e 1273, die sich in d e m s t ä d ti s c h e n Archiv b e fin d e t, G le iw it z b e ­ r e its als S ta d t m i t d e u ts c h e m ( M a g d e b u rg e r) Recht u n d d e u ts c h e r V e r f a s s u n g e r w ä h n t w ird . Es k a n n auch als sicher g elten , d a ß d ie G r ü n d u n g im A nschlu ß a n ein e schon l a n g e v o r h a n d e n e dörfliche A n s i e d e l u n g v o r g e ­ n o m m e n w u r d e , e n t w e d e r a u f d e r e n G e b ie t selb st oder, w a s w a h rsc h e in lic h e r, in d e r e n u n m i t t e l b a r e r N äh e.

W a n n dies e dörfliche S ie d e lu n g e n t s t a n d e n ist, d a r ü b e r lä ß t sich nichts B e s tim m te s sa gen. Möglich, d a ß sie schon b e s t a n d , als v o r d e r V ö l k e r w a n d e r u n g d e r g e r ­ m a n i s c h e S t a m m d e r V a n d a le n im G e b ie t d e r O d e r an s ä s s ig w ar.

D ie S ta d t la g a n a l t e n H a n d e ls s tr a ß e n , die v o n K r a k a u u n d R a t i b o r h e r a u f k a m e n u n d nach B r e s l a u w e i t e r ­ f ü h r te n . Sie b i l d e te f ü r die R e is e n d e n ein e wichtige H a lte s te lle . D ie schon d a m a l s g ü n s tig e L a g e f ü r den H a n d e l s v e r k e h r , im T a l d e r K lo d n itz, a n e i n e r Stelle, wo d ie s e r F lu ß p a s s i e r b a r w a r , ist f ü r die G r ü n d u n g a ls S ta d t zw eifello s m i tb e s ti m m e n d gew esen .

Viele J a h r h u n d e r t e b lie b G le iw itz ein k le i n e s L a n d - s t ä d t d i e n v o n m e h r ö r t li c h e r B e d e u tu n g . A d c e r b a u

u n d G a r t e n b a u sow ie V ie h z u c h t b il d e t e n die Besc häf­

tig u n g des g rö ß te n T e ile s d e r B e w o h n e r . V on g r ö ß e ­ r e r B e d e u t u n g w a r d e r H o p f e n a n b a u in d e n G ä r te n a u ß e r h a l b d e r S ta d t m a u e r a n d e r K lodnitz. D e r H o p f e n a n b a u u n d d e r H o p f e n h a n d e l e n t w ic k e l te n sich zu g r o ß e r B lü te u n d v e r l i e h e n G le iw itz e in e gew isse B e r ü h m t h e it .

N e b e n d e r L a n d w i r ts c h a f t b l ü h t e das H a n d w e r k . Nach e in e m a l t e n G r u n d b u c h a u s d e m J a h r e 1596 w o h n te n d a m a l s i n G le iw it z ü b e r 100 H a n d w e r k s m e i s t e r d e r v e r s c h ie d e n s te n A rt. F ö r d e r n d f ü r d a s H a n d w e r k w a r n a m e n tli c h d e r Z u s a m m e n s c h l u ß in Z ü n f te n u n d I n n u n ­ gen. 1609 ist d e r B ä c k e r i n n u n g u n d 1610 d e r S c h u h ­ m a c h e r in n u n g d a s Z u n f tp r i v i le g v e r l i e h e n w o r d e n . Mit b e s o n d e r e m Geschick w a n d t e n sich die G le iw it z e r B ü r ­ g e r d e r T u c h m a c h e r e i zu. Sie b r a c h t e nicht n u r den e in z e ln e n M e is te r n s o n d e r n d e r g a n z e n S ta d t W o h l ­ stand.

D ie E n tw i c k e l u n g u n d das W a c h stu m d e r S t a d t u nd i h r e r W ir ts c h a f t w u r d e n a b e r i m m e r w i e d e r g e h e m m t u n d g e s t ö r t d u r c h m a n n i g f a c h e U n g lü c k s f ä lle , k r i e ­ g erische E r e ig n is s e u n d g ro ß e F e u e r s b r ü n s t e . W as b is h e r e r r e ic h t w a r , w u r d e d a d u r c h v e rn ic h te t. D ie w e it e r e E n tw i c k e l u n g w a r v e r h i n d e r t . Es m u ß t e i m m e r w i e d e r v o n n e u e m a n g e f a n g e n w e r d e n . So h a t z u n ä c h s t d e r L lu s s ite n k rie g G le iw itz h eim gesucht.

Im J a h r e 1430 w u r d e die S t a d t v o n d e m hussitisch g e ­ s in n te n poln ischen P r i n z e n S ie g e s m u n d K o r y b u t e r ­ o b e r t u n d w ä h r e n d m e h r e r e r J a h r e z u m M i tt e lp u n k t s e i n e r k r i e g e r i s c h e n U n t e r n e h m u n g e n gemacht. Mit d ie s e n v e r f o lg te e r v e r g e b e n s d e n e h r g e i z ig e n Plan, e in m ä c h t i g e s s la v isc h e s Reich zu g r ü n d e n , in dem G le iw itz zw eifello s die R olle d e r H a u p t s t a d t z u g e ­ f a l le n w ä r e . D a n n h a t auch d e r d r e i ß i g j ä h r i g e K r ie g G le iw itz n ic h t v e rs c h o n t. V e r w ü s t e n d u n d p l ü n d e r n d

* 5 *

(10)

D IE W IR T SC H A FT L IC H E U ND IN D U ST R IELL E EN TW ICK ELU N G D E R STA DT G LEIW ITZ

A lte S ch eu n e im A u ß e n g e b ie t

zogen v e r s c h ie d e n e H e e r e d u rc h d a s L a n d , so auch die T r u p p e n des in d e r Schlacht a n d e r D e s s a u e r B rü c k e g e s c h la g e n e n G r a f e n M a n s fe ld , v on W a l l e n s t e i n v e r ­ folgt. Sie s t ü r m t e n im J a h r e 1627 m e h r e r e T a g e v e r ­ g e b e n s g e g e n d ie b e f e s t ig t e S t a d t an. D ie S ag e h a t d ieses E r e ig n i s m a n n i g f a c h au sg es ch m ü ck t. Sie f ü h r t die R e t t u n g d e r S t a d t a u f ein W u n d e r zu rü c k , a u f das E in g re ife n d e r G o t t e s m u t t e r , die m it i h r e m M a n te l d ie V e r t e i d ig e r sc h ü tz te u n d v o r d e n F e i n d e n u n s i c h t ­ b a r mac hte, u n d a u f das t a p f e r e V e r h a l t e n d e r Glei- w itz e r F r a u e n , die m i t k o d r e n d e m H i r s e b r e i die a n ­ g r e i f e n d e n F e i n d e a b w e h r t e n .

D ie F o lg e a l l e r d ie s e r B e d r ä n g n is s e w a r e in e s t a r k e V e r s d m l d u n g d e r S ta d t, d ie d u rc h w e i t e r e U n g lü c k s ­ fälle, g ro ß e F e u e r s b r ü n s t e noch g e s t e ig e r t w u r d e . Im J a h r e 1601 b r a n n t e d i e g a n z e S ta d t n ie d e r , in d e n J a h r e n 1711 so w ie 1730 u n d 1735 w u r d e n e in z e ln e S ta d t te i le vö llig e in g e ä s c h e rt. D ie S ta d t, d e r e in g r o ­ ß e r T eil d e r u m sie g e l a g e r t e n D ö r f e r u n d V o r w e r k e z u m E ig e n t u m g e h ö r te , w a r h ie r d u r c h g e n ö tig t, alle d ie s e B e s it z tü m e r zu v e r ä u ß e r n . E in D o r f u n d ein G u t nach d e m ä n d e r n m u ß t e n v e r k a u f t w e r d e n , u m die d r ü c k e n d e n S c h u ld e n zu b e z a h l e n . G le iw itz b e s a ß d a ­ h e r a m A n f a n g d e r n e u e s t e n Zeit im G e g e n s a t z zu a n d e r e n gleich g r o ß e n S tä d t e n , die ü b e r v ie le G ü t e r u n d g r o ß e W a l d u n g e n v e r f ü g t e n , g a r k e i n e n G r u n d ­ be sitz, a b g e s e h e n v on d e m k l e i n e n S ta d t w a l d e . E r s t in d e n J a h r e n v o r d e m W e l t k r i e g e w a r es möglich, im W e ic h b ild e d e r S t a d t se lb s t re ichlichen G r u n d b e s i t z zu e r w e r b e n , d e r nach d e m K r i e g e die V e r w a l t u n g in s t a n d setzte , a u s g e d e h n t e S ie d e l u n g e n zu sch a f fe n .

Als im J a h r e 1742 G le iw it z m it d e r P r o v i n z Sch les ien zu P r e u ß e n k a m , h a t t e es 1210 E in w o h n e r . M a n z ä h lt e 146 b e w o h n t e H ä u s e r u n d 100 S cheunen. Es g a b m e h ­ r e r e M ü h l e n u n d B r a u e r e i e n . V on ö ff e n tlic h e n G e ­ b ä u d e n w a r e n v o r h a n d e n d a s R a t h a u s a u f d e m Ring, in d e s s e n E rd g e s c h o ß sich d a s S ta d t g e r i c h t b e f a n d , die a lt e P f a r r k i r c h e m it P f a r r h a u s u n d S chule. D i e B e ­ v ö l k e r u n g b e t r i e b auch d a m a l s noch v o r w ie g e n d L a n d ­ w irts c h a ft, A c k e r b a u u n d V ie h z u c h t u n d e b e n f a l ls noch H o p f e n b a u . D e r H a n d e l w a r w i e d e r zie m lic h l e b h a f t g e w o r d e n . A u f d e n J a h r m ä r k t e n , die r e g e l m ä ß i g s t a t t ­ f a n d e n , w u r d e n n a m e n t l i c h S p e z e r e i e n , L e d e r , L ein - w a n d u n d W e i n u m g e s e tz t . Auch d a s H a n d w e r k w a r in d e r S t a d t s t a r k v e r t r e t e n , z u s a m m e n g e s c h lo s s e n in v e r s c h ie d e n e n Z ü n f te n u n d I n n u n g e n .

D i e E n t w i c k e l u n g z u r G r o ß - S t a d t b e g a n n f ü r G le iw itz a m E n d e des 19. J a h r h u n d e r t s . Sie ist e in e F o lg e des E n ts t e h e n s u n d des A u f b l ü h e n s d e r obers chlesischen S c h w e r in d u s t r i e , d e s S te i n k o h l e n b e r g b a u e s u n d d e r E is e n i n d u s t r ie . B e r g b a u u n d E i s e n w e r k e g a b es z w a r in O b e r s c h l e s i e n in f o lg e d e s g r o ß e n R e ic h tu m s a n E rz e n , K o h le u n d W a l d u n g e n s c h o n J a h r h u n d e r t e v o r ­ her. D e r r i e s e n h a f t e A u f s c h w u n g des B e r g b a u e s k o n n t e a b e r e r s t e in s e tz e n , als es d u rc h d ie E r f i n d u n g d e r D a m p f m a s c h i n e g e l u n g e n w a r , die H i n d e r n i s s e d e s G r u n d w a s s e r s zu b e s e iti g e n . D ie g e s t e ig e r te K o h ­ l e n f ö r d e r u n g b e d i n g t e d a n n w i e d e r d e n A u f b a u d e r E i s e n i n d u s t r ie .

In d a s W e ic h b ild d e r S t a d t s e lb s t is t d e r B e r g b a u e rs t in l e t z t e r Zeit v o r g e d r u n g e n . Bis d a h in g ab es n u r

* 6 *

(11)

D IE W IR TSC H A FT LIC H E UND IN D U ST R IELL E EN TW ICK ELU N G DER STADT GLEIW ITZ

A lle riie ilig e n k irc lie

E i s e n w e r k e in d e r S tadt. Als e r s te s U n t e r n e h m e n die- und G e s c h o ß in a te r i a l zu liefern . D a m a ls m u ß te Tag s e r A r t e n t s t a n d im J a h r e 1793 ein sta a tl ic h e r B etrie b , u n d N a c h t, a u c h die S o n n ta g e g e a r b e i t e t w e r d e n . D er die G ie ß e r e i d e r K öniglichen H ü tte , m it d em im J a h r e G esch ü tzg u ß w u r d e im J a h r e 1817 ein g e s te llt. Es 1796 a n g e b la s e n e n K o k shochofen, d e m e r s te n a u f d e m w a r e n bis d a h i n 255 G esclu itze geg o ss en w o rd e n . D e r e u ro p ä i s c h e n F e s t la n d , d e r R o h e is e n f ü r G ie ß e r e i- M u n iti o n s g u ß w u r d e e r s t im J a h r e 1871 ein g es tellt, z w e c k e h e r s te ll te . W ä h r e n d d e r F r e i h e i t s k r i e g e v o r A n s te lle des G e s c h ü tz g u s s e s tr a t d e r G u ß vo n Ma- h u n d e r t J a h r e n h a t t e die H ü t t e m e t a l l n e G e s d iü t z e schin en teilen , d e r a l l m ä h l ic h z u r M a s c h in e n f a b r ik a t i o n

* 7 *

(12)

* D IE W IR T S C H A FT L IC H E UND IN D U ST R IE L L E EN T W ICK E LU N G D E R STA D T G LE IW ITZ

a u s g e b a u t w u r d e . A u ß e r d e m w u r d e d e r K u n s t g u ß g e ­ pfleg t, d e r b a ld n a c h d e r E n t s t e h u n g d e r H ü t t e a u f ­ g e n o m m e n , zu h o h e r V o llk o m m e n h e i t g e la n g t e . D ie e is e r n e n K r e u z e w u r d e n h i e r gegossen. K ü n s tl e r , w ie Kifi u n d K a lid e , h a b e n h i e r g e w ir k t . D ie s ta a tlic h e H ü t t e ist ü b r i g e n s n ic h t a u f s tä d tis c h e m G e l ä n d e e r ­ b a u t w o r d e n , s o n d e r n in u n m i t t e l b a r e r N ä h e d e r S ta d t a u f e in e m s e l b s t ä n d i g e n G u ts b e z i r k , d e r e r s t a m E n d e des v o r i g e n J a h r h u n d e r t s nach G le iw itz e in g e m e in d e t w u r d e . W e n n a u c h die s ta a tlic h e H ü t t e , d i e im J a h r e 1924 v o m S ta a t e in die p r iv a tr e c h tli c h e F o r m e in e r A k tie n g e s e ll s c h a f t g e k le i d e t w u r d e , h e u t e noch ü b e r 600 A r b e i t e r besch äftig t, so m u ß t e sie doch im W i r t ­ sc h a f ts le b e n d e r S t a d t b a l d Z u rü c k b le ib e n h in t e r p r i ­ v a te n G r o ß b e t r i e b e n , die s p ä t e r e n ts t a n d e n , sich r a ­ scher u n d g r ö ß e r e n t w i c k e l t e n u n d T a u s e n d e n v o n A r ­ b e i t e r n s t ä n d ig e B e s c h ä ft ig u n g g a b e n . Es sind dies die H u l d s c h i n s k y w e r k e , 1867 als e r s te s R o h r w a l z w e r k O b e r s c h le s ie n s g e g r ü n d e t , 1905 a u f g e n o m m e n in die O be rsc h le sis c h e E is e n b a l m - B e d a r f s - A k t .- G e s ., u n d die G le iw it z e r D r a h t w e r k e , d ie z u m T e il im J a h r e 1882 von W il h e l m H e g e n s c h e i d t g e g r ü n d e t , z u m T e il v on d e r F i r m a H e i n r i c h K e r n u n d C a r o e r b a u t , 1887 zu d e r O b e rsc h le sis c h e n D r a l i t i n d u s t r i e A.-G. v e r e i n i g t w u r d e n u n d 1889 in d e r O b e rs c h le s is c h e n E i s e n i n d u ­ s tr ie A kt.-G es. f ü r B e r g b a u u n d H ü t t e n b e t r i e b a u f g i n ­ gen. L e t z t e r e B e t r i e b e sin d zu m T e il a u ß e r h a l b des d a m a l i g e n S ta d t g e b ie t e s in d e r b e n a c h b a r t e n L a n d ­ g e m e i n d e P e t e r s d o r f e n t s t a n d e n , d ie e r s t s p ä t e r n a d i G le iw itz e in g e m e in d e t w u r d e . D ie s e n G r o ß b e t r i e b e n fo lgte n im L a u f e d e r Zeit e in e g ro ß e A n z a h l k l e i n e r e r i n d u s t r i e l l e r W e r k e , n a m e n t l i c h d e r w e i t e r v e r a r b e i ­ te n d e n M e t a l l in d u s t r i e . D a z u k a m e n d a n n n o c h s t a a t ­ liche U n t e r n e h m e n g r ö ß t e n U m fa n g e s , d ie e b e n f a l ls m e h r e r e t a u s e n d A r b e i t e r b e s c h ä f ti g e n , die B e t r i e b s ­ a n la g e n d e r E is e n b a h n u n d die b e i d e n g r o ß e n A u s b e s ­ s e r u n g s w e r k e d e r E i s e n b a h n , d a s e r s t e f ü r die W a g e n , d a s z w e ite f ü r d ie L o k o m o t iv e n . D i e e r s t e G r u b e w u r d e im S t a d t g e b ie t im J a h r e 1912 a b g e t ä u f t. Es ist die k o n s o l i d i e r t e G l e i w i t z e r S t e i n k o h l e n - G r u b e im S ü d o s te n d e r Stad t, d e n K o k s w e r k e n u n d C h e m i s c h e n F a b r i k e n g e h ö ri g , d ie e i n e n s c h w ie r ig e n A b b a u h a t, a b e r h o c h w e r tig e F e t t k o h l e g e w in n t, die sie in e ig e ­ n e n K o k e r e i e n v e r a r b e i t e t .

Es w ü r d e h i e r zu w e i t f ü h r e n , die E n tw ic k e l u n g d e r i n d u s t r i e l l e n W e r k e , w e n n auch n u r g a n z k u r z zu sc hild ern, es k a n n n u r z u m Sch luß in g e d r ä n g t e r U e b e r s i c h t e in e D a r s t e l l u n g g e g e b e n w e r d e n , w e lc h e r A r t z u r z e i t das w i r t s c h a f t l i c h e L e b e n d e r S t a d t ist.

D a s W a c h se n d e r g e n a n n t e n i n d u s t r i e l l e n W e r k e h a t t e n a t u r g e m ä ß ein s t a r k e s A n w a c h s e n d e r B e v ö l k e r u n g z u r F olg e. I m m e r m e h r A r b e i t e r z o g e n in die Stad t, die in d e n g e n a n n t e n W e r k e n i h r e d a u e r n d e B e sc h ä f­

tig u n g f a n d e n . I m J a h r e 1880, als noch k e i n e E i n ­ g e m e i n d u n g e n s t a t t g e f u n d e n h a tt e n , w a r d ie B e v ö l­

k e r u n g e r s t a u f 15 000 S e e le n a n g e w a c h s e n . D u r c h die E in g e m e i n d u n g e n des G u t s b e z i r k s d e r S ta a t l. H ü t te ,

d e r L a n d g e m e in d e n P e te r s d o r f u n d T r y n e k k a m e tw a d ie s e lb e A n z a h l B e w o h n e r z u r S ta d t. In z w is c h e n h a tte sich a b e r in d e r S ta d t s e lb s t d ie B e v ö lk e ru n g v e r m e h r t u n d w u ch s auch n ach d e r E in g e m e in d u n g im J a h r e 1897, d ie g le ic h z e itig d a s A u s s c h e id e n d e r S ta d t a u s d em L a n d k r e is e T o s t-G le iw itz u n d d ie B ild u n g e in e s e ig e n e n S ta d tk r e is e s z u r F o lg e h a tte , im m e r w e ite r , so d aß a m E n d e d e s W e ltk rie g e s d ie B e v ö lk e ru n g d ie Z ah l v o n 67 000 S e e le n e r r e ic h t h a tte . N ach d em W e lt­

k r ie g e n a h m d ie B e v ö lk e ru n g in fo lg e d es s t a r k e n Z u ­ s tro m s v o n F lü c h tlin g e n a u s d e m a b g e tr e te n e n T e ile O b e rsc h le sie n s , d e r nach G le iw itz b e s o n d e r s s t a r k w a r, a u ß e ro r d e n tlic h zu. A u ß e rd e m m ach te d ie G re n z z ie ­ h u n g u n d d a s A n w a c h s e n d e r S tä d t e u n d d a s d a m it g e g e b e n e Z u s a m m e n w a c h s e n v o n S tä d te n u n d b e n a c h ­ b a rte n ; L a n d g e m e in d e n in le t z te r Z eit e in e g rö ß e re U m g e m e in d u n g im o b e rs c h le s is c h e n I n d u s tr ie g e b ie t n o tw e n d ig , d ie z u m 1. J a n u a r 1927 in K r a f t t r a t . D a ­ d u rc h sin d m it d e r S ta d t G le iw itz d ie b e n a c h b a r te n L a n d g e m e in d e n R ic h te rs d o rf , E llg u th -Z a b rz e , S o sn itz a u n d Z e rn ik u n d d ie G u ts b e z ir k e P e te r s d o r f v o n W elc - z e k u n d O s tr o p p a v e r e in ig t w o rd e n . D a m it k a m e n e tw a 13 000 E in w o h n e r h in z u . G rö ß e r w a r d ie G e ­ b ie ts e r w e ite r u n g . W ä h r e n d b is d a h in d a s W eic h b ild d e r S ta d t 2798 h a u m fa ß te , b e t r ä g t es je t z t ü b e r 5 600 h a . D ie B e v ö lk e ru n g w äch st s tä n d ig w e ite r , n ic h t n u r d u rch d ie n a tü r lic h e B e v ö lk e ru n g s v e rm e h ru n g , s o n d e rn auch d u rc h s t a r k e n Z uzug, in s b e s o n d e re a u s d e n a b g e tr e te n e n G e b ie te n . W ä h r e n d n ach d e r V o lk s ­ z ä h lu n g v o m J a h r e 1925 d ie W o h n b e v ö lk e ru n g e in ­ s c h lie ß lic h d e r e in g e m e in d e te n O r te 95 572 S e e le n z ä h lte , w a r n ach d e n F o r ts c h r e ib u n g e n d ie B e v ö lk e ­ ru n g a m 1. A p ril 1928 b e r e its a u f 104 264 S e e le n a n ­ g e w a c h se n . G le iw itz h a t d a m it in g a n z O b e rs c h le s ie n z w e ife llo s so w o h l a b s o lu t w ie r e l a ti v d e n s t ä r k s t e n B e v ö lk e ru n g s z u w a c h s , e in Z eichen d a fü r , d a ß sich nicht n u r d a s W ir ts c h a fts le b e n d es d e u tsc h g e b lie b e n e n I n ­ d u s tr ie b e z ir k e s im m e r s t ä r k e r nach d e r S ta d t k o n z e n ­ tr ie r t , s o n d e r n d a ß auch d ie S ta d t in im m e r s tä r k e r e m M aße d e r W o h n o rt f ü r z a h lre ic h e F a m ilie n w ird , d ie a u ß e r h a lb d e r S ta d t ih r e A rb e it g e fu n d e n h a b e n , w eil im W e s te n u n d S ü d w e s te n d e r S ta d t, w o k e in e in d u ­ s tr ie lle n W e r k e a n g e s ie d e lt sin d , s o n d e r n d e r u n m i tt e l­

b a r e Z u s a m m e n h a n g m it d e m n ich t re iz lo s e n la n d w ir t­

sc h a ftlic h e n G e b ie te b e s te h t, e in e g ü n s tig e u n d g e s u n d e W o h n g e g e n d m it g ro ß e r A u s d e h n u n g s m ö g lic h k e it v o r ­ h a n d e n ist.

G le iw itz w a r e ig e n tlic h n ie d e r rä u m lic h e M itte l­

p u n k t d es o b e rsc h le sisc h e n In d u s tr ie g e b ie te s . Es lie g t v ie lm e h r auch h e u te noch a m W e s tr a n d e d ie s e s G e b ie te s , in d e m sich G ru b e a n G ru b e , H ü tte n w e r k a n H ü tte n w e r k re ih t, u n d is t s e in E in g a n g s to r. D u rc h G le iw iiz k o m m e n a lle d ie W a r e n h e re in , L e b e n s m itte l u n d s o n s tig e B e d a r f s a r tik e l, d ie d a s re ic h b e v ö lk e r te I n d u s tr ie g e b ie t b e n ö tig t, u n d auch d ie R o h sto ffe , n a m e n tlic h E rz e , d ie s d io n la n g e nicht m e h r im I n d u s tr i e b e z ir k s e lb s t g e w o n n e n w e rd e n .

* 8 *

(13)

D IE W IR TSC H A FT LIC H E UND IN D U STRIELLE EN TW ICK ELU N G D ER STADT G LEIW ITZ

D u r c h G le iw itz g e h e n a lle d ie im B e r g b a u u n d in d e r H ü t t e n i n d u s t r i e g e w o n n e n e n E rz e u g n is s e , u m i h r e n W e g nach D e u ts c h l a n d o d e r ins A u s la n d zu n e h m e n . D ie s zeig t schon die 1845 e r b a u t e E is e n b a h n l in i e . Y ier- gleisig k o m m t die S tr e c k e vo n B erlin, d ie O b e r s c h l e ­ sien m i t d e m Reiche v e r b i n d e t, n a c h d e m sie in K a n d - rzin die B a h n li n ie v o n O d e r b e r g a u f g e n o m m e n hat, d a m i t auch d ie V e r b i n d u n g m it O e s te r r e ic h u n d den B a l k a n l ä n d e r n h e r s te ll e n d . Von G le iw itz te ilt sie sieh d a n n ö stlich d e s 3 k m l a n g e n V e rs c h ie b e b a h n h o fe s , e in e s d e r g r ö ß te n des F e s t la n d e s , in die d e n I n d u s t r i e ­ b e z i r k d u r c h z i e h e n d e n L in ie n G le iw itz —B e u t h e n — K atto w itz, G le iw itz —I d a w e i c h e —Pleß , G le iw itz —K n u ­ r ó w —R y b n ik , G le iw it z —P o r e m b a .

E in e U n t e r s t ü t z u n g d e s E is e n b a h n v e r k e h r s b e d e u t e t d e r K lo d n it z k a n a l, d e r schon 1792 b e g o n n e n w u r d e u n d d a s I n d u s tr i e g e b i e t m it d e r W a s s e r s t r a ß e d e r O d e r v e r b i n d e t. E r h a t in s e in e r j e t z i g e n G e s ta l t a n B e d e u tu n g s t a r k v e r l o r e n u n d k a n n n ic h t m e h r d a s Ziel erreich en , in b illi g e r F r a c h t die E r z e als R o h ­ stoffe nach d e m I n d u s t r i e b e z i r k zu b r i n g e n u n d die im I n d u s t r i e b e z i r k g e w o n n e n e n E r z e u g n is s e a n Kohle, K o k s u n d H ü t t e n p r o d u k t e n nach D e u ts c h l a n d u n d ins A u s la n d zu schaffen, d e n n e r ist n u r f ü r k le i n e K ä h n e b e f a h r b a r , nicht a b e r , w ie es h e u t e n o tw e n d ig , f ü r 600 bis 1000 t-Sch iffe. V on d e m A u s b a u des K lo d n itz - k a n a l s zu m G rofi-S chiffahrtsw ege, a u f d e m Schiffe d e r g e n a n n t e n G r ö ß e n v e r k e h r e n k ö n n e n , h ä n g t die E x i ­ ste n z d e r oberschle sisehen E is e n - I n d u s t r ie ab. Sie ist n u r w e t tb e w e r b s f ä h ig , w e n n sie die E is e n e r z e in b i l ­ lig e r F r a c h t h e r e i n b e k o m m t u n d w e n n sie i h r e E r z e u g ­ nis se a u f d e n M a r k t w e r f e n k a n n , o h n e d a ß e in e t e u r e F r a c h t die W a r e a l l z u s t a r k b e la s te t. D ie E is e n b a h n k a n n d ie s e n b illig e n T a r i f nicht g e w ä h r e n . D e r w e st- lid ie I n d u s t r i e b e z i r k h a t b e r e i t s d ie b illig en W a s s e r ­ wege u n d e r h ä l t in K ü r z e n e u e W a s s e r v e r b i n d u n g e n . Gleiches R e c h t m u ß d e r oberschle sischen I n d u s t r i e z u ­ teil w e r d e n . D e r G r o ß s c h if f a h r t s w e g ist so e in e L e ­ b e n s f r a g e f ü r O b e rs c h le s ie n g e w o r d e n , e in e F o r d e ­ ru n g , h i n t e r d e r g es d ilo s s e n a lle K r e is e O b e rsc h le sie n s steh en .

D u rc h d e n F l u g h a f e n in G le iw itz ist auch d e r Anschlu ß des I n d u s tr i e g e b ie t s a n d e n L u f t v e r k e h r g e g e b e n . Vor e tw a 2 J a h r e n ist d e r V e r k e h r a u f g e n o m m e n w o r d e n . Es b e s t e h e n t ä g l ic h b e f a h r e n e S tr e c k e n v o n G le iw itz ü b e r B r e s la u n a d i B e r li n u n d ü b e r B r ü n n nach W ie n.

F e r n e r w ir d im S o m m e r e in e L in i e G l e iw it z —B r e s ­ l a u —S te t ti n u n d ein e L in ie G le iw it z —N e iß e —G la tz — H irs c h b e rg u n t e r h a l t e n .

D u rc h die T e il u n g O b e r s c h l e s ie n s , die d e r S ta d t N adr- te ile m a n n i g f a c h s te r A r t d u r c h d e n W e g f a l l des k a u f ­ k r ä f t i g e n H in t e r l a n d e s b ra c h te , ist a b e r die B e d e u t u n g d e r S ta d t im d e u ts c h g e b li e b e n e n I n d u s t r i e b e z i r k g e ­

wachsen. Sie ist d a d u r c h z u m M i t t e l p u n k t des I n d u ­ s t r ie b e z ir k s g e w o r d e n , d a ß d ie w ich tig sten i n d u s t r i e l ­ len U n t e r n e h m u n g e n i h r e H a u p t v e r w a l t u n g nach G le i­

w itz v e r l e g t h a b e n , so d ie G r ä f l ic h Schaffgotsch’schen

W e r k e , die G räflich B a ll e s tr e m ’sche G ü t e r d i r e k t i o n u n d die V e r w a l tu n g d e r G e w e r k s c h a f t C a s te lle n g o - A b w e h r , d ie O b e rs c h l e s is c h e n U e b e r l a n d b a h n e n . G le i­

w itz is t a u c h Sitz d e r i n d u s t r i e l l e n V e r b ä n d e O b e r ­ sc h le s ie n s g e w o r d e n , des Berg- u n d H ü t te n m ä n n is c h e n Verein s, d e s A r b e i t g e b e r v e r b a n d e s f ü r die S c h w e r in ­ d u s trie , des A r b e i t g e b e r v e r b a n d e s d e r w e i t e r v e r a r b e i - t e n d e n M e t a llin d u s tr ie , des A r b e i t g e b e r v e r b a n d e s des w e s to b e r s c h le s is c h e n B a u g e w e r b e s , des R e ic h s k n a p p ­ sc h a f ts v e r e in s B e z ir k O b e r s c h l e s ie n u n d d e r O b e r s c h l e ­ sischen B e z ir k s v e r b ä n d e d e r G e w e rk s c h a fte n .

Schließlich b e f i n d e n sich nach w ie v o r gro ß e i n d u s t r i ­ elle U n t e r n e h m u n g e n m it i h r e n W e r k s a n l a g e n im W e id i b il d d e r S ta d t se lbst. Auch h e u te noch ist G le i­

witz d e r O r t d e r o b e r s c h le s is c h e n E is e n in d u s tr ie . D urc h die Z e r r e i ß u n g O b e r s c h l e s ie n s sind auch die v e r s c h ie d e n e n B e tr i e b s s t ä t t e n d e r in G le iw itz a n s ä s s i­

gen U n t e r n e h m u n g e n z e r r i s s e n w o r d e n . U m die E is e n i n d u s t r ie nach d ie s e r Z e r r e i ß u n g w i e d e r le b e n s ­ fä hig zu m ache n, w a r ein Z u s a m m e n s c h lu ß a ll e r deuts ch g e b li e b e n e n obers chlesischen E i s e n w e r k e d e r S c h w e r in d u s t r i e e in e N o t w e n d ig k e it , die v o r e tw a Ja lrre s fri s t in d e n V e r e in i g te n O b e r s c h l e s is e h e n H ü t ­ te n w e r k e n m i t d e m Sitz in G le iw it z d u r c h g e f ü h r t w u rd e . D ie se s U n t e r n e h m e n h a t in G le iw it z selb st fo lg e n d e W e r k e : vo n d e r O.-S. E i s e n b a h n b e d a r f s - A k t . - Ges. d a s S t a h l w e r k , das S t a h l r ö h r e n w e r k u n d die B le c h w a r e n f a b r ik , v o n d e r O.-S. E is e n i n d u s t r ie A.-G.

fü r B e r g b a u u n d H ü t t e n b e t r i e b d r e i D r a h t w e r k e , O b e r w e r k , U n t e r w e r k u n d N e u w e r k . D ie Sta atliche H ü tte ist noch w e i t e r im B e tr i e b e m i t d e r F a b r i k a t i o n von M aschinen, d e m G u ß v o n M a s c h i n e n te il e n u n d d e m w ie d e r n e u a u f g e n o m m e n e n K u n s tg u ß . D a z u k o m m e n e in e g r ö ß e r e A n z a h l a n d e r e r E is e n w e r k e , n a ­ men tlich W e r k e d e r w e i t e r v e r a r b e i t e n d e n M e t a ll­

in d u s tr ie . L e id e r h a t in d ie s e m J a h r e a u s G r ü n d e n d e r R a tio n a li s i e r u n g d ie b e d e u t e n d e K o n s t r u k t i o n s a n s t a l t d e r O b e r s c h l e s is e h e n B a m a g - M e g u in A.-G. i h r e n B e ­ tr i e b e in s te l le n u n d d a m i t ü b e r 600 A r b e i t e r e n t l a s ­ sen m ü s se n . D u r c h d ie R a t i o n a l i s i e r u n g u n d d e n Zu­

sa m m e n s c h l u ß d e r H ü t t e n w e r k e is t die A n z a h l d e r b e ­ sc h äftig ten A r b e i t e r z u r ü c k g e g a n g e n . U n g ü n s tig ist b e ­ so n d e r s die B esch äftig u n g d e r w e i t e r v e r a r b e i t e n d e n I n d u s tr ie , die in f o lg e des n u n m e h r schon d r e i j ä h r i g e n Z o llk rieg s m i t P o le n i h r A b s a tz g e b ie t im o sto b e rs c h l e ­ sischen I n d u s t r i e b e z i r k völlig v e r l o r e n h a t. T r o tz d e m w e r d e n z u r z e i t n o d i ge g e n 6700 A r b e i t e r in d e n v e r ­ schiedenen E ise n - u n d H ü t t e n w e r k e n d e r S ta d t b e s c h ä f tig t.

D e r B e r g b a u h a t im L a u f e d e r Zeit g e g e n ü b e r den E is e n h ü t t e n w e r k e n im w irtsc h a ftlic h e n L e b e n d e r S ta d t a n B e d e u t u n g z u g e n o m m e n . D ie G le iw it z e r G r u b e ist b e r e i ts e r w ä h n t . Sie h a t e in e B elegscha ft v on r u n d 2100 L e u te n . I h r e K o k e r e i a n l a g e w ir d z u r z e i t v e r ­ d o p p e lt u n d a u f d a s m o d e r n s t e a u s g e s ta tt e t. Im S t a d t ­ teil S osnitza ist im J a h r e 1923 d e r S o s n itz a - S d ia d it d e r O e h r i n g e n - B e r g b a u - A .- G . in B e tr ie b g e n o m m e n w o r-

* 9 *

(14)

D IE W IR T SC H A FT L IC H E UND IN D U STRIELLE EN TW ICK ELU N G D ER STA DT GLE1W1TZ

L u f t b ild d es a lte n S ta d t k e r n s v o n S ü d o ste n

den. E r h a t in k u r z e r Zeit F ö r d e r u n g u n d Bele gscha ft v e r d o p p e l n k ö n n e n , sodafi z u r z e i t r u n d 2800 A r b e i t e r d o r t B e s c h ä ftig u n g fin d e n . E in z w e ite r Schacht d ie s e r G r u b e , d e r O s w a ld s c h a c h t im S ta d t te i l E ll g u th - Z a b r z e is t seit l ä n g e r e r Zeit b e t r i e b s f e r t i g u n d d ü r f t e w o h l noch in d ie s e m J a h r e in B e tr i e b g e n o m m e n w e r d e n . D i e A u s b e s s e r u n g s w e r k e d e r R e ic h s e i s e n b a h n h a b e n in f o lg e R a t i o n a l i s i e r u n g i h r e B e leg sch a ft v e r r i n g e r t . Sie b e s d r ä f t i g e n a b e r auch h e u t e n o d i m e h r e r e T a u ­ s e n d A r b e i t e r .

D i e G r o ß i n d u s t r i e h a t d a s H a n d w e r k nicht vö llig v e r ­ d r ä n g e n k ö n n e n , m a n re c h n e t im G e g e n te i l w ie d e r m i t e in e m A n w a c h s e n d e r h a n d w e r k l i c h e n B e trie b e . I n G le iw it z h a b e n w i r z u r z e i t 15 I n n u n g e n . D i e Zahl d e r H a n d w e r k s m e i s t e r d ü r f t e e tw a 1000 b e tr a g e n . Im V e r h ä l t n i s b e s o n d e r s z a h lr e ic h ist das B a u g e w e r b e m it ü b e r 150 B e tr i e b e n , d a s m i t R ücksicht a u f die große B a u t ä t i g k e i t im a l l g e m e i n e n g u te B e s c h ä ftig u n g hat.

D e r H a n d e l lie g t in d e n H ä n d e n vo n r u n d 1100 K a u f ­ le u t e n . N e b e n d e m K l e i n h a n d e l h a t a u c h d e r G r o ß ­ h a n d e l se in T ä t i g k e i t s f e l d in G le iw itz . L e t z t e r e r h a t a b e r du rc h d e n b e s t e h e n d e n Z o llk r ie g m i t P o le n sein g r o ß e s A b s a tz g e b i e t in d e r G e g e n d v o n P le ß u n d R y b ­ n i k in O s to b e r s c h le s ie n vö llig v e r l o r e n . F ü r d e n G e l d ­

v e r k e h r s o r g e n in e r s t e r L in ie d i e h ie s ig e n F il ia l e n d e r G r o ß b a n k e n , f e r n e r d r e i B a n k e n , die b e s o n d e r s d e m M i t t e ls t ä n d e d ie n e n w o lle n , die H a n d e l s - u n d G e ­ w e r b e b a n k , e in e G e n o s s e n s c h a f t s b a n k , d ie h i e s ig e 1‘ i- li a le d e r oberschle sischen H a n s a b a n k u n d d ie F i l ia l e d e r R a if f e i s e n b a n k . D a z u k o m m t d ie S tä d t is c h e S p a r ­ u n d G iro k a s s e , die n e b e n d e r F ö r d e r u n g d e r S p a r ­ tä t i g k e i t u n d des R e a l k r e d i t s d u rc h B e g e b u n g v o n H y ­ p o t h e k e n auch d e n G i r o v e r k e h r u n d d e n P e r s o n a l k r e ­ d it f ü r d e n M i tt e ls t a n d pflegt.

D ie e ig e n e W ir ts c h a f t d e r S t a d t g e w i n n t im R a h m e n d e r G e s a m t w i r t s c h a f t im m e r g r ö ß e r e B e d e u t u n g . A n V e r s o r g u n g s b e t r i e b e n b e s i t z t d ie S ta d t e in e e i g e n e G a s a n s t a l t u n d ein e ig e n e s W a s s e r w e r k . D i e V e r s o r ­ g u n g d e r B e v ö l k e r u n g u n d d e r B e t r i e b e m i t E l e k t r i ­ z it ä t lie g t in d e n H ä n d e n e in e s P r i v a t b e t r i e b e s , d e r O b e r s c h l e s is c h e n E l e k t r i z i t ä t s w e r k e , d ie in G le iw itz i h r e H a u p t v e r w a l t u n g h a b e n u n d e in U m s p a n n w e r k , d a s die K r a f t in e in e r H o c h s p a n n u n g s l e i t u n g v o n dem K r a f t w e r k in H i n d e n b u r g e r h ä l t . S tä d t is c h ist auch d e r S c h la c h th o f. V o r k u r z e m is t ein s t ä d t i s c h e r A n to - b u s v e r k e l i r e in g e r ic h t e t w o r d e n , w ä h r e n d die e l e k t r i ­ schen S t r a ß e n b a h n e n v o n d e m P r i v a t u n t e r n e h m e n d e r O.-S. U e b e r l a n d b a h n e n b e t r i e b e n w e r d e n .

• )Q *

(15)

G L E I W I T Z I N D E R V E R G A N G E N H E I T B I S Z U R G E G E N W A R T

G L E IW IT Z IN D E R V E R G A N G E N H E IT RIS ZUR G E G E N W A R T

V 0 N S T A D T B Ü ( ' H E R E 1 D I R E K T O R D R . II E I N R I C II H O R S T M A N N

Ein e e r s c h ö p f e n d e D a r s t e l l u n g d e r b a u lic h e n .E n tw ic k e ­ lu n g d e r S ta d t G le iw itz v on ih r e n A n f ä n g e n bis z u r G e g e n w a r t b e g e g n e t e b e n s o w ie b e i d e n m e i s t e n d e u t ­ schen S t ä d t e n m a n c h e r le i u n ü b e r w i n d l i c h e n S ch w ierig ­ k e ite n . D ie s e b e s t e h e n v o rn e h m lic h in d e m M a n g e l an g e e ig n e te n u r k u n d l i c h e n Bele gen, a n C h r o n i k e n u nd S ta d t b e s c h r e i b u n g e n , a u s d e n e n die Baugesc hic hte d e r S ta d t a b g e le s e n w e r d e n k ö n n te , m e h r noch in d e m fast v ö llig e n F e h l e n von K a r t e n , S t a d t a n s i d i t e n u nd S ta d t p lä n e n .

Dali G le iw itz als e in e b e w u ß t e p l a n m ä ß ig e S t a d t g r ü n ­ d u n g o s td e u ts c h e r K o lo n is a ti o n a n z u s e h e n ist, d a f ü r spricht d e u t l i c h d e r S ta d t g r u n d r i ß . D a s c h a r a k t e r i s t i ­ sche K e n n z e ic h e n d e r im 12. u n d 13. J a h r h u n d e r t g e ­ g r ü n d e t e n S tä d t e ist die s c h a c h b r e tt a r ti g e A n la g e d e r S tr a ß e n , die d e n m e h r o d e r w e n ig e r q u a d r a t is c h e n M a r k t p la t z , in Schlesien d e n sog. R in g, u m g i tt e r n . S t ä d t e g r ü n d u n g w a r in e r s t e r L in ie ein w i r t s c h a f t l i ­ ch es U n t e r n e h m e n , ein G e w i n n v e r s p r e c h e n d e s G e ­ s c h ä f t f ü r d e n L a n d e s h e r r n , d e r e in e m U n te r n e h m e r , sog. L o k a to r , die G e n e h m ig u n g e rt e ilte , e in e n M a r k t ­ o r t a n z u le g e n . D e r M a r k t, d. h. d e r P la tz , d e r f ü r das M a r k t - u n d H a n d e ls g e s c h ä f t in A n s p ru c h g e n o m m e n u n d d e r m i t H ä u s e r n d e r H a n d e l s - u n d G e w e r b e t r e i ­ b e n d e n , d e r B ü r g e r , u m b a u t w e r d e n d u r f te , w a r das politisc h-rechtliche u n d w irtsc h a ftlic h e K e r n s t ü c k m i t ­ te l a l t e r l ic h e r S t ä d t e g r ü n d u n g . D ie B e d e u tu n g dieses M a r k t- R e c h t e s f a n d in b a u l i c h e r H in s ic h t i h r e n offen- s iditlichen u n d ty p i s c h e n A u s d r u c k in d e m M a r k t- P latz, d e s s e n F o r m in d e n o s t d e u ts c h e n S t ä d t e n in ­ n e r h a l b d e r i h n e i n r a h m e n d e n S t r a ß e n z ü g e das E r ­ g e b n is e i n e r m e h r e r e J a h r h u n d e r t e w ä h r e n d e n s t ä d t e ­ b a u lic h e n E n t w i c k e l u n g g e w e s e n ist, die sich a u s den E r f a h r u n g e n d e r ä l t e r e n w e s td e u ts c h e n S ta d t a n la g e n b e i d e r o s t w ä r t s v o r d r i n g e n d e n W e lle v o n N e u g r ü n ­ d u n g e n a ll m ä h l i c h h e r a u s g e b i l d e t h a t t e u n d die n u n b e i d e r p la n m ä ß i g e n S t ä d t e g r ü n d u n g im s t ä d t e a r m e n o s t e lb is c h e n N e u l a n d im 12. u n d 13. J a h r h u n d e r t u n ­ g e h e m m t in A n w e n d u n g g e b r a c h t w u r d e .

D a S t ä d t e g r ü n d u n g n e b e n p o litis c h e m Mac htzuwachs d u r c h Y e r m e h r u n g w e h r h a f t e r B e v ö l k e r u n g v o r n e h m ­ lich ein w irtsch aftlich es U n t e r n e h m e n w a r , so m u ß t e die O r t s w a h l f ü r die A n la g e des M a r k tp la t z e s i m m e r ­ h in m it e in i g e r S o r g f a lt v o r g e n o m m e n w e r d e n . Als

v o r t e il h a f t m u ß t e z u n ä c h st e in m a l d e r Anschlu ß an b e r e its b e s t e h e n d e H a n d e l s w e g e e rs c h e in e n . D e n n s o w o h l vom d u r c h z i e h e n d e n H a n d e l s v e r k e h r , d e r bei d e r d a m a l i g e n s c h le c h te n B e s c h a f f e n h e it d e r W e g e u n d V e r k e h r s m i t t e l nicht a ll z u w e it v on e i n a n d e r e n t ­ f e r n t lie g e n d e R u h e p u n k t e v e r l a n g te , als auch von e in e r g ü n s tig e n L a g e in n e r h a l b ein e s M a r k t g e b ie te s d. h. i n n e r h a l b e in e r im g r ö ß e r e n U m k r e i s b e s i e d e lte n u n d w e i t e r h i n b e s i e d e l b a r e n L a n d s c h a f t, die m it M a r k t - u n d H a n d e l s p r o d u k t e n zu v e r s o r g e n w a r , h in g d e r zu e r w a r t e n d e E rfo lg d e r M a r k t- u n d S t a d t g r ü n ­ d u n g w esen tlich ab. Bei d e r po litisch en U n s ic h e r h e it d a m a l i g e r Z eiten s p i e lte s o d a n n auch die S c h u tzf rag e f ü r j e d e m i tt e l a l t e r l i c h e S ta d t ein e w ic h tig e R o lle d. h.

die Sich eru n g des M a r k te s ge g e n r ä u b e r is c h e U e b e r - fä lle du rc h die W a h l e in e r m ö g lic h s t n a t ü r l i c h e n Schutz anlage, durch w e lc h e d e r d u rch W a ll u n d G r a ­ b en, P a l l is a d e o d e r M a u e r e r s t r e b t e k ü n s t li c h e S chutz in folg e d e r B o d e n g e s ta l t u n g e r h ö h t w u r d e . L ießen sich dies e g r u n d l e g e n d e n M o m e n te e i n i g e r m a ß e n v o ll ­ k o m m e n u n d m it g e r i n g e m K r a f t a u f w a n d v e r w i r k ­ lichen o d e r f a n d sich ein d e r a r t i g e r S ie d lu n g s- u n d v e r k e h r s g e o g r a p h i s c h e r O r t als A n g e b o t d e r N a t u r - u n d V e r k e h r s v e r h ä l t n i s s e , so m u ß t e ein e p la n m ä ß ig e M a r k t g r ü n d u n g w o h l E rfo lg v e r s p r e c h e n u n d die E x i ­ s te n z d e r m it b e s o n d e r e n w irts c h a f t s p o litis c h e n R e c h ­ te n a u s g e s ta tt e te n In s a s s e n z u m G e w i n n f ü r d e n L a n d ­ d e s h e r r n u n d L o k a to r , d e m ü b e r d i e s noch b e s o n d e r e V o rre c h te v e r l i e h e n w u r d e n , als s i c h e r g e s te llt e r ­ s c h e in e n la ssen.

Im Q u e llg e b i e t ein e s i h r e r ö s tlic h e n N e b e n g e w ä s s e r la g als w ic h tig e r a l t e r G r e n z - u n d M a r k t o r t B e u th e n , d e r 1254 in e in e H a n d e l s s t a d t n a c h d e u ts d ie m R e d i t e u m g e w a n d e l t w u r d e . O b e r a n e in e r a l t e n H a n d e l s ­ s t r a ß e lag, die v o n K r a k a u a u s ü b e r O p p e l n v e r l ie f o d e r a m B e u t h e n e r w a s s e r h in a b u n d w e ite r d u r d i das Klod- n itz ta l, ist m i t S ic h e r h e it n ic h t n a c h w e is b a r . I n s p ä t e ­ r e r Zeit b e s t a n d e n b e id e M ög lich k eiten n e b e n e in e r d r i t t e n ü b e r T a r n o w itz . E in H a n d e ls w e g von B e u th e n , w e l d i e r d e r R ic h t u n g d e s B e u th e n e r w a s s e r s folgte u n d n a d i B ö h m e n zielte, m u ß t e j e d e n f a l l s das K lo d n it z ta l ü b e r q u e r e n u n d sich h i e r k r e u z e n m it H a n d e ls w e g e n , die in n o r d s ü d lic h e r R ic h tu n g v e rlie f e n , die a u s d e r R ic h tu n g K ose! u n d T o s t k o m m e n d ü b e r d e n J a b l u n k a -

U *

(16)

A lter S ta d tk e rn v o n 1750

P a ß nach U n g a rn o d e r d u rc h d as O d e r to r b e i O d e r ­ b e r g - F r e is ta d t n ach W ie n z ie lte n . Im K lo d n itz ta l w a r n ich t a lle in e in R u h e - u n d H a lte p u n k t f ü r d ie nach e in e r T a g e s r e is e e rs c h ö p fte n M e n s c h e n u n d T ie r e n o t­

w en d ig , s o n d e r n d a s s te lle n w e is e s u m p fig e u n d bei H o c h w a s s e r au ch sch w er p a s s ie r b a r e F lu ß ta l b e w ir k te auch e in e n a tü r lic h e S ta u u n g d es V e rk e h rs . In d ie s e r K re u z u n g n o r d s ü d lic h e r u n d o s tw e s tlic h e r W eg e ist G le iw itz a n g e le g t. D ie F lu ß ü b e r g a n g s s te lle la g au c h in e in e r v e r h ä ltn is m ä ß ig g u t b e s ie d e lte n L an d sch aft.

W ie a n d e r w ä r ts so f ü h r te a u c h h ie r d ie G rü n d u n g e in e s M a r k to r te s b a ld w ie d e r z u r G rü n d u n g w e ite r e r D ö r f e r u n d z u r V e rd ic h tu n g d es V e rk e h rs n e tz e s . F ü r d ie A n la g e d e r S ta d t e rw ie s sich d ie G e lä n d e g e s ta l­

tu n g u n m i tte lb a r in d e r N ä h e d e s F lu ß la u f e s s e h r g ü n ­ stig. E in e to p o g r a p h is c h e U n te rs u c h u n g . d e r A lts ta d t e rg ib t, d a ß sie a u f d e m E n d e e in e s in s K lo d n itz ta l

sich a b s e n k e n d e n H ü g e lrü c k e n s a n g e le g t is t, d e r von d e r K lo d n itz u n d ih re m w e s tlic h e n N e b e n w a s s e r, d e r O s tro p p k a , a n zw ei S e ite n e in g e f a ß t w u r d e . B ev o r d ie s e r T a lh a n g d ie F lu ß n ie d e r u n g e r r e ic h t, w ö lb t e r sich zu zw ei sc h w a c h e n , lä n g lic h e n B u c k e ln a u f, um e r s t d a n n m it e tw a s s t ä r k e r e m G e f ä lle z u r T a ln ie d e - r u n g a b z u fa lle n . D ie se zw ei sc h w a c h a u s g e b ild e te n L ä n g s rü c k e n a u f d e m b r e ite n A u s lä u f e r d e s H a n g e s s in d von d em G r ü n d e r f ü r d ie A n la g e d e s M a r k te s a u s g e w ä h lt. D ie L a g e b o t S ic h e rh e it v o r U e b e r- sch w em m u n g en , sie b o t auch e in e v e r h ä ltn is m ä ß ig g u te A u sg a n g s s te lle f ü r d e n U e b e rg a n g d u rc h d ie b re ite , v o n F lu ß a r m e n d e r K lo d n itz z e r t e ilte T a la u e u n d schließlich auch e in e n a tü r lic h e V e r s t ä r k u n g d e r k ü n s t ­ lic h e n U m w e h ru n g .

D e r M a r k tp l a t z , e in G e v i e r t v on e t w a j e 75 m S e i t e n ­ l a n g e w u r d e f a s t i n d e r M itte d e r b r e i t e r e n , e in w e n ig

12

(17)

G L E I W I T Z I N D E R V E R G A N G E N H E I T B I S Z U R G E G E N W A R T

I m J a h r e 1801 d u ie h B a u in s p e k to r U g n e r g e p la n te E r w e ite r u n g d es I n n e r e n S ta d tg e b ie ts . E s s o llte d a d u r d i a u s r e ic h e n d e r W o h n r a u m z u r U n te r b r in g u n g d e r B e a m te n f ü r d ie in A u ss ic h t g e n o m m e n e V e r le g u n g d es R e g ie ru n g s s itz e s n a d i G le iw itz g e s c h a ffe n w e rd e n .

* ] 3 *

Cytaty

Powiązane dokumenty

toirb beigetreten.. 2Ber Sprengftoffe feilgalten roili, roelcge ben ©orfcljriften bes Qieicgsgefeges uom 9.. S ie nacf)ftet)enb aufgefüijrten Sprengftoffe roerben a ls

© ann aber oernicfjteten bte ^uffiten- Eriege tf)cen QBofjIftanb.. afeg ejw eig t tóut&en.. Q lrtillerie*<iR eg im en t§.. Sofort liegen fich au<h bie Schüier

O berm altftrafje 28.. geuerm elber 91r.. D er aSeranftatter ift oerpflidjtet, täglid) über bie cutgeltlidj unb unentgeltlid) ausgegebenen © intrittsnachroeife nad)

9Jleiff taufen fie gerabtinig.. Qtuf bem 9^in ge m ünbete auci) bie SOSafferfeitung.. © te ftanb auf berfelben SteH e, auf bec beut bie Qlftecbeittgem tkcbe

IV. Sicbtöffnungen müffen in benjenigen SBänben, weldjc nad) bem f r e ie n ju liegen, burd) genfter Bcrfdjloffeu werben, Welcbe Bon Unbefugten nidjt geöffnet

Hauskernseifen, Toilette- u. Medizinische Seifen, Parfüm erien, T oilette-A rtikel, säm tl.. im Stbrcpud) übernimmt ber tßerlag feine Sterantmortung... g ü r bie

arbeit sur Derfügung fteHen 3 U üönnen, dejfen oorliegende 3 u»eite Auflage den Kreis feiner 5Freunöe nermeljren möge.. B r e s l a u, im ITlärs

Odpowiedź na to pytanie jest złożona, chodzi bowiem nie tylko o przemoc fizyczną, jakiej doświadczyli Ślązacy w trakcie wojny, ale także o obawy przed zemstą ze strony