1
Matura z historii 2023
Od roku 2023 wchodzi w życie nowa formuła maturalna, która zmienia obowiązujące dotychczas zasady egzaminu dojrzałości. Oczywiście nie jest to zmiana absolutna, raczej modyfikacja istniejących już reguł przeprowadzenia oraz formy, ale w niektórych obszarach transformacje te poszły bardzo daleko.
Przez wiele lat obowiązywania określonej reguły maturalnej zarówno absolwenci, jak i egzaminatorzy nabrali przyzwyczajeń, które już niedługo stracą ważność. Niezwykle istotne jest żebyśmy to właśnie my – nauczyciele – byli świadomi tych najważniejszych zmian, ponieważ to od nas zależy dobre przygotowanie obecnych uczniów, a w przyszłości zdających maturę absolwentów.
Na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej dostępne są informatory ogólne i szczegółowe, które omawiają zmiany w egzaminie maturalnym. Niestety, nie wszystkie informacje zostały jeszcze opracowane i brakuje np. arkuszy czy materiałów dodatkowych.
Nie powinno nas to dziwić, ale może być to pewne utrudnienie, szczególnie dla młodych, początkujących nauczycieli.
Niniejsze materiały zawierają krótki opis zmian, którym został poddany egzamin maturalny z historii, a które obwiązywać będą od roku 2023. Ponadto znajdują się tu informacje na temat zmian w ogólnej formule maturalnej, mającej wpływ również na nasz przedmiot.
Za podstawę prawną egzaminów maturalnych uznajemy Ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2020 r. poz. 1327, ze zm.), a w szczególności rozdział 3b, Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 26 lutego 2021 r. w sprawie egzaminu maturalnego (Dz.U. poz. 482) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków (Dz.U. poz.
1700, ze zm.). Szczególnie istotne są dwa ostatnie, jako te, które umożliwiają wprowadzenie zmian w formule maturalnej.
Egzamin maturalny w poprzednich oraz przyszłych formach ma nadal pełnić trzy podstawowe cele:
a) poświadczać wiedzę oraz umiejętności absolwenta na poziomie przewidzianym prawem,
b) określić poziom wykształcenia ogólnego absolwentów,
c) zastąpić egzamin wstępny do wszystkich szkół wyższych, które w swoim procesie rekrutacji wykorzystują wyniki tego egzaminu.
Zatem głównym zadaniem egzaminu jest określenie, na jakim poziomie wiedzy i umiejętności z obowiązkowych oraz dodatkowych przedmiotów jest absolwent, ale jednocześnie ma ułatwić rekrutację szkołom wyższym. Nie oznacza to, że wyniki egzaminu maturalnego są jedynym kryterium przyjęcia, gdyż uczelnie mogą modyfikować proces rekrutacji, jak również sam fakt zdania egzaminu nie gwarantuje przyjęcia – o tym decydują progi punktowe, które uczelnie samodzielnie ustalają. Niemniej jednak ważność egzaminu maturalnego nie podlega wątpliwości.
2
Egzamin obowiązkowy obejmuje określony w podstawie programowej dla kształcenia ogólnego zakres podstawowy, natomiast egzamin dodatkowy – zakres rozszerzony. Nie ma tutaj zmian, ustawodawca i twórcy reformy nie mieli wizji zmiany podstawy programowej czy podejścia do niej poprzez inne rozłożenie akcentów czy ciężaru zadań. Nadal sprawdzane są wiedza i umiejętności, które absolwenci zdobyli w poprzednich etapach edukacji. Pamiętajmy, że zmiana takiego podejścia nie powinna odbywać się poprzez zmianę formuły maturalnej, a reformę systemu oświaty, zatem możemy się jedynie cieszyć, że twórcy nowej formuły egzaminu dojrzałości wykazali się wysoką dojrzałością w tym zakresie.
Należy pamiętać, że tzw. „rozszerzenie” obejmuje również podstawowy zakres z podstawy programowej, a nie jest osobnym bytem. W porównaniu do lat uprzednich nie uległo to zmianie. Historia zdawana jest jako przedmiot dodatkowy, a zatem obejmuje zakres rozszerzony. Chociaż my – nauczyciele – o tym świetnie pamiętamy, to jednak dla naszych uczniów często pozostaje to czymś niezrozumiałym i tylko od nas będzie zależało, jak dobrze fakt ten sobie utrwalą.
Absolwent musi wykazać się wiedzą i umiejętnościami obejmującymi historię świata od prehistorii do współczesności, w tym oczywiście także historię Polski. Oprócz tego ma obowiązek wykazywać zrozumienie dla przemian cywilizacyjnych, rozumienie ciągów przyczynowo-skutkowych, umiejętnie prowadzić narrację historyczną oraz prezentować świadomą postawę obywatelską i patriotyczną.
Szczegółowy zakres podstawy programowej, zarówno rozszerzonej jak i podstawowej można znaleźć pod tymi adresami:
https://podstawaprogramowa.pl/Liceum-technikum/Historia
https://cke.gov.pl/egzamin-maturalny/egzamin-maturalny-w-formule- 2023/podstawa-programowa/
Absolwent, żeby zdać egzamin maturalny, musi uzyskać przynajmniej 30% z każdego z przedmiotów obowiązkowych na poziomie podstawowym. Jest to reguła obowiązująca już od wielu lat i nie została zmieniona. Jednakże od roku 2023 zmienia się zasada 0% dla egzaminów z przedmiotów dodatkowych. Od wprowadzenia nowej formuły „Matura 2023”
absolwent MUSI uzyskać przynajmniej 30% z JEDNEGO przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. Oznacza to, że zdający ma przed sobą obowiązek zaliczenia jednego przedmiotu z tych, które sam wybrał. Oprócz tego pozostaje w mocy wymóg przystąpienia do jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. A zatem żeby uzyskać świadectwo maturalne, należy spełnić dwa warunki związane z przedmiotami dodatkowymi, a nie jeden, jak było to dotychczas.
Absolwent może wybrać jeden, ale może też wybrać dodatkowo pięć kolejnych egzaminów, nie przekraczając jednak sześciu egzaminów dodatkowych. W tym miejscu nie doszło do zmian, w latach poprzednich również była taka możliwość.
Najważniejsza zmiana to z pewnością warunek uzyskania 30% punktów z jednego przedmiotu dodatkowego. W latach wcześniejszych obowiązkowe było jedynie podejście do egzaminu, bez względu na uzyskany wynik. Oznacza to, że – być może – wzrośnie motywacja do nauki przedmiotów dodatkowych, która dotąd była niewielka.
Wizja niezdania egzaminu maturalnego z powodu niezaliczenia minimum punktowego z przedmiotu dodatkowego działać też może odstraszająco na tych, którzy wybierają takowe w oparciu o „być może” lub „zobaczymy jak pójdzie”.
3
Zwolnieni z egzaminów nadal pozostają m.in. finaliści oraz laureaci olimpiad oraz konkursów uznawanych i zatwierdzonych przez Ministerstwo Edukacji, w przypadku historii jest np. olimpiada historyczna. Laureaci i finaliści otrzymują wpis na świadectwie maturalnym, informujący o uzyskaniu 100% z egzaminu.
Arkusz maturalny wygląda podobnie jak w ubiegłych latach, największa zmiana to forma pracy pisemnej i brak podziału na części. Brak podziału występował już wcześniej, ale można było odnieść wrażenie, że zadania były układane w określonej kolejności. Obecnie będą one mocno przemieszane. Co ciekawe, zadanie przypominające pracę pisemną zostało potraktowane jako normalne zadanie, a nie osobna część arkusza.
Zadań zamkniętych ma być ok. 20%, zadań tzw. krótkiej wypowiedzi – ok. 80% oraz jedno zadanie otwarte rozszerzonej wypowiedzi. Łącznie będzie więc od 29 do 36 zadań. Jak w poprzednich latach – objętość arkusza może budzić przerażenie absolwentów, ale więcej tam czytania i oglądania, niż własnego pisania. Punktacja maksymalna arkusza, obejmująca wszystkie zadania, to 60 punktów – dotychczas było to 50 punktów. Czas trwania egzaminu wynosi, podobnie jak w latach poprzednich, 180 minut, ale nadal możliwe jest wydłużenie dla osób posiadających odpowiednie orzeczenie lekarskie.
Arkusz maturalny, jak dotychczas, składać będzie się z zadań zamkniętych, z zadań tzw.
krótkiej wypowiedzi oraz z zadania rozszerzonej wypowiedzi. Obejmować będzie zadania pojedyncze lub wiązki zadań, czyli zestawy zadań pojedynczych (w liczbie od dwóch do czterech), które będą się łączyć wspólnym kontekstem tematycznym, ale nie będzie on wpływał na zdolność ich wykonania. Oznacza to, że będzie można rozwiązać je niezależnie od tego, czy rozwiąże się wszystkie czy tylko część z nich. Za kontekst tematyczny uznaje się materiał źródłowy, który będzie przynależał do takich zadań. Taki układ zadań był obecny na maturze z historii od 2015 roku.
Do części zadań przypisano kontekst tematyczny w formie źródeł (teksty, ikonografia itd.), ale nie jest to reguła. Mogą, podobnie jak i we wcześniejszej formule maturalnej, wystąpić zadania pozbawione tego kontekstu, odnoszące się tylko i wyłącznie do wiedzy własnej absolwentów albo do ich umiejętności. Zadania mogą się również wzajemnie uzupełniać lub przenikać, ale również nie jest to regułą. Dotyczy to zarówno formy zadań, jak i treści oraz zakresu.
Istotną zmianą jest natomiast zadanie otwarte rozszerzonej odpowiedzi, które zastępuje w 2023 roku obowiązującą od 2015 roku pracę pisemną. Od wprowadzenia nowej formuły mamy do czynienia z pewną próbą ujednolicenia rozszerzonej wypowiedzi z innymi przedmiotami humanistycznymi. Zmiany nie mają charakteru kosmetycznego, ale są naprawdę gruntowną przebudową tego, co znaliśmy dotąd.
Niezwykle ciekawe i zaskakujące jest to, że informatory z CKE nie podają czasowników operacyjnych, choć nie oznacza to oczywiście ich braku. Nadal obowiązują one naszych uczniów, chociaż dziwić może fakt, że zostały one pominięte w informatorach. Te czasowniki operacyjne to oczywiście:
a) oceń, b) porównaj, c) rozstrzygnij,
4 d) rozważ,
e) scharakteryzuj, f) udowodnij, g) uzasadnij, h) wyjaśnij, i) wykaż, j) wymień.
Jednym z najtrudniejszych dla uczniów i absolwentów czasowników jest „porównaj”, gdyż najczęściej wymieniają oni cechy porównywanych zagadnień, bez określenia różnic i podobieństw między nimi.
Zadania zamknięte mają stanowić ok. 20% arkusza maturalnego, a więc „zaledwie” 6–
9 wszystkich zadań. Najczęściej będzie to wskazanie prawidłowej odpowiedzi, zaznaczenie ikonografii, zadania typu „prawda/fałsz”. Niektóre z nich mogą być zadaniami z luką, co oznacza tyle, że absolwent będzie musiał uzupełnić zdanie albo tekst brakującymi wyrazami, które mogą (ale nie muszą) być podane. Zadania zamknięte mają sprawdzać nie tylko wiedzę ucznia, ale również umiejętność czytania ze zrozumieniem, dlatego czasami wydawać się mogą banalnie proste. Warto więc pamiętać, że niekoniecznie chodzi w nich o treść.
Zadania krótkiej odpowiedzi to znane nam od lat zadania otwarte, które wymagają od absolwenta samodzielnej krótkiej odpowiedzi na zadane pytanie. Najczęściej zawarty będzie kontekst tematyczny w postaci materiału źródłowego, ale nie jest to warunek konieczny.
Zadania te, jak już wcześniej było to wspomniane, mogą mieć charakter pojedynczy lub wiązkowy. Te zadania są najbardziej czasochłonne oraz wymagające dla absolwentów z kilku powodów. Przede wszystkim wymagają czytania ze zrozumieniem, co nie zawsze w maturalnym stresie jest proste. Po drugie wymagają wiedzy własnej i umiejętności łączenia faktów oraz wyciągania wniosków. Po trzecie teksty oraz ikonografia dołączone do nich jako kontekst tematyczny są często długie wg standardów dzisiejszej młodzieży, co sprawia, że duża liczba (ok. 80% całości arkusza, a więc od 22 do 26 zadań!) takich zadań mocno obciąża zdających i zmniejsza jakość ich pracy.
Zadanie otwarte rozszerzonej wypowiedzi jest nowością i jedną z najistotniejszych zmian, które zostały wprowadzone w treści arkusza egzaminacyjnego z historii w nowej formule. Absolwent otrzyma 3 tematy, każdy dotyczący innej epoki lub problematyki, co jest podobne do formy zadań prac pisemnych z lat poprzednich, choć wcześniej mieliśmy do czynienia z 5 tematami. Główne różnice tkwią jednak w szczegółach:
a) Każdy temat opatrzony zostanie tezą, do której absolwenci będą zmuszeni się odnieść – a zatem nie tylko opowiedzieć się za jedną z możliwości, ale również poprzeć ją odpowiednią argumentacją i przykładami. Dotychczas teza nie występowała we wszystkich tematach. Dodatkowo zostaną określone 3 elementy/obszary/przykłady, do których zdający musi się odnieść.
b) Na każdy temat absolwenci będą musieli napisać minimum 500 słów. Dotychczas takiego limitu nie było i tylko od absolwentów zależało, czy uznali swoją wypowiedź za wyczerpującą czy nie. Niespełnienie tego warunku będzie skutkowało utratą części punktów, ale – na szczęście – nie wyzerowaniem punktacji za pracę.
c) Maksymalnie można teraz uzyskać 15 punktów w dwóch płaszczyznach oceniania.
5
Ocenianie zadań zamkniętych nie uległo zmianie. Nadal jest możliwość uzyskania przez absolwentów:
a) 0 punktów za brak odpowiedzi lub odpowiedź niepoprawną, b) 1 punktu za odpowiedź poprawną
albo
a) 0 punktów za brak odpowiedzi lub odpowiedź niepoprawną,
b) 1 punktu za odpowiedź poprawną częściowo lub odpowiedź niepełną, c) 2 punktów za odpowiedź poprawną całkowicie.
Ta druga punktacja dotyczy oczywiście zadań zamkniętych z podpunktami albo lukami.
Ten sposób oceny jest nam dobrze znany i nie powinien stanowić zaskoczenia. Model sprawdzał się od lat i nie było powodów do jego zmiany. Pierwsza punktacja jest czasami odbierana przez uczniów jako niesprawiedliwa, szczególnie jeżeli podpunktów jest więcej.
Ocenianie zadań otwartych również nie uległo zmianie. Absolwenci uzyskują od 0 do 3 punktów, w zależności od formy zadania. Często są to zadania powiązane kontekstem tematycznym, ale poszczególne części zadań można rozwiązywać bez połączenia z innymi, więc otrzymywane punkty również przyznawane są niezależnie od pozostałych. Największa trudność w tych zadaniach to duża ilość kontekstu tematycznego (szczególnie tekstu), do czego młode pokolenie nie jest przyzwyczajone.
Najbardziej zmieniona została ocena zadania otwartego rozszerzonej wypowiedzi, a właściwie przemodelowana została punktacja pracy pisemnej. W tym wypadku absolwenci napotkają dwie płaszczyzny kryteriów oceny:
a) Kryterium narracji historycznej, za którą można uzyskać maksymalnie 12 punktów.
W tym wypadku mamy 5 zakresów punktowych, wliczając 0 punktów za niefunkcjonalne wykorzystanie wiedzy historycznej, braku wypowiedzi lub pracę nie na temat. Ocena narracji historycznej przypomina dotychczasowe ocenianie prac pisemnych.
b) Kryterium spójności wypowiedzi jest pewnym novum, chociaż w praktyce było już obecne. Jest tutaj ujęty przede wszystkim nowy dla nas i absolwentów limit min.
500 słów, ale również logiczność uporządkowania wypowiedzi.
Ocena tzw. narracji historycznej jest bardzo zbliżona do oceny pracy pisemnej sprzed reformy. Maksymalna liczba punktów to 12, minimalna 0, oceniać będziemy argumentację użytą przez piszącego. Nowością jest kryterium „elementów” tematu. Otóż wymagać się będzie odniesienia zdającego do 3 elementów – mogą być one obszarami (np. polityka, gospodarka, kultura), przykładami lub zagadnieniami, które zostaną wymienione w poleceniu.
Mamy 5 przedziałów punktowych:
a) 0 punktów za pracę nie na temat, niefunkcjonalne wykorzystanie wiedzy lub brak pracy.
b) 1–3 punkty za powierzchowne odniesienie się do (odpowiednio) 1, 2 lub 3 elementów,
c) 3–6 punktów za zadowalające odniesienie się do (odpowiednio) 1, 2 lub 3 elementów przy jednoczesnym powierzchownym odniesieniu się do (odpowiednio) 1, 2, 3 elementów,
6
d) 6–9 punktów za bogatą, zadowalającą oraz powierzchowną (odpowiednio) argumentację,
e) 9–12 punktów za bogatą i zadowalającą (odpowiednio) argumentację.
O punktacji decydować będzie zatem „bogactwo”, „zadowalający poziom” lub
„powierzchowność” argumentacji w odniesieniu do każdego z trzech elementów wskazanych w temacie. Za słuszne i zasadne należy uznać zapytanie o błędy merytoryczne pracy. Otóż zostało to rozwiązane w dość ciekawy sposób. Błędy merytoryczne będą sprawiały, że zadającemu ujmować będziemy:
a) 1 punkt za 1 lub 2 błędy.
b) 2 punkty za 3–5 błędów.
c) 3 punkty za wszystkie błędy powyżej 5.
De facto liczba błędów merytorycznych wpływa zatem marginalnie na ocenę wypowiedzi.
Drugie kryterium jest znane już z lat wcześniejszych, ale dotąd przemycane jako część składowa oceniania. Obecnie będzie stanowić odrębną płaszczyznę oceniania. Przede wszystkim mamy tutaj minimalny limit 500 słów. To nowość, ponieważ do tej pory nie było z góry narzuconej długości pracy.
Wydaje się to być zabiegiem wychodzącym poniekąd naprzeciw oczekiwaniom uczniów, którzy, przyzwyczajeni przez inne przedmioty humanistyczne, oczekiwali jasnych ram technicznych pracy. Co ciekawe, limit ma przełożenie na punktację, ponieważ niespełnienie go od razu skutkuje przyznaniem 0 punktów w tym kryterium. Jeżeli jednak absolwent użyje min.
500 słów, to ocenie będzie podlegać budowa wypowiedzi. I tak:
a) spójność schematu wstęp–rozwinięcie–zakończenie, z elementami połączonymi logiczną i uporządkowaną narracją,
b) prawidłowe wnioskowanie i ciąg przyczynowo-skutkowy,
c) brak zaburzeń toku narracyjnego w postaci np. zbyt dużych uogólnień, dygresji, skrótów myślowych itp.
Największy problem może stanowić ocena „zbędności” części wypowiedzi zdającego, gdyż uczniowie mają tendencję do „uzupełniania” swoich wypowiedzi własnymi opiniami.
Obecnie może to decydować o ilości przyznanych punktów w tym kryterium. Trochę „ogałaca”
to wypowiedź absolwenta z jego charakteru i tworzy czysto odtwórczą pracę. Za prawidłowo wykonaną pracę w tym kryterium można przyznać maksymalnie 3 punkty. Niby niewiele, ale te 3 punkty mogą decydować o pozytywnej rekrutacji.
W latach poprzednich praca pisemna stanowiła ważną część arkusza maturalnego i to pozostało niezmienione. Obecnie jest to 15 punktów z 60, a nie 12 z 50, ale i tak jest to 25%
maksymalnej liczby punktów. Zasady pracy pisemnej i przedziały punktowe nie były jasne dla absolwentów, a i wśród egzaminatorów budziły czasami wątpliwości. Brakowało też podobieństwa do standardowych wypowiedzi pisemnych z innych przedmiotów humanistycznych. Obecne zmiany wydają się podążać w tym właśnie kierunku, aby prace pisemne miały pewne określone reguły, niezależnie od przedmiotu, co dla absolwentów byłoby sporym ułatwieniem. Krokiem w dobrym kierunku wydaje się też powrót do jasno określonych wytycznych zawartych w temacie wypowiedzi. Podobnie dobrym pomysłem wydaje się być odgórnie narzucona teza. Egzamin dojrzałości sprawdza przecież także zdolność budowania argumentacji, więc absolwenci – niezależnie od własnych opinii na zadany temat
7
– będą musieli się wykazać tymi umiejętnościami. W latach poprzednich takich tematów nie było zbyt wiele i niekoniecznie oczekiwano od maturzystów właśnie takiego podejścia.
Wątpliwości pojawiać się mogą przy ocenianiu, bo o ile kryterium narracji historycznej jest w miarę jasne (jedynie określenia „powierzchowne”, „zadowalające” i „bogate”
w odniesieniu do argumentacji mogą być mało precyzyjne, za to wymóg odniesienia się do trzech elementów zdaje się podążać w dobrą stronę), o tyle kryterium spójności może już być lekkim utrapieniem – zarówno dla absolwentów jak i egzaminatorów. Jak bowiem zdecydować, która dygresja jest „niepotrzebna”, a która tylko lekkim uzupełnieniem?
