Elementy treści podpisu wystawcy weksla

Magdalena Rzewuska, Maciej

Rzewuski

Elementy treści podpisu wystawcy

weksla

Studia Prawnoustrojowe nr 9, 309-322

2009

M agdalena R zew uska, Maciej R zew uski

U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i

Elem enty treści podpisu w ystaw cy w eksla

P o d p is w y s ta w c y w e k s la - z a ró w n o w ła sn e g o , j a k i tra s o w a n e g o - s ta n o ­ w i o b lig a to r y jn ą tr e ś ć rz e c z o n y c h p a p ie ró w w a rto śc io w y c h . Z p rz e p is ó w a r t. 2 u s t. 1 i 102 u s t. 1 P r a w a w e k slo w e g o 1 w p ro s t w y n ik a , iż je g o b r a k n a d o k u m e n c ie s k u tk u je n ie w a ż n o ś c ią w e k s la , c h o c ia ż b y z a w ie r a ł o n in concreto p o z o s ta łe e le m e n ty k o n s tr u k c y jn e w y m ie n io n e w tr e ś c i a r t. 1 i 101 p o w o łan ej u sta w y . T rz e b a p r z y ty m z a z n a c z y ć , iż p o d p is w y s ta w c y m o że b y ć p o jm o w a n y w d w o ja k i sposób. Z je d n e j s tr o n y s ta n o w i o n n ie z b ę d n y e le m e n t fo rm y w e k s la ( p r z e s ła n k ę f o r m a ln ą w a ż n o śc i w e k s la ), z d ru g ie j z a ś m o ż e b yć p o ­ s tr z e g a n y p rz e z p r y z m a t p o w s ta n ia p r a w n ie s k u te c z n e g o z o b o w ią z a n ia w e ­ kslo w eg o ( p r z e s ła n k a m a te r ia ln a ) 2.

N a w s tę p ie n a le ż y zw aży ć, iż „ p o d p is” n ie j e s t p o ję c ie m je d n o lity m . W ręcz p rz e c iw n ie , z w ro t t e n m o że b y ć in te r p r e to w a n y ro z m a ic ie w z a le ż n o śc i od k o n te k s tu i p ła s z c z y z n y sp o łecz n o -języ k o w ej, w ja k ie j z o s ta ł u ży ty . D la p o d m io tó w s to s u ją c y c h p ra w o n a jis to tn ie js z e j e s t n ie w ą tp liw ie ro z g r a n ic z e ­ n ie p o d p is u w z n a c z e n iu p o to c z n y m i p ra w n y m . P o ję c ia te n ie s ą m e ry to ry c z ­ n ie to ż s a m e , choć b łę d e m b y ło b y fe ro w a n ie p o g lą d u o c a łk o w ite j ro z b ie ż n o śc i i b r a k u w y s tę p o w a n ia m ię d z y n im i ja k ic h k o lw ie k c ech w sp ó ln y c h . O d rę b n o ­ ści d o ty czą ce p o s ta c i g ra fic z n e j p o d p is u o ra z je g o id e n ty f ik a c ji w y z n a c z a ją g r a n ic e p rz e d m io to w e u ż y ty c h zn ak ó w , p rz e z co „ d y w e rs y fik u ją z n a c z e n ie p o d p is u n a g ru n c ie p r a w n y m ”3. P o w s z e c h n e ro z u m ie n ie p o d p is u p o k ry w a się z je g o d e fin ic ja m i sło w n ik o w y m i. Te z k o le i o p ie r a ją się n a e le m e n ta c h o c h a r a k te r z e tre ś c io w y m ( s k ła d n ik i p o d p isu ) i f u n k c jo n a ln y m (ro la p o d p isu ), w s k a z u ją c n a dość s z e ro k ie p o to c z n e p o jm o w a n ie te g o p o ję c ia 4. P o d o b n y sp o ­

1 Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. nr 37, poz. 282 z późn. zm.).

2 M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 135.

3 Zob. K. Górska, Zachowanie zwykłej formy pisemnej czynności prawnych, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 105.

sób i n te r p r e ta c ji p rz y jm u je S ą d N ajw y ższy , z d a n ie m k tó re g o „ p o d p ise m p o ­ w s z e c h n y m j e s t n a p is a n y lu b u w ie rz y te ln io n y z n a k rę c z n y ”5. D a ls z a a n a liz a z w ią z k u p o d p is u z k o n s t r u k c j ą c z y n n o ś c i p r a w n e j w y m a g a r o z w a ż e n ia d w ó ch je g o a s p e k tó w - m e ry to ry c z n e g o i fo rm a ln e g o . P o d w z g lę d e m m e r y to ­ ry c z n y m tr e ś ć c z y n n o śc i p r a w n y c h d z ie li się tra d y c y jn ie n a tr z y g r u p y e le ­ m e n tó w :

1) e s s e n tia lia n e g o tii - cech y k o n s ty tu ty w n e o k re ślo n e g o ty p u czy n n o ści p ra w n y c h , w y sz c z e g ó ln io n e w k o n k r e tn y c h p rz e p is a c h ;

2) n a tu r a lia n e g o tii - p o z b a w io n e k o n s ty tu ty w n o ś c i p o s ta n o w ie n ia n a l e ­ żące do ty p o w e j tr e ś c i d a n e j g r u p y c z y n n o śc i p ra w n y c h ;

3) a c c id e n ta lia n e g o tii - p o s ta n o w ie n ia n ie n a le ż ą c e do ż a d n e j z w yżej w y m ie n io n y c h k a te g o rii, m a ją c e n ie ja k o c h a r a k t e r s u b s y d ia r n y 6.

M a ją c p o w y ższe n a u w a d z e , n ie sp o só b n ie z a u w a ż y ć , iż p o d p is w y sta w c y n a le ż y do e le m e n tó w p rz e d m io to w o is to tn y c h tr e ś c i z o b o w ią z a n ia w e k slo w e ­ go. T a k i w n io s e k w y n ik a b e z s p o r n ie z z e s ta w ie n ia a r t. 1 p k t 8 z a r t. 2 o ra z a r t. 101 p k t 7 z a r t. 102 P r a w a w ek slo w eg o . N a d to z n a k g ra fic z n y s y g n a n ta n ie ty lk o d e te r m in u je w a ż n o ś ć p rz e d s ię b r a n e j c z y n n o śc i in te r v iv o s, a le te ż in d y w id u a liz u je j ą s p o śró d in n y c h z a c h o w a ń fu n k c jo n u ją c y c h w sz e ro k o r o ­ z u m ia n y m o b ro cie c y w iln o p ra w n y m . B a d a ją c n a to m ia s t z w ią z e k p o d p is u z fo rm ą c z y n n o śc i p r a w n e j, n a le ż y p a m ię ta ć o tr e ś c i a r t. 60 k .c .7, k tó r y w p ro w a d z a o g ó ln ą z a s a d ę d ow olności form y. Z u w a g i je d n a k n a z a k r e s n in ie js z e g o a r t y k u ł u k lu c z o w e z n a c z e n ie m a fo rm a sp e c y fic z n a, j a k ą le g is la to r u s ta n o w ił d la w e k sli: w ła s n e g o i t r a s o ­ w a n e g o . P u n k te m w y jśc ia do ro z w a ż a ń b ę d ą z a te m w yżej p o w o ła n e a r t. 1 i 101 P r a w a w e k slo w e g o . P r z e p is y te w y m ie n ia ją m ia n o w ic ie w s z y s tk ie e le ­ m e n ty k o n s tr u k c y jn e c z y n n o śc i p ra w n e j - n a z w ę „ w e k se l” w s a m y m te k ś c ie d o k u m e n tu w ję z y k u , w j a k im go w y sta w io n o , b e z w a ru n k o w e p o le c e n ie /p rz y ­ rz e c z e n ie z a p ła c e n ia o zn a c z o n e j s u m y p ie n ię ż n e j, n a z w is k o t r a s a t a , o z n a c z e ­ n ie t e r m i n u i m ie js c a p ła tn o ś c i, n a z w is k o r e m ite n ta , o z n a c z e n ie d a ty i m ie j­ s c a w y s ta w ie n ia w e k s la o ra z p o d p is w y staw cy . T en o s t a t n i tw o rz y w ięc w sp ó ln ie z o ś w ia d c z e n ie m w oli s y g n a n ta sz c z e g ó ln ą s y tu a c ję p r a w n ą , k tó r a d e fa c to r e a liz u je p r a w e m p r z e w id z ia n e w y m o g i fo r m a ln e p rz e d m io to w e g o z a c h o w a n ia i w te j m a te r ii ro li p o d p is u p rz e c e n ić n ie sp o só b 8.

W ty c h w a r u n k a c h n a le ż y s k o n s ta to w a ć , iż z w ią z e k p o d p is u zaró w n o z tr e ś c ią , j a k i fo rm ą c z y n n o śc i p r a w n y c h j e s t n ie z w y k le silny, a w sz e lk ie

5 Patrz postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 1967 r., II PZ 22/67, NP 1967, nr 12, s. 1720 i n. Wskazany przez sąd „znak ręczny” może być jednak interpretowany w różny sposób, co bywa często przedmiotem licznych reperkusji w doktrynie.

6 A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Wydawnic­ two Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 322-323.

7 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 8 Zob. A. Bieliński, Charakter podpisu w polskim prawie cywilnym materialnym i proceso­

p ró b y o d s e p a r o w a n ia ty c h in s ty tu c ji s ą z g ó ry s k a z a n e n a n ie p o w o d z e n ie . W p r a k ty c e p o d p is w y s ta w c y p o s tr z e g a n y j e s t je d n a k p rz e d e w s z y s tk im ja k o w y m ó g fo rm y d o k o n y w a n e j c z y n n o śc i p ra w n e j, k tó r y n ie r z a d k o p o c h ła n ia a s p e k t m a te r ia ln y a n a liz o w a n e j in s ty tu c ji. W y n ik a to p o ś re d n io z b r z m ie n ia a r t. 2 i 102 P r a w a w e k slo w eg o , k tó r e w p r z y p a d k u n ie z a c h o w a n ia w ym ogów fo rm a ln y c h z a r t. 1 i 101 u s ta w y w p ro w a d z a ją - z z a s tr z e ż e ń n ie lic z n y c h w y ją tk ó w - s a n k c ję n ie w a ż n o ś c i p r z e d s ię b r a n e j c z y n n o śc i p ra w n e j. D e fin i­ ty w n e ro z g ra n ic z e n ie p o d p is u ja k o tre ś c i i p o d p isu -fo rm y z o b o w ią z a n ia w e k s ­ low ego, z u w a g i n a b r a k ja k ie jk o lw ie k lin ii d e m a rk a c y jn e j w ty m z a k re s ie , j e s t c z y n n o ś c ią n ie z w y k le t r u d n ą , a c z a s e m w rę c z n ie m o ż liw ą do p r z e p r o ­

w a d z e n ia . W p r a k ty c e o k o lic z n o ść t a p o z o s ta je j e d n a k b e z w a ż k ie g o z n a c z e ­ n ia , a lb o w ie m f o r m a i t r e ś ć a n a liz o w a n e j c z y n n o ś c i tw o r z ą t u j e d n ą s p ó jn ą c a ło ść 9.

Z u w a g i n a ró ż n o ro d n o ś ć i n te r p r e ta c y jn ą t e r m i n u „p o d p is” je d n o z n a c z n e z d e fin io w a n ie p o ję c ia w s fe rz e p ra w n e j w ią ż e się z p o w a ż n y m i tru d n o ś c ia m i. A n i b o w ie m w p rz e p is a c h P r a w a w e k slo w eg o , a n i te ż w in n y m a k c ie n o r m a ­ ty w n y m u s ta w o d a w c a n ie sfo rm u ło w a ł d e fin ic ji le g a ln e j p o d p isu . J e d y n y w y ­ j ą t e k w ty m z a k r e s ie s ta n o w i p r z e p is a r t. 3 p k t 1 u s ta w y z d n ia 18 w r z e ś n ia 2 0 0 1 r. o p o d p is ie e le k tr o n ic z n y m 10, p r z y czy m je g o w p ro w a d z e n ie j e s t u z a ­ s a d n io n e sz c z e g ó ln y m sp o so b e m s k ła d a n ia p o d p is u - z a p o m o c ą e le k tr o n ic z ­ n y c h śro d k ó w p o r o z u m ie w a n ia się n a o d le g ło ść 11. P e w n e o z n a k i u n o r m o w a ­ n i a o p isy w a n e j in s ty tu c ji z n a jd u ją się w tr e ś c i a r t. 78 k .c., re g u lu ją c e j fo rm ę p is e m n ą c z y n n o śc i p ra w n y c h , a ta k ż e w p rz e p is ie a r t. 126 k .p .c .12, w p ro w a ­ d z a ją c eg o r y g o r s y g n o w a n ia p is m a p ro ceso w e g o p o d p ise m . N a le ż y je d n a k z a u w a ż y ć , iż w tr e ś c i p o w o ła n e g o a r t. 78 § 1 k.c. p ra w o d a w c a u s ta n o w ił je d y n ie o b o w ią z e k w ła s n o rę c z n e g o p o d p is a n ia się c e le m z a c h o w a n ia fo rm y p is e m n e j d a n e j c z y n n o śc i p r a w n e j. Z k o le i w r o z u m ie n iu a r t. 126 k .p .c. p o d ­ p is s ta n o w i je d e n z tzw . o g ó ln y c h w y m o g ó w f o rm a ln y c h p is m p ro ceso w y ch . Ż a d e n z w y m ie n io n y c h p rz e p is ó w n ie o k r e ś la t r a n s p a r e n t n i e e le m e n tó w sk ła d o w y c h p o d p is u . P e r a n a lo g ia m p r z e d s ta w ia się w y m ó g p o d p is a n ia w e ­ k s la p rz e z o so b ę p e łn ią c ą fu n k c ję w y staw cy . Z p rz e p is ó w a r t. 2 i 102 P r a w a w ek slo w eg o w y n ik a b o w ie m je d y n ie , iż b r a k p o d p is u n a d o k u m e n c ie b ę d z ie s k u tk o w a ć o d m o w ą n a d a n i a m u c h a r a k t e r u w e k s la 13.

9 Por. ibidem, s. 45-49. Warto podkreślić, iż analogicznie sytuacja przedstawia się w przypadku testamentu holograficznego, dla którego ustawodawca przewidział obligatoryjny rygor złożenia podpisu spadkodawcy na dokumencie.

10 Dz.U. nr 130, poz. 1450. 11 K. Górska, op. cit., s. 108.

12 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

13 Tak E. Skowrońska, Forma testamentu w prawie polskim, Wyd. Uniwersytetu War­ szawskiego, Warszawa 1991, s. 43. Podobnie rzecz przedstawia się w przypadku braku podpisu wystawcy czeku - patrz art. 2 Prawa czekowego. Zob. także F. Rosengarten, Podpis i jego

P ró b ę z d e fin io w a n ia p o d p is u p o d ję li p rz e d s ta w ic ie d o k tr y n y p o lsk ie j. Z d a n ie m E . S k o w ro ń s k ie j, p o d p is s ta n o w i „ w y ró ż n ia ją c y z n a k o c h a r a k te r z e o so b is ty m m a ją c y z id e n ty fik o w a ć sw ojego a u t o r a i zw yczajow o p rz e z n ieg o p r z y ję ty ”. T a k a d e fin ic ja n ie w y m ie n ia je d n a k e x p re ssis v e rb is ele m e n tó w , ja k ie w in ie n z a w ie ra ć „ w y ró ż n ia ją c y z n a k ”, a b y w y w o ła ł p r z e w id z ia n e p r a ­ w e m s k u t k i p r a w n e 14. Z k o le i w e d łu g Z. R a d w a ń s k ie g o p o d p is w in ie n być c h a r a k te r y z o w a n y p rz e z n a s tę p u ją c e e n u m e r a ty w n e cechy: - w ła sn o rę c z n o ść , — ję z y k o w ą g ra fic z n o ść z n a k u , - tr e ś ć s k ła d a ją c ą się co n a jm n ie j z n a z w is k a o św ia d c z a ją ce g o , — u s y tu o w a n ie z n a k u p o d t r e ś c ią o ś w ia d c z e n ia w o li15. P o w y ższej d e fin ic ji ró w n ie ż n ie sp o só b b e z k ry ty c z n ie z a a p ro b o w a ć . M im o iż z d a n ie m a u t o r a im ię i n a z w is k o s ą „języ k o w y m i o z n a c z e n ia m i in d y w id u a l­ n ej oso b y fizy czn e j, o d ró ż n ia ją c y m i j ą od in n y c h lu d z i”, to je d n a k b łę d e m je s t p rz y p is y w a n ie n a z w is k u o św ia d c z a ją c e g o c h a r a k t e r u o b lig a to ry jn e j tr e ś c i p o d p isu . Z a s a d n o ś c i ta k ie j o cen y w ż a d e n sp o só b n ie p o d w a ż a u z a s a d n ie n ie p o g lą d u Z. R a d w a ń s k ie g o , w k tó r y m s łu s z n ie o d w o ła n o się do p rz e p is ó w w y z n a c z a ją c y c h o b o w ią z e k p o s ia d a n ia p rz e z osobę fiz y c z n ą im ie n ia i n a z w i- s k a 16. T ra fn ie b o w ie m k o n s ta tu je K. G ó rs k a , iż n ie m o ż n a u to ż s a m ia ć n o rm z a w a r ty c h w ty c h p r z e p is a c h z p o w sz e c h n y m n a k a z e m p o s łu g iw a n ia się im ie n ie m i n a z w is k ie m p r z y d o k o n y w a n iu k a ż d e j c z y n n o śc i p ra w n e j. T ak i ry g o r n ie w y s tę p u je c h o c ia ż b y p r z y w y k o n y w a n iu m a so w y c h u m ó w z z a k r e s u ży c ia c o d z ie n n e g o 17. Z a u w a ż a to ró w n ie ż S. G rz y b o w sk i, w e d łu g k tó re g o w r e a lia c h a k tu a ln ie o b o w ią z u ją c eg o p r a w a b r a k j e s t d o s ta te c z n y c h p r z e s ła ­ n e k u z a s a d n ia ją c y c h p o trz e b ę s to s o w a n ia w e w s z y s tk ic h , p o te n c ja ln y c h p r z y ­ p a d k a c h u s ta lo n e g o im ie n ia i n a z w is k a 18.

W śró d p rz e d s ta w ic ie li d o k tr y n y p a n u je n a to m ia s t s p ó jn e z a p a tr y w a n ie co do n ie m o ż n o śc i s k ła d a n ia p o d p is u z a p o m o c ą sa m e g o im ie n ia s y g n a n ta . Z d a n ie m K. K n o p p k a , z w ro t „ p o d p isa ć s ię ” o z n a c z a p o s ta w ie n ie sw ojego im ie n ia i n a z w is k a , p r z y cz y m (w ś la d z a p o g lą d e m Z. R a d w a ń s k ie g o ) k a ż d a p ró b a in n e g o „ p o d p is a n ia s ię ” w in n a z o s ta ć u z n a n a z a ś w ia d o m ą re z y g n a c ję z fo rm y p ra w id ło w e j alb o ja k o e fe k t le k c e w a ż ą c e j p o s ta w y a u t o r a c z y n n o ­ ś c i19. P o d o b n e s ta n o w is k o p r e z e n tu je te ż A. S z p u n a r w s to s u n k u do p o d p is u

14 E. Skowrońska, Forma testamentu..., s. 43.

15 Z. Radwański, [w:] System prawa prywatnego, t. II, Warszawa 2002, s. 125.

16 Z. Radwański, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2003, s. 140 i n. Zasada indywi­ dualizacji osób fizycznych za pomocą imion i nazwisk jest realizowana za pośrednictwem wielu regulacji szczególnych z zakresu prawa cywilnego, np. art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2001 r., nr 100, poz. 1081) i art. 99 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r., nr 42, poz. 369).

17 K. Górska, op. cit., s. 120.

18 S. Grzybowski, [w:] System prawa cywilnego, t. III: Część ogólna, Warszawa 1985, s. 328. 19 K. Knoppek, Dokument w procesie cywilnym, Poznań 1993, s. 48.

n a w e k s lu , c h o ciażb y sz c z e g ó ln e o k o liczn o ści z d a r z e n ia u m o ż liw ia ły b e z s p o r­ n ą id e n ty fik a c ję oso b y w y sta w c y 20. N a m a r g in e s ie tr z e b a z a z n a cz y ć , iż k w e ­ s t i a s y g n o w a n ia d o k u m e n tu im ie n ie m p r z e d s t a w i a się z u p e łn ie in a c z e j w p r z y p a d k u t e s t a m e n t u h o lo g ra fic z n eg o z a w a rte g o w liśc ie s p a d k o d a w c y do s p a d k o b ie rc y lu b oso b y trz e c ie j21.

R e a s u m u ją c ro z w a ż a n ia n a d d e fin ic ją p o d p is u w z n a c z e n iu p ra w n y m , w a r to z a a p ro b o w a ć fo rm u łę o p r a c o w a n ą p rz e z F. R o s e n g a r te n a , w e d łu g k tó ­ re g o p o d p is s ta n o w i „ g ra fic zn y z n a k rę c z n y zło żo n y n a d o k u m e n c ie p rz e z osobę p o d p is u ją c ą się, p o n ie k ą d sy m b o liz u ją c y t ę osobę i w y w o łu ją c y o k re ś lo ­ n e s k u tk i p r a w n e , z a le ż n ie od r o d z a ju i tr e ś c i d o k u m e n tu o ra z c h a r a k te r u , w ja k im w y s tę p u je o so b a p o d p is u ją c a s ię ”22. P o w y ż sz a d e fin ic ja j e s t dość zło żo n a, a le - z d a n ie m a u to r ó w - n a jp e łn ie j o b ra z u je is to tę z a g a d n ie n ia , z w ła sz c z a w o d n ie s ie n iu do p o d p is u w y s ta w c y w e k s la . W ty c h g r a n ic a c h p o d p is e m m o że b y ć b o w ie m n ie ty lk o im ię i n a z w is k o o so b y s k ła d a ją c e j d a n e o ś w ia d c z e n ie w oli, a le ró w n ie ż sa m o n a z w is k o , je g o s k r ó t, a c z a s e m ta k ż e in n e z n a k i g ra fic z n e b ę d ą c e p r z e d m io te m a n a liz y w d a lsz e j części a r ty k u łu .

P o d p is w y s ta w c y w e k s la m u s i b y ć w ła sn o rę c z n y . R y g o r t e n w y n ik a n ie ty lk o z tr e ś c i a r t. 78 § 1 k .c., a le te ż z is to ty i celów p o d p is u , k tó r y s ta n o w i „ g ra fic zn e g o dło” osoby fiz y c z n e j23. W p ra w d z ie w o d n ie s ie n iu do n ie k tó r y c h c z y n n o śc i p r a w n y c h u s ta w o d a w c a d o p u śc ił w y ją tk i od r y g o r u w ła s n o rę c z n o ­ ści p rz e d m io to w e g o z n a k u g ra fic z n e g o 24, to je d n a k s y tu a c ja ta , co do zasa d y , n ie d o ty czy p o d p is u w y s ta w c y w e k s la 25. W ła s n o rę c z n o ś ć b y w a n ajc z ę śc iej w y w o d z o n a z fu n k c ji z n a k u g raficzn eg o , ja k ie m a o n do s p e łn ie n ia . P o n a d to , w ś w ie tle w ciąż a k tu a ln e g o o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 12 m a ja 1933 r., n a pojęcie p o d p is u s k ła d a się w y łączn ie „w łasn o ręczn e u m ieszczen ie b rz m ie n ia n a z w is k a ”26. T reść p o d p isu o ra z c h a r a k te r p is m a a u to r a u m o żliw iają id en ty fik a c ję p o d m io tu sk ład ająceg o d a n e o św iad czen ie woli. W łasn o ręczn y p o d ­ pis ze w z g lęd u n a jego „biologiczne z w ią z a n ie ” z o so b ą d o k o n u ją c ą czynności je s t e fe k te m in d y w id u a ln y c h w łaściw o ści p iś m ie n n ic z y c h a u t o r a i p o w s ta je w sp o ­ sób n a tu r a ln y . C e c h a t a s tw a r z a is t o t n ą g w a ra n c ję a u te n ty c z n o ś c i p o d p is u 27.

20 A. Szpunar, O podpisie wystawcy weksla, „Rejent” 1993, nr 2, s. 72.

21 Zob. orzeczenie SN z dnia 23 kwietnia 1960 r., 3 CO 8/60, OSN 1961, nr 1, poz. 27 i uchwałę SN (7) z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72, OSNCP 1973, nr 12, poz. 207. W uzasadnieniu wymienionych judykatów SN powołał się przede wszystkim na zasadę favor

testamenti.

22 F. Rosengarten, Podpis na testamencie, „Nowe Prawo” 1983, nr 3, s. 137. 23 Takiego sformułowania użył F. Rosengarten, Podpis na testamencie..., s. 137.

24 Patrz: art. 78 § 2 k.c., art. 92110 § 2 k.c., art. 90 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665), art. 328 § 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), art. 5 ust. 11 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r., nr 120, poz. 1300).

25 Wyjątek od zasady własnoręczności podpisu wystawcy weksla wprowadza przepis art. 75 Prawa wekslowego.

26 II CRW 603/33, OSNC 1934, nr 1, poz. 33. 27 Tak K. Górska, op. cit., s. 140-141.

Z p o w y ż sz y c h w z g lę d ó w p rz e d s ta w ic ie le d o k tr y n y z a s a d n ie w y k lu c z a ją m o żliw o ść s k ła d a n ia p o d p is u w ła s n o rę c z n e g o z a p o m o c ą l i t e r d ru k o w a n y c h . P rz e d m io to w y sp o só b s y g n o w a n ia o ś w ia d c z e ń w o li j e s t b o w ie m zazw y czaj p o z b a w io n y o so b is ty c h ce c h p isz ą c e g o . J e d y n y w y ją te k w te j m a te r ii, j a k z a u w a ż a K. K n o p p e k , s ta n o w ią p o d p is y osób s ta le z a jm u ją c y c h się k a lig r a f ią lu b w rę c z d r u k u ją c y c h p o sz c z e g ó ln e z n a k i g ra fic z n e . O ile z a te m p o d p isy ta k ic h osób b ę d ą m ie śc iły w so b ie ch o ćb y śla d o w e ilo ści c ech in d y w id u a ln y c h s y g n a n ta , n a le ż y j e u z n a ć z a w a ż n e i p r a w n ie d o n io słe z n a k i g ra fic z n e 28. K o le jn ą , w a ż k ą c e c h ą p o d p is u w y s ta w c y w e k s la j e s t je g o c z y teln o ść. A s p e k t te n , w m y ś l k o n c e p c ji S ą d u N a jw y ż sz e g o , n a le ż y ro z w a ż a ć w tr z e c h p ła sz c z y z n a c h : a) p o d p is u c z y teln eg o , b) p o d p is u n ie z u p e łn ie cz y te ln e g o , c) p o d p is u n ie c z y te ln e g o 29.

P ie rw s z y m z w yżej w y sz c z e g ó ln io n y c h p o d p isó w j e s t t a k i z n a k g raficzn y , k tó re g o tr e ś ć m o ż n a w ca ło ści o k re ś lić w d ro d z e c z y ta n ia . P o d p is e m n ie z u ­ p e łn ie c z y te ln y m j e s t z k o le i ta k i, k tó re g o c z y te ln o ść o g ra n ic z o n a z o s ta ła ty lk o do o k re ślo n e j części, z a ś w p o z o s ta ły m z a k r e s ie s ta n o w i o n n ie m o ż liw y do i n te r p r e ta c ji z n a k ręczny. Tego r o d z a ju p o d p is y p r z y b ie r a ją n ajc z ę śc iej p o s ta ć s k r ó tu n a z w is k a , b ą d ź im ie n ia i n a z w is k a , a ta k ż e w y p is a n ia obok n a z w is k a p ie rw sz e j lite r y im ie n ia a u t o r a 30. N a to m ia s t p o d p is n ie c z y te ln y s ta n o w i w y ra z w o li n a p i s a n i a n a z w is k a je d y n ie w ted y , g d y p o d p is u ją c y w a n a lo g ic z n y sp o só b p is z e sw oje n a z w is k o n a d o k u m e n ta c h 31. W ty c h w a ­ r u n k a c h n a le ż y p rz y ją ć , iż w y m ó g c z y te ln o śc i p o d p is u z o s ta n ie sp e łn io n y w ó w czas, g d y w sp o só b n ie b u d z ą c y w ą tp liw o ś c i m o żliw e b ę d z ie u s ta le n ie jeg o a u to r a . T a k ą o k o liczn o ść tr z e b a oczyw iście z a w sz e ro z w a ż a ć n a tle k o n ­

k r e tn e g o s t a n u fa k ty c z n e g o , a w s z e lk ie w ą tp liw o ś c i w te j m a te r ii - w e ry fik o ­ w a ć w r a m a c h e k s p e r ty z y p ism o z n a w c z e j.

Z c z y te ln o ś c ią p o d p is u w ią ż e się k w e s tia je g o w y ra ź n o śc i. N a ogół p rz y j­ m u je się b o w iem , iż p o d p is m u s i b yć z n a k ie m b a rw n y m . W p e w n y c h w y p a d ­ k a c h m o ż liw e j e s t częścio w e p o z b a w ie n ie go te j w ła ściw o ści. I s to tn e z n a c z e ­ n ie m a w ó w cza s k w e s tia , czy n ie z a b a rw io n y lu b częściow o z a b a r w io n y ś la d j e s t n a ty le w id o c z n y i trw a ły , a b y u m o ż liw ia ł s tw ie r d z e n ie w o li p o d p is a n ia

d o k u m e n tu 32.

W ś w ie tle p o w y ższeg o n a le ż y s k o n s ta to w a ć , iż p o d p is w y s ta w c y w e k s la w in ie n s p e łn ia ć p e w n e k u m u la ty w n e cechy. W ła sn o rę c z n o ś ć , c z y te ln o ść i

wy-28 K. Knoppek, op. cit., s. 42.

29 Takiego rozróżnienia dokonał SN (7) w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSP 1994, nr 9, poz. 166.

30 Tak K. Górska, op. cit., s. 131-132.

31 Interpretacji takiej dokonał SN w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94.

ra ź n o ś ć z n a k u g ra fic z n e g o s ta n o w ią n ie ja k o „ tr ia d ę w ła śc iw o śc i” p ra w n ie d o n io słe g o p o d p is u . K a ta lo g t e n tr z e b a oczyw iście u z u p e łn ić o d o d a tk o w y e le m e n t - tr w a ło ś ć p o d p is u . K o n ie c z n o ść z a c h o w a n ia w yżej w y m ie n io n y c h ce c h m o ż e b yć p rz e z n ie k tó r y c h p o s tr z e g a n a ja k o n a d m ie r n y fo rm a liz m . T rz e b a je d n a k p a m ię ta ć , iż g łó w n y m ic h z a d a n ie m j e s t u m o ż liw ie n ie id e n ty ­ fik a c ji a u t o r a p a p ie r u w a rto śc io w e g o .

P o d p is a n ie w e k s la j e s t j e d n ą z ty c h p r z e s ła n e k , k tó re j b r a k p o w o d u je n ie w a ż n o ś ć s p is a n e g o p rz e z w y s ta w c ę o ś w ia d c z e n ia w oli. T rz e b a w ięc z a s t a ­ n o w ić się n a d m o ty w e m je g o w y s z c z e g ó ln ie n ia w tr e ś c i a r t. 1 i 101 P r a w a w ek slo w eg o o ra z p r z y p is a n ia c h a r a k t e r u o b lig a to ry jn e g o . Z a n im je d n a k zo­ s ta n ie o p is a n e stric te z n a c z e n ie p o d p is u n a rz e c z o n y m p a p ie rz e w a rto ś c io ­ w y m , w a r to d o k o n a ć c hoćby częściow ej a n a liz y celów p o d p is u , ja k ie re a liz u je o n w sz e ro k o ro z u m ia n y c h s to s u n k a c h c y w iln o p ra w n y c h . O tóż je g o r o la m oże b y ć ró ż n o ro d n a . P o p ie rw s z e , o p a tr z e n ie d a n e g o o ś w ia d c z e n ia p o d p is e m m oże słu ż y ć u m o ż liw ie n iu s tw ie r d z e n ia p r a w a w ła s n o ś c i o k re ślo n e j osoby do k o n k re tn e g o p r z e d m io tu (n p . p o d p is n a k sią ż c e ). P o d ru g ie , p o d p is m oże s ta n o w ić p o tw ie rd z e n ie z a is tn ie n ia , m o d y fik a c ji b ą d ź u s t a n i a ja k ie jś s y tu a c ji fa k ty c z n e j lu b p ra w n e j (n p . p o d p is a n ie p rz e z ś w ia d k a z a w a r te j u m o w y )33. Z p o d p is e m w ią ż ą się w ięc z a zw y c zaj o k re ś lo n e s k u tk i p r a w n e , k tó ry c h r o ­ d za j i c h a r a k t e r s ą u z a le ż n io n e od k o n k r e tn y c h o k o liczn o ści fa k ty c z n y c h . T a k i z n a k g ra fic z n y o z n a c z a często:

- p o tw ie rd z e n ie o b ecn o ści d a n e j osoby,

- z a ś w ia d c z e n ie o d b io ru ja k ie g o ś p r z e d m io tu lu b n a b y c ia p ra w a , - p rz y ję c ie z a is tn ia łe j s y tu a c ji do w iad o m o ści,

- z a tw ie r d z e n ie is tn ie n ia k o n k re tn e g o s t a n u fa k ty c z n e g o , - zło ż e n ie o ś w ia d c z e n ia w oli z a m ie rz o n e j tr e ś c i34.

W obec p o w y ższeg o n a le ż y zw aży ć, iż cele p o d p is u z o s ta ły u z a le ż n io n e od tr e ś c i s k ła d a n e g o o ś w ia d c z e n ia w o li lu b w iedzy, k tó r e m a z o s ta ć n im sy g n o ­ w a n e . S tą d te ż , j a k z a s a d n ie s k o n s ta to w a ł F. R o s e n g a r te n , o p is y w a n y z n a k rę c z n y ja w i się p rz e d e w s z y s tk im ja k o „ a firm a c ja d o k u m e n tu ”. C z a s e m j e d ­ n a k ta k ż e s a m p o d p is p o s ia d a o k r e ś lo n ą tre ś ć . S y tu a c ja t a d o ty czy m .in . z n a k u w id n ie ją c e g o n a o d w ro cie w e k s la , in fo rm u ją c e g o o k o n k r e tn y m zobo­ w ią z a n iu d a n e j oso b y 35.

N a jb a rd z ie j zło żo n y k a ta lo g fu n k c ji p o d p is u n a d o k u m e n c ie p r z e d s t a ­ w ia J . K a s p ry s z y n . A u to r w y ró ż n ia aż p ięć ic h ro d zajó w :

33 E. Skowrońska-Bocian, Testament w prawie polskim, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2004, s. 69.

34 Tak F. Rosengarten, Podpis i jego znaczenie..., s. 10-11. W stosunkach społecznych umieszczenie podpisu na dokumencie pełni zazwyczaj trzy główne zadania: 1) wyrażenia na coś zgody, zaakceptowania czegoś, 2) potwierdzenia pisma, nadania mu ważności, 3) objaśnienia treści (np. napis umieszczony pod rysunkiem). Tak Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1988, t. II, s. 743.

1) fu n k c je o c h a r a k te r z e fo rm a ln y m : — k o n s tr u k c y jn a (tw o rz e n ie zw y k łej fo rm y p ise m n e j), — f in a liz a c y jn a (p o tw ie rd z e n ie z a k o ń c z e n ia o ś w ia d c z e n ia woli); 2) fu n k c je o c h a r a k te r z e p o d m io to w y m : — w o lic jo n a ln a ( p o s ia d a n ie a n im u s s ig n a n d i) , — a k c e p ta c y jn a (p o tw ie rd z e n ie o s ta te c z n e j w e rs ji o ś w ia d c z e n ia w oli o ra z je j a k c e p ta c ja p rz e z p o d p isu ją c e g o ), — o s trz e g a w c z a (z a b e z p ie c z e n ie p rz e d p o c h o p n y m p o d ję c ie m decyzji); 3) fu n k c je z a p e w n ia ją c e b e z p ie c z e ń s tw o o b ro tu : — o c h ro n n a (sw o iste z a b e z p ie c z e n ie d la s tr o n k o n k r e tn e j u m ow y), — g w a r a n c y jn a (z b a d a n ie a u te n ty c z n o ś c i d o k u m e n tu ), — id e n ty fik a c y jn a ( u s ta le n ie a u to r a p o d p isu ); 4) fu n k c je o c h a r a k te r z e p rz e d m io to w y m : — k r e a c y jn a (p o w s ta n ie o k re ślo n e g o s to s u n k u p ra w n e g o )36. Z d a n ie m J . K a s p r y s z y n a , w s z y s tk ie w yżej w y m ie n io n e fu n k c je s ta n o w ią w a r u n e k sin e q u a n o n u z n a n ia z n a k u g ra fic z n e g o z a p o d p is 37. O so b iście, w ś la d z a K. G ó rs k ą , je s te ś m y p r z e c iw n ik a m i s z tu c z n e g o p o m n a ż a n ia fu n k c ji p o d p is u n a d o k u m e n c ie 3 8 . T rz e b a z a z n a cz y ć , iż n a d a n ie im c h a r a k t e r u o b li­ g a to ry jn e g o w ią z a ło b y się z k o n ie c z n o ś c ią p ro w a d z e n ia p rz e z s ą d o rz e k a ją c y

in c a s u p r z e s a d n ie s k r u p u la tn y c h b a d a ń w ty m z a k r e s ie , co z k o le i p rz y c z y ­

n iło b y się do b e z z a s a d n e j p rz e w ło k i p o s tę p o w a n ia sąd o w eg o .

P r z e n o s z ą c p o w y ż sze ro z u m o w a n ie n a g r u n t P r a w a w ek slo w eg o , tr z e b a w y ra ź n ie p o d k re ś lić , iż ro li p o d p is u n a w e k s lu z a ró w n o w ła s n y m , j a k i tr a s a - to w y m n ie m o ż n a in te r p r e to w a ć śc iśle je d n o s tr o n n ie . W j u d y k a tu r z e p o d k r e ­ ś la się, iż p o d p is w y s ta w c y w in ie n w szcz eg ó ln o ści re a liz o w a ć fa k ty c z n y z a ­ m ia r o św ia d c z a ją c e g o , w s k a z y w a ć , iż p r z e d s ię b r a n e z a c h o w a n ie j e s t je g o w o lą o s ta te c z n ą o ra z u m o ż liw ia ć b e z b łę d n ą id e n ty fik a c ję a u t o r a 3 9 . W p r a w ­ d zie p r z e d s ta w ic ie le d o k tr y n y p o d e jm u ją p ró b y z h ie r a r c h iz o w a n ia p o w y ż­ sz y c h celów, ja k k o lw ie k n ie p o w in n o s ię z b y tn io e k s p o n o w a ć je d n e j w y b r a ­ n e j fu n k c ji, p o m ija ją c d e f in ity w n ie z n a c z e n ie p o z o s ta ły c h . S łu s z n e w y d a je się ró w n o r z ę d n e t r a k t o w a n i e w s z y s tk ic h z a d a ń p o d p is u w y sta w c y , tj. b a d a ­ n i a z a ró w n o a u t o r s t w a o ś w ia d c z e n ia w o li, a n i m u s s ig n a n d i w y sta w c y , j a k i f a k t u z a k o ń c z e n ia d o k u m e n tu . T y lk o b o w ie m ic h łą c z n e w y s tą p ie n ie u z a s a d n i s tw ie r d z e n ie o p o w s ta n iu w a ż n e g o i p r a w n ie s k u te c z n e g o d o k u ­ m e n tu .

36 J. Kaspryszyn, Podpis własnoręczny, jako element zwykłej formy pisemnej czynności

prawnych, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. A. Smieji, Wrocław 2004,

s. 104, cyt. za: K. Górska, op. cit., s. 52-82.

37 Ibidem, s. 90, cyt. za: K. Górska, op. cit., s. 168. 38 Zob. K. Górska, op. cit., s. 169.

39 Patrz uzasadnienie uchwały SN z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94.

Z g o d n ie z u g r u n to w a n y m p o g lą d e m S ą d u N a jw y ż sz e g o , „p o d p is w y s ta w ­ cy w e k s la m u s i o b e jm o w a ć co n a jm n ie j n a z w is k o ”40. W u z a s a d n ie n iu sw ojego s ta n o w is k a S ą d , p o w o łu ją c się n a z e s ta w ie n ie a r t. 1 p k t 8 i a r t. 101 p k t 7 o d p o w ie d n io z a r t. 2 zd. o s ta tn ie i a r t. 102 zd. o s ta tn ie P r a w a w ek slo w eg o , z w aży ł, iż u s ta w o d a w c a im p lic ite p rz y jm u je , iż w e k se l, w k tó ry m n ie w s k a z a ­ no m ie jsc a jeg o w y s ta w ie n ia , u w a ż a się z a w y sta w io n y w m ie jsc u w yszczeg ó l­ n io n y m obok n a z w is k a w ystaw cy. M ożliw ość s y g n o w a n ia d o k u m e n tu in n y m z n a k ie m g ra fic z n y m n iż n a z w isk o j e s t w ięc, z d a n ie m S ą d u N a jw y ższeg o , n ie ­ d o p u sz c z a ln a , p o n ie w a ż w p rz eciw n ej s y tu a c ji p rz e p is y a r t. 2 zd. o s ta tn ie i a r t. 102 zd. o s ta tn ie z o sta ły b y p o z b aw io n e p ra k ty c z n e g o z n a c z e n ia 41. M im o iż p r z e d s ta w io n e z a p a tr y w a n ie z y sk a ło z d e c y d o w a n ą a p r o b a tę w d o k tr y n ie 42, n a s z y m z d a n ie m — z p rz y c z y n o p is a n y c h p o n iż e j — n ie m o ż n a p r z y p is a ć m u c h a r a k t e r u b e z w z g lę d n ie p o p ra w n e g o .

N ie m o że b y ć u z n a n e z a p o d p is w y s ta w c y fa k s y m ile , k tó re g o e ty m o lo ­ g ic z n e z n a c z e n ie p o ch o d zi od łac. fa c s im ile - „czyń p o d o b n ie ”. T e rm in te n o z n a c z a d o k ła d n ie o d tw o rz o n y sp o so b e m rę c z n y m , fo to g ra fic z n y m , d r u k a r ­ s k im itp . p o d p is (n p . k lis z ę lu b p ie c z ą tk ę o d tw a r z a ją c ą d a n y z n a k g ra fic z n y ). N ie s ta n o w i o n p o d p is u , lecz ty lk o je g o k o p ię , k t ó r a ró w n ie d o b rz e m oże z o s ta ć w y k o r z y s ta n a p rz e z n ie u p r a w n io n ą osobę tr z e c ią 43. T a k ie s ta n o w is k o j e s t w p e łn i z ro z u m ia łe i z n a jd u je p o tw ie rd z e n ie w o rz e c z e n iu S ą d u N a jw y ż ­ szego z d n ia 17 k w ie tn ia 1967 r.44, w k tó r y m je d n o z n a c z n ie s tw ie rd z o n o , iż n ie j e s t p o d p is e m w r o z u m ie n iu a r t. 126 § 1 p k t 4 k.p .c. p o d p is w y p is a n y m a s z y n ą , o d c iś n ię ty s te m p le m , o d b ity z m a tr y c y itp . P e r a n a lo g ia m n a le ż a ły o c e n ia ć sp o so b n o ść p r z e s ła n ia „ p o d p isa n e g o ” o ś w ia d c z e n ia w oli w y s ta w c y t e ­ le fa k s e m , d a le k o p is e m lu b ra d io g r a m e m 45.

W p o lsk ie j d o k try n ie p ra w n ic z e j dość „ n ie ś m ia ło ” d o p u s z c z a n a j e s t m o ż li­ w ość s k u te c z n e g o p o d p is a n ia się p o p rz e z o p a tr z e n ie d o k u m e n tu p s e u d o n i- m e m 46. Z n a k t e n s ta n o w i o z n a c z e n ie , k tó r e w p ra w d z ie ró ż n i się od p r a w d z i­ 40 Zob. uchwałę SN z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94. Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, iż powołana uchwała stanowi kontynuację wcześniejszej linii orzeczniczej w przedmiocie treści podpisu wystawcy. Patrz m.in.: orzeczenie z dnia 19 maja 1928 r., Rw 2483/27, OSP 1928, poz. 419, orzeczenie z dnia 5 listopada 1930 r., III 1 Rw 613/30, Zb. Urz. 1930, poz. 232, orzeczenie z dnia 12 maja 1933 r., C II 603/33, Zb. Urz. 1934, poz. 33.

41 Tak SN w uzasadnieniu powyższej uchwały z dnia 30 grudnia 1993 r. 42 M. Czarnecki, L. Bagińska, op. cit., s. 134.

43 Szerzej K. Knoppek, op. cit., s. 41, przyp. 25. Zob. też J. Krajewski, Glosa do orzeczenia SN z dnia 17 kwietnia 1967 r. (II PZ 22/67), NP 1967, nr 12, s. 1722.

44 II PZ 22/67, NP 1967, nr 12, s. 1721. Analogiczne stanowisko SN powtórzył w wyroku z dnia 8 maja 1997 r. (II CKN 157/97, niepubl.), gdzie dodatkowo zważono, iż dokument sygnowany podpisem odciśniętym mechanicznie może stanowić jedynie tzw. początek dowodu na piśmie (art. 74 § 2 KC). Okoliczność ta nie znajduje jednak zastosowanie w przypadku weksli.

45 S. Rudnicki, [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2007, s. 346-347.

w ego im ie n ia i n a z w is k a d a n e g o p o d m io tu , a le je g o u ż y c ie j e s t w p e łn i zg o d ­ n e z o b o w ią z u ją c y m i p r z e p is a m i p r a w a . C e le m s y g n o w a n ia d o k u m e n tu w p rz e d m io to w y sp o só b n ie j e s t b o w ie m u k ry c ie rz e c z y w iste j to ż s a m o ś c i pod- p is u ją c e g o 47. W p ra k ty c e p o śró d p o d m io tó w n a jc z ę śc ie j p o s łu g u ją c y c h się p s e u d o n im a m i m o ż n a w y m ie n ić : poetów , p isa rz y , a r ty s tó w i d z ie n n ik a rz y . Z aw o d y te n ie s ta n o w ią je d n a k k a ta lo g u z a m k n ię te g o . J e d y n y m w a r u n k ie m s k o r z y s ta n ia p rz e z d a n ą o so b ę z e w e n tu a ln o ś c i „ p o d p is a n ia s ię ” w n in ie js z y sp o só b w in n o b y ć s ta łe w y k o r z y s ty w a n ie rz e c z o n e g o z n a k u g ra fic z n e g o w obro cie c y w iln o p ra w n y m o ra z m o żliw o ść z id e n ty fik o w a n ia a u t o r a 48.

Z d e c y d o w a n y m p rz e c iw n ik ie m tr a k t o w a n i a p s e u d o n im u ja k o s k u te c z n e ­ go p o d p is u j e s t K. K n o p p e k . Z d a n ie m a u to r a , je d y n y m p r a w n ie r e le w a n tn y m o z n a c z e n ie m o so b y fizy czn ej s ą je j im ię i n a z w is k o , u w id o c z n io n e w a k ta c h s t a n u cy w iln eg o . W n io s k u ją c a c o n tra rio p s e u d o n im y , p r z y d o m k i i p r z e z w i­ s k a n ie m o g ą s k u te c z n ie z a s tę p o w a ć p o d p is u , a je d y n ie go u z u p e łn ia ć 49. W n a s z y m o d c z u c iu p o g lą d a u t o r a j e s t n a z b y t ry g o ry sty c z n y . S k o ro b o w ie m j e d n ą z p o d sta w o w y c h fu n k c ji p o d p is u j e s t id e n ty f ik a c ja oso b y s y g n a n ta , a d a n y p o d m io t j e s t p o d p s e u d o n im e m p o w sz e c h n ie z n a n y , to n ie sp o só b n ie z a u w a ż y ć , iż fu n k c ja t a z o s ta n ie w p e łn i z re a liz o w a n a ta k ż e p rz e z p s e u d o ­ n im . P o n a d to n a le ż y p a m ię ta ć , iż w p ra w d z ie w m y śl a r t. 4 u s ta w y z d n ia 29 w r z e ś n ia 1986 r. - P ra w o o a k ta c h s t a n u c y w iln e g o 50, „ a k ty s t a n u cyw iln eg o s ta n o w ią w y łą c z n y dow ód z d a r z e ń w n ic h s tw ie rd z o n y c h ”, to je d n a k z n a m ię „w y łą czn o ści” d o ty czy ra c z e j o k o licz n o śc i ta k ic h , ja k : n a r o d z e n ie d z ie c k a , z a ­ w a rc ie z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o czy z g o n p o d m io tu , a n ie o z n a c z e n ia osoby fizy czn ej z a p o m o c ą im ie n ia i n a z w is k a . P o z a ty m , j a k s łu s z n ie z a u w a ż a K. G ó rs k a , p s e u d o n im y s ta n o w ią d o b ra o so b iste c z ło w ie k a , w s k u te k czego k o r z y s ta ją z o c h ro n y p r a w n e j (vide: a r t. 2 4 i 4 4 8 k .c.)51. W ty c h w a r u n k a c h sy g n o w a n ie w e k s la p s e u d o n im e m s ta le w y k o rz y s ty w a n y m w obro cie cy w il­ n y m p rz e z w y s ta w c ę n a le ż y u z n a ć z a w a ż n e i p r a w n ie d o n io słe p o d p is a n ie d o k u m e n tu .

B a rd z ie j w n ik liw e j a n a liz y w y m a g a k w e s tia p ra k ty c z n e j o c en y p a r a f y 52. W p iś m ie n n ic tw ie d o m in u je p o g lą d , iż te g o r o d z a ju z n a k rę c z n y p o d p ise m n ie j e s t 53. W u z a s a d n ie n iu sw ojego s ta n o w is k a a u to r z y n a jc z ę ś c ie j w y m ie ­ n i a j ą ro lę p o d p is u , j a k ą p e łn i w o b ro c ie c y w iln o p ra w n y m , a p o le g a ją c ą n a id e n ty f ik a c ji p o d p is u ją c e g o . Z d a n ie m w ię k s z o ś c i, p a r a f a ta k ie j fu n k c ji n ie

47 Tak K. Górska, op. cit., s. 124.

48 F. Błahuta, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972, s. 1870. 49 K. Knoppek, op. cit., s. 49.

50 Dz.U. z 1986 r., nr 36, poz. 180. 51 K. Górska, op. cit., s. 125.

52 „Parafowanie - czynność polegająca na oznaczeniu tekstu urzędowego inicjałami upo­ ważnionej osoby lub osób”, zob. J. Jezioro, [w:] Encyklopedia prawa, Wyd. C.H. Beck, Warszawa

1999, s. 466.

s p e łn ia 54 . P e r a n a lo g ia m p a r a f ę o c e n ia S ą d N a jw y ż sz y 55. W p ra w d z ie p e w n ą opozycję w z g lę d e m pow yższego ro z u m o w a n ia p r z e d s ta w ia L. S te c k i56, to je d ­ n a k d o p ie ro F. R o s e n g a rte n w y ra ź n ie d o p u sz c z a m ożliw ość tr a k to w a n ia p a ra fy ja k o je d n e j z w a ż k ic h p o s ta c i p o d p isu . Z d a n ie m a u to r a , z n a k g ra fic z n y m oże

p rz y b ra ć k s z ta łt p a ra fy , je ś li w t a k i sp o só b j e s t w y k o rz y s ty w a n y n a ogół: - w r a z ie d u ż e g o p o śp ie c h u , - w w y p a d k a c h m n ie js z e j w ag i, - w c e lu p rz y g o to w a n ia d o k u m e n tu do z ło ż e n ia w ła śc iw e g o p o d p is u p rz e z tę lu b i n n ą o so b ę57. P o w y ż s z e m u z a p a tr y w a n iu s p rz e c iw ia się z d e c y d o w a n a w ię k sz o ść a u t o ­ rów , tw ie r d z ą c , że sk o ro p a r a f a s ta n o w i z a le d w ie p rz y g o to w a n ie do w ła ś c iw e ­ go p o d p is u , to t a k im p o d p is e m d e fa c to n ie j e s t 58. N in ie js z a k w e s tia w y m a g a r o z w a ż e n ia k ilk u a sp ek tó w . O tóż z fo rm a ln e g o p u n k t u w id z e n ia p a r a f a o z n a c z a z n a k rę c z n y s k ła d a ­ ją c y się z a zw y czaj z in ic ja łó w im ie n ia i n a z w is k a . N a to m ia s t p o d w z g lę d e m tr e ś c i s ta n o w i o n a sp o só b s y g n o w a n ia d o k u m e n tu , k tó r y m a św ia d c z y ć o je g o g o to w o ści do z ło ż e n ia w ła śc iw e g o p o d p is u . A n a lo g ic z n e o k o liczn o ści s ą z r e ­ g u ły p o d n o sz o n e p rz e z z w o le n n ik ó w z ró ż n ic o w a n ia p a r a f y i p o d p is u . T rz e b a je d n a k p o d k re ś lić , iż ta k ie j ró żnicy, w b re w p o zo ro m , n ie d a się p rz e p ro w a d z ić w sp o só b z d e c y d o w a n y i tr a n s p a r e n tn y . W s z y s tk o b o w ie m u z a le ż n io n e je s t od k o n k r e tn y c h o k o liczn o ści, tr e ś c i i w a g i d o k u m e n tu o ra z fu n k c ji, j a k ą w d a n y m m o m e n c ie r e a liz u je p o d p isu jący . N ie k ie d y m oże z d a rz y ć się ta k , że o so b a p o d p is u ją c a d a n y a k t sw o im im ie n ie m i n a z w is k ie m w rz e c z y w isto śc i b ę d z ie go ty lk o p a r a f o w a ła i o d w ro tn ie . W s z a k p a r a f a r o z u m ia n a w y łą c z n ie ja k o p rz y g o to w a n ie d o k u m e n tu do w ła śc iw e g o p o d p is a n ia , j a k c e ln ie sp o ­

s tr z e g a F. R o s e n g a r te n , z a w sz e b ę d z ie t r a k t o w a n a j a k p a r a f a , ch o c ia ż b y p o d ­ p is u ją c y u m ie ś c ił p o d o ś w ia d c z e n ie m w oli sw oje im ię i n a z w is k o 59.

A n a liz ę p r a w n e j ocen y p a r a f y k o m p lik u je d o d a tk o w o u c h w a ła z d n ia 30 g r u d n ia 1993 r., w ś w ie tle k tó re j S ą d N a jw y ż sz y z w aży ł, iż „ P ra w o w e k s ­ low e n ie w y m a g a d la w a ż n o śc i w e k s la , a b y p o d p is b y ł czy teln y . P o d p is n i e ­ c z y te ln y p o w in ie n je d n a k b y ć zło żo n y w fo rm ie zw y k le u ż y w a n e j p rz e z w y ­ s ta w c ę ”60. N ie d e z a w u u ją c r e le w a n tn o ś c i p rz e d m io to w e g o z a p a tr y w a n ia , tr z e b a z a u w a ż y ć , iż w p ie rw s z e j części te z y p o w o ła n e j u c h w a ły S ą d d e f in i­ ty w n ie o g ra n ic z y ł tr e ś ć p o d p is u w y sta w c y w e k s la w y łą c z n ie do je g o n a z w i­ 54 Por. C. Przymusiński, List do redakcji, „Palestra” 1973, nr 5, s. 115 i n.; Z. Radwański, [w:] System prawa prywatnego, t. I, s. 624; E. Skowrońska, Forma testamentu..., s. 45.

55 Tak m.in. SN w uzasadnieniu wyżej powołanej uchwały z dnia 30 grudnia 1993 r. 56 L. Stecki, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1989, s. 847.

57 F. Rosengarten, Podpis na testamencie..., s. 137 i n.; idem, Podpis i jego znaczenie..., s. 11; idem, Parafa a podpis, „Palestra” 1973, nr 11, s. 68 i n.

58 C. Przymusiński, op. cit., s. 115-116. 59 F. Rosengarten, Parafa a podpis..., s. 69-70. 60 III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94.

s k a . W p r a k ty c e n a to m ia s t, j a k z a s a d n ie p o d n o si F. R o s e n g a r te n , b a rd z o c z ę sto tr u d n o j e s t s tw ie rd z ić , czy d a n y z n a k r ę c z n y ze w z g lę d u n a swój k s z t a ł t o d p o w ia d a p a r a f ie , czy m o że s ta n o w i ju ż p o d p is. N ie k tó re p o d p isy b y w a ją b o w ie m t a k n ie c z y te ln e , że p r z e d s ta w ia ją je d y n ie z a ry s ja k ie jś litery . B łę d e m b y ło b y u g r u n to w a n ie w ś ró d s p o łe c z e ń s tw a p r z e k o n a n ia , iż t a k i z n a k rę c z n y p o s ia d a s ła b s z e z n a c z e n ie p r a w n e a n iż e li „ p e łn y ” p o d p is, tu d z ie ż w ogóle j e s t p o z b a w io n y ta k ie g o z n a c z e n ia . Z a ró w n o w ięc o so b a k r e ś lą c a sw oje im ię i n a z w is k o , j a k te ż p a r a f ę w in n a p o n o sić p e łn ą o d p o w ie d z ia ln o ść z a r e a liz a c ję złożonego w tr e ś c i d o k u m e n tu o ś w ia d c z e n ia w o li61 i w te j m a t e ­ r ii n ie p o w in n o by ć ż a d n e j ró ż n ic y m ię d z y p a r a f ą a p o d p is e m n a w e k s lu . P o w y ż sz e ro z u m o w a n ie w y d a je się p o tw ie rd z a ć S ą d A p e la c y jn y w P o z n a n iu w o rz e c z e n iu z d n ia 30 g r u d n ia 1930 r., w m y ś l k tó re g o „p o d p is n a w e k s lu n ie m u s i b y ć zu p ełn y , w y s ta r c z y to, co j e s t p o tr z e b n e do z in d y w id u a liz o w a n ia w y s ta w c y ”62. W ty m m ie js c u n a le ż y zw ró cić u w a g ę n a s w o is tą n ie k o n s e k w e n c ję w y s tę ­ p u ją c ą w p o lsk ie j p r a k ty c e . O tóż z je d n e j s tr o n y S ą d N a jw y ż s z y sta n o w czo w y k lu c z a m o żliw o ść s y g n o w a n ia w e k s la in n y m o z n a c z e n ie m w y s ta w c y a n i ­ żeli je g o n a z w is k o , z d ru g ie j z a ś — sęd zio w ie fe ru ją c y o rz e c z e n ia z a ró w n o fo rm a ln o p ra w n e , j a k i r o z s tr z y g a ją c e s p r a w ę co do is to ty b a rd z o rz a d k o k r e ś lą p o d s e n te n c ją czy u z a s a d n ie n ie m w y ro k u „ p e łn e ” p o d p is y s k ła d a ją c e się z im ie n ia i n a z w is k a . W ręcz p rz e c iw n ie , u ż y w a n e p rz e z sę d z ió w w tr e ś c i o rz e c z e ń z n a k i g ra fic z n e s ta n o w ią n ie r z a d k o p a ra fy , tu d z ie ż in n e o z n a c z e n ia rę c z n e z re g u ły n a ty le n ie c z y te ln e , że sa m o ic h b rz m ie n ie u n ie m o ż liw ia id e n ty f ik a c ję sy g n a n tó w . T rz e b a p rz y ty m z a u w a ż y ć , iż p a p ie r y w a rto śc io w e w p o s ta c i w e k s li w o d ró ż n ie n iu od o rz e c z e ń są d o w y c h to je d y n ie d o k u m e n ty p r y w a tn e . W p ro w a d z e n ie z a te m s z ty w n y c h w y m o g ó w fo rm a ln y c h o s c y lu ją ­ cy ch p r z y r e s tr y k ty w n y m o g r a n ic z e n iu tr e ś c i p o d p is u w y s ta w c y w e k s la do n a z w is k a , b e z a n a lo g ic z n e g o r y g o r u po s tr o n ie o rz e c z e ń są d o w y c h , j e s t z d e ­ cy d o w a n ie ch y b io n e , ty m b a rd z ie j że p rz e c ie ż ty m o s ta tn im p r z y p is y w a n a j e s t z d e c y d o w a n ie s iln ie js z a m oc p r a w n a 63. W y stę p o w a n ie sw o iste j r o z b ie ż ­ n o śc i z a s łu g u je n a d e z a p ro b a tę . S k o ro b o w ie m w p r a k ty c e d o p u sz c z a się m o żliw o ść p o d p is a n ia w y ro k u sąd o w e g o p a r a f ą sęd z ieg o , to ty m s a m y m sp o ­ so b n o ść t a w in n a b yć p r z e w id z ia n a d la a n a liz o w a n e g o r o d z a ju p a p ie ró w w a r ­ to ścio w y ch . P o d k r e ś le n ia w y m a g a ró w n ie ż f a k t, iż m o żliw o ść s y g n o w a n ia w e k s li p a ­ r a f ą , w b re w p o zo ro m , n ie z w ię k sz y n ie b e z p ie c z e ń s tw a d la r z e te ln o ś c i o b ro tu cyw ilnego. S łu s z n ie b o w ie m S ą d N a jw y ż sz y z a u w a ż a , iż sa m o p rz y ję c ie w e k s la z n ie c z y te ln y m p o d p is e m w y s ta w c y b ę d z ie z a w sz e p o z o s ta w io n e u z n a n iu

61 F. Rosengarten, Parafa a podpis..., s. 70—71. 62 II U 311/30, PPH 1932, poz. 873.

63 Orzeczenia sądowe jako dokumenty publiczne korzystają z dwóch domniemań praw­ nych — autentyczności i prawdziwości oświadczenia stwierdzonego treścią dokumentu.

r e m i t e n t a 64. P o w y ż sz e ro z u m o w a n ie S ą d u w in n o b y ć w p e łn i o d n ie s io n e ta k ż e do in n y c h o z n a c z e ń g ra fic z n y c h , u ż y ty c h d la w s k a z a n ia o so b y sy- g n a n ta .

N ie sp o só b n ie z a u w a ż y ć , iż g łó w n y m m o ty w e m s fo rm u ło w a n ia p rz e z S ą d N a jw y ż s z y te z y w yżej p o w o ła n e j u c h w a ły , g lo ry fik u ją c e j p o trz e b ę w y p i­ s a n ia n a w e k s lu co n a jm n ie j n a z w is k a w y staw cy , b y ł r e z u l t a t z a s to s o w a n e j

in c a su w y k ła d n i s y ste m o w e j t e r m i n u „p o d p is”, a k o n k r e tn ie z e s ta w ie n ie

p rz e p isó w : a r t. 1 p k t 8 z a r t. 2 zd. o s ta tn ie o ra z a r t. 101 p k t 7 z a r t. 102 zd. o s ta tn ie P r a w a w ek slo w eg o . T rz e b a j e d n a k z a z n a c z y ć , iż w r a m a c h w y k ła d n i s y ste m o w e j m o ż n a w y ró ż n ić co n a jm n ie j d w ie je j p o s ta c ie : w y k ła d n ię s y s te ­ m o w ą z e w n ę tr z n ą (p o ło ż e n ie p r z e p is u w c a ły m s y s te m ie p r a w a ) o ra z w e ­ w n ę tr z n ą (tzw . a r g u m e n tu m a r u b r ik a - p o ło ż e n ie p r z e p is u w a k c ie n o r m a ­ ty w n y m )65. P o m ija ją c f a k t, iż S ą d N a jw y ż s z y s k o n c e n tro w a ł sw o ją u w a g ę n ie m a lż e w y łą c z n ie n a a s p e k c ie w e w n ę trz n y m w y k ła d n i, w a r to w s k a z a ć n a n ie z ro z u m ia łe o g ra n ic z e n ie p o la i n te r p r e ta c ji t e r m i n u do a r t. 2 i 102 P r a w a w e k slo w eg o , g d y ty m c z a s e m p o jęcie „ p o d p isu w y s ta w c y ” z o sta ło w p ro w a d z o ­ n e ju ż w a r t. 1 u s ta w y i t a m w ła ś n ie n a le ż a ło b y ro z p o c z ą ć p o s z u k iw a n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o je g o „ k s z ta łt”. T y m c z a se m p o ró w n u ją c p k t 3 i 6 z p k t 8 a r t. 1 P r a w a w ek slo w eg o m o ż n a d o s trz e c „ p o s tu la t s z e ro k ie j i n t e r p r e ­ ta c ji p o d p is u w y s ta w c y ”. S k o ro b o w ie m p r z y o z n a c z e n iu z a ró w n o t r a s a t a , j a k i r e m i t e n t a w e k s la le g is la to r u ż y ł p o ję c ia „ n a z w isk o ”, n ie w p ro w a d z a ją c ex

lege to ż sa m e g o r y g o ru d la „ p o d p isu w y sta w c y ” n o to ry jn y o k a z u je się fa k t, iż

c e le m p ra w o d a w c y b y ł w ym óg d o k o n y w a n ia w y k ła d n i s e n s u largo p o d p isu . A k c e p ta c ja p o g lą d u p rz e ciw n eg o o z n a c z a ła b y p o d w a ż e n ie ra tio legis p rz e p is u .

T rz e b a ró w n ie ż z a u w a ż y ć , iż p o s łu g u ją c się w tr e ś c i a r t. 2 in fin e P r a w a w e k slo w eg o z w ro te m „ n a z w isk o w y s ta w c y ” u s ta w o d a w c a m ia ł n a u w a d z e w sz cze g ó ln o ści k w e s tię o z n a c z e n ia m ie js c a w y s ta w ie n ia w e k s la , a n ie obo­ w ią z e k s y g n o w a n ia p a p ie r u w a rto śc io w e g o p o d p ise m . T a k i w n io s e k w y n ik a s p ó jn ie z b r z m ie n ia p o w o ła n e g o n a w s tę p ie p r z e p is u . W ty m s ta n ie rz e c z y n a le ż y s k o n s ta to w a ć , iż w s y tu a c ji, w k tó re j w y s ta w c a n ie z a m ie ś c i p o d s p is a n y m o ś w ia d c z e n ie m sw ojego n a z w is k a , w e k s e l b ę d z ie co p r a w d a n i e ­ w ażn y , a le n ie z ra c ji n ie p o d p is a n ia w e k s la , ty lk o z p o w o d u b r a k u o z n a c z e n ia m ie js c a je g o w y s ta w ie n ia . M a ją c p o w y ższe n a w z g lę d z ie , w p e łn i z a s a d n y w y d a je się p o s tu la t p o ­ s z e r z e n ia k r ę g u d o p u s z c z a ln y c h e le m e n tó w tr e ś c i p o d p is u w y s ta w c y w e k s la o d o d a tk o w e - p a r a f ę o ra z in n e z n a k i g ra fic z n e u m o ż liw ia ją c e b e z s p o r n ą id e n ty f ik a c ję o soby p isz ą c e g o . Z a g a d n ie n ie to p r e z e n tu je się p o d o b n ie n a g ru n c ie re g u la c ji p ra w n o m ię d z y n a ro d o w y c h . E w id e n tn y m p r z y k ła d e m je s t t u K o n w e n c ja G e n e w s k a z d n ia 7 c z e rw c a 1930 r. w s p r a w ie p o s ta n o w ie ń

64 Tak SN w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 grudnia 1993 r.

d o ty c z ą c y c h m ię d z y n a ro d o w e g o p r a w a w e k slo w eg o p ry w a tn e g o , w tr e ś c i k tó ­ re j celow o p o s łu ż o n o się s z e ro k im s fo rm u ło w a n ie m s ig n a tu r e , a b y n ie o g r a n i­ czać p o le m ik i w s p o rn y c h m o m e n ta c h 6 6 . Z d a n ie m a u to ró w , t a k a s y tu a c ja s tw a r z a n ie z w y k le w a ż k ie p o le m a n e w r u d la p o d m io tó w s to s u ją c y c h p ra w o i p o d ty m w z g lę d e m z a s łu g u je n a c a łk o w itą a p ro b a tę .

Sum m ary

I n s p ite o f a ll a p p e a r a n c e s , th e is s u e o f e le m e n ts o f c o n te n t o f s ig n o f th e d r a w e r o f b ill o f e x c h a n g e d o es n o t a w a k e to m a n y d o u b ts in th e d o c trin e o r ju r is d ic tio n . B e c a u s e , c o m m o n ly a s s u m e d is t h a t g r a p h ic a l s ig n h a s to o b li­ g a to r y p o in t th e n a m e a n d s u r n a m e o f p e r s o n m a k in g a s e c u r ity w ith s im u l­ ta n e o u s a n d d e fin ite e lim in a tio n o f p la c e m e n t o n s u c h d o c u m e n t o f a lia s , c h e c k s ig n a tu r e o r a n y o th e r s ig n m a k in g th e p e r s o n o f d r a w e r in d iv id u a l. A im o f t h e a u th o r s o f th e e la b o r a tio n w ill b e to sh o w th e f a u lts o f su b je c tiv e v ie w o r b r e a k th r o u g h o f sp ecific fo rm a l rig o r t h a t d o m in a te s o n t h e g r o u n d o f la w o f b ills o f e x c h a n g e , w ith in t h is r a n g e . J u s tif ic a tio n o f t h e i r th e s e s a u th o r s lo o k m a in ly in th e d e f in itio n a n d fu n c tio n s o f s ig n a tu r e , a s w e ll a s s y s te m ic i n t e r p r e t a t i o n o f s p e c ifie d r e g u la tio n s o f th e p a r t i c u l a r a c t a n d r e g u la tio n s w ith in te r n a tio n a l- le g a l c h a ra c te r.

66 Szerzej A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2003, s. 59.