Zdania podrzędne okolicznikowe przyzwolenia
Zdania podrzędne okolicznikowe przyzwolenia
Ważne daty
przed 530 p.n.e.-ok. 467 p.n.e. – Lata życia Arystydesa Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
14) potrafi poprawnie stosować podstawową terminologię gramatyczną w odniesieniu do opisu łacińskiego systemu językowego;
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
19) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
Nauczysz się
używać kompetencji językowych w celu nabycia umiejętności używania bezprzyimkowej składni łacińskiej (składnia nazw miast);
stosować umiejętności komunikowania się w języku łacińskim.
Prezentacja zagadnienia
Zdania podrzędne okolicznikowe przyzwolenia zastępują okolicznik przyzwolenia w zdaniu nadrzędnym i odpowiadają na pytanie mimo co?mimo czego?wbrew komu (czemu)?na przekór komu (czemu)?
W języku łacińskim zdania przyzwolone zaczynają się od spójników: quamquam, etsī, etiamsī, tametsī, cum, quamvīs, ut (przeczenie: ut non lub ne), licet, które w języku polskim oddajemy poprzez spójniki chociaż, choć(by), jakkolwiek, (po)mimo że.
W zdaniu nadrzędnym często występuje partykuła tamen, attamen (jednak, przecież, wszelako).
W zależności od spójnika zaczynającego zdanie przyzwolone orzeczenie występuje albo w trybie indicātīvus albo coniūnctīvus.
Tryb indicativus stosuje się w zdaniach zaczynających się od spójnika quamquam:
Medicī, quamquam intellegunt saepe, tamen numquam aegrīs dicunt illō morbō eōs esse moritūrōs.
Zdania podrzędne okolicznikowe przyzwolenia
[Lekarze, chociaż często wiedzą, jednak nigdy nie mówią chorym, że oni na tę właśnie chorobę umrą.]
Po spójnikach etsī, etiamsī, tametsī występują tryby zdań warunkowych, a więc również może występować tryb indicatīvus. Przy czym po etsī i tametsī stosuje się częściej indicatīvus, a po spójniku etiamsī częściej coniunctīvus.
online-skills, CC BY 3.0
online-skills, CC BY 3.0
online-skills, CC BY 3.0
Ćwiczenie 1
Wybierz spójniki zdania podrzędnego okolicznikowego przyzwolenia z niżej podanych:
cum ut tametsī etsī quamquam quamvīs licet etiamsī quia qui nam ubi sī tamen utrum quod
Ćwiczenie 2
Podaj spójniki zdania podrzędnego okolicznikowego przyzwolenia, po których może występować tryb indica vus:
quamquam etsī tametsī etiamsī cum quia ut qui nam ubi quamvīs sī tamen licet utrum quod Ćwiczenie 3
Wpisz odpowiednią formę czasownika podanego w nawiasie:
Quamquam ..., līberī forīs pilā lūdēbant. (pluō, pluere, pluī)
E amsī pārēntēs nōs ..., a amen nos in lacu natemus. (prohibeō, prohibēre, prohibuī, prohibitum) Etsī cōnsilium non ... bonum, omnēs hōc approbāvērunt. (sum, esse, fuī)
Non mērem, e amsī māiora perīcula mihi ... (immineō, imminēre)
Tametsī magistrātus ..., tamen intus adhūc lucēs videbantur. (claudō, claudere, clausī, clausum)
Prezentacja zagadnienia c.d.
Przy wszystkich pozostałych spójnikach występuje tryb coniunctivus, a zatem:
Przy spójnikach licet, ut (przeczenie: ne lub ut non, jeśli przeczenie dotyczy jednego wyrazu) występuje coniunctīvus praesentis i coniunctīvus perfecti.
Ut dēsint virēs, tamen est laudanda voluntās. [Choćby brakowało sił, jednak zamiar jest godny pochwały.]
Fremant omnēs, licet, dīcam, quod sentiō. [Choćby wszyscy buczeli, powiem, co myślę.]
Po spójnikach quamvīs i cum (cum concessīvum) stosuje się coniunctīvus według zasady consecūtiō temporum.
online-skills, CC BY 3.0
online-skills, CC BY 3.0
Zadania
Ćwiczenie 4
Zaznacz spójniki zdania podrzędnego okolicznikowego przyzwolenia, po których występuje tryb coniunc vus:
cum ut quamvīs licet etiamsī quia qui nam tametsī etsī ubi
quamquam sī
tamen utrum quod Ćwiczenie 5
Wstaw podane poniżej formy czasowników w zdania:
accipiās, sunt, cupiverit, sīmus, esset, sit
Ad te epistulam scribō, ut numquam eam ...
Cum in Italiā ..., Romam tamen non vīsitābimus.
Quamvis Ovidius, poēta ex urbe ad oppidum barbarum expulsus, in patriam redire ..., hoc ei permissum nōn erat.
Coniugēs bea esse possunt, quamquam dīvitēs nōn ...
Petrus, e amsī fessus ..., dormīre nōn potuit.
Licet spēs ... parva, sperandum est!
Polecenie 1
Pracując w parach, opiszcie obrazek zdaniem złożonym ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia.
Maraton Bostoński, wikimedia.org, CC BY 4.0
Polecenie 2
Pracując w parach, opiszcie obrazek zdaniem złożonym ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia
Tycjan, „Syzyf“, 1548-1549, Muzeum w Madrycie, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Ćwiczenie 6
Wskaż poprawną odpowiedź:
Possum, quamvis in aquā sim, nōn natāre.
Possum, quamquam in aquā sim, nōn natāre.
Possum, etiamsī in aquā fuīssem, nōn natāre.
Polecenie 3
L. Miraglia, Fabulae Syrae, Roma 2010, s. 89‑92.
Baucis et Philēmōn
Olim Iuppiter, deōrum et hominum rēx, et Mercurius, lius eīus, ad terram dēscendērunt, ut mōrēs hominum viderēnt. Ves sicut pauperēs urbem magnam intrāvērunt. Spērābant illīc facilius sē bonōs hominēs
inventūrōs esse. Singulās domōs incolārum divitum adībant, cibum rogābant et in domibus eōrum requiēscere volēbant. At nēmō incolārum, etsī omnes dīvi ās magnās habēbant, rogantēs adiuvābat. Immō nōnnūllī deīs minābantur et ā līminibus in viās pellēbant. Iuppiter et Mercurius per totum diem in viīs urbis errābant et iānuās pulsābant et iam vix crēdēbant ūllōs esse hominēs bonōs in orbe terrārum. Vesperī autem parvam casam cōnspexērunt, in quā Baucis cum Philēmone habitābat. Hī quamquam senēs et pauperēs, tamen felicēs erant. Ubi sonum audīvērunt, Philēmōn iānuam aperuit, advenās intrāre et cōnsīdere iussit. Deinde sta m ignem suscitāvit, nē hospitēs frīgora sen rent. Postquam dī accubuērunt, anus mēnsam apposuit. Ibi in vasīs prīmum holera, olīvās, cāseum et pānem, deinde prūna et nucēs, mala et ūvās, et pōculum lac s hospi bus obtulērunt. Tametsī dī edērunt et bibērunt, tamen cibus nōn minuēbatur. Senēs animadvertentēs advenās nōn mōrtālēs esse cons tuērunt ūnicum suum ānserem necāre, ut meliorem cibum deīs appōnerent. Senēx igitur domō in hortum exiit, sed quamquam omnibus vīribus ānserem capere cōnābatur, cōnsequī tamen nōn poterat, ānser enim celerior erat sene, quī ob aetātem iam nimis tardus factus erat. Quī dēmum per iānuam apertam domum intrāvit atque ad deōs ipsōs cōnfūgit. Dī senem, quī cultrum dextrā tenēbat, ānserem necāre vetuērunt. Tum omnēs domōs in urbe palūde submersērunt praeter domum Baucidis et Philēmonis, quam in templum Iovis mūtāvērunt. Senes autem sacerdotēs illīus templī fac sunt et post multōs annōs vitae beatae eōdem diē dī eōs in arborēs mūtāvērunt.
Peter Paul Rubens, „Filemon i Baucis”, 1620-1625, Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, Domena publiczna
Tłumaczenie
Ćwiczenie 7
Ułóż podane niżej zdania zgodnie z chronologią wydarzeń z tekstu o Baucis i Filemonie:
Dī ānserem miserum salvāvērunt.
Quamquam advenae multum edēbant et bibēbant, plus cibī apparēbatur.
Etsī Iuppiter et Mercurius multās iānuās hominum dīvitum pulsābant, nēmō eīs aperuit.
Baucis et Philēmōn sacerdōtēs templī Iovis factī sunt.
Senēs ānserem suum ūnicum necāre cōnstituērunt.
Post multōs annōs senēs eōdem diē in arborēs mūtātī sunt.
Dī volēbant cōgnoscere morēs hominum.
Baucis et Philēmōn deōs domum intrāre et cōnsīdere iussērunt.
Ćwiczenie 8
Połącz obrazki z właściwym znaczeniem w języku łacińskim:
cāseus, ī m, panis, is m , ānser, ānseris m , lac, lac s n, ūva, ae f , prūnum, ī n , holus, holeris n , anus, ūs f, hortus, ī m , olīva, ae f , culter, cultrī m
... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Ćwiczenie 9
Połącz zdania łacińskie z ich tłumaczeniami na język polski.
Choćby góry złota mu ofiarowali, Paweł nigdy nie zdradziłby przyjaciół., Pójdę na spacer, choćby padało., Marta poszła do szkoły, chociaż źle się czuła., Chociaż pies głośno szczekał, nie był groźny.
Paulus amicōs numquam traderet, e amsī montēs aurī eī offerrent.
Ambulatum ibo, ut pluat.
Martha in ludum īvit, quamquam male sē habēbat.
Etsī canis magnā voce latrābat, ferōx nōn erat.
Ćwiczenie 10
W nawiązaniu do tekstu wskaż prawdziwe zdanie.
Baucis et Philēmōn in ranas mutati sunt.
Dī Baucidem et Philēmonem in arborēs mūtāvērunt.
Baucis et Philēmōn incolās urbis in deōs mūtāvērunt.
Polecenie 4
Pracując w grupach po 2‑3 osoby, opiszcie obrazki.
Walter Crane, „Obcy w wiosce”, 1892, digitalcollecions.nypl.org, CC BY 3.0
Walter Crane, „Filemon i Baucis”, 1910, digitalcollecions.nypl.org, CC BY 3.0
Walter Crane, „Przybycie nieznajomych”, 1910, digitalcollecions.nypl.org, CC BY 3.0
Peter Paul Rubens, „Ucieczka Filemona i Baucisa”, 1620-1625, Muzeum w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, Domena publiczna
Polecenie 5
Ułóż własne zdania złożone ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia do każdego ze spójników:
quamquam, etsī, e amsī, tametsī, cum, quamvīs, ut (przeczenie: ut non lub ne), licet.
Słowniki
Słownik pojęć Filemon i Baucis
Philḗmōn, Baukís, mit. gr. według Metamorfoz Owidiusza biedna para staruszków mieszkających we Frygii, którzy przyjęli w gościnę Jowisza i Merkurego przybyłych w ludzkiej postaci; w nagrodę Zeus zmienił ich chatę w świątynię i powierzył ją ich opiece, po śmierci zaś przeobraził w drzewa (Filemona
— w dąb, Baucis — w lipę) splecione ze sobą korzeniami; mit znalazł odbicie w literaturze starożytnej (Owidiusz) i nowożytnej (J. Swift, F. Hagedorn, J.H. Voss, M. Gawalewicz i in.), w malarstwie (m.in. A.
Elsheimer, P.P. Rubens, Rembrandt) i muzyce operowej (m.in. J. Haydn, Ch. Gounod).
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Artur Rackham, „Stary Filemon i Baucis”, za: „A wonder Book” autorstwa Nathaniela Hawthrone, Hodder & Sloughton 1922, Londyn
Bibliografia
Internetowe wydanie Encyklopedii PWN
Peter Paul Rubens, „Filemon i Baucis”, 1620-1625, Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, Domena publiczna
Tycjan, „Syzyf“, 1548-1549, Muzeum w Madrycie, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Peter Paul Rubens, „Ucieczka Filemona i Baucisa”, 1620-1625, Muzeum w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, Domena publiczna
L. Miraglia, Fabulae Syrae, Roma 2010.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.
P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2008.
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
