Użytkowanie komputerów
Instrukcja laboratoryjna
„Podstawowe polecenia
systemu operacyjnego LINUX- UBUNTU”
(obsługa plików i katalogów)
Warszawa 2018
1. Informacje wprowadzające
1.1. Uruchomienie stanowiska
Po włączeniu komputera na ekranie menedżera ładowania klawiszem „” wybieramy wiersz
„Ubuntu” i akceptujemy.
W menu rozwijalnym „” w prawym górnym rogu ekranu wybieramy pozycję „All Applications”
a następnie „Terminal”. Spowoduje to wyświetlenie się nowego okna terminala.
1.2. Znak zachęty
Znak zachęty to komunikat mówiący o gotowości do przyjęcia polecenia od użytkownika, zazwyczaj jest to znak dolara $.
Znak zachęty pojawia się po informacjach dotyczących
• nazwy użytkownika (do znaku@)
• nazwy hosta
• aktualnej ścieżki Przykładowa postać:
student@ire-student201:~$
1.3. Uruchamianie programów (poleceń, komend)
• Pliki programów są przechowywane w systemie plików.
• Każdy plik programu w systemie ma nazwę (case sensitive).
• Program jest uruchamiany przez powłokę poprzez podanie nazwy jego pliku.
• Powłoka zapewnia mechanizmy kontroli pracy uruchamianych zadań (ang. job), programów.
• Powłoka zapewnia mechanizmy przekazywania wyników pracy zadań.
1.4. Argumenty poleceń
• Polecenia mogą przyjmować argumenty.
• Argumenty mogą być obowiązkowe (np. nazwa pliku) lub opcjonalne (tzw. opcje).
• Niektóre opcje przyjmują dodatkowe argumenty (obowiązkowe, lub opcjonalne).
• Nazwy opcji maja format długi i krótki.
• Argumenty są wrażliwe na wielkość liter (case sensitive).
• Spis opcji programu jest podany w man lub przez opcje -h|--help
• Kolejność opcji można zmieniać.
• Opcje można scalać.
1.5. Automatyczne uzupełnianie – Tab
Klawisz Tab odpowiada za automatyczne uzupełnianie poleceń i ścieżek. Po wpisaniu początkowych znaków polecenia naciskamy Tab. Jeśli istnieje tylko jedno możliwe zakończenie polecenia to jest ono uzupełniane. W przeciwnym wypadku naciskamy klawisz Tab ponownie i zostaje wypisana lista możliwych zakończeń polecenia.
1.6. Historia
Za pomocą klawiszy strzałka w górę i w dół możemy poruszać się po wydanych poleceniach.
1.7. System plików
• System plików ma strukturę drzewiastą:
/ /bin
/bin/bash /home
/home/student
/home/student/plik
/home/student/katalog/plik
1.8. Praca z plikami
• Jest zawsze tylko jedna taka struktura (3.7) podczas pracy systemu.
• W związku z tym zawsze jest bezwzględny początek / systemu plików.
• Inne systemy mogą być włączane jako kolejne gałęzie.
• Katalog bieżący: . katalog nadrzędny ..
• Katalog jest plikiem!
1.9. Nazewnictwo
• Wszystkie pliki i katalogi mają nazwy będące ciągami znaków alfanumerycznych.
• Nazwy mogą być długie i są case sensitive.
• Katalogi rozdziela się znakiem / (ang. slash).
1.10. Ścieżki
Ścieżka dostępu to nazwa pliku pozwalająca na jego umiejscowienie.
Ścieżki do plików lub katalogów mogą być:
• bezwzględne - zaczynają się od korzenia /, np. /home/student/Dokumenty
• względne (względem aktualnego katalogu), np. podkatalog/plik
o . - oznacza aktualny katalog
o .. - oznacza katalog wyżej, np. ../../pracow/kowalski
Znak tylda ~ jest automatycznie rozwijany do ścieżki katalogu domowego, np. ~/Dokumenty jest równoznaczny z /home/student/Dokumenty (gdy katalogiem domowym użytkownika jest /home/student).
Uwaga 1:
Po uruchomieniu systemu Linux stanowisko znajduje się w katalogu domowym, którym domyślnie jest w laboratorium
/home/student
1.11. Symbole wieloznaczne (metaznaki) * i ?
* Zastępuje dowolny ciąg znaków.
? Zastępuje jeden znak.
2. WYBRANE KOMENDY POWŁOKI BASH
2.1. Komenda man - wyświetlanie dokumentacji dla wybranego narzędzia lub zagadnienia z poziomu powłoki (shell-a)
Argument Opis
Nazwa polecenia Dotyczy podanego polecenia
Jeżeli znamy komendę, którą chcemy użyć to sprawa jest dość prosta.
Polecenie man <komenda> lub nowsza jego wersja info <komenda> wyświetla podręcznik systemowy (manual) dla danej komendy z możliwymi opcjami i czasem przykładami użycia.
Przykład:
man ls – wyświetla podręcznik za pomocą programu less.
Polecenie info ls zwróci podobny wynik, ale jest duże prawdopodobieństwo, że informacje tam zawarte będą bardziej aktualne i obszerniejsze.
Jeżeli nie znamy konkretnego polecenia, którego należy użyć w celu wykonania powierzonego nam zadania, możemy użyć wyszukiwania odpowiedniego podręcznika po słowach kluczowych.
student@ire-student201:$man -k permission
Ukaże się lista poleceń, które mają cokolwiek wspólnego z uprawnieniami (permission). Można stosować kilka słów kluczowych jednocześnie, należy ująć je między znakami „ oraz ".
Kolejną możliwością uzyskania pomocy dla konkretnego polecenia jest skorzystanie z opcji - -help po nazwie polecenia, np.: ls --help. Spowoduje to wyświetlenie pomocy podobnej do tej z polecenia man, z tą różnicą, iż mamy większą szansę na uzyskanie pomocy w języku, który został ustawiony jako domyślny język użytkownika (np. polski).
2.2. Komenda ls (ang. list) - wyświetlenie informacje o zawartości folderu
Argument Opis
Nazwa polecenia Dotyczy podanego polecenia
Bez dodatkowych parametrów domyślnie wyświetlana jest zawartość folderu bez plików ukrytych oraz w postaci kolumn nazw zasobów uporządkowanych alfabetycznie. Poprzez dobranie odpowiednich parametrów narzędzie pozwala na sortowanie wyników, zmianę sposobu ich
uporządkowania i prezentacji, np. poprzez wyświetlenie informacji o uprawnieniach, dacie modyfikacji, właścicielu.
Przykłady:
ls wyświetla zawartość aktualnego folderu roboczego (bieżącego), ls <ścieżka> wyświetla zawartość folderu wskazanego przez ścieżkę,
ls -a lub ls --all wyświetla zawartość folderu wraz z zasobami (plikami) ukrytymi, ls -al wyświetla dodatkowe informacje o zasobach w danym folderze.
-rw-r--r-- 1 student student 3486 mar 9 20:41 .bashrc
-rw-rw-r-- 1 student student 143 mar 10 13:52 .gtk-bookmarks drwxr-xr-x 2 student student 4096 mar 9 20:49 Muzyka
-rw-r--r-- 1 student student 25 mar 10 13:52 .dmrc Rozpoczynając od lewej strony:
• Pierwsza litera oznacza typ zasobu - „d" - folder (directory), - oznacza plik.
• Kolejne 9 znaków to uprawnienia:
- pierwsze 3 od lewej to uprawnienia dla użytkownika (ang. user, w skrócie „u"),
- kolejne 3 to uprawnienia dla grupy (ang. group, w skrócie „g"),
- ostatnie 3 to uprawnienia dla pozostałych (ang. others, w skrócie „o").
• Litery „rwx" oraz znak „-„ w uprawnieniach oznaczają:
r - prawo do odczytu (read), w - prawo do zapisu (write),
x - prawo do wykonania (execute) w przypadku pliku; prawo do przeszukiwania w przypadku katalogu,
„-„ brak danego uprawnienia.
• Kolejne kolumny to:
- ilość dowiązań twardych do danego zasobu,
- właściciel,
- grupa,
- rozmiar na dysku,
- data i czas ostatniej modyfikacji,
- nazwa zasobu.
2.3. Komenda cd (ang. change directory) - przejście do innego katalogu w drzewie systemu plików
Argument Opis
Brak lub ~ System przechodzi do katalogu domowego użytkownika.
ścieżka System przechodzi do podanego katalogu.
- System przechodzi do poprzedniego katalogu i automatycznie wywołuje polecenie pwd.
.. System przechodzi o jeden poziom wyżej w strukturze systemu plików.
Polecenie cd jako parametr może przyjąć ścieżkę względną jak i bezwzględną.
Aby przejść o jeden poziom wyżej w strukturze systemu plików należy wykonać polecenie cd .. . Polecenie cd ~ lub cd (bez argumentu) przenosi nas do folderu domowego użytkownika (w naszym przypadku /home/student).
Symbol tylda (~) jest skrótem oznaczającym „mój katalog domowy”.
2.4. Komenda pwd (ang. print working directory) - wyświetlenie ścieżki do aktualnego folderu roboczego (tego, w którym akurat się znajdujemy).
Argument Opis
brak Wypisuje bezwzględną ścieżkę aktualnego katalogu
2.5. Komenda mkdir - utworzenie katalogu o podanej nazwie we wskazanej lokalizacji (pod podaną ścieżką).
Argument Opis
ścieżka Tworzy katalog o podanej nazwie.
-p Tworzy katalog o podanej nazwie wraz z podkatalogami rodziców (nadrzędnymi)
Przykłady:
student@ire-student201:~/Dokumenty$ mkdir obrazy
student@ire-student201:~/Dokumenty$ mkdir obrazy/przyroda Powyższe dwie komendy można zastąpić jedną:
student@ire-student201:~/Dokumenty$ mkdir -p obrazy/przyroda Próba utworzenia katalogu, który już istnieje, kończy się wyświetleniem komunikatu o błędzie.
2.6. Komenda touch - utworzenie nowego (pustego) pliku pod podaną ścieżką
Argument Opis
ścieżka Tworzy pusty plik pod podaną lokalizacją (ścieżką).
Przykład:
student@ire-student201:~/Dokumenty$ touch obrazy/przyroda/lista_zdj.txt
W przypadku komendy touch można zadać pytanie - w jaki sposób system „wie" jakie domyślne uprawnienia ustawić dla nowo tworzonych folderów i plików. Mechanizm ten to umask, domyślna maska (szablon) według którego uprawnienia są nadawane. Poleceniem umask można wyświetlić wartość tej maski dla użytkownika. Wartość umask może być ustawiona w pliku ~/.bashrc lub
~/.profile. Jeżeli chcemy ustawić wartość umask globalnie dla wszystkich użytkowników to musimy dokonać odpowiedniego wpisu w pliku /etc/login.defs .
2.7. Komenda cp (ang. copy).- kopiowanie plików
Argument Opis ścieżka_skąd
ścieżka_dokąd
Kopiuje plik z jednej lokalizacji do drugiej
-R Argument konieczny do skopiowania katalogu z zawartością
-i Generuje pytania o zezwolenie nadpisania pliku. Zapobiega nadpisaniu plików.
Kopiowanie plików odbywa się przy wykorzystaniu polecenia cp (ang. copy).
Postać:
cp ścieżka_skąd ścieżka_dokąd Przykłady:
student@ire-student201:~/Pobrane/test$ ls plik2.txt plik3.txt plik.txt
student@ire-student201:~/Pobrane/test$ cd ..
student@ire-student201:~/Pobrane$ ls test
student@ire-student201:~/Pobrane$ mkdir test2 student@ire-student201:~/Pobrane$ ls
test test2
student@ire-student201:~/Pobrane$ cp test test2 cp: katalog „test" został pominięty
student@ire-student201:~/Pobrane$ ls
student@ire-student201:~/Pobrane$ cd test2 student@ire-student201:~/Pobrane/test2$ ls student@ire-student201:~/Pobrane/test2$ cd ..
student@ire-student201:~/Pobrane$ cp -R test test2 student@ire-student201:~/Pobrane$ ls
test test2
k student@ire-student201:~/Pobrane$ cd test2 student@ire-student201:~/Pobrane/test2$ ls
test
student@ire-student201:~/Pobrane/test2$ ls -R test
./test:
plik2.txt plik3.txt plik.txt
student@ire-student201:~/Pobrane/test2$ cd ..
student@ire-student201:~/Pobrane$ ls test test2
student@ire-student201:~/Pobrane$ mkdir test3 student@ire-student201:~/Pobrane$ ls
test test2 test3
student@ire-student201:~/Pobrane$ cp test/* test3 student@ire-student201:~/Pobrane$ ls -R
test test2 test3 ./test:
pllk2.txt pltk3.txt plik.txt ./test2:
test
./test2/test:
plik2.txt plik3.txt plik.txt ./test3:
plik2.txt plik3.txt plik.txt
student@ire-student201:~/Pobrane$
Warto zwrócić uwagę, iż polecenie cp bez dodatkowych parametrów pomija foldery podczas operacji kopiowania. Dopiero użycie opcji -R umożliwia przeprowadzenie takiej operacji.
2.8. Komenda mv (ang. move) - przenoszenie i zmiana nazwy plików/folderów
Argument Opis ścieżka_skąd
ścieżka_dokąd
Przenosi pliki/foldery z jednej lokalizacji do drugiej lub zmienia nazwy
-i Generuje pytania o zezwolenie nadpisania pliku. Zapobiega nadpisaniu plików.
-u Przenosi pliki/foldery z jednej lokalizacji do drugiej lub zmienia nazwy, gdy w docelowej lokalizacji brak pliku źródłowego lub jest on starszy niż przenoszony
Przenoszenie i zmiana nazwy plików/folderów może zostać dokonana z pomocą polecenia mv (ang. move).
Postać:
mv ścieżka_skąd ścieżka_dokąd Przykłady:
a ) zmiana nazwy pliku
student@ire-student201:~/Pobrane$ mv test/plik.txt test/plik4.txt
b ) przeniesienie pliku z zachowaniem nazwy
student@ire-student201:~/Pobrane/test$ mv plik.txt test2
c ) przeniesienie wszystkich plików z wybranego folderu do innego katalogu
student@ire-student201:~/Pobrane/test$ mv test2/* test3/
student@ire-student201:~/Pobrane/test$ mv test2/* test3/
d ) zachowanie kopii pliku docelowego w przypadku, gdy dany plik już istnieje i operacja przeniesienia lub zmiany nazwy nadpisałaby jego zawartość
student@ire-student201:~/Pobrane/test3$ mv -–suffix=.bak plik1.txt plik2.txt e ) przeniesienie zawartości tylko wtedy, gdy w docelowej lokalizacji brak pliku źródłowego lub jest on starszy niż przenoszony
student@ire-student201:~/Pobrane$ mv -u test/* test2/
2.9. Komenda rm (ang. remove) - usuwanie plików/folderów
Argument Opis
ścieżka Usuwa podany plik/katalog
-R Argument konieczny do usunięcia katalogu z zawartością -i Generuje pytania o zezwolenie usunięcia każdego pliku -f Nie pyta o potwierdzenie usunięcia
-v Wyświetlanie szczegółowych informacji podczas usuwania plików Przykład:
student@ire-student201:~/Pobrane$ rm -R test/*
2.10. Komenda echo – wypisanie podanego napisu na standardowe wyjście lub wskazane wyjście
Argument Opis
napis Łańcuch znaków, który zostanie podany na domyślne lub wskazane wyjście
-n Nie dodaje na końcu znaku nowej linii -e Interpretuje znaki specjalne
-E Nie interpretuje znaków specjalnych
Argumenty przekierowania
Argument Opis
polecenie > ścieżka Zapisuje standardowe wyjście polecenia do pliku pod wskazaną lokalizacją (ścieżką)
polecenie >> ścieżka Dopisuje standardowe wyjście polecenia do pliku pod wskazaną lokalizacją (ścieżką)
polecenie1 | polecenie2 Dopisuje standardowe wyjście polecenia1 na standardowe wejście polecenia2
polecenie < ścieżka Przekazuje zawartość pliku pod wskazaną ścieżkę na standardowe wejście polecenia
Przykłady:
student@ire-student201:~/Pobrane$ echo alfa>test Wpisanie łańcucha “alfa” do pliku “test”
student@ire-student201:~/Pobrane$ echo alfa>>test Dopisanie łańcucha “alfa” do pliku “test”
2.11. Komenda cat – wypisanie zawartości pliku na standardowe wyjście lub wskazane wyjście
Argument Opis
brak Wypisuje dane podane na standardowym wejściu (klawiatura na standardowym wyjściu (terminal), Ctrl+D (EOF – end of file ) kończy wprowadzanie danych z klawiatury.
ścieżki Wypisuje pliki o kolejnych ścieżkach na standardowym wyjściu.
ścieżki > ścieżka1 Wypisuje pliki o kolejnych ścieżkach na wskazanym wyjściu (ścieżka1).
ścieżki >> ścieżka1 Dopisuje pliki o kolejnych ścieżkach na wskazanym wyjściu (ścieżka1).
Argumenty przekierowania są identyczne jak w punkcie 2.10.
Komenda umożliwia łączenie plików na standardowym lub wskazanym wyjściu oraz dołączanie plików do innego pliku.
Przykłady:
student@ire-student201:~/Pobrane$ cat test
2.12. Komenda more – wyświetlanie zawartości pliku na standardowym wyjściu
Argument Opis
brak Wyświetla zawartość wskazanego pliku używając paginacji.
Wyświetla zawartość pliku używając paginacji (stronicowania). Zaleca się używanie programu less:
"Users should realize that less provides more emulation plus extensive enhancements."
(Użytkownicy powinni zdawać sobie sprawę, że mniej (less) zapewnia więcej (more) emulacji i rozległe ulepszenia.
Dane prezentowane są tak, aby możliwie jak najwięcej tekstu zmieściło się na ekranie, po czym program przechodzi w tryb oczekiwania na naciśnięcie klawisza, które powoduje przewinięcie treści pliku. Zawartość może być przewijana tylko w przód, dopóki more wyświetla w dole ekranu napis - -Więcej.
Rozwinięciem komendy jest less, która zezwala także na przewijanie w tył.
2.13. Komenda less – wyświetlanie zawartości pliku na standardowym wyjściu
Argument Opis
brak Wyświetla zawartość wskazanego pliku.
Umożliwia przeglądanie zawartości pliku w terminalu.
2.14. Komenda find – wyszukiwanie plików
Argument Opis
ścieżka -name wzorzec
Wyszukuje pliki w podanym katalogu o podanym wzorcu.
2.15. Komenda dirname – wypisanie ścieżki do katalogu na podstawie podanej ścieżki
Argument Opis
ścieżka Analizuje podany ciąg znaków i wypisuje ścieżkę do pliku o podanej nazwie ścieżkowej.
Przykład:
$ dirname /home/student/dokumenty/test.txt /home/student/dokumenty
2.16. Komenda basename – wypisanie nazwy pliku na podstawie podanej ścieżki
Argument Opis
ścieżka Analizuje podany ciąg znaków i wypisuje nazwę pliku Przykład:
$ basename /home/student/dokumenty/test.txt test.txt
3. ĆWICZENIA PRAKTYCZNE
3.1. Zasady wykonywania ćwiczeń
1. Podczas pierwszej części zajęć (45 min.) studenci samodzielnie realizują wszystkie zadania na stanowiskach komputerowych.
2. Podczas drugiej części zajęć (45 min.) prowadzący zajęcia sprawdza i ocenia umiejętność wykonywania wybranych zadań przez studentów.
Uwaga:
Studenci powinni zwracać szczególną uwagę na wszystkie komunikaty wyświetlane w konsoli.
3.2. Zadania
Zadanie 1 – komendy mkdir, ls, cd
W katalogu domowym (/home/student) utwórz następującą strukturę katalogów:
• ~/dokumenty
o praca/
▪ projekty/
o dom/
▪ zakupy/
o studia/
▪ sprawozdania/
Zadanie 2 – zakładanie katalogów
Wykonać powyższe zadanie używając tylko jednego polecenia zamiast sekwencji mkdir, ls, cd.
Zadanie 3 – komenda echo cz.1
W katalogu zakupy/ utwórz plik o nazwie lista. Zrób to za pomocą komendy:
echo bateria > lista
Zadanie 4 – komenda cat
Wyświetl zawartość pliku lista.
Zadanie 5 - komenda echo cz.2
Zaobserwuj, co się stanie jeśli wykonasz następnie polecenie echo lustro > lista
Zadanie 6 – komendy echo cz.3 i rm cz. 1
Usuń plik lista i przetestuj, czym różni się poprzednia komenda od użycia komend:
echo bateria >> lista echo lustro >> lista
Zadanie 7 – komenda rm cz. 2
Usuń katalog dom/ wraz z podkatalogami i plikami. Spróbuj wykonać to także tylko jednym poleceniem.
Zadanie 8 – komendy cp, mv
Do katalogu raporty/ skopiuj plik /etc/passwd (który zawiera listę użytkowników w systemie). Plik w ścieżce docelowej powinien nazywać się uzytkownicy. Spróbuj skopiować plik jednocześnie nadając mu nową nazwę (jedna komenda).
Zadanie 9 – komendy more, less
Zmniejsz okno terminala i spróbuj wyświetlić zawartość pliku uzytkownicy. Zawartość nie zmieściła się w jednym oknie. Spróbuj wykonać polecenia:
cat uzytkownicy | more #(bardziej poprawne to more uzytkownicy) cat uzytkownicy | less #(bardziej poprawne to less uzytkownicy)
Zadanie 10 – komenda find
Spróbuj wyszukać za pomocą polecenia find wszystkie pliki w Twoim katalogu domowym zaczynające się na literę d. W tym celu użyj metaznaku *.
Zadanie 11 – komendy pwd, dirname, basename
Na przykładzie pliku uzytkownicy zaprezentuj działanie programów pwd, dirname, basename.
Odczytaj pełną ścieżkę za pomocą pwd, a następnie podaj ją jako argument do dwóch pozostałych programów.
Zadanie 12
Na końcu usuń cały katalog dokumenty/.
