Zdzisław Kropidłowski
Dobra materialne i dochody parafii
puckiej od 1583 do 1766 r.
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 12/1, 15-40
S a e c u lu m C h ristian u m 12 (2 0 0 5 ) n r 1
KS. Z D Z IS Ł A W K R O P ID Ł O W S K I
DOBRA MATERIALNE I DOCHODY PARAFII PUCKIEJ
OD 1583 R. DO 1766 R.
Je d y n y m ź ró d łe m d o p o z n a n ia d ó b r m a te ria ln y c h p a ra f ii p u c k ie j w o k re sie s ta ro p o ls k im są s p ra w o z d a n ia z w izytacji k o ścieln y ch p rz e p ro w a d z a n y c h w tym o k re sie . D o o k re ś le n ia z aś d o c h o d ó w d u c h o w ie ń stw a i służby k o ścieln ej trz e b a p o słu ży ć się ró w n ież ta k s ą z a u słu g i d u sz p a s te rs k ie u s ta lo n ą p rz e z K rzyżaków i sto so w a n ą w R zeczy p o sp o litej p rz e z K o śció ł p o ls k i d o czasu ro zb io ró w . P o m o c n e m o g ą być ta k ż e zap isy z lu s tra c ji sta ro stw a p u c k ie g o o p u b lik o w a n e w to r u ń s k im „ F o n te s ” i p rz e z G d a ń sk ie T ow arzystw o N a u k o w e 1. T aksę o p u b li k o w a łe m w a rty k u le Taksa za p o słu g i duszpasterskie w arch id ia ko n a cie p o m o r
sk im w X V I I - X V I I I w.2 D o o b lic z e n ia w ysokości d o ch o d ó w , p o ch o d z ą c y c h
z o fia r tzw . iura stolae, p rz y d a tn e są k sięgi m e try k a ln e z a w ie ra ją c e d a n e d e m o graficzn e i staty sty czn e, p o d a ją c e liczbę ch rztó w , ślu b ó w i p o g rzeb ó w . P o m o c n e są te ż spisy lu d n o śc i, zw łaszcza o só b d o ro sły ch , z o b o w iązan y ch do c o ro c z nej sp o w ied zi i k o m u n ii w ie lk a n o c n e j. D u c h o w ie ń stw o a rc h id ia k o n a tu p o m o r skiego u sta liło w X V I-X V III w. ta k s ę , k tó re j część d o ty czą cą iura stolae p r z e d sta w ia m w ta b e li 1.
T ab ela 1. O p ła ty z a p o s łu g i d u s z p a s te r s k ie w o k re s ie s ta ro p o ls k im Za chrzest dziecka z nieprawego łoza Za chrzest dziecka z legalnego małżeństwa Za asystowanie przy zaślubinach Za pogrzeb 19 groszy 1 grosz 1 czerwony złoty za
ślub szlachcica 5 groszy za pogrzeb tylko z krzyżem 2 floreny za wywód kobiety 1 grosz za wywód kobiety 1 talar za ślub mieszczanina 17 groszy za śpiewanie połowy nieszporów, 25 groszy za śpiewnie całych nieszporów 1 Lustracja województwa Pomorskiego 1565, wyd. S. H o s z o w s k i , Gdańsk 1961; Inwenta
rze starostw puckiego i kościerskiego zX V II wieku, wyd. G. L a b u d a , „Fontes” 39, Toruń 1954; Lustracja województw Prus Królewskich 1765, „Fontes” 92, t. I, cz. 2, Toruń 2003.
2 Z. K r o p i d l o w s k i , Taksa za posługi duszpasterskie w archidiakonacie pomorskim
16 KS. ZDZISŁAW KROPIDŁOWSKI [2] Za chrzest dziecka z nieprawego łoza Za chrzest dziecka z legalnego małżeństwa Za asystowanie przy zaślubinach Za pogrzeb 20 groszy za ślub gbura 5 groszy za Mszę św.
pogrzebową śpiewną 10 groszy za ślub zagrodnika 1 floren za kazanie nad zwłokami 5 groszy za ślub komornika 1 floren za miejsce na cmentarzu lub 2 floreny za miejsce w świątyni 10 groszy za Mszę św. śpiewaną Za czytanie lekcji i błogosławieństwo w języku polskim 5 groszy
D o c h o d y ro c z n e p ro b o szczó w m ogły p rz e d s ta w ia ć się n a stę p u ją c o : o d k a ż d eg o g o sp o d a rstw a 16 groszy ro c z n ie o ra z o d k ażd ej u p ra w ia n e j w łó k i ro li p o 1 k o rc u pszen icy i żyta, o d o g ro d n ik a 20 groszy ro c z n ie i 10 ja je k n a W ielk an o c, a o d k o m o rn ik a 10 groszy. N a to m ia s t k o w ale i in n i rzem ieśln icy p ła c ili ro czn ie 40 groszy. P ro b o szcz m ó g ł p o b ie ra ć ta k ż e o d k ażd e g o d o ro s łe g o sp o w ie d n e 4 gro sze, a z a u d z ie le n ie k o m u n ii św. w ie lk a n o c n e j 4 szelągi.
N ależy p o d k re ś lić stan o w czo , ż e b y ła to lista o fia r d o b ro w o ln y ch i m a k sy m alnych. Z a ró w n o oficjał M ilo n iu sz (1598 r.), ja k i b p S z e m b e k (1732 r.) u s t a le n ia jej u z a s a d n ia li n a stę p u ją c o : aby k a p ła n i p o m ia sta ch i w siach sw oich p a r a
fia n w yżej nie obciążali i n a d słu szn o ść n ie wyciągali3. W arto tu ta j d o d a ć , ż e była
o n a z n a n a ró w n ie ż n a te r e n a c h p o k rzy żack ich , w ów cześn ie sąsied n iej d iece zji c h e łm iń s k ie j4.
P ra g n ę ró w n ież zaznaczyć, że m im o tr u d n o ś c i w y raźn ie o d ró ż n ia m ofiary p rz e z n a c z o n e n a rzecz u trz y m a n ia św iątyni p a ra fia ln e j, p rzech o w y w an e w sk a rb o n ie i z a rz ą d z a n e p rz e z w itry k u só w , o d d o c h o d ó w d u ch o w ień stw a i służby litu rg iczn ej. W itry k u si s p e łn ia li w a ż n ą ro lę w p a ra f ii p u c k ie j, ale w k o ń c u X V I w. byli h e re ty k a m i i n ie ch cie li w sp ó łp ra c o w a ć z p ro b o s z c z a m i p u c k im i, a n a w e t o p ie ra li się w iz y ta to ro m i n ie ch cieli d o p u ścić do k o n tr o li s ta n u kasy p a ra fia ln e j i jej księgi ra c h u n k o w e j. Z a rz ą d c a m i p a ra f ii w ź ró d ła c h b y li p ro b o sz c z o w ie , re k to rz y , k o m e n d a ta riu s z e , k tó rz y sa m i lu b z p o m o c ą w ik a riuszy (je d n e g o lu b d w óch) o ra z służby litu rg iczn ej (o rg an isty , z a k ry s tia n a , m i n is tra n tó w ) p e łn ili słu żb ę B ożą.
3 Tamże, s. 67.
4 H. Kr a k o wi a k , Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285-1918. Lublin 1995, s. 102-106.
N a sz e ro z w a ż a n ia n a te n te m a t ro zp o czy n am y o d w izytacji p rz e p r o w a d z o nych n a z le c e n ie b p a R o zrażew sk ieg o , k tó ry stw ierdziw szy z a n ie d b a n ia w p r a cy d u sz p a ste rsk ie j sw oich p o p rz e d n ik ó w i k a p ła n ó w d iece zjaln y ch ro z p o c z ą ł e n e rg ic z n ą re k a to liz a c ję d iecezji w ło c ła w sk o -p o m o rsk ie j. W czasie je g o r z ą dów o dbyło się k ilk a w izytacji a rc h id ia k o n a tu p o m o rsk ie g o , w ty m ró w n ież p o szczególnych p a ra f ii d e k a n a tu p u c k ie g o (w su m ie p ię ć w izytacji). M ia s ta P u c k a dotyczyły tylko dw ie - w 1583 i 1597 r.
M ię d z y w iz y ta c ja m i p a r a f ii p u c k ie j w ty m c z a sie o d b y w ały się in n e w izy ta c je w y b ra n y c h p a r a f ii d e k a n tu p u c k ie g o , w k tó ry c h p o ja w ia się p r o b le m k o n ie c z n o ś c i s k o n tro lo w a n ia d z ia ła ln o ś c i z a rz ą d c ó w p u c k ie j s k a r b o n y k o ś c ie ln e j5. W 1584 r. M ilo n iu s z ro z m a w ia ł o sk o m p lik o w a n e j sy tu a c ji w p a r a fii p u c k ie j z E r n e s te m W e jh e re m i o b ie c a ł n a p is a ć d o b is k u p a p ro ś b ę o p rz y s ła n ie n w eg o p ro b o s z c z a , k tó ry m .in . o d z y sk a k o n tr o lę n a d k a s ą k o śc ie ln ą . N a s tę p n a w izytacja w P u c k u z o s ta ła p rz e p ro w a d z o n a d o p ie ro z a b p a G n ie w o sza w 1649 r.6 n a ro k p rz e d jeg o p o d ró ż ą a d lim in a a p o stolorum do R zym u. P o p o ró w n a n iu tre śc i p ro to k o łu z 1649 r. z p o p rz e d n im i, d o s z e d łe m d o w n io sku, ż e G n iew o sz sw oją re la c ję z w izytacji d e k a n a tu p u c k ie g o sp isał głów nie z p ro to k o łó w w sp o m n ia n y c h w izytacji z czasów b p a R o zrażew sk ieg o , a sam p ra w d o p o d o b n ie sk o n tro lo w a ł tylko P uck.
W ażnym ź ró d łe m do p o z n a n ia u p o s a ż e n ia p a ra f ii i części d o c h o d ó w w yni k ających z d ziesięcin y są n a s tę p n e k o n tro le , p rz e p ro w a d z a n e w e d łu g k w e stio n a riu s z a w cześniej o p ra c o w a n e g o i p o d a n e g o d o w ia d o m o śc i p ro b o sz c z ó w na k ilk a m iesięcy p rz e d p la n o w a n y m te r m in e m w izytacji.
P ierw szą z n ich p rz e p ro w a d z o n o w la ta c h 1686-1687 w e d łu g k w e s tio n a riu sza z a w ie ra ją c e g o 48 d o ść o g ó ln y ch p y tań . Z a c h o w a ły się w A rc h iw u m D ie c e zji C h ełm iń sk iej w P e lp lin ie dw a ręk o p isy : re la c ja z w izytacji ro b o c z a i r e d a k cyjna7. D o te g o k w e stio n a riu s z a naw iązyw ała w izy tacja S z e m b e k a , k tó r ą p r z e p ro w a d z o n o w 1702 r.8 N a s tę p n a w izy tacja z la t 1710-17119 ró w n ież z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a w e d łu g k w e stio n a riu s z a z a w ie ra ją c e g o 106 p y ta ń . P raw ie p o łow a z n ich o b e jm o w a ła k ilk a sp raw lub p rz e d m io tó w z a in te re s o w a n ia w izy ta to r a 10. O s ta tn ia w izytacja z o k re s u sta ro p o ls k ie g o z o s ta ła p rz e p ro w a d z o n a
5 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae..., wyd. S. Ku j o t , „Fantes TNT”, F. 1-3, 1897 1899, s. 197: visitation propter turbatum ecclesiae statum valde necessaria est, tum etiam, quia vi
trici haeretici curam habent.
6 Archiwum Diecezji Chełmińskiej [dalej: ADCh], G-11.
7 ADCh, G-22 i G-22a. 8 ADCh, G-25. 9 ADCh, G-26.
10 Z. K r o p i d l o w s k i , Cele wizytacji archidiakonatu pomorskiego z 1710-1711 r. W: W krę
w 1766 r. p rz e z B azylego Z ło c k ie g o , a rc h id ia k o n a P o m o rz a 11, ró w n ież w ed łu g k w e stio n a riu s z a p o d o b n e g o do w cześniejszych.
N ie c o in fo rm a c ji m o żem y u zyskać z lu stra c ji s ta ro stw a p u c k ie g o z 1565 r .12 N a s tę p n ą p rz e p ro w a d z o n o w la ta c h 1627 i 1628, k tó r ą o p u b lik o w a ł G e ra rd L a b u d a 13. L u s tra c ję z 1765 r. o p u b lik o w a ł Je rz y D y g d a ła 14. P o d a w a n o ta m w y so k o ść o p ła t n a rzecz K o śc io ła z e w si k ró lew sk ich . Ź r ó d ła lu s tra c y jn e m o g ą być ilu stra c ją dla o b ra z u z a p is a n e g o w w izytacjach kościelnych.
M ia sto P u c k n a le ż a ło do d ó b r k ró lew sk ich . O d 1582 r. sta ro stw o p u c k ie trz y m a ła w dzierżaw ie ro d z in a W ejh e ró w , gorliw ych k ato lik ó w . W iz y ta to r d ie cezjalny, p r a ła t L iw ierzyński, z a s ta ł w m ie śc ie tr u d n ą sy tu ację. P ro b o szcz, M a ciej L elo w sk i, był n ie z b y t stały w w ie rz e k a to lic k ie j, a w itry k u si byli h e re ty k a m i i dążyli do w p ro w a d z e n ia re fo rm a c ji w m ieście. Ic h p o c z y n a n ia h a m o w a li je d y n ie k ato liccy sta ro sto w ie z r o d u W ejherów .
P r a ła t w sp ra w o z d a n iu (z 1583 r.) z a p isa ł, że w m ieście je s t k o śció ł pw. Ś w iętych P io tra i P aw ła, m u ro w a n y słusznej wielkości, k o n se k ro w a n y i rek o n c i- liow any, w d o b ry m sta n ie , o m o c n y m d a c h u , n ie w ym agający ż a d n e j napraw y. D o p a ra fii n a le ż a ł te ż c m e n ta rz p o ło ż o n y w śro d k u m ia sta , d o b rz e o g ro d zo n y , w p o ło w ie o g ro d z e n ie m ia ł m u ro w a n e . W re la c ji z tej w izytacji w sp o m n ia n o jeszcze tylko o p le b a n ii, dobrze zb u d o w a n e j15.
W ięcej in fo rm a c ji o z a b u d o w a n ia c h k o ścieln y ch p o d a je re la c ja z 1597 r., w k tó re j d ru g ą b u d o w lą p a r a f ia ln ą b y ła p le b a n ia w z n ie sio n a p o p o łu d n io w e j stro n ie św iątyni. O k re ś lo n a ja k o d ość w y g o d n a, n a n o w o w z n ie sio n a (p r a w d o p o d o b n ie m ięd zy w izy tac jam i) p o ja k im ś p o ż a rz e . W p o b liż u k o śc io ła s ta ło 10 d o m ó w czynszow ych, 4 p o s tro n ie p o łu d n io w e j k o śc io ła o b o k p le b a n ii, a 6 po s tro n ie p ó łn o c n e j. P o ło w ę tych d o m ó w z a m ie sz k iw a ła słu ż b a k o śc ie ln a , a z p o z o sta ły c h 5 p o b ie r a n o czynsz - 3 m a rk i p ru s k ie o d k a ż d e g o d o m u , czyli r a z e m 15 m a re k .
P o ra z pierw szy je s t m o w a o d o c h o d a c h sk a rb o n y ko ścieln ej. Z b ió rk i n a t a cę p rz e p ro w a d z a n e w k a ż d ą n ie d z ie lę daw ały 40-50 m a r e k ro czn ie.
S tarzy p a ra fia n ie w sp o m in ali p rz e d w izy tato rem , że były d o k u m e n ty p rz e c h o w yw ane p rz e z w itrykusów , m ów iące o różnych m a ją tk a c h i fu n d u szach (zapew ne ch o d ziło o legaty) n a u trz y m a n ie k a p łan ó w (a było ich 6-7 p ra w d o p o d o b n ie k a p e la n ó w cechów i kazn o d ziejó w ), ale zostały p rzy p ad k o w o z a g u b io n e lub c e lo w o zniszczone, a fu n d u sze p rz e ję te p rz e z herety ck ich m ieszkańców P u c k a 16.
11 ADCh, G-63A
12 Lustracja województwa pomorskiego 1565, wyd. S. Ho s z o ws k i . Gdańsk 1961, s. 103-123. 13 Inwentarze Starostw Puckiego i Kościerskiego z XVII wieku, wyd. G. L a b u d a . Toruń 1954, „Fontest” 19, s. 1-102.
14 Lustracja województw Prus Królewskich 1765, t. I, cz. 2, wyd. J. Dy g d a l a . Toruń 2003, s. 1-91.
15 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae..., s. 9: Domusplebanalis bene constructa. 16 Tamże, s. 472-474.
B e n e fic ju m p ro b o s z c z a stan o w iły 4 w łó k i z iem i o rn e j, k tó r ą p o s ia d a ł od m o m e n tu lo k o w a n ia m ia sta . W sp o m n ia n o o ty m ró w n ie ż w czasie lu stra c ji, że p le b a n p u c k i m a 4 w łó k i i b ie rz e p o szeląg u o d k ażd ej osoby (z a p e w n e z okazji sp o w ied zi w ie lk a n o c n e j), a k to u p ra w ia ro lę , te n p ła c i p le b a n o w i z g o s p o d a r stw a p o k o rc u (ćw iertn i) pszen icy i ow sa17.
O k o rzy ściach z z iem i b e n e fic ja ln e j są dw ie re la c je . P ierw sza z w izytacji w 1583 r. m ów i, ż e p ro b o sz c z je u ż y tk u je i p rz y n o sz ą m u o n e 80 m a r e k d o c h o d u ro c z n ie 18, a d ru g a z 1597 r., ż e z ie m ia ta je s t u p ra w ia n a p rz e z obyw ateli m iejsk ich , k tó rz y o p ła c a ją czynsz w w ysokości 80 m a r e k 19. P ro b o szcz p o sia d a ł ró w n ież o g ró d lu b sad , n azw an y G lin ice, o p o w ie rz c h n i 100 n a 100 kroków , a k tó ry o d d a ł w d zierżaw ę z a 3 m a rk i. P o sia d a ł ró w n ież 4 w łó k i łąk , w trz e c h ró żn y ch m iejscach , m ięd zy łą k a m i m iejskim i.
D o p arafii w k ońcu X V I w. należały n astęp u jące wsie: Puck, Palczyno, K olibo- wo, S m olnino, B łądzikow o, Selistrzew o, B rudzew o, B rzezino, O słonino, R ucew o, Polkow o, Slatow o W iększe i Slatow o M niejsze. W ob u relacjach je st ró żn a kolej ność opisyw ania wsi, z których pochodziły daniny. Pierw sza relacja je st bardzo zw ięzła, ale bo g atsza w inform acje. W tab eli 1 p rzed staw iłem jak ie dochody p o w inny być w edług proboszcza, a ja k ie otrzym yw ał w edług w izytacji w 1583 i 1597 r. oraz nieliczne inform acje z lustracji po w iatu puckiego z 1565 r., z 1627 i 1628 r.
W izytatorzy i lu strato rzy n ie byli sk ru p u latn i. C zasam i n ie p o d aw ali inform acji o rzeczach lub pow innościach, k tó re p o d aw an o w cześniej. B ra k danych zaznaczy łe m w tab eli k resk ą, (bo nie m a pew ności, że daw ne św iadczenia ustały). Nazwy wsi p o d a łe m zg o d n ie z pisow nią oryginału, n ie m o d ern iz o w a łe m nazw m iejsco w ości i nazw isk w ychodząc z zało ż en ia, ż e to ułatw i dalsze b a d a n ia źródłow e, a d la językoznaw cy-onom asty zap is oryginalny m a po d staw o w e znaczenie.
W czasie pierw szej z o m aw ian y c h w izytacji (z 1583 r.) w y raźn ie p o d a n o , że w ła d z e m ia sta P u c k a o d d aw ały p a ra f ii 8 k o rcó w pszen icy i ow ca, czego nie k o n ty n u o w a n o w p ó źn iejszy ch czasach. W arto d o d a ć , iż w iz y ta to r w p o d s u m o w a n iu zaznaczył: z tych 14 [w ym ienił z nazw y tylko 13 wsi] p o sia d ło śc i albo
rzadko, albo nigdy n ie p ła c ą 20. W y m ie n io n o ró w n ie ż n azw isk a d w óch szlach ci
ców K n ib o w sk ieg o i S lato w sk ieg o , k tó rz y p o w in n i p ła c ić z e sw oich p o sia d ło śc i p o 4 m a rk i każdy, ale te g o n ie czynią21. W y d aje się, ż e te d o c h o d y były p rz e z n a cz o n e n a u trz y m a n ie p ro b o sz c z a . Były jeszcze in n e p ie n ią d z e k o śc ie ln e , o k tó rych p ro b o sz c z p o w ie d z ia ł w izy tato ro w i ja k w iele ich je s t, lecz zarządcy kasy
kościelnej niczego p o w ie d zie ć nie chcieli22.
17 Inwentarze..., s. 7.
18 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae..., s. 9. 19 Tamże, s. 473.
20 Tamże, s. 10: ex quibus enumeratis quatuordecem mansi aut raro aut nunquam solvunt. 21 Tamże.
22 Tamże, s. 11 - De petunia ecclesiae, quammultam dixie esse plebanus, nihil vitrici dicere
R e la c ja z 1597 r. w n o si w ięcej szczegółów w yjaśniających s p a d e k d o ch o d ó w k o ścio ła. W ieś P u c k m ia ła kiedyś 60 w łó k , do k tó ry c h o d czasów krzyżackich w licza n o ró w n ież 4 w łó k i so łty sa i 4 p le b a n a . W ła śc ic ie le p o z o sta ły c h 52 w in n i byli p ła c ić p o d a tk i n a u trz y m a n ie z a m k u i p ro b o sz c z a . R ó w n ież sołtys sk ła d a ł p o 1 k o rc u z w łóki. C zyli z 56 w łó k p ro b o sz c z o w ie p o w in n i byli otrzym yw ać po 1 m ia rc e pszen icy i owsa.
M a m y tu sp rz e c z n e in fo rm a c je . P ro b o szcz p o d a ł w izy tato ro w i, ż e z a czasów J a n a K o stk i, k a p ita n a p u c k ie g o , rzeczyw iście o trz y m a ł 56 m ia r, a le w 1597 r. ju ż tylko p o 28 m ia r pszen icy i ow sa. W iz y ta to r je d n o c z e śn ie z u b o le w a n ie m w yjaśniał, ż e je s t to n a s tę p s tw e m s p rz e d a n ia lu b o d d a n ia w u ż y tk o w a n ie p rz e z m ia sto 32 w łó k , z k tó ry c h now i w łaściciele i użytkow nicy n ic n ie o d d aw ali K o ściołow i. S p o śró d d łu żn ik ó w w y m ie n io n o je d y n ie p a n a K ro k o w sk ieg o , k tó r e m u k ró l p o w ierzy ł w e w ła d a n ie 2 w łóki. W ty m czasie sta ro stw o z a c h o w a ło ty l ko 2 w łó k i z 8 daw nych, z k tó ry c h o d d a w a n o 2 k o rc e . T y m czasem w lu stracji z czasów J. K o stk i, czyli z 1565 r. p o d a n o , ż e m ie szczan ie p uccy i użytkow nicy z iem i o rn e j w e w si P u ck , p ła c ili p o k o rc u pszen icy i ow sa23. W ty m czasie in n e w sie sta ro stw a p łaciły p rz e w a ż n ie ja k o d z iesięcin ę p o 1 k o rc u lu b p o p o ło w ie k o rc a pszen icy i ow sa.
Z a w zo ro w ą u w ażał w iz y ta to r w ieś k ró lew sk ą P alczyno, k tó r a m ia ła 20 o sad n ik ó w u p ra w ia ją c y c h 59 w łók. P łacili o n i „b ez z a s trz e ż e ń ” p o 1 k o rcu pszen icy i ow sa o d k ażd ej w łó k i, czyli ra z e m 118 k o rcó w o b u zbóż. P ro b o szcz w yjaśnił, ż e w eszło to w zwyczaj o d czasów p ro b o s z c z a J a n a S ylw ana, sk ie ro w a n eg o do P u c k a p rz e z b p a K arn k o w sk ieg o . K a p ła n te n w k ró tk im czasie p r z e szed ł n a lu te ra n iz m . W re je s trz e d ziesięciny z 1571 r. z a n o to w a n o z u b o le w a n ie m , ż e tylko m ieszk ań cy p o c h o d z e n ia n ie m ie c k ie g o w tych d w óch w siach (w ieś P u c k i P alczyno) p o p ie r a li p r o te s ta n ta i rz e te ln ie o d d a w a li d ziesięcin ę p o 1 k o rc u pszen icy i żyta, a P olacy i K a sz u b i w p o z o sta ły c h w siach należący ch do p a ra f ii p u ck iej b o jk o to w a li go i d aw ali p o p o ło w ie n ależ n o ści. J e d n a k po re k a to liz a c ji je d n i i d ru d zy n ie w ró cili d o d aw n eg o zw yczaju. Z a p e w n e z a s ła n ia li się u g o d ą z 1571 r., z k tó re j w ynika, ż e P olacy i K a sz u b i m o g li z a trzy m y w ać d la sie b ie p o ło w ę p rz e p isa n e j w ta k s ie d an in y , a lu te ra n ie m u sieli płacić s k ru p u la tn ie . P ó źn iej k ato liccy p ro b o sz c z o w ie pow oływ ali się n a tę u m o w ę ty l ko w s to s u n k u d o h e re ty k ó w i ż ą d a li o d lu te ra n ó w n a d a l p e łn e j dziesięciny. N a to m ia s t k a to lik ó w ciągle n a k ła n ia li do s k ła d a n ia o fia r w e d łu g taksy.
C elib o w o (w pierw szej re la c ji z a p is a n o K o lib o w o ) było w sią k ró lew sk ą o o b sz a rz e 32 w łó k i, u p ra w ia n ą p rz e z 4 gburów . D aw n iej z ie m ie tej w si były częściow o o p u sz c z o n e lu b p o k ry te la se m , p ra w d o p o d o b n ie u p ra w ia n o tylko 12 w łó k zie m i, z k tó ry c h m ieszk ań cy „ p rz e d 100 laty ” p ła c ili p o 12 k o rc ó w p s z e n i cy i ow sa. W 1597 r. w e d łu g re la c ji p ro b o s z c z a w iększość o d ło g ó w z a g o s p o d a
ro w a n o , a le c h ło p i n ie ch cieli z n ich p ła c ić dziesięciny, a n a w e t ją p o m n iejszy li i c a ła w ieś p ła c iła p o 9 m ia r p szen icy i ow sa24.
B ro zd o w o , ró w n ie ż w ieś k ró lew sk a, w p ierw szej re la c ji z 1583 r. n ie z o sta ła w cale w y m ien io n a. N a to m ia s t w 1597 r. b y ła d z ie rż a w io n a p rz e z k a p ita n a p u c k ieg o , E rn e s ta W e jh e ra . W ed łu g re la c ji p ro b o s z c z a o b e jm o w a ła o n a 31 w łók. W ty m czasie u ż y tk o w ało je 6 g burów , a le w cześniej, p ra c o w a ło w niej 8 p o d d an y ch k ró lew sk ich , p ła c ili o n i p o 21 m ia r pszen icy i ow sa. P ró cz te g o były w te d y z ie m ie le ż ą c e o d ło g iem . W k o ń c u X V I w iek u w łó k i o p u sz c z o n e zo stały z a g o s p o d a ro w a n e , a le w sp o m n ia n y c h 6 w ło ścian o d d a w a ło tylko p o 11,5 m iar pszen icy i ow sa.
Z P o lk o w a, w si k ró lew sk iej, p o d d a n i n ie sk ła d a li dziesięciny w n a tu r z e , lecz 9 jej ro ln ik ó w , w raz z so łty sem , sk ła d a ło je d y n ie p o 2 g ro sze ro c z n ie , czyli w sp ó ln ie 18 groszy25.
B rzezin o (M rz e z n o ) było w sią k ró lew sk ą, w k tó re j był fo lw a rk i m ie sz k a ło 4 z a g ro d n ik ó w w ra z z so łty sem . F o lw a rk te n p o w sta ł z 18 w łó k , u p ra w ia n y c h n ie gdyś p rz e z 15 g b u ró w i so łty sa26. Z fo lw ark u n a le ż a ła się K o ścio ło w i d a n in a (w y m ien io n a tylko w pierw szej re la c ji) w w ysokości 4 m a r e k p ru s k ic h . W d r u giej re la c ji n a p is a n o o g ó ln ie, ż e n a le ż n a ofiara je s t p ła c o n a bardzo leniwie. I s t n ia ł ta m z a p e w n e ja k iś dw ór, w sp o m n ia n y w pierw szej i d ru g iej relacji, ale nic z n ieg o n ie o d d a w a n o p ro b o szczo w i. J e d y n ie o g ro d n icy (z ag ro d n icy ) o d d aw ali
p e w n ą ilo ść warzyw.
W re la c ji z 1597 r. w sp o m n ia n o o w si R w e d lin o , ów cześn ie o p u szczo n ej, k tó re j z ie m ie zo sta ły p rz y łą c z o n e częściow o d o m a ją tk u w B rz e z in e , a część ziem i o rn e j o d d a n o p o d u p ra w ę ro ln ik o m z P olkow a. N ależn y ch części p lo n ó w z tych p ó l n ie o d d a w a n o p ro b o szczo w i. R ó w n ież m ieszk ań cy P o lk o w a n ie są w y m ien ian i w re la c ja c h pow izytacyjnych w k o ń c u X V I w. Z a p e w n e te ż n ie p ła cili n a K ościół.
W O sło n in ie daw niej był je d e n m a ją te k i je d e n dw ór. Z drugiej relacji dow ia dujem y się, że folw ark z o sta ł p o d zielo n y n a 20 g o sp o d arstw chłopskich. G burzy ci p łacili 5 m a re k p ru sk ic h i 14 szelągów , tyle sam o , ile daw niej p ła c iła szlachta. W izy tato r d o p isał tu u w agę, że pow stały przy ty m dw ie kw estie do rozstrzy g n ię cia p rz e z b isk u p a w łocław skiego i p o m o rsk ieg o . P ierw sza, czy w ieśniacy ci nie p o w in n i o p łaca ć w ięcej niż w y m ien io n a kw ota, a d ru g a, czy m o g ą cieszyć się przyw ilejem szlach eck im u iszczan ia dziesięciny w gotów ce, a n ie w n a tu rze.
B łąd zik o w o było w sią k artu zó w . M ia ło 10 g o sp o d arzy , k tó rzy u p ra w ia li 25 w łók. Z o b u re la c ji tr u d n o u sta lić , ile p ła c ili p le b a n o w i p u c k ie m u . W pierw szej
24 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae... , s. 475-476: Przy opisie dziesięcin z Celibowa i Brosdowa proboszcz wspominał wizytatorowi o dawnym rejestrze dziesięcin sporządzonym przed stu laty, który mówił o większych dochodach proboszcza.
25 Tamże, s. 476.
n a p is a n o , ż e p o 11 m ia r pszen icy i ow sa, a w d ru g ie j, ż e d aw niej p ła c ili p o 10 k o rcó w pszen icy i ow sa, ale n ie p o d a n o , ile p ła c ili w 1597 r. P ra w d o p o d o b n ie p o 10 korców .
S m o ln o było w sią b is k u p a w ło cław sk ieg o i p o m o rsk ie g o . M ieszk ań cy tej wsi cieszyli się p rzy w ilejem b isk u p im , k tó ry zw aln ia ł ich z części o fia r n a rzecz p r o b o szcza, n a k a z u ją c p ła c ić tylko p o p o ło w ie k o rc a pszen icy i ow sa z każdej u p ra w ia n e j w łóki. W ieś ta , w e d łu g d ru g iej relacji, z a jm o w a ła o b sz a r 31 w łók i w ieśn iacy o d d a w a li daw niej p o 15 m ia r pszen icy i ow sa. P ó źn iej je d n a k s k ła d a li p ro b o sz c z o w i tylko p o 13 k o rcó w o b u zbóż. D w aj ro ln icy odw ażyli się p ł a cić tylko p o 5 szeląg ó w ro c z n ie , p o w o łu ją c się n a przyw ilej szlach eck i27.
Z e listrz e w o było w sią szlach eck ą, k tó r ą daw niej p o s ia d a ł p a n K nybaw ski ze S ław u to w a. S p rz e d a ł o n ją je d n a k E rn e s to w i W ejh e ro w i. Z a p e w n e p rzy tej tra n sa k c ji sp ra w d z o n o d o k u m e n ty przyw ileju m ó w iące , ż e w łaściciel tej w si p o w in ie n w n o sić p ro b o sz c z o w i ja k o d z iesięcin ę 40 m ia r pszen icy i 20 m ia r ow sa o ra z 2 m a rk i p ru s k ie g o tó w k ą. W iz y ta to r, p r a ła t L iw ierzyński, o d n o to w a ł, iż jeszcze p rz e d k ilk u n a stu laty ta k ą o fia rę s k ła d a n o , a le w 1583 r. o d d a w a n o już tylko p o 17 k o rc ó w pszen icy i ow sa, a w 1597 r. je d y n ie p o 16 k o rcó w p szenicy i ow sa. Być m o ż e m ie sz k a ło w ty m czasie w Z e listrz e w ie 16 g o sp o d arzy , a d ru
ga część je s t zw o ln io n ej szlachty28.
R zu cew o było p o sia d ło śc ią W ejh e ró w , z k tó re j w czasie pierw szej w izytacji w y p ła c a n o p ro b o sz c z o w i 4 m a rk i p ru s k ie gotó w k i lu b 4 k o rc e p szen icy , ale w czasie w izytacji 1597 r. z a p is a n o , ż e ro c z n ie o d d a je się tylko zboże.
W ła s n o ś c ią W e jh e ró w były ró w n ie ż w sie S ła w u to w o W ię k s z e i S ła w u to w o M n ie jsz e . W cza sie w izy tac ji z 1583 r. p rz e k a z y w a n o z e w si w ięk szej 9 groszy i 6 szeląg ó w , a z e S ła w u to w a M n ie jsz e g o 5 g roszy i 6 szeląg ó w 29. P o c z te re c h la ta c h S ła w u to w o W ię k sz e , w k tó ry m k ie d y ś u p ra w ia ło z ie m ię 6 m ie s z k a ń ców , z o s ta ło z a p e w n e z a m ie n io n e n a fo lw a rk . P o z o s ta li w n im ty lk o z a g r o d nicy, k tó rz y n ic n ie o d d a w a li n a K o śció ł. W m n ie jsz e j w si by ło k ie d y ś 4 g b u rów , k tó rz y z a p e w n e co ś o fia ro w a li n a K o śc ió ł, a le p o p ię tn a s tu la ta c h za- p r z e s ta li30.
W k o ń c u tej re la c ji w iz y ta to r d o p is a ł, ż e je s t wielu, których p a n i W ejherowa
wspiera31. T ru d n o to in te rp re to w a ć , czy c h o d z i o tych o s ta tn ic h ro ln ik ó w u c h y
lających się o d p ła c e n ia d ziesięcin , czy ch o d z i o g b u ró w z n a jd u ją c y c h się w tru d n e j sy tu acji g o sp o d a rc z e j, k tó ry m o n a u d z ie la ła p o m o cy , czy o now ych o sad n ik ó w , k tó ry c h w sp ie ra ła , aby z a g o sp o d a ro w a li o d ło g i, czy m o ż e ch o d zi o ub o g ich .
27 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae... , s. 476-477. 28 Tamże, s. 477.
29 Tamże, s. 10. 30 Tamże, s. 476-477.
T ab ela 2. D ochody w n a tu r z e i czy n szach w p a r a f ii p u c k ie j w la ta c h 1583-1628. Miejscowość Ustalone wg
proboszcza
W 1582 r. W 1597 r. W latach 1627-1628 Miasto Puck - po 8 korców pszenicy
i owsa
po 2 korce pszeniyc i owsa
-Wieś Puck po 56 korców
pszenicy i owsa po 29 korców pszenicy i owsa po 28 korców pszenicy i owsa po 16 korców pszenicy i owsa Palczyno - po 60,5 korca pszenicy i owsa po 59 korców pszenicy i owsa wieś została spalona Celibowo (Kolibowo) po 12 korców pszenicy i owsa po 9 korców pszenicy i owsa po 9 korców pszenicy i owsa -Smolnino (Smolno) po 15 korców pszenicy i owsa po 13 korców pszenic i owsa, 2 marki i 5 szelągów po 13 korców pszenicy i owsa, 20 szelągów Blądzikowo po 10 korców pszenicy i owsa po 11 korców pszenicy i owsa - -Selistrzewo (Zelistrzewo) 40 korców pszenicy, 20 korców owsa, 2 marki pruskie po 17 korców pszenicy i owsa po 16 korców pszenicy i owsa Brudzewo - po 7 korców pszenicy i owsa - -Brzezino (Mrzezino) - warzywa, 4 marik pruskie jakaś ofiara pieniężna -Oslonino - 5 marek pruskich
i 40 szelągów 5 marek pruskich i 40 szelągów -Rucewo (Rzucewo)
- 4 marki pruskie albo 4 korce pszenicy
4 korce pszenicy -Polkowo
(Polchowo)
- 10 groszy i 2 szelągi 18 groszy -Slatowo
Większe
- 9 groszy i 6 szelągów nic nie płacili -Slatowo
Mniejsze
- 5 groszy i 6 szelągów nic nie płacą -Brozdowo po 21 korców
pszenicy i owsa
- po 11,5 korca pszenicy i owsa
-Razem 10 marek i 10 groszy,
po 2,5 laszta i 4,5 korca pszenicy i owsa 5 marek 18 groszy i 50 szelągów, 129 korców pszenicy i 124 korce owsa
P o ró w n a n ie d o c h o d ó w p ro b o szcza p u ck ieg o , o d n o to w an y ch w relacjach obu w izytacji z k o ń c a X V I w., w ykazuje zm iany n a gorsze. W 1583 r. jeg o d ochody w nosiły w gotów ce 10 m a re k i 10 groszy z d ó b r ziem skich, a w n a tu rz e p o 2,5 łaszta i 4,5 k o rc a pszenicy i ow sa o raz p asze do 6 w ozów . N a to m ia st w 1597 r. wy
nosiły w gotów ce 5 m a re k p ru sk ich , 18 groszy i 50 szelągów , a w n a tu rz e 129 k o r ców pszenicy, czyli 2 łaszty i 9 k o rcó w pszenicy o raz 124 k o rce ow sa, czyli 2 łasz- ty i 4 korce. N iestety , n ie m am y w tym ro k u in fo rm ac ji dotyczących o fiar n a tacę.
W czasie w ojny szw edzkiej, co o d n o to w a n o w czasie dw óch lu stra c ji s ta r o stw a p u c k ie g o z la t 1627 i 1628, d o c h o d y p ro b o s z c z a jesz c z e zm alały. R elacja z tych lu stra c ji d o sta rc z a n a m w iedzy tylko o d w óch w siach k ró lew sk ich p a ra fii p u c k ie j, czyli o w si P u c k i P alczyno. Z e w si P u ck iej p ro b o sz c z otrzym yw ał w ty m czasie tylko p o 16 k o rcó w ży ta (z a p e w n e p szen icy ) i ow sa, czyli o 12 m ia r m n iej n iż w 1597 r. A w ieś P alczyno z o s ta ła sp a lo n a p rz e z ż o łn ie rz y p łk . L an c- k o ro ń s k ie g o , jej z ie m ie ro z p a rc e lo w a n o p o m ię d z y now ych użytk o w n ik ó w , k tó rzy nic n ie płacili. Czyli d o c h o d y p ro b o s z c z a tylko z tych d w óch w si zm n iejszy ły się o 71 k o rcó w pszen icy i tyleż ow sa32.
W k o ń c u X V I w. w izy tato rzy p o d ję li s ta ra n ia o o d zy sk an ie z rą k p r o t e s ta n tó w sz p ita la św. Je rz e g o , p o ło ż o n e g o p o z a w a ła m i m ia sta . E w an g elicy puccy czynili w ty m czasie s ta ra n ia u k a p ita n a p u c k ie g o W e jh e ra , a n a w e t p rz e d m a je s ta te m k ró lew sk im , o u zy sk a n ie p ra w do k o śc io ła p o sz p ita ln e g o . M ie li też p o p a rc ie R a d y M ia sta P u ck a. P o d o b n e s ta ra n ia czynili ró w n ie ż k ato licy , k tó rzy ch cie li odzyskać sw oją św iątynię. K ró l p o lsk i, a ta k ż e E r n e s t W ejh e r, uw ażali, ż e sp o łe c z n o ść p ro te s ta n c k a m a p ra w o do sw ojej św iątyni i m o ż e być to le ro w a n a, a je śli o d b ie rz e się jej k o śció ł św. Je rz e g o , to p o w in n a u zy sk ać z g o d ę na w z n ie sie n ie w łasn ej. O b ie sp o łe c z n o śc i p o w in n y żyć w zg o d zie , b o w ielk ie n ie b e z p ie c z e ń stw a w y n ik ają z e sp o ró w religijnych. Z a sk u te c z n ą m e to d ę , u z n a ł k ró l i k a p ita n p u c k i m ia n o w a n ie p ro b o s z c z a u c z o n e g o i p ra w e g o , k tó ry by ł a g o d n e , m ą d rz e z sz a n o w a n ie m w o ln o ści relig ijn ej n aw ró cił o d stę p c ó w , a nie p o p rz e z p rzy m u s p ra w n y 33. D la te g o d o p is a n o , ż e tr z e b a w P u c k u m ia n o w a ć in n eg o p ro b o s z c z a - u c z o n e g o i p raw eg o .
W re la c ji pow izytacyjnej z 1597 r. p o ja w ia się in fo rm a c ja o p ierw szy m le g a cie, w k w ocie 300 m a re k , z ło ż o n y m p rz e z E r n e s ta W e jh e ra dla N ajśw iętszej M a rii P an n y , n a u trz y m a n ie k a p ła n a 34. G n iew o sz d o d a ł, ż e m a to być r e k o m p e n s a ta z a u sz c z u p lo n e p rz e z w itry k u só w d o c h o d y 35. O b ie re la c je n ie p o d a ją o o p ro c e n to w a n iu ro czn y m teg o leg atu .
32Inwentarze starostwa..., s. 7-8.
33 Visitationes archidiaconatus Pomeraniae..., s. 507-508: W porozumieniu między katolikami a ewangelikami czytamy m.in.: Toleratum est exercitum religionis In tempo s. Georgii [św. Jerzego]
iis de causis: 1. Quod facilius cognita tandem ex contrariis oppositis veritate vulgus ad religionem catholicam reduci possit, si naturalis facultas et libertas illi relinqueretur, quam si compellerentur le gibus rigidioribus. Sit parochus pro tali effectu consequendo in parochia doctus et probus. Exempla habemus multa in proceribus regni. 2. Si adimetur illis templum, alim locum aptum iis exercitiis concedet. 3. Propter maiora pericula, quae ex tali coarctatione religionis soleant provenire. 4. Esse regiam pacificationem, quae catholicis mixtim cum haereticis et vivere et agere permittit.
34 Tamże, s. 473. 35 ADCh. G-11, s. 81.
W z ro s t d o c h o d ó w p ro b o s tw a stw ierd ził d o p ie ro w iz y ta to r, b p G niew osz, w 1649 r. W ta b e li 3 z e sta w iłe m d o b ra m a te ria ln e p a ra f ii i d o c h o d y p ro b o sz c z a w g o tó w ce i n a tu rz e . N ajw iększy był w z ro st d o c h o d ó w w g o tó w ce, aż 103 m a r ki p ru s k ie , 25 soldów . P ro b o sz c z d o sta w a ł ta k ż e n ie o k re ś lo n e d o b ro w o ln e ofiary. W z b o ż u d a n in y w zrosły do 160,5 k o rc a pszen icy i tyleż żyta lub owsa. O d te g o czasu w re la c ja c h po jaw iły się n o w e wsi. Z B ro z d o w a otrzym yw ał p r o bo szcz p o 11,5 k o rc a pszen icy i żyta, a z R w e d lin a ja k ie ś n ie o k re ś lo n e o fiary 36.
T ab ela 3. D o ch o d y i d o b r a m a te r ia ln e wg w izy tac ji b p a G n iew o sza z 1649 r. Miejsco Liczba ła Świadczenia Majątek Liczba
wość nów upra wianych
w naturze w gotówce w naturze Gospo darstw Puck miasto 15 marek pruskich 80 marek pruskich 3 marek pruskich Świątynia, plebania, 10 chałup 4 majątki (?), ogród 100/100
kroków, łąki, sad i ogród w mieście
Puck wieś 28 28 żyta i pszenicy - -14 Palczyno 59 po 59 pszenicy
i owsa
- - 20
Celibowo 32 9 żyta i pszenicy - - 4 Brozdowo 31 11,5 żyta i pszenicy - - 6 Palchowo - - niektórzy po 2 soldy na tacę - 9 Brzezino - - dobrowolne ofiary na tacę - 9 ogro dników Rwedelino - - - - ? Ostanino - - 5 mk pr. 14 soldów - 20 Blądzikowo 25 20 żyta i pszenicy - - 10
Smolno 31 13 - -- - 10 soldów - 2 majątki szlacheckie Zielistrze- wo i folwark Sławutowo 16 żyta i pszenicy 16 Majątek szlachecki Sławutowo Większe - - - - 6 ogro dników
Miejsco wość Liczba la- nów upra wianych Świadczenia Majątek w naturze Liczba Gospo darstw w naturze w gotówce Rucewo ogro-- 4 żyta płaci pani Weyherowa - - Kilku dników Slawutowo Mniejsze (?) 0 0 - -Razem przynaj mniej 206 łanów 160,5 103 marki i przynajmniej 26 soldów
P o o k re s ie w z ro stu g o sp o d a rc z e g o Z ie m i P u ck iej n a s tą p ił „ p o to p ” szw ed z ki. W o jn a w la ta c h 1655-1660 sp o w o d o w a ła z n a c z n e zn isz c z e n ie k raju . D o k u m e n tu je to lu s tra c ja sta ro stw a p u c k ie g o z 1664 r. i 1678 r. z le c o n a p rz e z k ró la J a n a II I S o b iesk ieg o . W sp ra w o z d a n iu z 1664 r. z a p is a n o o g ó ln ie, ż e K ościół p u c k i p o s ia d a ł 4 w łó k i z ie m i o rn e j i otrzym yw ał p o k o rc u ży ta i ow sa o d każdej u p ra w ia n e j w p a ra fii w łó k i z ie m i o rn e j. W sie n a le ż ą c e d o p a ra f ii zo sta ły b a r dzo zn iszczo n e. P rzy k ład o w o w B rz e z in ie p rz e d w o jn ą żyło i p ra c o w a ło 18 g burów , k tó rz y u p ra w ia li 18 w łó k ziem i, a w 1664 r. było ich tylko 3. Z a g r o d n i ków było 6, a p o w o jn ie 5. W P o lch o w ie p rz e d w o jn ą by ło 8 g burów , a p o w o j n ie tylko 4. P o d o b n ie w P alczy n ie w 1664 r. było tylko 13 g b u ró w i 3 z a g ro d n i ków , a p rz e d w o jn ą było ich 2 razy w ięcej. W C elb o w ie p o w o jn ie było tylko 2 g o sp o d a rz y 37. P o 18 la ta c h o d z a k o ń c z e n ia w ojny, za k ró la J a n a I I I S o b ie s k ie go, n a w e t p o ło w a g o sp o d a rstw c h ło p sk ic h n ie z o s ta ła o d b u d o w a n a , a w ię k szość z ie m i le ż a ła o d ło g ie m 38. W lu stra c ji tej n ie z a jm o w a n o się sp ra w a m i K o ścio ła i tylko w 4 w siach lu s tra to rz y w sp o m n ie li o p o w ie rz c h n i g ru n tó w n a le ż ą cych do d ó b r kościeln y ch , a le n ie d o starczy li żad n y c h now ych w ia d o m o śc i na te n te m a t.
D o p ie ro w la ta c h 1686-1687 A n d rz e j A lb in o w sk i, a rc h id ia k o n p o m o rsk i, na z le c e n ie B o n a w e n tu ry D e n ie d z ie lsk o M a d a liń sk ie g o , b is k u p a w ło cław sk o -p o - m o rsk ie g o , p rz e p ro w a d z ił sy stem aty czn ą w izytację. W y sto so w ał w cześniej p i sm o (4 p a ź d z ie rn ik a 1686 r.) z a p o w ia d a ją c e sw oje przybycie, p ro s z ą c d u c h o w ień stw o o p rz y g o to w a n ia się do k o n tr o li w e d łu g z a łą c z o n e g o k w e stio n a riu sz a z e szczeg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m sp raw d u sz p a ste rsk ic h . C h c ia ł sp raw d zić ja k k a p ła n i s p e łn ia ją fu n k cje litu rg ic z n e i e d u k a c y jn e , ja k żarliw a je s t p o b o ż n o ść lu d u , ja k p ro w a d z i się d z ieła m iło sie rd z ia . P ro sił te ż , aby p ro b o sz c z o w ie w sp ó l n ie z w itry k u sa m i p rzy g o to w ali do p rz e g lą d u s k a rb o n y k o śc ie ln e , b o o n zech ce je o b e jrz e ć , sp raw d zić ra c h u n k i k o śc ie ln e i legaty, u p e w n ić się czy s k a rb o n a
37 Opis królewszczyzn w województwie chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. P a c z k o w s k i , Toruń 1938, s. 102,12, 113, 121,128.
je s t b e z p ie c z n a o ra z czy m a p rz y n a jm n ie j dw a ró ż n e z a m k n ię c ia o ra z u kogo p rzech o w y w an e są k lu c z e 39.
W P u c k u w iz y ta to r stw ierd ził, ż e p ie n ią d z e fary p rzech o w y w an e są w z a k ry stii, ra z e m z e sp rz ę ta m i i n aczy n iam i litu rg iczn y m i w n a leż y ty m p o rz ą d k u . Z a p isa ł, ż e m a ją te k p a ra f ii sta n o w i św iątynia p a ra f ia ln a pw . Ś w iętych A p o sto łó w P io tra i P aw ła, cała z solidnego m uru, bazylika, ż e je s t p o k ry ta d ach ó w k ą, lecz o d stro n y p ó łn o c n e j tr o c h ę p rz e c ie k a . D o niej d o b u d o w a n a je s t d zw o n n ica m u ro w a n a i te ż p o k ry ta d ach ó w k ą, z p ię c io m a ró żn ej w ielk o ści dzw o n am i; w szystkie są p o św ię c o n e i d zw o n ią o g o d zin ie 6 ra n o , ja k w yznacza z e g a r śc ie n ny u staw io n y w e w n ą trz kościoła.
N a zew n ątrz, za ścianą p re zb iteriu m , p rzy b u d o w an a jest kostnica m urow ana, zn ajd u jąca się ju ż n a c m e n ta rz u częściow o o g ro d zo n y m m u re m , a częściow o p ło te m drew nianym ; n ad m ien ił że o g ro d zen ie było nieco nad g ry zio n e z ę b e m czasu.
M a ją te k k o ścieln y w m ieście stan o w iły , p le b a n ia o k re ś lo n a ja k o d o m d o ść
dobry, wygodny, z m u ru pruskiego, z ogrzew aniem o ra z z n a jd u ją c e się w je g o p o
bliżu: sad , o g ró d kw iatow y, s to d o ła i z a b u d o w a n ia g o sp o d a rc z e . W p ó łn o c n e j części o g ro d u , o b o k d ró ż k i w io d ącej z d o m u p a ra fia ln e g o do św iątyni, w p o b li ż u sa d u , sta ł m ały d o m e k . D o K o śc io ła n a le ż a ły ró w n ież dw a d o m y z c z te re m a m ie szk an iam i. J e d n o z n ich by ło p rz e z n a c z o n e dla k a n to r a , d ru g ie d la o rg a n i sty. Z d w óch p o z o sta ły c h m ie sz k a ń p ła c o n o czynsz do rą k zarz ą d c y sk arb o n y k o ścieln ej, ro c z n ie p o 12 flo re n ó w , czyli ra z e m 24 floreny.
P a ra fia p o sia d a ła jeszcze w o g ro d zie, w p o b liżu kościoła, p rz y tu łe k dla ośm iu ub o g ich ro d z in utrzym yw anych z o fiar p a ra fia n . Troszczyło się o ich los dw óch p a tro n ó w sp o śró d m ieszczan w ybranych p rz e z R a d ę M iasta. Z e swojej posługi zdaw ali o n i ra z n a ro k re la c ję R a d z ie M ia sta w o b ecn o ści p ro b o szcza. Był też d o m dla nauczyciela, p o ło ż o n y w p o b liżu m o rza, w d o b ry m stan ie. N auczyciel i kościelny o p ła c a n i byli z funduszy sk arb o n y kościelnej p rz e z w itrykusów .
D aw n iej - ja k z a p is a ł A lb in o w sk i - p o z a m ia s te m z n a jd o w a ła się p re p o z y tu - r a sz p ita ln a św. Je rz e g o (w izy tato r te n n a p is a ł św. G rz e g o rz a ). Z o s ta ła on a o s ta te c z n ie z n iszczo n a w czasie w ojny szw edzkiej, p o z o sta ły tylko fu n d a m e n ty stary ch bu d o w li. W czasie w izytacji (m ięd zy 1627 a 1649 r.) te r e n te n był już p rz e z n a c z o n y n a c m e n ta rz d la ew an g elik ó w (w cześniej z a p e w n e z n a jd o w a ł się ta m ró w n ie ż c m e n ta rz d la u b o g ic h i p e n sjo n a riu s z y p rz y tu łk a ), k tó rz y o d d a w a li k o ścio ło w i p a ra f ia ln e m u p o 40 groszy (p ra w d o p o d o b n ie z a je d n o m iejsce g rz e b a ln e ), z czego 3 g ro sze o trzym yw ał pro b o szcz.
P o za m ia s te m d o p a ra f ii n a d a l n ale ż a ły 4 w łó k i z ie m i o rn e j o ra z o g ró d zw a ny G ó rk ą , z k tó re g o p ro b o s z c z otrzym yw ał ro c z n ie 18 groszy. A lb in o w sk i jak o je d y n y w iz y ta to r z a n o to w a ł, ż e p ro b o sz c z p u c k i m a p ra w o d o w o ln eg o p o ło w u ryb n a m o rz u w ie lk ą siecią.
N ie ste ty n iew iele w sp o m in a się o d ziesięcin ach . W iz y ta to r w y m ien ił je d y n ie , ż e do p a ra fii p u c k ie j n a le ż ą p o z a m ia s te m n a s tę p u ją c e m a ją tk i i w sie: w ieś P u c z k a , Polczyno, C elib o w o , B ru z d o w o , P o lch o w o , B rz e z in o , O sło n in o , B lan- dzikow o, S m o ln o , Z e listrz e w o , S ław nkow o M n iejsze i W ięk sze, R u cew o . Z a p i sał je d y n ie o g ó ln ie, ż e m ie sz k a w n ich p o d o p ie k ą p ro b o s z c z a p u c k ie g o o k o ło 1200 dusz. Z a p e w n e je s t tu m o w a o w szystkich m ie sz k a ń c a c h n ie z a le ż n ie od w y zn an ia. M ieszk ań cy ci u p ra w ia li te z ie m ie i o d d a w a li p ro b o sz c z o w i d a n in ę w z ia rn ie . P o z a ty m - d o d a ł - z b ie r a n e były ofiary n a ta c ę , o p ła ty z a p o g rzeb y i d z w o n ie n ie d zw o n am i40. C zęść z n ich w rz u c a n o d o sk a rb o n y ko ścieln ej, a re s z ta b y ła p rz e z n a c z o n a dla p ro b o s z c z a i służby kościelnej.
F u n d u sz k o ścieln y sta n o w iła w ty m czasie k w o ta 1365 flo re n ó w p o lsk ich w m o n e ta c h p ru sk ic h . Z o s ta ła n a z w a n a su m ą głów ną u lo k o w a n ą w ja k ie jś p o siad ło ści (z n a stę p n y c h w izytacji w ia d o m o , że b y ła to lo k a ta z d o c h o d ó w p a r a fii, z a rz ą d z a n a p rz e z w itry k u só w ), z k tó re j p a ra f ia o trzy m y w ała ro czn y d o c h ó d w w ysokości 79 flo ren ó w . B yła to b a rd z o d o b ra lo k a ta , b o n a 17,3% .
N o w o ścią, w sto su n k u d o p o p rz e d n ic h w izytacji były legaty, k tó ry m i zajął się a rc h id ia k o n A lb in o w sk i d o k ła d n ie j. L e g a t 1000 flo re n ó w p o s ia d ła k ap lica św. A n n y , u fu n d o w a n a p rz e z a rc h id ia k o n a Ju d y c k ie g o w 1633 r. K w o ta ta była u lo k o w a n a w p ew n y ch d o b ra c h so łe c k ic h i p rz y n o siła 60 flo re n ó w ro czn ie, z czeg o 40 flo re n ó w o trzym yw ał k a p e la n kaplicy (w ty m czasie n a jp r a w d o p o d o b n iej był n im p ro b o sz c z ) a 20 flo re n ó w słu ż b a litu rg iczn a. F u n d a to r te n p rz e z n a c z y ł w te s ta m e n c ie jeszcze je d e n le g a t w kw ocie 1200 flo ren ó w . P ołow a tej sum y, z a w ie d z ą p a tr o n ó w kap licy i b is k u p a , z o s ta ła u lo k o w a n a w R a d z ie M ia s ta G d a ń sk a , a d ru g a p o ło w a w m a ją tk u D a n ie la H in tz a m ło d sz e g o , szla
chetnego obyw atela p u c k ie g o , je g o su k ceso rzy p ła c ili z te g o ro c z n ie 36 f lo re
nów . U zy sk an o w ięc dość w ysokie o d se tk i - 6% . W iz y ta to r A lb in o w sk i nie w sp o m in a o d o c h o d a c h z le g a tu g d ań sk ieg o . Ten z a p e w n e n ie był zb y t d o c h o
dow y, a le z a to b a rd z ie j b ezp ieczn y .
Były jeszcze dw a m n ie jsz e leg aty p rz y p isa n e do tej kaplicy. J e d e n , w kw ocie 100 flo ren ó w , u lo k o w a n y w dobrach Ja n a H in za z P ucka, w n u k a p a n a Jud yckie
go, z czego 6 flo re n ó w było p rz e z n a c z o n e n a n a b o ż e ń stw a z a d u sz ę fu n d a to ra
w ro c z n ic ę jeg o u ro d z in . D ru g i le g a t w k w ocie 125 flo ren ó w , u stan o w io n y p rz e z sp a d k o b ie rc ó w szlach cica T o m asza B u sza, do chw ili p rz e p ro w a d z e n ia w izytacji n ie z o s ta ł p rz e k a z a n y , a p ie n ią d z e z n ajd o w ały się u w sp o m n ia n e g o ju ż J a n a H in z a .
K a p lic a W ejh e ró w m ia ła ró w n ież swój le g a t, i to w k w ocie 6000 flo ren ó w , z ap isan y ch n a d o b ra c h R u cew o , ale w iz y ta to r stw ierd ził, ż e o d 13 la t n ie w y p ła c a n o z niej żad n y c h św iadczeń. M im o to w n ie k tó re d n i (z a p e w n e o k re ś lo n e d o k ła d n ie w fu n d a c ji), zw łaszcza w św ięta N ajśw iętszej M a rii P an n y , p r o
boszcz, w asyście trz e c h o só b z e służby k o ścieln ej, o d p ra w ia ł M sz e św. śp ie w a n e, a co czw arty d z ie ń o d p ra w ia ł M szę św. ż a ło b n ą (R eq u ie m ) z a d u szę f u n d a to ró w tej kaplicy41.
N a s tę p n ą w izytację w d e k a n a c ie p u c k im p rz e p ro w a d z o n o w 1702 r. R o z p o częto ją o d p a ra f ii w O ksyw iu. W iz y ta to re m był K rzy szto f A n to n i S zem b ek , ów czesny a rc h id ia k o n p o m o rsk i, k tó ry p rz e p ro w a d z ił ją p o d o b n ie ja k A lb i now ski. Św iadczy o ty m u k ła d p ro to k o łu p o w izytacyjnego S z e m b e k a , k tó ry przybył do m ia sta 15 lu te g o 1702 r. D o k o n a ły się w P u c k u w y raźn e zm ian y na lepsze.
S z e m b e k zaznaczył, ż e p ro b o sz c z n ie p ro w a d z ił sp isu in w e n ta rz a , d lateg o p o d ją ł się lu stra c ji m a ją tk u p a ra f ii i je g o o pisu. W ś ró d d ó b r m a te ria ln y c h w y ró ż n ił p rz e d e w szystkim k o śció ł p a ra fia ln y n a d m ie n ia ją c , ż e je s t z najsilniejsze
go m u ru dobrze u m o c n io n y i w ym urow any. Z a n ie p o k o ił go je d n a k s ta n kaplicy
św. A n n y , p o z b a w io n e j o łta rz a , w sp o m n ia ł że n ie o d p ra w ia się ta m n a b o ż eń stw z p o w o d u p iętra zb yt rozdartego, które z p o w o d u starości n a części rozrywa
się i dzieli42.
D a le j S z e m b e k p o tw ie rd z a , ż e ściany św iątyni są czyste i o ty n k o w an e, a cała b u d o w la p o k ry ta d a c h ó w k a m i w ypalanym i. M ów i ró w n ież o w ieży m u ro w a n e j, ró w n ież p o k ry te j d a c h ó w k a m i w ypalanym i. N a w ieży p ró c z p ię c iu daw nych dzw onów , je s t z e g a r z d z w o n e m w ybijającym godziny. S ió d m y dzw on, zw any sy g n a re k ie m u m ieszczo n y je s t p o ś r o d k u naw y głó w n ej43.
C m e n ta rz był, ja k p o p rz e d n io , o g ro d z o n y częściow o m u re m , a częściow o b e lk a m i d rew n ian y m i. O g ro d z e n ie to z o sta ło m ięd zy w izy tacjam i w y re m o n to w a n e i w 1702 r. o k reślił je ja k o p ię k n e . D o d a ł, ż e m u r z ceg ie ł w ypalanych o c h ra n ia ł c m e n ta rz o d stro n y m ia sta , a d rew n ian y o d p le b a n ii i m orza.
M am y ró w n ież n ieco now ych in fo rm ac ji n a te m a t p le b a n ii. O p isa n a jest jak o d o m z k ilk o m a p a le n isk a m i, p ię k n y i d o ść w ygodny, w zniesiony z m u r u p ru s k ie go. A le dalej S z e m b e k p rz y p o m in a , ż e w e d łu g daw nych przyw ilejów K ościoła i no w eg o z 20 m a ja 1698 r. w y d an eg o ja k o sp e c ja ln e ro z p o rz ą d z e n ie p rz e z S to licę A p o sto lsk ą , a sk iero w an eg o do R a d y M ia sta P u c k a i całej sp o łeczn o ści p a rafialn ej, p o w in n i p a ra fia n ie z a d b a ć o d o b ra m a te ria ln e p a ra fii i d o k o n a ć k o n iecznych re p a ra c ji. W czasie w izytacji p a ra fia n ie m ieszkający w m ieście i po w siach p o d ję li zo b o w iązan ie, ż e d o sta rc z ą n a b u d o w le i re p a ra c je w szelkiego ro d z a ju m a te ria ły b u d o w la n e , ta k ie ja k d rew n o , sło m ę, glinę. N ap raw y w ym a gały b o w ie m b u d y n k i g o sp o d a rc z e p ro b o s tw a z n a jd u ją c e się w sad zie, w po b liżu p le b a n ii o raz b u d y n k i fo lw arczn e i z a m ie sz k a łe p rz e z słu żb ę kościelną.
P a ra fia n a d a l p o s ia d a ła 4 w łó k i zie m i o rn e j w e w si P u c k o ra z łą k i p o ło ż o n e m ięd zy łą k a m i m ieszczan . S z e m b e k w y m ien ił n azw ę je d n e j z n ich , zw anej
Pa-41 ADCh, G-22, s. 47-49. 42 ADCh, G-25, s. 176; 43 Tamże, s. 179.
p e n te s , o k tó re j w ięcej n ie w sp o m n ia ł. P a ra fia n a d a l p o s ia d a ła d o m e k z d w o m a m ie sz k a n ia m i, k tó r e p rzy n o siły ro c z n ie p ro b o sz c z o w i 24 flo ren y . Były ró w n ie ż dw a in n e d o m y z 4 m ie szk an iam i. W je d n y m d o m u m ie sz k a ł k a n to r i o r g an ista, a z d w óch p o z o sta ły c h m ie sz k a ń d o c h o d y c z e rp a li za rz ą d c y kasy k o ścielnej. K o śció ł n a d a l p o s ia d a ł o g ró d p o ło ż o n y p o z a m ia ste m , nazyw any G ó ra , z k tó re g o d o c h ó d w ynosił 18 groszy.
F u n d u sz k o ścieln y w w ysokości 1817 flo re n ó w u lo k o w a n y był n a bliżej nie o k re ślo n y p ro c e n t u ró żn y ch o byw ateli m ia sta . O d s e tk i p o b ie r a li zarz ą d c y k a sy, a z o b o w ią z a n i byli p rz e z n a c z a ć je n a re m o n ty bu d y n k ó w k o ścieln y ch , u trz y m a n ie św ietn o ści fary i służby ko ścieln ej. O o fia ra c h z a p o słu g i d u sz p a ste rsk ie , z a p is a n o je d y n ie , ż e p ro b o s z c z p o b ie r a ł o p ła ty za p o g rz e b y i b ic ie w dzw ony.
S z e m b e k , p o d o b n ie ja k A lb in o w sk i, d o k ła d n ie j o p isa ł leg aty i fu n d a c je . Z a czął o d zap isó w dotyczących kap licy Ju d y ck ieg o . S tw ierd ził, ż e p ro c e n t od p ierw szeg o le g a tu w w ysokości 1000 flo ren ó w , z a p is a n y n a d o b ra c h so łectw a w O sło n in ie p rz e d w izytacją w 1702 r., o d dłuższego czasu n ie był w ypłacany. D ru g i le g a t w kw ocie 1200 flo re n ó w o d 1702 r. u lo k o w a n y był n a 6% p ro c e n t, a le w now ych m iejscach . P o ło w ę sum y pożyczyła R a d a M ia sta P u c k a i p ła c iła 36 flo re n ó w ro c z n ie ja k o o d se tk i, a d ru g ą p o ło w ę pożyczył Je rz y S ch m o k , m ieszczan in p u c k i i te ż o d d a w a ł 36 flo re n ó w ro czn ie. D w a m n ie jsz e leg aty też zm ien iły po ży czk o b io rcó w . L e g a t 100-florenow y p rz e ję ła w d o w a p o J a n ie H in z u i w y p ła c a ła 6 flo re n ó w ro c z n ie n a m o d litw y z a z m a rłe g o f u n d a to r a w ro c z n ic ę je g o śm ierci. N a to m ia s t daw ny le g a t w kw ocie 125 flo re n ó w o d e b ra n o J a no w i H in zo w i p rz e d je g o śm iercią, jeg o k a p ita ł p o d n ie s io n o do 160 flo ren ó w , k tó ry m i w czasie w izytacji S z e m b e k a o b ra c a ł P io tr D e tlo ff, b u rm is trz P u ck a, i p ła c ił 9 flo re n ó w ro c z n ie n a p o trz e b y tej kaplicy.
N a stą p iły te ż z m ian y w fu n d a c ji kap licy W ejh e ró w . W ed łu g S z e m b e k a le g a t 6000 flo re n ó w z o sta ł u sta n o w io n y p rz e z E r n e s ta W e jh e ra w 1650 r. n a d o b ra c h w si R u cew o . J e d n a k ż e p rz e z 17 la t, czyli jesz c z e 4 la ta p o w izytacji A binow - sk ieg o , o d se tk i w y zn aczo n e p rz e z f u n d a to ra były zatrzy m y w an e p rz e z now ych w łaścicieli. S z e m b e k p ra w d o p o d o b n ie p ró b o w a ł obliczyć, ile w ynoszą z a le g ło ści i p o d a ł su m ę , k tó r a tr u d n a je s t do o d czy ta n ia, a le z a p e w n e w ynosiła 4040 flo ren ó w , czyli le g a t te n był u lo k o w a n y n a 4 % i ro c z n ie p o w in ie n p rzy n o sić d o c h ó d w kw ocie 280 flo ren ó w . M im o zale g ło ści w d a tk a c h p ro b o s z c z n a d a l o d p ra w ia ł M sze św. śp ie w a n e w asyście w ik a riu sz a i dw óch m in is tra n tó w (d a w niej w o b e c n o śc i trz e c h m in is tra n tó w ). R ó w n ież n a d a l co czw arteg o d n ia o d p ra w ia n o w kaplicy M szę św. ż a ło b n ą , z a z m a rły c h fu n d a to ró w kaplicy, w tej sam ej asyście.
P o d o b n ie ja k w w izytacji p o p rz e d n ie j, S z e m b e k o d o c h o d a c h K o ścio ła w n a tu r z e p o d a ł b a rd z o o g ó ln ie, z e do p a ra fii n a le ż ą n a s tę p u ją c e w sie: P uck, P olczyno, C elb o w o , B ru d zew o , P o lch o w o , B rz e ź n o , O sło n in o , B łąd zik o w o , S m o ln o , Z e listrz e w o , S ła b u to w o W ięk sze i M n iejsze, R u cew o , K ru szw ica i B e k a, z k tó ry c h n ie w szyscy m ieszk ań cy p ła c ą p o w in n o ści. W su m ie je d n a k p ro
-bo szcz otrzym yw ał ro c z n ie 235,5 k o rc a p szen icy o ra z 249,5 k o rc a ow sa i 13 k o rcó w ję c z m ie n ia . D o c h o d y z p o szczeg ó ln y ch w si p rz e d s ta w iłe m w ta b e li 4.
T ab ela 4. D ziesięcin y w p a r a f ii p u c k ie j w 1710-1711 r. (w k o rc a c h ) Miejscowość Pszenica Owies Jęczmień
Wieś Puck 50 50 -Blądzikowo 11,25 11,25 -Oslonino 8 8 -Zelistrzewo 16 16 -Smolno 15 15 -Polchowo 9 9 -Mrzezino 4 4 -Celbowo - folwark 8,5 8,5 -Mrzezino - folwark 22 22 -Brudzewo 6,5 6,5 -Polczyno 47 47 -Polczyno -folwark Rucewo, Oslonino, 12 12 -Salbutowo - folwarki 17,25 20,25 -Slabutowo Wielkie - 10 10 Rucewo - - 10 Razem 225,5 238,5 20
Tego sam ego dnia, czyli 15 lutego 1702 r., S zem bek w ydał d e k re t powizytacyjny dla p arafii puckiej. D otyczył o n m .in. dochodów parafii. P rzed e w szystkim z o b o w iązał w itrykusów do staran n ej gosp o d ark i finansow ej jej zasobam i. Z arząd cam i jej byli w tedy W aw rzyniec Prosz, A n to n i P erk a i M ichał Itrich. Z arząd ził je d n o c z e śnie w ykonanie drugiej skarbony zam ykanej n a 3 ró żn e zam ki, w której m iały być g ro m ad zo n e ofiary n a u trzym anie św iatła w w iecznej lam pce, k tó ra p o w in n a p ło nąc n ie u sta n n ie p rz e d N ajśw iętszym S ak ram en tem . Z o b o w iązał proboszcza, aby ogłosił to z am bony i zachęcał p a ra fia n do sk ład an ia o fiar n a te n cel. Z arząd cam i tej skarbony zostali m ianow ani M ichał H e lm a n , A n d rzej B usze i J a n D ethoff.
Z te g o d e k re tu d o w iad u jem y się, ż e b y ła w k o ściele jeszcze je d n a sk a rb o n a , w k tó re j g ro m a d z o n o i p rzech o w y w an o d o c h o d y p rz y tu łk a p o c h o d z ą c e m .in. ze s p ie n ię ż e n ia rzeczy p o z o sta w io n y c h p rz e z z m a rły c h p e n sjo n a riu sz y . W śró d z a rz ą d c ó w tej s k a rb o n y był G a b rie l R oss.
W szyscy za rz ą d c y z o sta li z o b o w ią z a n i do s k ła d a n ia ro c z n e g o sp ra w o z d a n ia z d zia ła ln o śc i tych trz e c h fu n d u szy p ro b o sz c z o w i w o b e c n o śc i je d n e g o p r z e d staw iciela M a g is tra tu 44
Ł atw iej je s t o k re ślić d o c h o d y p a ra f ii p u ck iej i jej p ro b o s z c z a n a p o d sta w ie n a s tę p n e j w izytacji p rz e p ro w a d z o n e j p rz e z J a n a K a z im ie rz a Ju g o w sk ieg o , n a p o le c e n ie K o n s ta n ty n a S zan iaw sk ieg o , b is k u p a w ło cław sk ieg o i p o m o rsk ie g o w 1710-1711 r. K o rzy stał o n z k w e stio n a riu s z a w izytacyjnego, k tó ry d o k ła d n ie p rz e d s ta w iłe m w e w sp o m n ia n e j ju ż p u b lik a c ji45.
W k w e stio n a riu sz u , a n a s tę p n ie w re la c ja c h z w izytacji, o d d z ie ln ie o p isan o m a ją te k p ro b o s z c z a i m a ją te k p a ra fii. M a ją te k p ro b o sz c z a , czyli b e n e fic ju m p ro b o szczo w sk ie, stan o w iły n a d a l 4 w łó k i z ie m i o rn e j i łą k i p o ło ż o n e p o z a m ia s te m m ięd zy łą k a m i m ieszczan , o p ró c z łą k i zw anej w ted y P a p e n te ff. M ieszk ań cy w si p a ra fia ln y c h sk ła d a li d ziesięcin ę o sz a c o w a n ą w tej sam ej o b ję to śc i zb ó ż z p o szczeg ó ln y ch w si, ja k w w izytacji p o p rz e d n ie j.
W sp ra w ie p le b a n ii i z a b u d o w a ń g o sp o d arczy ch d o w iad u jem y się, ż e d o m p a ra fia ln y n a d a l był w d o b ry m sta n ie , w y starczająco w ygodny, m ia ł k ilk a izb. D o n ieg o p rzy leg ał sa d z k ilk o m a b u d y n k a m i g o sp o d arczy m i, k tó r e były w ta k b a rd z o zły m sta n ie , ż e ju ż n ie n a d a w a ły się d o n ap raw y . P rz y p o m in a m , ż e ich n ap raw y , i to z e śro d k ó w m iejsk ich i fu n d u szy w itrykusów , d o m a g a ł się a rc h i d ia k o n S z e m b e k w czasie p o p rz e d n ie j w izytacji, p rz e d d ziesięciu laty.
N ap rzeciw p le b a n ii sta ł jeszcze sta ry d o m z d w iem a izbam i w d o b ry m stan ie (zap ew n e n ie przynoszący d o c h o d u ), o k tó ry m n a p is a ł w izy tato r, ż e m ógłby być w ynajm ow any d la je d n e j rodziny. D o c h ó d z te g o n a le ż a ł by się proboszczow i.
M a ją te k św iątyni sta n o w iła re s z ta d ó b r m a te ria ln y c h p a ra fii p u ck iej. Były to 2 b u d y n k i z c z te re m a m ie sz k a n ia m i; z k tó ry c h je d n o p rz e z n a c z o n e było dla k a n to r a , d ru g ie d la o rg an isty . P o z o sta łe dw a m ie sz k a n ia p rzy n o siły n a d a l j a k ieś n ie w y m ie n io n e d o ch o d y , p o b ie r a n e p rz e z z a rz ą d c ó w kasy kościelnej i p rz e z n a c z a n e n a jej p o trz e b y . K o ścio ło w i w 1711 r. n ale ż a ły się te ż d o ch o d y z a w y d zierżaw ien ie o g ro d u zw an eg o G ó rk a w w ysokości 10 groszy ro czn ie. J e s t to je d y n a z m ia n a w d o c h o d a c h p a ra f ii p u c k ie j, n a s tą p iło z m n ie js z e n ie czynszu z 18 n a 10 groszy.
F u n d u sz k o ścieln y n ie z n a c z n ie z m a la ł do 1813 flo re n ó w i był o b ra c a n y p rz e z m ie szczan p u c k ic h , k tó rz y o d se tk i p o o d n o to w a n iu w k się d z e ra c h u n k o w ej w rz u c a li do s k a rb o n y k o ścieln ej. M ięd zy w izy tacjam i w y b u d o w an o now y d o m d la n au czy ciela n a te r e n ie c m e n ta rz a , p o k ry ty d a c h ó w k ą , w k tó ry m on m ie sz k a ła i m ia ł szk o łę d la 40 uczniów . U czył ich lite ra tu ry , p o d sta w g ra m a ty ki i śpiew u. N au czy ciel utrzym yw any był częściow o z fu n d u szy p a ra fia ln y c h w y p ła c a n y c h p rz e z w itrykusów , a częściow o p rz e z w ieśn iak ó w i i m ieszczan.
W z n ie sio n o ró w n ież dw a n o w e b u d y n k i sz p ita ln e w m ieście, p rzy B ra m ie G d a ń sk ie j, i u rz ą d z o n o o g ró d p rzy leg ający do je d n e g o z nich. P rzebyw ało w n ic h 5 p e n sjo n a riu sz y , k tó rzy utrzy m y w ali się częściow o z ja łm u żn y , a ta k ż e z fu n d u szy s k a rb o n y szp italn ej.
W szy stk ie in n e d o c h o d y z zap isó w te s ta m e n to w y c h n a k a p lic e Ju d y ck ieg o i W e jh e ró w p o z o sta ły n ie z m ie n io n e . O d s e tk i u iszczan o z g o d n ie z w o lą f u n d a to ró w n a u ro c z y ste sp ra w o w a n ie litu rg ii w tych k ap licach . U le g ła z m ia n ie je d y n ie często tliw o ść o d p ra w ia n ia m o d litw z a z m a rły c h fu n d a to ró w z ro d z in y W ej h eró w . Ś p ie w a n ą M sz ę św. d zięk c zy n n ą do N ajśw iętszej M a rii P an n y o d p r a w ia n o ju ż tylko w p ią tą n ie d z ie lę ro k u , a z a d u sz e z m arły ch W e jh e ró w w k ażd ą ś ro d ę M szę św. ż a ło b n ą . K a p e la n a m i w tych k ap lic a c h n ie zaw sze byli p ro b o s z czow ie, b o c zęsto p rzeb y w ali o n i p o z a p a ra f ią , lecz w ik ariu sze, k tó rz y w y m ie n iali się w z a je m n ie co p e w ie n czas. W 1711 r. k a p lic ą Ju g o w sk ieg o o p iek o w ał się sa m p ro b o sz c z , a k a p e la n e m kap licy W e jh e ró w był w ik ariu sz, czcigodny G ra u . Z re la c ji tej w ynika, ż e o p ie k u n o w ie k a p lic sam i z a tru d n ia li k a p e la n ó w , sam i te ż o c e n ia li ich p ra c ę , a w ra z ie k o n ie c z n o śc i z a p e w n e w ym ieniali. R e la cja a rc h id ia k o n a Ju g o w sk ieg o n ie w n io sła w łaściw ie nic n o w eg o n a te m a t d o c h o d ó w p ro b o s z c z a i m a ją tk u p a ra f ii46.
N a n a s tę p n ą w izytację c zek ał P u c k aż 64 la ta . P rz e p ro w a d z ił ją a rc h id ia k o n B azyli Z ło c k i, 3 lu te g o 1766 r. n a z le c e n ie b p a A n to n ie g o K a z im ie rz a O stro w skiego. W iz y ta to r p rzeb y w ał w p a ra f ii cały d zień , o g lą d a ł z a b u d o w a n ia p a r a fia ln e i d o k ła d n ie o p isał w y p o sa ż e n ie św iątyni o ra z w y m ien ił obo w iązk i litu r giczne w y n ik ając e z leg ató w i fu n d a c ji47.
N a d a l św iąty n ia b y ła w d o b ry m s ta n ie , n ie w y m ag ała n a p ra w n i re m o n tó w , p o k ry ta w y p a la n ą d ach ó w k ą. Z a k ry stia z e sk le p ie n ie m o ty n k o w an y m , była ró w n ież p o k ry ta d ach ó w k ą, z d w o m a o k n a m i c h ro n io n y m i ż e la z n ą k ra tą . W y p o s a ż o n a b y ła w stó ł i szafę p ię k n ie z a m k n ię tą , w k tó re j p ra w d o p o d o b n ie p r z e chow yw ano k sięgi m e try k a ln e ch rztó w , m a łż e ń stw i z m a rły c h tej p a ra fii, p o raz pierw szy w y m ie n io n e w czasie re la c ji pow izytacyjnej. P rz e trw a ły o n e do dziś i są p rzech o w y w an e w A rc h iw u m A rc h id ie c e z ji G d a ń sk ie j w G d a ń s k u O liw ie.
K o śció ł był o św ietlan y p rz e z 19 o k ie n w yko n a n ych n a n o w o . D o św iątyni p rz y le g a ła m u ro w a n a d zw o n n ica z c z te re m a d zw o n am i; p ią ty był p o d łą c z o n y do z e g a ra . P o ra z pierw szy je s t te ż m o w a o w ieżyczce p o sa d o w io n e j n a d p r e z b ite riu m , w k tó re j te ż w isiał dzw on, p o p rz e d n io zw any sy g n ark iem , k tó ry m zw oływ ano w iern y ch n a n a b o ż e ń stw a i d zw o n io n o n im w czasie n ab o żeń stw .
C m e n ta rz p a ra fia ln y d la k a to lik ó w p o ło ż o n y był b e z p o ś re d n io p rzy św iąty ni. N a d a l był o g ro d z o n y m u r e m i częściow o d rą g a m i d rew n ian y m i. W izy tato r p o ra z pierw szy n a d m ie n ił, ż e o d stro n y m ia s ta p ro w ad ziły do n ieg o trzy b ra m y m u ro w a n e . W s p o m n ia ł te ż o trz e c h p rz e d s io n k a c h w św iątyni: w ielk im , ś r e d n im i m ałym . R o k p rz e d w izytacją w z n ie sio n o n o w ą k o stn ic ę , k tó r a p rzy leg ała b e z p o ś re d n io do m u ru fary (p r a w d o p o d o b n ie n a d aw n y m m iejscu ). U ro c z y ste p o św ię c e n ie jej o d b y ło się 6 lis to p a d a 1765 r.
46 ADCh, G-26, s. 45-50. 47 ADCh, G-63A, s. 1-12.
