370
ZAPISKISzatę graficzną pierw szego tom u opracował znakomity malarz białoruski L eon T a r a s e w i c z , to też ma on charakter druku bibliofilskiego. D w a kolejne tom y są w ydane znacznie skromniej, aczkolw iek starannie i estetycznie. Redaktor nie zapom niał podać informacji o autorach artykułów i przekładów literackich.
R ocznik ukazuje się przy pom ocy finansowej osób prywatnych oraz instytucji: tom I i III M irosława C iełuszeckiego, tom I — Valika Sielviasiuka i Z en o n a Janowicza, tom II i III — Fundacji im. Stefana Batorego, tom II — Komisji Charytatywnej „G azety W yborczej”, tom III — P olskiego Kom itetu ds. U N E S C O i Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska — Białoruś.
J. T.
„B iu letyn H isto r ii P o g ra n ic za ” nr 1, 2 0 0 0 , s. 1 2 3 ,1 nlb.; nr 2, 2 0 0 1 , s. 1 6 7 , 1 nlb. B iałystok , P o lsk ie T ow arzystw o H isto ry czn e O d d zia ł w B iałym stok u .
U kazały się pierwsze dwa zeszyty now ego periodyku historycznego wydawanego w Białymstoku. Jest to już drugie (po „Białoruskich Zeszytach Historycznych”) czasopism o tego szybko rozwijającego się ośrodka naukow ego, który ma ambicje kształtow ania w ięzi m iędzy uczonym i Polski, Litwy i Białorusi, „a m oże nie tylko”, jak z nadzieją napisała redakcja w słow ie w stępnym do czytelników, zam ieszczonym w num erze pierwszym. R edaktorem pism a jest Jan Jerzy M i l e w s k i , zastępcam i są: A leksander K r a w c e w i c z (G rodno) i Riman- t a s M i k n y s (W ilno), w skład zespołu w chodzą także M arek K i e t l i ń s k i , ks. Tadeusz K r a h e l , Cezary K u k l o oraz M arzena L i e d k e: w drugim num erze przybyli Jan S n o p k o i W ojciech Ś l e s z y ń s k i . W spół pracę przyrzekli: D ym itr K a r e w (G rod no), A lgis K a s p e r a v i c i u s (W ilno), W asilij K u s z n i e r (M ińsk), Paweł Ł o j k o (M ińsk), A leksander N i e c z u c h r y n (G rodno) oraz W ładymir N i k i t e n k o w (Brześć).
M iędzynarodow em u składow i redakcji odpow iada problem atyka obu zeszytów oraz ich postać językowa. D om inuje język polski, lecz niektóre artykuły i recenzje są w językach białoruskim i rosyjskim, streszczenia w językach litewskim lub białoruskim i angielskim. Artykuły dotyczą zagadnień białoruskich, litewskich, polskich i żydowskich.
Redakcja zapowiada dyskusje, których przedsmak znajdujemy już obecnie. W pierwszym numerze zamiesz czon o artykuł Jurija K i t u r k i o poglądach R om ana D m ow skiego na sprawy białoruskie, z którym polem izuje Jerzy T u r o n e k , Rim antas M iknys zastanawia się nad św iadom ością Polaków litewskich i nawiązuje do poglądów Juliusza B a r d a c h a . P olem iczne elem en ty znajdują się także w recenzjach i sprawozdaniach z k on ferencji. Istotne zagadnienia podejm ują także autorzy innych artykułów. A lgis Kasperavicius krytycznie analizuje św iadom ość Litwinów i koncepcje litewskich polityków przed 1939 r., dotyczące przynależności W ilna i W ileń- szczyzny. W ojciech Śleszyński om aw ia działalność radzieckich szkół wyższych w Białym stoku i G rodnie w latach 1939-1941. W dziale „R eferaty” zam ieszczono autoreferaty rozpraw doktorskich obronionych w Białym stoku (M ałgorzata M o r o z , „Krynica i jej środow isko. Białoruska Chrześcijańska D em okracja w P olsce, 1918-1938; A lfons B o b o w i k , „Szkolnictwo na ziem iach p ółnocno-w schodnich RP w latach 1 9 1 8 -1939”) ” i w Mińsku (Jewgienij R o z e n b ł a t, „H itlerowska polityka ludobójstwa w o b ec ludności żydowskiej w zachodnich regio nach Białorusi 1 9 4 1 -1944”). Skromny na razie dział „M ateriały źródłow e” reprezentują petycje z 1918 r. do Rady Regencyjnej o przyłączenie d o Polski m ieszkańców trzech w si regionu w ileńskiego (podał do druku Jan Snopko) oraz raport U rzędu W ojew ódzkiego w N ow ogródku dotyczący posła G enadiusza Szym anow skiego (podał d o druku Jan J. M ilewski).
D rugi numer otwierają wypow iedzi pośw ięcone pam ięci Jerzego G iedroycia, b ez w ątpienia duchow ego patrona czasopism a. D ział artykułów zawiera trzy pozycje: Virgilijus P u g a c i a u s k a s , „M agistrat wileński w pierwszych latach pod zaborem rosyjskim (1 7 9 4 -1 8 0 8 )”; W ładymir Ł a d y s i e w, „Traktat ryski 1921 r. a polityka eksportu rewolucji w ładz Rosji Sow ieckiej”; Krzysztof B u c h o w s k i , „Stanisław Narutowicz — szkic do portretu idealisty”. A utoreferaty informują o problem atyce rozpraw doktorskich obronionych w W ilnie (R aim onda R a g a u s k i e n é , „Mikołaj Radziwiłł »Rudy« (ok. 1515-1584) m agnat W ielkiego K sięstwa Litew
ZAPISKI
371
skiego X V I w ieku”), K ow nie (V aldas R a k u t i s, „W ojsko W ielkiego K sięstwa Litew skiego w dobie Sejmu C zteroletniego 1 7 8 8 -1792”), Brześciu (A leksandr A . Z a g o r n o w , „Polityka sam odzierżaw ia w zakresie cen zury na Białorusi w pierwszej połow ie X IX w .”) oraz Białym stoku (A dam M i o d o w s k i , „Akcja polityczna ugrupowań demokratycznych w sprawie polskiego wojska w Rosji w latach 1917-1918”). D ział „Źródła i m ate riały” zawiera spraw ozdanie o stanie oświaty w ośm iu powiatach wojew ództw a białostockiego w 1936 r. (podał do druku M arek K ietliński) oraz informacje o św iętach obchodzonych na Białostocczyżnie w latach 1939-1941 (opracował A leksander Ś l e s z y ń s k i ) . Obydwa numery zawierają obszerne działy recenzji oraz informacji o życiu naukowym.
Problematykę stosunków narodowościow ych znajdujemy w e wszystkich artykułach oraz w w iększości recenzji, przeglądów i sprawozdań. Przyszłość pokaże, czy czasopism o utrzyma taki charakter m ateriałów w nim zam ieszczonych, lecz wydaje się to praw dopodobne ze w zględu na dzieje ziem , które reprezentuje K om itet Redakcyjny. Zagadnienia narodow ościow e oraz wyznaniowe zajmowały przecież istotne m iejsce w życiu sp o łeczn ości Białorusi, Litwy oraz p ółnocno-w schodnich ziem polskich, nie tylko w X IX i X X stuleciu. W sum ie om aw iane czasopism o zasługuje na uwagę i m iejmy nadzieję, że redaktorom wystarczy energii na kontynuow anie tej inicjatywy.
Redakcja nie zapowiada częstotliw ości ukazywania się „Biuletynu”, co zapew ne wynika z jego „kruchych podstaw finansow ych”, o których jest wzm ianka w słow ie wstępnym . Z eszyt pierwszy powstał wysiłkiem sp ołecz nym i ukazał się dzięki pom ocy białostockich placów ek Banku Polska Kasa O pieki S A oraz p ow szechnego Zakładu U b ezp ieczeń SA , zeszyt drugi wsparły Bank Pekao S A oraz Bank G ospodarki Żywnościowej SA. M iejmy nadzieję, że instytucje te okażą się szczodre także w przyszłości, podtrzymując dobre w tym w zględzie tradycje największych polskich banków oraz firm ubezpieczeniowych.
J. T.
M ariu sz M i s z t a l , A n O u tlin e o f B ritish H isto ry w ith I llu stra tive D o c u m e n ts a n d a n A n n o
ta te d I n d e x , W yd aw n ictw o N a u k o w e A k a d e m ii P ed a g o g ic zn ej w K rakow ie, K raków 2 000,
s. 3 57, il., m apy, aneksy.
Jest to bardzo ciekawie i oryginalnie skonstruowany z najważniejszych dokum entów i tekstów źródłowych podręcznik dziejów W ielkiej Brytanii. Przeznaczony jest głów nie dla studentów , ale stanow ić m oże interesującą lekturę także dla innych czytelników. Obejmuje niem al sześć tysięcy lat, od ok. 4000 r. p.n.e. do roku 1992 (akceptacja w referendum postanow ień konferencji w M aastricht jako w ejście W ielkiej Brytanii w now ą epokę dziejów w ram ach W spólnoty Europejskiej). Książka dzieli się na dwie części. C zęść I przedstawia historię A nglii p odzieloną na okresy chronologiczne: pierwsi Brytowie; Brytania rzymska 55 r. p .n .e.-4 1 0 r. n.e.; powstawanie Brytanii 400-1066; A nglia pod rządam i N orm anów 1066-1154; rządy dynastii A n jou-P lan tagen etów 1154—1399; dynastia Lancaster i W ojna D w óch R óż 1399-1485; dynastia Tudorów 1485-1603; dynastia Stuartów 1603-1714; dynastia H annow er i Sa xon -G oth a 1714—1917; dynastia W indsorów od 1917 r. C zęść II przedstawia najważniej sze wydarzenia z dziejów Szkocji do 1707 r. K ończą książkę dwa aneksy: pierwszy przedstawia listę brytyj skich prem ierów, drugi prezentuje skład im perium brytyjskiego (a. „P resent-day British dependencies; b. A reas formerly under imperial control — now m em bers o f the C om m onw ealth”; c. „Areas formerly under imperial control”).
P oszczególn e rozdziały zbudow ane są z zestaw ów najbardziej charakterystycznych dokum entów , doty czących najważniejszych wydarzeń danego okresu, z podaniem żródła, z którego je zaczerpnięto. Każdy doku m ent opatrzony jest zwięzłym , ale bardzo celnie skonstruowanym kom entarzem , ukazującym jeg o kontekst. D ob ór dokum entów i zagadnień jest trafny. O grom nie cenny jest „A nnotated Index”, prezentujący w ażne postaci oraz wyjaśniający term iny w ystępujące w tekście.
