Skale muzyczne. Pentatonika
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z pojęciem skali. Omówienie historii i pochodzenia skal pentatonicznych.
Wskazanie podstawowych skal pentatonicznych i omówienie ich budowy. Wskazanie miejsc występowania półtonów oraz wysłuchanie brzmienia poszczególnych skal. Rozpoznawanie skal muzycznych przez uczniów w partyturze i słuchowo.
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pojęcie skali muzycznej.
2. Wskazać nazwy poszczególnych skal pentatonicznych.
3. Omówić budowę skali pentatonicznej bezpółtonowej i ditonicznej.
4. Zapisać poszczególne skale w zeszycie nutowym.
5. Po wysłuchaniu skali muzycznej rozpoznać jej nazwę.
6. Wskazać skale muzyczne w partyturze.
2. Metoda i forma pracy
Metoda pogadanki. Lekcja ćwiczeniowa.
3. Środki dydaktyczne
a. Podręcznik: F. Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne S.A., Kraków 2002.
b. Stanowisko do tworzenia muzyki: fortepian.
c. Zeszyt nutowy.
d. Karta pracy ucznia.
e. Nagranie pieśni Chmiel.
f. Partytura pieśni Chmiel.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno-porządkowe.
2. Powtórzenie wiadomości z trzech ostatnich lekcji poprzez odpytanie dwóch uczniów.
3. Podanie tematu lekcji.
(10 min.)
b. Faza realizacyjna
1. Metoda pogadanki – wprowadzenie uczniów w temat lekcji. Wyjaśnienie pojęcia skali muzycznej. Zapoznanie uczniów z historią i pochodzeniem skal pentatonicznych. Wskazanie podstawowych rodzajów skal pentatonicznych oraz omówienie ich budowy. Zapoznanie uczniów z ilością półtonów znajdujących się w danej skali muzycznej.
Notatka:
Pentatonika jest skalą pięciostopniową, szósty jest powtórzeniem pierwszego o oktawę wyżej. Istnieją dwie odmiany: pentatonika anhemitoniczna (bezpółtonowa) i pentatonika ditoniczna (hemitoniczna zawierająca półtony). Spotkać można ją w melodiach starożytnych Greków, Chińczyków i innych narodów. Termin ten zasadniczo stosowany był w odniesieniu tylko do orientalnych skal muzycznych.
Pentatonikę bezpółtonowa budujemy od dźwięku centralnego, następnie tworzymy od niego interwał sekundy w górę i w dół oraz interwał kwarty czystej również w górę i w dół
Pentatonika bezpółtonowa uchodzi za jedną z najstarszych skal na świecie. Spotyka się ją jeszcze dziś w Chinach, Japonii, u ludów Polinezji, u ludów pierwotnych Azji i Ameryki. Występuje również w niektórych melodiach Chorału gregoriańskiego, w ludowych melodiach celtyckich, szkockich, a także polskich.
Pentatonika półtonowa zawiera odległości całotonowe, tercję wielką, i jedną lub dwie sekundy.
Charakterystyczną cechą skal pentatonicznych jest to, że dźwiękiem centralnym jest dźwięk środkowy.
Od niego budowane są kwartami w górę i w dół dwie komórki kwartowe, złożone z następstwa sekundy małej i tercji małej w różnych kombinacjach. Ten typ pentatoniki, nosi nazwę pentatoniki anhemitonicznej, czyli bezpółtonowej. Występuje ona w pięciu odmianach:
e - g - a - h - d1
g - a - h - d1 - e1
a - h - d1 - e1 - g1
h - d1 - e1 - g1 - a1
d1 - e1 - g1 - a1 - h1
2. Zapoznanie uczniów z zapisem skal pentatonicznych w zeszycie nutowym. Ćwiczenia związane z liczeniem półtonów i określeniem rodzaju interwałów w skalach na papierze nutowym.
3. Ćwiczenie polegające na słuchowym rozróżnianiu zagranych przez nauczyciela skal muzycznych.
4. Wysłuchanie i percepcja pieśni Chmiel. Wskazanie przez uczniów w partyturze pieśni skali pentatonicznej.
(40 min.)
c. Faza podsumowująca
Podsumowanie wiadomości mówionych na lekcji – metoda pogadanki.
(5 min.)
5. Bibliografia
a. F. Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne S.A., Kraków 2002.
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji Skale muzyczne. Pentatonika.
b. Zadanie domowe
