M. Kąpińska
"Psychologia szkolna", D.R. Green,
Warszawa 1970 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 7/2, 337-340
Studia Philosophiae Christianae ATK
7/1971/2
Z Z A G A D N IE tf PSY C H O LO G II K ą p i ń s k a M.
Green D. R., Psychologia szkolna, Warszawa 1970, N o w a k A. J.
Struktura społeczna a nerw ice w ujęciu I. A. Caruso.
Green D. R., Psychologia szkolna. PWN W arszawa 1970, str. 237
Problem atyka psychologii szkolnej jest u nas zbyt maio znana i do ceniana. Cały szereg zagadnień praktyki pedagogicznej nauczyciel m ógł by rozwiązać o w iele łatw iej i skuteczniej, gdyby znał głębiej i szerzej osiągnięcia psychologii dziecka i psychologii w ychow aw czej. Psycho logia m usi być ściśle zw iązana z życiem i brać w nim czynny udział. Po winna dopomóc w kształtow aniu nowego człow ieka, żyjącego w nowym ustroju społecznym.
„Psychologia szkoln a” to ty tu ł pracy D. R. Greena. Jest to pierwsze wydanie tej pozycji w Polsce. D. R. Green jest am erykańskim psycho logiem. W rozważaniach jego i części przytoczonych badań, m ożemy zauważyć w p ływ środowiska kulturow ego (w tym wypadku narodu) w jakim autor żyje. W przedm ow ie do polskiego w ydania „psychologii szkolnej” Antonina Gurycka pisze: „...wiele zawartych w niej inform a
cji, przykładów i rozważań jest nieadekw atnych do naszej polskiej rze czywistości i często m ocno osadzonych w system ie am erykańskiego myślenia.” D. R. Green zdaje sobie z tego całkow icie sprawę. P isze on: „Gdyby dane dotyczące uprzednio przedstaw ionych zagadnień zebrano nie w Stanach Zjednoczonych, lecz w innych krajach, byłyby one nieco inne.” „Psychologia szkolna” Greena zasługuje na uwagę przede w szyst
kim dlatego, że jest to nowe podejście do tak szerokiego i w ażnego za gadnienia jakim jest szkoła i ściśle związane z nią: n auczyciel oraz uczeń.
Każda nauka pragnie nie tylko zaspokoić pew ne in telektualn e po trzeby człow ieka, ale rów nież rości sobie pretensje, by ułatw ić mu roz wiązanie różnych zagadnień życiowych; m usi w ięc dążyć do
opracowa-nia jak najlepszych m etod diagnostycznych, bowiem tylko trafna diagnoza um ożliwia skuteczne stosow anie nauki do różnych szczegó łow ych przypadków. Również i od psychologa żąda się takiej porady i w skazów ki, która liczyłaby się z w łaściw ościam i psychicznym i kon kretnego człowieka. To stw ierdzenie trzeba też zastosować odnośnie nauczyciela. Pom iędzy nauczycielem a psychologiem nie można postawić znaku równania, chociaż często uważa się, że psycholog powinien być dobrym nauczycielem a nauczyciel dobrym psychologiem.
Praca D. R. Greena składa się z sześciu rozdziałów. Można w niej jednak zaakcentow ać dwie części, zresztą nie wyodrębnione w tej for m ie w spisie treści. Część pierwsza dotyczy szeregu zagadnień związa nych z uczniami i nauczycielam i, natomiach część druga ma charakter m etodologiczny. We w spółczesnej psychologii problemy m etodologiczne m ają szczególnie doniosłe znaczenie. Istnieje konieczność nowego spoj rzenia na m etodologię i opracowania jej podstaw w zakresie szkol nictwa.
Rozdział I (w wyróżnionej przeze m nie części I) zatytułow ał autor — P sychologiczne badania nad uczeniem się w szkole. Składa się on z dwóch podrozdziałów om awiających uczenie się w szkole i transfer ćwiczenia. Przez term in „nauczanie” rozumie tutaj autor — nauczanie w szkole. W rozdziale I próbuje Green odpowiedzieć na kilka zasadni czych pytań, m ianow icie: Jakie warunki sprzyjają uczeniu się? Jakie warunki hamują uczenie się lub powodują w ystąpienie zm ian niepo żądanych? Dlaczego uczenie się ma pew ne granice? oraz Dlaczego ucz niow ie nie robią użytku z nabytej w iedzy, którą zdobywają w szkole? Sygnalizuje tu również zagadnienie transferu ćwiczenia. Zwraca uwagę na to, żeby nie m ylić pojęcia transferu z pojęciem uczenia się.
Rozdział 2 zatytułowany: Uczniow ie, dotyczy charakterystyki osoby uczącej się, a w ięc jej zdolności, inteligencji, uzdolnień intelektualnych i twórczych, potrzeby osiągnięć i poziomu aspiracji oraz szeregu cech osobowościowych a także środowiska pozaszkolnego w jakim uczeń obraca się. W szyscy uczniowie różnią się pomiędzy sobą, są to różnice indyw idualne. W łaśnie te indyw idualne różnice nazw ał E. C. Tolman zm iennymi H A T E . H — dziedziczność (heredity). A — w iek i dojrza łość (age). T — ćw iczenie lub poprzednie doświadczenie (training). E — w p ływ narkotyków, hormonów, w itam in (endocrine). Natom iast takie term iny jak: osiągnięcia, osobowość, inteligencja odnoszą się je dynie do tego, co mierzą określone metody, służące do pomiaru „osią gnięć osobowości”. Szczególnie w yraźne różnice w szkole pomiędzy uczniam i w ystępują w osiągnięciach uczniów — czyli efekcie uczenia się ucznia, w łaśn ie w tym punkcie rozważań autor porusza problem zdolności, a ściślej m ówiąc — zdolności a uczenie się w szkole. Zagad n ienie niepokoju i związane z nim zagadnienie lęku nabrało w ostat
nich latach szerszego rozgłosu. D. R. Green podaje w sw ojej pracy przy kłady badania zależności pomiędzy lękiem a uczeniem się. W yniki prze prowadzonych badań w skazują na to, że w ysoki poziom lęku w zróżni cowany sposób obniża w yniki uczenia się, oddziaływ ując na osoby ba dane. Potrzeba osiągnięć i poziom aspiracji, oczyw iście jeżeli n ie są po niżej średniej, m ają duży w p ływ na lepsze w yniki ucznia.
Środowisko, w jakim uczeń obraca się, zajm uje dużo m iejsca w pra cy Greena. Wiążą się bowiem z nim takie problem y, jak: różnice k ul turowe — biali i czarni, status społeczno-ekonom iczny oraz śegrega- cyjny system szkolny (segregacja rasowa). Jednakże te problem y są charakterystyczne zwłaszcza dla kultury i społeczeństw a am erykań skiego.
Ostatni punkt drugiego rozdziału to zagadnienie osiągnięć w nauce nieadekwatnych do poziomu um ysłowego ucznia, a w ięc zagadnienie dostosowania jak najw łaściw szej i obiektywnej oceny do posiadanego i odtwarzanego zasobu w iadom ości przez ucznia. Autor przytacza tu szereg badań w ykonyw anych na terenie amerykańskim.
Tytuł rozdziału 3 to: Szkoły, nauczyciele i uczniowie. D la prze ciętnego obserwatora w ydaje się, że nie ma istotnych różnic pomiędzy szkołami. Jednakże tak n ie jest. Różne są bowiem sposoby przyjm owa nia uczniów, prom owania, oceniania i grupowania. N auczyciele również różnią się m iędzy sobą; różnią się cechami osobowości, poziomem in teligencji, zakresem posiadanego zasobu wiadom ości, um iejętnością do brego kontaktow ania się z uczniam i a także stylam i nauczania. W roz dziale tym om ówione jest rów nież zagadnienie plusów i m inusów ucze nia się na pam ięć oraz sensow ność m ateriałów. Który m ateriał przy swajany jest szybciej przez ucznia — czy ten, którego uczeń uczy się na pam ięć, czy też ten, którego uczy się sensow nie, ze zrozumieniem. Badania nad uczeniem się pam ięciow ym w skazują na to, że nie można całkowicie pom ijać sensu zdania. Autor przytacza tutaj kilka reguł ucze nia się na pam ięć poezji i sylab bez sensu. Podane one zostały przez H. Woodrow. Wiedza i zdolność to dalszy punkt rozważań zam ieszczony w rozdziale trzecim. Wiedza składa się głów nie z procesów poznaw czych, obejm uje rów nież pamięć. Natom iast term in — zdolności — od nosi się do m yślenia produktywnego lub oceniania, a n ie do procesów pamięci. Przytoczone tu są m. in. badania M. M. Kostic, Luchins.
Część druga pracy Greena rozpoczyna się rozdziałem 4 pt.: Ucze nie się w szkole. Jak już w spom niałam na w stępie, część ta jest częścią metodologiczną. W rozdziale 4 szeroko jest om ówione zwłaszcza pojęcie transferu: transfer zdolność oraz transfer wiedzy. Zrozum ienie zagad nienia transferu jest niezm iernie w ażne w pracy nauczyciela. W ska zówki dotyczące sposobów postępow ania udzielane uczniom przez nau czycieli mają rozm aity w pływ na uczenie się. Możemy w ięc postaw ić
pytanie: Jak powinien postępow ać nauczyciel, aby jego uczniowie uzy skiw ali jak najlepsze w yniki w nauce? Aby otrzymać odpowiedź na to pytanie, m usim y zapoznać się z prawem efektu, wzm ocnieniem , m oty wacją, nagrodą i karą oraz w pływ em klasy szkolnej (grupy) na ucznia. Oczywiście w yżej w ym ienione zagadnienia w iążą się z m etodam i naucza nia, om ówionym i przez autora w rozdziale 5. Trzeba zaznaczyć, że m e tody stosow ane w pracy nauczyciela muszą być uzależnione od poziomu inteligencji uczniów a także związane są w pew ien sposób z osobowością nauczyciela. D. R. Green w „Psychologii szkolnej” na stronie 206 po daje kilka cech technik nauczania. Technika nauczania jest szczegól nym sposobem m anipulowania czynnikam i znajdującym i się pod kon trolą nauczyciela, a które m ają w pływ na nastawienie.
Rozdział 6 (ostatni) i zakończenie, stanowią w łaściw ie podsum owanie rozważanych zagadnień w poprzednich rozdziałach. Tytuł rozdziału 6 — R ezultaty nauki szkolnej. Nauka w szkole powoduje bowiem pewne zm iany w osobowości zdolnościach i postaw ach jednostki. Zmiany te w ystępują także w potrzebach i popędach jednostki, są w ięc rezultatem doświadczeń szkolnych. Pracę D. R. Greena zamyka dość bogata biblio grafia.
„Psychologia szkolna’’ D. R. Greena jest pozycją bardzo istotną w dziedzinie psychologii w ychow awczej i szkolnej. Napisana została ję zykiem kom unikatywnym . Postawionych zostało w niej szereg pytań dotyczących nie tylko zakresu szkolnictwa am erykańskiego, ale rów nież odnoszących się do w arunków polskich. Jest bowiem szereg spraw w obrębie szkoły, rozum ianej jako czynnik nauczania oraz ucznia z ca łym zakresem jego cech osobowościowych, które nie znalazły się jesz cze na w arsztacie psychologii. Można m ieć nadzieję, że praca Greena przyczyni się do bliższego i dokładniejszego zainteresowania się tym i problemami, które są przecież w ostatnich latach, latach zmian i po
stępu w szkolnictw ie, niezm iernie ważne.
