<?
Zeszyt 4 — 0
/"» V. *7 »
3L- 1 *\&.AA-4^m
\
7R O C Z N I K I C H E M I I
(A N N A L E S SOCIETATIS CHIM ICAE POLO NO RU M )
O R G A N
P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A C H E M I C Z N E G O
Z A Ł O Ż O N Y P R Z E Z
JANA ZAWIDZKIEGO
T Y M C Z A S O W Y K O M I T E T R E D A K C Y J N Y :
T. MIŁOBĘDZKI — redaktor, A. DORABIALSKA, W. TRZEBIATOWSKI T. 21 (1947)
W A R S Z A W A 1 9 4 7
N A K Ł A D E M P O L S K I E G O T O W A R Z Y ST W A C H E M I C Z N E G O
Z zasiłku M in isterstw a O św iaty i C entralnego Z arząd u P rzem ysłu C hem icznego
T R E Ś Ć :
W S P O M N IE N IA P O Ś M IE R T N E :
2. E . P ła że k: O działalności naukow ej ś. p . P ro f. D r. E d w ard a S u c h a rd y . 3 . E . T rep ka : Ś. p. inż. W ik to r S o m m e r ...
P R A C E :
5 . W . Św iętosław ski: O k rio m etrze pojed y ń czy m i różnicow ym i ich zasto
so w an iu I ...
6. W . Tomassi: W pływ ciśnienia na stężenie azeotropow e m ieszanin benzen- alkohol etylow y i d w usiarczek w ę g l a - a c e t o n ...
7. T. U rbański: O w pływ ie p ro m ien i pozafioletow ych na substancje w ybu
chow e I I ...
8. / . K am ecki: A naliza ko n d u k to m etry czn a zw iązków talaw ych za pom ocą ro ztw o ru ch lo rk u p o ta s o w e g o ...
9. J . K am ecki: A naliza i lepkość roztw orów częściow o odbudow anej skrobi ziem niaczanej (p rep arató w m a lto z o - d e k s tr y n o w y c h )...
10. J . Moszew, W . Odzińska i B . Skow rońska: N ow a m etoda syntezy połą
czeń o układzie ch in o lin o -ch in o lin y I I ...
11. J . Moszew, J. Gołąb i W . W a h n : S tu d ia n ad p rzem ianam i połączeń g ru p y c h in o lin o -ch in o lin y I ...
12. E . Płażek i J . Richter : 4 —(4— A m ino b en zo su lfam id o )— etoksybenzen 13. E. Płażek i Z,. Rodew ald: Jodow anie a—p ik o lin y (2-m ety lo -p iry d y n y )
S tr . 73 92
94 108 120
124 131 140 144 148 150
\
s,-:
■V i ••
\
• /
s i
EDWIN PŁAŻEK
O D Z I A Ł A L N O Ś C I N A U K O W E J Ś. P. PROF. DR EDWARDA SUCHARDY
S u r l’a c t i v i t é sc ie n tifiq u e d u p r o f . E . S u c k a r d a
Prof. S u c h a r d a urodził się w r. 1891 w Brzeżanach.
W r. 1908 po u k o ń czen iu szkoły re a ln e j zapisał się n a wydział C h e mii T e c h n iczn ej ówczesnej Szkoły P olitech nicznej w e Lwowie. S t o p ień inżyniera uzyskał w r. 1912“, a w r. 1914 — stopień d o k to ra n a u k tech nicznych. W r. 1919 h ab ilito w ał się na Po lite ch n ic e Lw owskiej z z ak resu chem ii o rganicznej.
Pracę n a u k o w ą rozpoczął jeszcze przed pierw sz ą w o jn ą św iatow ą jak o a sy ste n t p ro fe s o ra S t . N i e m e n t o w s k i e g o w ka te drze chem ii ogólnej i analitycznej W ydziału Chemii T e c h n ic z n e j Szkoły P olitech n icznej 'we Lwowie. Po w o jn ie i odzyskaniu niepodległości objął k a te d r ę chem ii ogólnej n a Wydziale R olniczo-lasow ym P o li
tec h n ik i Lw owskiej.
W r. 1921 został m iano w an y p ro fe s o re m nadzw yczajnym , v,- r. 1923 p ro fe s o re m zwyczajnym. Po śm ie rc i prof. S t. N i e m e n
t e w s k i e g o w r. 1925 objął k a te d r ę chem ii organicznej na W y dziale Chem icznym Po litechn ik i Lw owskiej. Na s ta n ow isku tym p o został aż do dru giej w o jn y św iatow ej.
Po w o jn ie objął k a te d rę c hem ii organicznej na U niw ersy tecie i P o lite ch n ic e w e W ro c ła w iu , z a jm u ją c ró w nocześnie stanow isko p r o r e k t o r a - o r g a n iz a t o r a n o w o p o w sta łej Politechniki.
W czasie sw ojej działalności na Po lite ch n ic e Lw owskiej był k i l k a k ro tn ie d ziekanem wydziału Bolniczo-Lasowego i Chem icznego,
w lata ch 19 3 5 —37 p r o r e k t o r e m a 1938/39 r e k to r e m P o lite ch n ik i Lw owskiej.
W r„ 1925 prof. S u c h a r d a został w ÿ b ra n y w uznaniu sw o
ich zasług n a u k o w y c h członkiem Polskiego T o w arz y stw a N a u k o wego w e Lwowie, w r. 1932 c z ło n k ie m -k o re s p o n d e n te m A kadem ii
Nauk T e ch n iczn y ch w W a rsz a w ie, w r. 1934 c z ło n k ie m - k o re s p o n d e n tem A kadem ii U m ieję tn o ś c i w Krakowie, w reszcie w r. 1945 człon
kiem T o w arzy stw a Naukow ego we W ro c ła w iu
Działalność« n a u k o w ą . rozpoczął /prof. S u c h a r d a jak o w s p ó ł prac o w n ik prof. S t. N i e m e n t o w s k i e g o , z a jm u ją c się b a d a niami' pro w ad zący m i do syntez w ielo rdzenio w ych związków h e te r o - cyklowych, głównie z gru p y tzw. reakcyj o rto -k o n d e n sa c y jn y c h .
i I W — J?
w #
i*
76 Edm in Płażek
T e n k i e r u n e k p r a c r e p r e z e h t o w a n y j e s t n a p rz ó d w p u b l ik a c ja c h w s p ó ln y c h z S t. N i e m e n t o w s k i m . W p r a c y ogłoszonej w r. 1915 z a s to s o w a n a j e s t r e a k c j a S k r a u p a na p r e p a r a t a c h ,,opto- f o r m “ i „ o p to f o r m n e u “ .
Ja ko p r o d u k ty re a k c y j p o w s ta ją p rzy tym k w a s y k a rb o n o w e oksy- chin o lihy o b u d o w i e :
C O O H H O O C / \ / \
i
O H N O H N
D rug i z ty ch k w a s ó w o g rzany ze stęż. k w a s e m s ia rk o w y m i g l i c e ry n ą d a je p o c h o d n ą a n tr a c h i n o n u o p r a w d o p o d o b n e j b u d o w ie :
, , C O
N \ / \ / \ / \ O H
O H ' / \ / N
C O i 1
\ /
W dalszej p r a c y ( 1 9 1 6 ) S u c h a r d a z N ie m e n to w s k im o trz y m u ją przez o g rze w an ie g lutazy n y z k w a s e m a n tr a n il o w y m tró jo k s y b e n z o - n a fty r y d y n ę : p r z e d s ta w ic ie la nowrej g r u p y z w iązków h e te r o c y k lo - w y c h o d w u sk o n d e n so w a n y c h p ie r ś c ie n ia c h p iry d y n o w y ch . Przez r e a k c ję odb u d o w y o trz y m an e g o p o łąc z e n ia budowra je g o została u d o w od n io n a .
Bardzo p o d o b n y m t e m a t e m j a k p o p rz e d n ia z a jm u je się dalsza p r a c a ( ró w n ie ż w s p ó ln a z S t. N i e m e n t o w s k i m 1 9 1 8 ) . Chodzi tu o k o n d e n s a c j ę g lu tazy ny (wrzg lędnie 2 , 4, 6 -tr ó jo k s y p iry d y n y ) z o - a m in o b e n z a ld e h y d e m .
P o w s t a ją przy tym dwie s u b s ta n c je : 1, 3-dw m o k sy b e n z o -2 , 5 n a - f ty r y d y n a :
O H
ciało z a b a rw io n e czerwiono, oraz d w u c h in o p ir y d o n o b u d o w ie :
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 77 k tó ry tworzy się przy udziale dw u cząsteczek a ldehydu i je d n e j c z ą
steczki glutazyny.
W p rac y n a s tę p n e j (o pub lik o w a n e j w r. 19 2 0 ) w y k o n a n e j ju ż sam odzielnie j e s t p rze p ro w a d z o n a k o n d e n s a c ja floroglucyny i kw asu 2- a m i n o n ik o ty n o w e g o ; j e s t to zatem o d m ie n n e podejście' do t e m a tu syntezy u k ład u nafty ryd y now eg o z tym, że res z ta p irydynow a znaj - du je się tu w cząsteczce z a w ie ra ją c e j ró w n ież g ru p ę am inow ą.
R e z u lta te m j e s t o trzym anie 5, 6 , ,8 - t r ó jo k s y b e n z o - l , 10 n a fty - rydyny:
Przez u tle nie nie tego połączenia otrzy m any zost&ł n a s tę p n ie k w a s :
W n a stę p n e j p rac y (1 9 2 1 ) S u c h a rd a b ada p rzebieg u tlen ienia, 8 -sulfoch in olin y za p o m o cą K M n 0 4. P o w sta je w ów czas po pierw sze p r o d u k t addycyjny o b ud o w ie:
OH OH
\ / \ / \ / O H N N
9 h , c o o h
N N COOH
a przez jeg o d e k a rbo k sylac ję p ierw sza p r o s ta poc h o d n a naftyry dy - no w a 5 - o k s y - l , 8 -n afty ry dyn a:
OH
COOH
\ / \ / \ / \
S 0 3 HN S 0 3H NH., ‘
ciało żółte; w re a k c ji z k w a s e m solnym p o w s ta je z niego dalej k w a s:
COOH
78 Edmin Płażek
k tó ry k o n d e n s o w a n y z f o r m a m i d e m d a je 4 - o k s y - 8 - s u l f o - c h i n a z o l in ę :
Do tej sam ej k a te g o r ii należy p r a c a ogłoszona w sp ó ln ie z L. K I i-
s i e c k i m w r. 1923. ,
P r z e p ro w a d z o n e zostały ta m b a d a n ia nad k o n d e n s a c j ą k w a s u a n - tra n ilo w e g o z f o r m a m i d e m i a c e ta m id e m . J&ko p r o d u k ty r e a k c ji tw o rz ą się p o c h o d n e s k o n d e n so w a n e g o u k ła d u pirym idyno -piry d yny .
P r ó b a o trz y m a n ia n o w y c h u k ła d ó w h e te r o c y k lo w y c h p rzez r e a k c ję e s t r u k w a s u 2 -am in o -3 -k a rb o k s y -p iry d y n o w e g o z s o dem i e s tr e m dynie b e z w o d n ik powyższego kw. p iry d ynow eg o.
C hronologicznie w dalszym ciąg u n a s tę p u j e k ilk a p ra c , k t ó r e z a w i e r a j ą n a jc ie k a w sz e o s ią g n ię cia prof. S u c h a r d y w dziedzinie syntez o rto k o n d e n s a c y jn y c h , m ia n o w ic ie p r a c e nad syntezą indygoi- d ó w z a w ie r a ją c y c h p ie r ś c ie ń p iry d y n o w y z a m iast b e n z en o w e g o .
Był to t e m a t szczególnie cie k a w y ze w z g lę d u na b a d a n ia a na logii m iędzy u k ła d e m p iry d y n o w y m a b e n z e n o w y m i z a in te r e s o w a ł j u ż p o prze d n io k ilk u badaczy, k tó rz y j e d n a k z a g a d n ie n ia syntezy b a r w n i k ó w in d yg ow y ch z p ie r ś c ie n ie m p iry d y n o w y m w c z ąsteczce n ie r o z wiązali.
Pierw sza p r a c a w ty m k i e r u n k u z a jm o w a ła się p r ó b ą o trz y m an ia a n a lo g u b łę k itu indy g ow eg o z k w a s u 2 - a m in o -3 - k a r b o k s y - p ir y d y n o - w e g o ja k o p r o d u k tu w y jśc io w eg o . Kwas te n s k o n d e n s o w a n y z k w a se m c h lo ro o c to w y m da w a ł p ołąc z e nie o b u d o w ie :
OH
SO3H N
po d r u g ie .tworzy się 7 -su lfo iz a ty n a d ro g ą u tle n ie n ia obok r ó w n o czesnego zw ężenia p ierś c ie n ia .
OH OH
ety low y m nie dała oc z ek iw a ny c h r e z u l ta t ó w i o trz y m a n y został je-
COOH
N N H C H , COOH
Zw iązek te n bard zo łatw o, ju ż p rzy og rza n iu w r o ztw o rz e k w a śnym p rzech od ził w połączen ie, k t ó r e m u prof. S u c h a r d a , n ie zna-
\
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 79 j ą c jeszcze w te d y bardzo w ażn y ch dla rozstrz ygnięc ia b u d o w y p ra c G z i c z i b a b i n a nad t a u t o m e r ią 2 - a m inopirydyny, przypisyw ał w z o r: r
X
_COCH-COOH
/ '■
N HN
Byłby to zatem a na log k w a su indoksylowego.
P ró by d ek a rb o k sy lac ji i u tle n ie n ia daw ały ciało o b a rw ie z ie lo nej, k tó re je d n a k nie odpowiadało składem oczekiw anem u analogow i indyga.
Później w y jaśn iło się, że d o m n ie m a n y a nalog k w a s u in d o k sy lo w ego posiada bu dow ę odmie'nną i zam knięcie p ie rś c ie n ia dokonało się pom iędzy glicynow ą g r u p ą —GOOH a p rze su n ięty m ta u to m e ry c z - nie do azotu rdzeniow ego a to m e m w odoru. Pie rw sz a zatem p ró ba dała w yn ik ujem ny.
Niezrażony niepo w od zen iem prof. S u c h a r d a rozpoczął now e badania, używ ając teraz jak o p r o d u k tu w yjściow ego k w a s u 3 - a m in o - 2 -karboksy-pirydynow ego, u k tó re g o zjaw isko ta u to m e r ii było z góry w ykluczon e; otrzym ał odpow iedni k o n d e n s a t z k w a s e m c h lo r o o c to w y m ; n a stę p n ie stopił go z NaOH. Rozpuszczony w wodzie stop u tle n io n y p o w ie trz em albo słabymi śro d k a m i u tle n ia ją c y m i utw o rzył c ie m n o n ie b iesk ą k łaczk o w atą su b s ta n c ję , k t ó r a j a k się okazało była rzeczywiście oczekiwanym pirydynow ym analogiem błękitu indygo- w e g o :
NH NH
v / \ /
I I
\c=c
/\ / \ / \
N CO CO N
P r a c a o b e jm u je n a stę p n ie bliższe badanie w ła sn o śc i barw n ika, i p o ró w n a n ie go z b łęk ite m indygowym . Ze w zględu n a w z a je m n e położenie azotu nazw ał prof. S u c h a r d a now y zwuązek d -p y rin - dygiem. B a rw n ik okazał się b. podobny do analo gu benzen ow ego tylko nieco in n ie j trwały.
W trzeciej w reszcie p ra c y w y k o n an ej z E. P ł a ż k i e m ( 1 9 2 6 ) prof. S u c h a r d a o trzym ał an alo g piry d y no w y czerw ieni indygowej.
P r o d u k t dwmazowania kwTasu 2 -k a rb o k s y -3 - a m in o - p ir y d y n o w e g o
\
został sprzężony z kw. tioglik o lo w y m i w ten sposób p o w s ta ł k w a s 2 - k a r b o k s y - 3 - tio g lic y n o -p iry d y n o w y :
80 Edmin Płażek I .
SCHoCOOH
N COOH
S ta p ia n ie tego zw iązku z KOII i NaNO, nie p ro w a d z iło do p o łą czeń o p ożądany m składzie. N a to m ia s t przez o grza h ie ze stęż. k w a s e m sia rk o w y m osiąga się r ó w n o c z e ś n ie z a m k n ię c ie p ie r ś c ie n ia , d e k a rb o - k s y la c ję i u t le n ie n ie ; po w l a n iu do w o d y w yd z ie la się w c ie m n o c z e r w o n y c h k łac z k a ch związek, k tó re g o bliższe z b ad anie wykazało, że j e s t to piry d y n o w y a n a lo g tio in d y g a:
t •
S S
/
c=c/
\N CO CO N
Z w iązek otrz ym ał n a z w ę d - tio p y rin d y g a . J e s t on b. p o d o b n y do zwykłego tioindyga.
N a stęp n ie w y k o n a n e p r a c e n a w ią z u ją częściow o do syn tez p r z e p ro w a d z o n y c h w la ta c h w c z e ś n ie js z y c h w dziedzinie z w iązkó w n a f t y - rydy no w ych . Należy tu b. w a ż n a p r a c a w y k o n a n a w sp ó ln ie z B. B o b - r a ń s k i m ; synteza n ie p o d s ta w io n e j n a fty ry d y n y ( 1 9 2 7 ) . D rogą z a sto so w a n ia re a k c ji S k r a u p a n a 3 - a m i n o - p i r y d y n i e o trz y m a n a z o
s ta ła 1, 5 - n a f t y r y d v n a : ■ .
N
/ / 1
\ y \ N
\
i w ła s n o śc i tego p ołączenia bliżej zbadane.
Dalej n a s tę p u j e p r a c a ogłoszona w s p ó ln ie z L. K lisieckim o o t r z y m y w a n iu p e w n y c h p o c h o d n y c h 1, 5 -n afty rydyny. J e s t to p r a c a b. p o d o bna do p o p rze d n io w y k o n a n e j z k w a s e m a ra in o n ik o ty n o w y m i flo- roglu c y ną . Pi'zez k o n d e n s a c ję k w a s u 3 -am in o -2 -k a rb o k s y -p iry d y n o - w e go z flo ro g lu c y n ą p o w s t a je 7. 9, 1 0 - tr ó jo k s y - b e n z o - l, 5 - n a fty - rydyna. P r o d u k t te n u tle n io n y daje 6 . 7 -d w u k w a s -8 -o k s y -1, 5 -n a •
ftyrydyny; ró w n o c z eśn ie p o w s ta je m o n o k w a s o n ie u s ta lo n e j b u d o wie. Kwas azotow y rozcieńczony działa n i t r u j ą c o ; tw orzy po łączenie:
N NOo
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 8i
N OH OH
D e k a rb o k sy la c ja 6 . 7 - d w u k w a s u - 8 - o k s y - l, 5-naftyrvdyny p r o w a dzi do p o w s ta n ia 8 -o k sy -l, 5 -n afty ry dy n y :
N COOH .. N
/ '
N OH COOH N OH
O statni związek poddany d esty lacji z pyłem cynkow ym daje 1 , 5-nafty ry d y n ę .
jUjy Związek ta k otrzym any j e s t identyczny z p o łączeniem po- j j w s ta ją c y m w re a k c ji S k ra u p a 2, 3 -am in o -p iry d y n y i do-
wodzi jed n o zn aczn ie jeg o budowy.
I n n a p r a c a w y k o n a n a z B. B o b r a ń s k i m ( 1 9 2 7 ) z a jm u je się k o n d e n s a c ją o - a m in o -b e n z a ld e h y d u z e s tr e m k w a su a c e to n o d w u k a r - b o now e go ; p o w s ta je e s te r k w a s u (k arb o k s y -m e ty le n o ) 2 - c h in o lin o - k a r b o n o w e g o - 3 :
N CH2COOCoH5
\ / \ / \
c o o c . , h 5
I
S am k w a s j e s t mało trw ały. E s te r o grzew any z a m o n ia k ie m daje 1 imid
N CH2 c o
co
identyczny z 1, 3 - d w u o k s y -b e n z e n o -2 , 5-naftyrydyną.
P ra c a w y k o n a n a ż A. K o n o p n i c k i m prow adzi do o p ra c o w a nia sto su n k ow o łatw o w yk on aln ej m eto d y o trz y m y w a n ia 'k w a s u akry- dynowego. Kwas ten p o w s ta je m ian o w icie w 7 0 °/0 w y d a jn o ści przez u tle n ie n ie p r o d u k tu k o n d e n s a c ji o -am ino-benzaldehydu z floro- glucyną. Przy tym został także o p r ac o w an y sposób otrzy m yw an ia b e z w o d n ik a im idu tego kw asu.
\ 0 ■
82 Edwin Płażek
S tu d ia nad r e a k c ja m i o r to k o n d e n s a c y jn y m i skłoniły p r o f . S u - c h a r d ę do z a ję c ia się bliżej n ie k tó r y m i p ro sty m i p o c h o d n y m i pirydyny. N a jw a ż n ie jsz y m o s ią g n ię c ie m w tyip za k re sie j e s t p r a c a ogłoszona w r. 1 9 25, k t ó r a z a jm u je się u le p s z e n ie m m e to d y o t r z y m y w a n ia k w a s u c hino lino w eg o . Z o staje ta m p rz e p ro w a d z o n e u t l e n ien ie 8 -o ksy c h in o lin y n a k w a s c h in o lin o w y przy użyciu d o tąd n i e sto so w an e g o ś ro d k a u t le n ia ją c e g o , k w a s u azotow ego, p rzy czym udało się uzyskać 90°/o w y d a jn o ś c i te o r e ty c z n e j. W p r a c y tej p o d a n e są dalej n o w e p r e p a r a ty w p ie k o rz y s tn e m e to d y o trz y m y w a n ia im id u k w a s u ch in o lin o w e g o i k w a s u 3 - a m in o -2 -k arb o k s y -p iry d y n o w e g o . P r a c a m ia ła n a celu w y k ry c ie n o w y c h m e to d o t rz y m a n ia s u b s ta n c ji w y jś c io w y c h do syntezy p y r -in d y g a i tio - p y r-in d y g a .
Do tej dziedziny p r a c należą także dw ie p u b lik a c je ogłoszone w r. 192 8 w spólnie z E. P ł a ż k i e m . J e d n a z n ic h o b e jm u je b a d a n ia nad b r o m o w a n ie m 2 - a c e ty l - a m i n o - p i r y d y n y i z a c h o w a n ie m się "tej s u b s ta n c ji w ob ecn ości stężon eg o k w a s u a zotow ego, d ru g ą , syntezę b a rw n ik a , z b u d o w a n e g o a n a lo g icz n ie j a k b a r w n ik i t r ó j f e n y l o m e t a - n ow e przez k o n d e n s a c ję 2 - a m in o -p iry d y n y z k e to n e m M ich lera.
Do tej g ru p y p r a c m o żn a zaliczyć w y k o n a n ą z G. T r o s z k i e - w i c z ó w n ą w 1 9 3 2 r. ,,0 syntezie s ia rk o w y c h p o c h o d n y c h k w a sów k a rb o n o w y c h p iry d y n y “ . Z k w a s e m 2 - c h l o r o - 3 - k a r b o k s y - p ir y - dynow ym d ro g ą r e a k c ji z KHS o trz y m an y został k w a s o b u d o w ie :
I
Przez jeg o u tle n ie n ie n a s tę p n ie k w a s : COOH
( Y
Y / \ N S 0 3HZaś z k w a s u 3 -am in o -2 -k a rb o k s y -p iry d y n o w e g o i 3-am ino- 4 k a rb o k sy - piry d y n o w eg o d r o g ą d w u a z o w a n ia i r e d u k c j i z KHS o t r z y m an o o d p ow iedn ie tio - k a rb o k s y -k w a s y :
% COOH
Y \ S H . / SH
l i i l l ,
Y Y Y / C O O H
N N
COOH
Y \ / t
N SH
/
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 83 n a stę p n ie przez ich u tle n ie n ie analogiczne s u lfo -k arb o k s y -k w a sy . P r a c a ta m iała dostarczyć m a te ria łó w w y jś c io w y c h dla — n ie p o d ję - tycli później — syntez orto k o n d e n sa cy jn y c h .
Zupełnie o dm ie nną dziedzinę p ra c y sta n o w ią b a d a n ia w y ko nan e przez prof. S u c h a r d ę w spó ln ie z B. B o h r a ń s k i m nad m eto d ą c e n tig ra m o w ą oznaczania ciężaru cząsteczkow ego i -oznaczeniem c e n tig ra m o w y m azotu, w ę g la i w odoru.
Im p u ls e m do tych p ra c była k onieczność w y k o n a n ia oznaczeń n a dostę p n y c h tylko w bardzo n iew ielk ich ilościach p e w n y c h związkach na ftyrydynow ych. W pierw sz e j p r a c y (1 9 2 7 ) w sp óln e j z B. B o b r a ń s k i m p rze p ro w a d z o n a została m o d y fik a cja i d o stosow anie a p a r a tu Ś w i ę t o s ł a w s k i e g o do oznaczeń ebulioskopowych dla cen- t y g ra m o w y c h ilości su b sta n c ji. A p a ra t w ó w czas sk o n s tru o w a n y o k a zał się n a stę p n ie w długo letnim użyciu niezawodny.
W n a s tę p n e j n a jw a żn ie jsz e j ( 1 9 2 8 ) prac y ró w n ież w spólnej z B. B o h r a ń s k i m o p ra c o w a n a została k o m p le tn a m etoda oznacza
nia w ę g la i w od o ru w s u b s ta n c ja c h organ iczn ych n a zupełnie ory
ginaln y ch p o d s ta w a c h z uw zględn ien iem po stu la tu , że do dyspozycji stoi jed yn ie 0 ,0 2 —0,03 g su b stan cji. Spalenie p row adzone j e s t z a sadniczo w tlenie przy użyciu tlenku miedzi i p ew ny ch s u b s ta n c ji po m ocn iczych; a b s o rb c ja odbywa się na chlo rk u w a p n ia i w ap nie sodowanym . Szybkość spalania r e g u lo w a n a j e s t a u to m a ty c z n ie ; w zrost c iśnienia w rurze p o w o d u je zm n iejszen ie dopływu gazu do p a ln ika pod su b s ta n c ją , za p o m o cą r e g u la to r a z z a m k n ięc ie m rtęciow ym . R ów nocześnie o p rac o w an a została m eto d a oznaczania azotu rów n ież dla c e n ty g ram o w y c h ilości su b sta n c ji w oparciu o m eto d ę Pregla, przy zastosow aniu p ew n ych u proszczeń i ulepszeń.
Obie m etod y wzbudziły bardzo żywe z a in te re s o w a n ie w ś ró d c h e m ikó w całego świata. Ukazały się m o n o g ra fie o m etodzie c e n ty g ra - m ow ej S u c h a r d y i B o b - r a b s k i e g o w języku n ie m ie c k im i angielskim , a H. M a y e r w swoim p o d sta w o w y m dziele o m e to d a c h p ra c y w ch em ii organicznej om aw ia tę m eto d ę bardzo szczegółowo.
Szereg lat później z a in tereso w ały prof. S u c h a r d ę znow u z a g a d n ie n ia analizy c e n tig ra m o w e j e le m e n ta rn e j. W roku 1938 o g ło szona została p r a c a w spólna z Cz. T r o s z k i e w i c z ó w n ą, za - w i e r a j ą c ą nową, zupełnie oryg in aln ą m eto d ę oznaczania w ę g la w związkach organicznych. Związek o rganiczny po ddany j e s t u t l e n ieniu n a m o kro k w a s e m siark o w y m i d w u tle n k ie m m an g a n u , przy rów n o c z esn y m p rzechod zeniu przez naczynie re a k c y jn e czystego tlenu. P o w s ta ją c y d w u tle n e k węgla j e s t a b s o rb o w an y i ważony. Dla b. w ie lu s u b s ta n c ji m eto d a ta pozwala na rów n o c z esn e oznaczenie
84 Edmin Plażelc
azotu, p o n ie w a ż azot z a w a rty w związku o rg an ic zn y m z a m ie n ia się - n a połączen ie a m o n o w e , p o d o b n ie j a k w m etod zie K je jld a h la .
W o s ta tn im w re s z c ie r o k u b e z p o śre d n io p rzed ś m ie rc ią o p r a c o w a ł prof. S u c h a r d a m o d y fik a c ję m e to d y Liebiga, p o z w a la ją c ą n a bardzo znaczne sk ró c e n ie p ie c a i użycie k ilk u zaledw ie p a ln ik ó w . Używa przy ty m tle n k u m iedzi o sadzonego n a p u m e k s ie i s to s u je szerszy p rze k ró j rury . M eto da p o w s ta ła ja k o k o n iec z n o ść p o w o je n n a , aby oszczędzać m ożliw ie n a jb a r d z ie j t r u d n o d o s tę p n y m a t e r i a ł r u r do spalań.
P ró c z o pisanych p o p rze d n io syntez o r to k o n d e n s a c y j n y c h z a j m o w a ł się prof. S u c h a r d a jeszcze b a d a n ia m i s y n te ty c zn y m i z różnych dziedzin c h e m ii o rg an ic zn e j, p rze w a ż n ie z w ią zkó w h e te ro c y k lo w y c h . Do b a d a ń tych należy n o w e o p r a c o w a n ie syntezy m ez y ty le n u w y k o n a n e w sp ó ln ie z H. K u c z y ń s k i m ( 1 9 3 5 ) . Okazało się, że m ożna z dobrą ( 4 7 %) w y d a jn o ś c ią o trz y m ać m ez y tyle n p rzez o g rze w an ie a c e to n u z k w a s e m solnym w r u r a c h pod stosunkowm n is k im c iśn ie n ie m ; jeszcze lepsze w y n ik i d a je sto s o w a n ie w o d n e g o IIB r; n a t o m ia s t j o d o w o d ó r p o w o d u je daleko id ą c ą p o lim e ry z a c ję . B a d a n ia te s ta n o w ią k o r e k tę i u z u p e łn ien ie b a d a ń I p a t i e w a o p u b lik o w a n y c h kilk a lat w c z e śn ie j.
W d ru g ie j p r a c y tego cyklu, ogłoszonej z W . J a r o s z e w i c z e m ( 1 9 3 5 ) p o d a n a j e s t p r z e p r o w a d z o n a w7 a n a lo g ic z n y c h w a r u n k a c h synteza s -tr ó j- 5 -p ir y d y lo b ę n z e n u , k t ó r y p o w s t a je p rzez o g r z e w anie m e ty lo -3 -p iry d y lo k e to n u z k w a s e m solnym w ru rz e z a top ion ej.
O trzym any p r o d u k t silnie zasadow y, nie d a je się n i tr o w a ć ani s u l fo n o w a ć
W trzeciej w re szc ie p r a c y z Z. S k r o w a c z e w s k ą ( 1 9 3 6 ) prze p ro w a d z o n e zostały an alo g icz n e b a d a n ia n a d 4 -a c e ty lo -d w m fe - nylem i 4 - a c e ty lo -d w u fe n y lo m e ta n e m . Isto tn ie , zgodnie z o c z e k iw a niem , p o w sta ły s - t r ó j- d w u f e n y lo - b e n z e n i s -tr ó j- d w u f e n y lo m e t a n o - benzen, ju ż bardzo w yso ko c z ą ste c zk o w e, b e z b a r w n e s u b s ta n c je , z r e sztą jeszcze dobrze k ry sta liz u ją c e .
Drogą u tle n ie n ia z o stała u s ta lo n a ich b u d o w a . Z a m ia s t HG1 m o żn a sto so w ać HBr a także CGH5S 0 3H.
Z p r a c a m i nad k o n d e n s a c j ą ketonów^ d z ia łan ie m I1C1 s to j ą w b e z p o ś re d n ie j łączności p r a c e d o tyczące s tu d ió w nad m e c h a n iz m e m r e akcji Sk ra u p a. Z a c h ęc o n y d o d a tn im e fe k t e m przy z a s to s o w a n iu kw'asu solnego przy k o n d e n s a c j i k e to n ó w , prof. S u c h a r d a p o d ją ł m ia n o w ic ie p r ó b ę z a stą p ie n ia k w a s u sia rk o w e g o w r e a k c j i S k r a u p a przez k w a s solny. Z ro b ion e p rz y te m o b s e rw a c je , ogłoszone w s p ó ln ie z T. M a z o ń s k i m ( 1 9 3 6 ) stały się p rzyczyną dłuższych bad a ń , k t ó ry ch r e z u lta ty zostały z a w a rte w k ilk u dalszych p u b lik a c ja c h . W w y
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 85 m ienio n ej p r a c y została w y k o n a n a r e a k c ja pom iędzy n itro b e n z e n e m , aniliną, gliceryną, i k w a s e m solnym przez ogrzew anie w ru rz e zato
pionej do 170° G. U tw orzyła się p rzy te m chinolina, ale prócz tego także 8 -c h lo r o -c h in o lin a , 6 -ch lo ro -c h in o lin a a także drob ne ilości 8 -ok sy -chin oliny . W y d a jn o ś ć p r o d u k tó w r e a k c ji była p rzy te m w y raźnie zależna od ilości użytego n itro b e n ze n u . W o b e c tego p r z e p r o w adzono p ró b ę w y k o n a n ia r e a k c ji bez aniliny, tylko z n i tr o b e n z e nem , g lic e ry n ą i k w a s e m solnym. Nie tworzy się przy tym zupełnie n ie p o d s ta w io n a chinolina, n a to m ia s t w s p o m n ia n e powyżej c h lo r o - chinoliny, 8 -o k sy -c h in o lin a i 6 , 8 -dw u chlo ro-chinolina. Taki p r z e b ieg r e a k c ji tłu m aczy się p o czątk ow ą re d u k c ją n itro b e n z e n u d z ia ła n ie m g liceryn y do n itro z o b en z e n u w zględnie fenylohydroksylam iny.
Z n itro z o b en z e n u d rogą add ycji c h lo ro w o d o ru i n a stę p n e g o p r z e g r u p o w a n ia tw orzą się chlorochinoliny, z fenylohydroksylam iny o r to -i p a ra a m in o fe n o l. P ro d u k ty te w ciągu od b yw ającej się n a s tę p n ie k o n d e n s a c ji z a k ro le in ą d a ją chloro i oksy-chinolinę.
W dalszym ciągu p rac y z T. M a z o ń s k i m zbadane zostało czy przy n o rm a ln e j r e a k c ji S kraupa z k w a s e m siarkow ym nie p o w s ta ją r ów n ież ubocznie s u b s ta n c je , w yw odzące się ze zred u k o w an e g o do fenylohydroksylam iny nitro b e n ze n u . Przypuszczenie to zostało p o tw ierdzone. Przy d okładniejszym zbadaniu cieczy p o re a k c y jn e j z o stała stw ierdzon a obecność w cale znacznych ilości p -a m in o fe n o lu , 6 -roksyrchinoliny i 8 -oksy-cliinoliny. t
Analogiczne r e a k c je n itro z w iąz k ó w z k w a s e m solnym i glic e ry n ą w r u r a c h zatopionych zostały n a stę p n ie p rze stu d io w a n e w kilku p r a cach ogłoszonych w sp ó ln ie z H. K u c z y ń s k i m , A. S u r m i ń s k i m, T. M a z o ń s k i m i T. M i e l e c k i m. Z 5- i 8-nilro-chi- nolin p o w s ta ją odpow iednie c h lo r o - fe n a n tr o lin y :
n a to m ia s t z 6 - i 7 -n itro c h in o lin o trz y m u je się fe n a n tro lin y niep od - s t a w i o n e :
)
Cl N Cl
N N
z p o w o d u b r a k u m ożliw ości p r z e g ru p o w a n ia się p r o d u k tu p o ś r e d niego (za jęte położenie p a r a ) .
86 Edmin Płażek
Zu pełnie po d o b n ie o trz y m u je się z a - n i t r o n a f t a l e n u ch lo ro - n a fto -ch in p lin ę . Z ^ -n itro n a fta le n u w o ln ą od c h lo ru n afto ch in olin ę.
Z p a r a n i tr o to l u e n u p o w s ta je w o ln a od c h lo ru m,e tyło- c h in o lin a z o - n it r o t o lu e n u c h lo r o - m e ty lo - c h in o lin a .
W p r a c y w y k o n a n e j w r a z z K. C y b u l s k i m . Cz. T r o s z k i e - w i c z ó w n ą i W. T u r s k ą ( 1 9 3 4 ) z a jm u je się prof. S u c l i a r d a s p ra w ą s u lfo n o w a n ia a m i n o - c h in o lin (5 -, 6 -, 7-, 8 - ) . R e a k c ję p r o w adzon e dy m iącym k w a s e m sia rk o w y m p r o w a d z ą do p o w s ta w a n ia m o n o - i d w u - s u lf o k w a s ó w . Są to ciała b a r w n e żółte lub p o m a r a ń - czoweo słabo k w a s o w y c h w ła sn o śc ia ch , d a ją c e się ła tw o d w u azo w ać.
W p r a c y z T. M a z o ń s k i m ( 1 9 3 4 ) została s tw ie rd z o n a m o ż li
w o ść p r e p a r a ty w n e ^ o o trz y m y w a n ia k w a s u b e n z o lo - s u lf o n o w e g o przez s u lfo w a n ie b e n z e n u z w yczajn ym stę ż o n y m k w a s e m sia rk o w y m w tem p. p o k o jo w e j.
R e a k c ja ta j e s t m ożliw a przez kołow7ą e k s t r a k c j ę k w a s u sia rk o w e g o przez n a d m i a r b e n z e n u w s k o n s tr u o w a n y m do tego ceiu p r z y rządzie do k o ło w e j e k s tr a k c j i cieczy cięższej przez n ie m ie s z a ją c a się z nią ciecz lżejszą. W y d a jn o ś ć p r o c e s u j e s t b. dobra. Zużyty k w a s sia rk o w y u z u p e łn ia się przez d o d a te k o d p o w ie d n ic h ilości oleu m . Zu
p ełnie podob nie zaehowmje się toluen.
Ju ż po w o jn ie ukazały się dwie p rac e . P ie rw sz a , w s p ó ln a z H. K u- c z y ń s k i m i G z. T r o s z k i e w- i c z ó wt n ą : o b e z p o ś r e d n im o trz y m y w a n iu p - a m i n o - f e n o l i z n itr o z w ią z k ó w a ro m a ty c z n y c h .
; W b r e w d oty ch czasow ym d o św ia d cz e n io m okazało się, że s i a r k o w o dór także w k w a ś n y m o ś ro d k u działa r e d u k c y j n ie na nitro zw iązk i.
w p r a w d z ie dopiero w t e m p e r a t u r a c h wyższych niż 1 00° a w ię c pod c iśn ie n ie m w na c zy nia ch zam k n ięty c h . Jeżeli r e d u k c j ę p r o w a d z ić wr roztwmrach silnie k w a śn y c h , w t e d y o trz y m u je się p - a m i n o - f e n o l e jako p ro d u k ty p r z e g ru p o w a n ia tw o rz ą c y c h się wt s ta d iu m p o ś re d n im r e a k c ji zw iązków h y d ro k sy la m in o w y c h . M etod a d a j e z u p ełn ie za- d a w a ln ia ją c e w y d a jn o ś c i i m o g ła b y znaleźć naw^et za sto so w a n ie techniczne).
W d ru g ie j p r a c y w sp ó ln e j z Z. S k r o w a c z e w s k ą zostały p r z e p ro w a d z o n e b a d a n ia nad s to s o w a n ie m dwuif enyl o - sul f o nu jak o rozpuszczalnika w r e a k c ji s u lfo n o w a n ia a m in a ro m a ty c z n y c h . O trzy m an e tą d ro g ą w b ardzo do b rej w y d a jn o ś c i su lfo k w a s y o znaczają się szczególną czystością.
P rz e jś c ie do n a s tę p n e j dziedziny p r a c prof. S u c h a r d y . m i a no w ic ie p r a c p o d e jm o w a n y c h p rze d e w sz y stk im ze w zględu n a z a i n te r e s o w a n ia te c h n ic z n e s ta n o w ią dw ie p r a c e nad a ro m a ty c z n y m i s ulfonam i.
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 87 W p ra c y w y k o n a n e j z W . J a r o s z e w i c z e m w 1934 r. bada prof. S u c h a r d a p r o d u k ty po w sta łe przez og rze w an ie b ezw odnego k w a s u d w u a z o -su lfo -m e z y ty le n o w e g o z g lic e ry n ą ; p o w s t a ją p rzy te m s u b s ta n c je b. silnie pieniące. Udało się w y o d rę b n ić i zidentyfikow ać dw a związki; m e z y ty lo -s u lfo n ia n -e te ru glicery no -sulfo -m ezytylen o- w ego i bezw. m ezyty losu lfon ian u d w u e te r u g lic e ry n o -su lfo -m e z y ty - lenowego.
D ruga p r a c a b. g r u n to w n a i szczegółow a ogłoszona z H. K u c z y ń s k i m i L. K u c z y ń s k i m w r. 1938 z a jm u je się b a d a n ie m zależności między b u d o w ą a w ła sn o śc ia m i su lfo kw asó w a r o m atyc zn y c h sulfonów. Chodziło przed e w szy stkim o stw ierdzenie związku pom iędzy b u d o w ą połączenia a zdolnością obniżania n a p i ę cia p o w ie rz c h n io w e g o u r o z tw o ró w soli sodowych tych połączeń.
N aprzód o trzy m any został szereg ró żniących się w sposób typowy b u d o w ą su lfokw a só w a ro m aty czn y ch su lfonów ; p rzy tem m eto d y o trzym y w ania zostały częściowo zm odyfikow ane i ulepszone. N a stęp n ie n a otrzy m anych związkach w y ko n a n e zostały p o m ia ry zdolności obniżania n a p ię c ia po w ierz c h n io w e g o za p o m ocą s ta la g m o m e tr u
% T r a u b e g o w w a r u n k a c h p o rów ny w a lny c h . Okazało się, że lepsze w łasno ści m a ją sulfokw asy su lfon ó w o s k o ndensow an ych p i e r ś c ie n iach niż p och od ne w ielo rd zen io w e, ta k ic h u k ład ó w n ie z a w ie ra jąc e , np. p o ch o d ne dwufenylu.
Do p ra c p o d jęty c h z pow odu z a in te r e s o w a ń T z y s to technicznych należą przede w szystkim b a d a n ia nad c h lo ro w a n ie m gazu ziem nego.
Prof. S u c h a r d a stw ierdził możliwość p r ze p ro w a d z en ia m e ta n u na c z te ro c h lo re k w ę g la przez c hlo ro w a nie c h lo re m ,.in sta tu n a s c e n d i ‘; ; p ow stałym przez r e a k c ję m iędzy gazowym HC1 a tle n e m po w ie trz a w obecności CuCl2 jak o k a ta liz a to ra w tem p. ok. 440° (J. Kilka p a ten tó w udzielonych prof. Su ch ard zie i P a ń s tw o w e j Fabryce s01ejów M ineralny ch ,,P o lm in “ z a jm u je się szczegółowo w a r u n k a m i p r z e p ro w a d z en ia tej reakcji.
D rugą p r a c ą ściśle te c h n ic z n ą było zbadanie m ożliwości r a f i n o w a n ia o lejó w m in e raln y c h , w o s k ó w i tłuszczów za po m o cą F e S 0 4, e w e n tu aln ie przez k o lejn e działanie H2S 0 4 i F e 20 3. Także i re z u lta ty tych b a d a ń z a w a rte są w opisie p a te n to w y m .
In n a p r a c a z a jm u je się r e a k c ją pom iędzy o lefinam i zaw arty m i w lekkich f r a k c ja c h benzyny k ra k o w e j a k w a s e m m ró w kow y m . Okazało się, że m ożna ta d ro g ą otrzym ać w do brej w y d a jn o ś c i m r ó w czany alkilow e, o ile p rze p u śc i się benzynę w obiegu ko łow ym przez kw as m ró w k o w y bezwodny, z d o d a tk ie m k w a s u siarkow ego. P ro c es ten na skalę la b o r a to r y jn ą został p rzepro w a d z o n y w s k o n s tr u o w a nym s p e cja ln ie w tym celu przyrządzie p ozw a lają cy m n a ciągłą
88 Edmin Płażek
e k s tr a k c ję cieczy cięższej przez n i e m ie s z a ją c ą się z nią ciecz l ż e j szą. P rzyrząd te n znalazł, j a k ju ż po d ano w yżej, z a sto s o w a n ie do su lfo n o w a n ia b e n z en u i to lu e n u w tem p . p o k o jo w e j.
Częściowo w ś r ó d p r a c innych, częściow o ja k o p u b lik a c je od
dzielne zostały ogłoszone p e w n e d o k o n a n e przez prof. S u c h a r d ę u lep sz e n ia a p a ra tu r o w e . Należą t u t a j : w y m ie n io n y p o p rz e d n io p r z y rząd do e k s tr a k c ji cieczy przez ciecze, te r m o s t a to w y p ie c do o g r z e w a n ia r u r zato pio n ych z a u to m a ty c z n ą r e g u l a c j ą t e m p e r a t u r y w g r a n ic a c h 3°, p e w n e ulep sz e n ia w dziedzinie analizy e l e m e n t a r n e j i inne d ro b n e szczegóły d o tyczące te c h n ik i la b o r a to r y jn e j . O sta tn im działem pracy, k tó ry m z a jm o w a ł się prof. S u c h a r d a przed w o j n ą i k tó re g o o p ra c o w a n ie k o n ty n u o w a ł b e z p o śre d n io przed ś m ie rc ią były b a d a n ia nad o p r a c o w a n ie m m e to d o trz y m y w a n ia k a m fory z s u ro w c ó w polskich. B ad an ia te były p o d j ę t e w k o n ta k c ie i na życzenie k ół p rzem y sło w y ch . Z dziedziny tej nie m a ogłoszonych d o tąd p u b lik a c ji. Mogę tylko p o d a ć k r ó tk ie in f o r m a c je o p r z e p r o w a dzonych b a d a n ia c h , k i e r u j ą c się W skazów kam i u s tn y m i o trz y m an y m i od b e z p o śre d n ic h w s p ó łp ra c o w n ik ó w prof. S u c h a r d y z lat ostatn ich.
N aprzód p rz e p ro w a d z o n e zostały b a d a n ia nad z a g a d n ie n ie m , k tó re z p olsk ich te r p e n ty n n a d a ją się ja k o m a t e r i a ł s u ro w y do t. zw.
syntezy c h lo ro w o d o ro w e j, d a w n ie j j u ż o p r a c o w a n e j. T a część z a g a d n ie n ia została rrkończona i o d d a n a do użytku p rze m y s ło w i. N a stę pn ie zostały p o d ję te b a d a n ia nad m ożliw ością iz o m e ry z a c ji p in e n u na k a m f e n przy p o m o cy k a ta liz a to r ó w (g lin k a u a k t y w n i o n a ) .
Także i to zag ad n ie n ie zostało ro zw ią z a n e w skali l a b o r a t o r y j nej i p rzechodziło przez b a d a n ia p ó łte c h n ic z n e w chw ili, gdy w y b u chła w o jn a . W re s z c ie p o d ją ł prof. S u c h a r d a p r ó b ę przy łą cz e nia do p in e n u inny ch k w a s ó w poza HC1. Udało się o trz y m a ć p ro d u k ty a ddy c ji z H2S 0 4, kw. fj — n a fta le n o s u lf o n o w y m , i p - d w u f e n y lo s u lf o - now ym . W y n ik i te były in te r e s u j ą c e , j e d n a k t e c h n ic z n ie bez z n a czenia, p o n iew a ż zm ydlenie okazało się n iem ożliw e. Z n a c z e n ia t e c h nicznego b a d a n ia te n a b ra ły dopiero, gdy u d a ło się o trz y m a ć przez przyłączenie HNÓ3 do p in e n u m ie s z a n in ę a z o ta n ó w te rp in e o lu , b o r - n e o lu i fench o lu. Przy r e d u k c j i pyłem c y n k o w y m i a m o n ia k ie m p o w s t a j ą z ty ch e s tr ó w w d o b re j w y d a jn o ś c i w o ln e alkohole.
Z u p ełn ie an alo g icz n e r e a k c je zostały n a s tę p n ie p r z e s tu d io w a n e n a tle k a m fe n u . W re s z c ie , p rzez z a sto s o w a n ie w s p o m n ia n e j r e a k c ji n a d w u p e n te n ie , is tn ie je m o żliw o ść o trz y m a n ia z m ało c e n n y c h f r a k c ji t e r p e n ty n y c e n n eg o terp in eo lu .
T a k p r z e d s ta w ia się d o ro b e k d ziałalności n a u k o w e j prof. E d- w a r d a S u c h a r d y , d ziałalności p r z e r w a n e j p r a w d z iw ie p r z e d -
O działalności naukoivej ś. p. prof. dr Edmarda Suchardy 89 w cześnie ś m ie rc ią człow ieka p ięćdziesięcio k ilku letnieg o, pełn eg o życia, zdolności do pracy, u szczytu sił intelektualnych.. Nie o b ję te j e s t powyższym o m ó w ie n ie m k ilka p r a c d ro bn ie jsz y c h , dalej szereg i p rac dyplom ow ych, nie ogłoszonych, in ic jo w a n y c h i k ie ro w a n y c h przez prof. S u c h a r d ę , k tó re stan o w iły czasem w s tę p , a czasem w y kończenie p u b lik o w an y c h tem atów 7; nie o b e jm u je ono w re szc ie udziału prof. S u c h a r d y w w ie lu b a d a n ia c h jeg o w s p ó ł p r a c o w n i ków, ogłoszonych pod ich w yłącznie nazw iskam i, w y k o n a n y c h pod w yra ź n y m w p ły w e m indyw id ualno ści n a u k o w e j p ro fe so ra . Dziedziny działalności n a u k o w e j prof. S u c h a r d y były j a k w idzim y bardzo ró żnorod n e, skala jego z a in te re s o w a ń bardzo szeroka.
Żywy bardzo um ysł szuk ający w ciąż k o n ta k tu z rzeczyw istością i a k tu a ln y m i z a g adn ieniam i życia pow odow ał, że w m ia rę p o stę p u lat z a in te re s o w a n ia jego, p o zo stając w zakresie ch e m ii organic zn e j, przeniosły się coraz b ardziej do zagad n ień o znaczeńiu technicznym .
N ajw ięk szą zaletą m eto d y p r a c y prof. S u c h a rd y była łatw ość i oryg in aln o ść k o n c e p c ji rozw iązyw ania o p rac o w y w a n e g o z a g a d n ie nia obok bardzo w y b itnego ta le n tu e k s p ery m en ta to rs k ie g o .
Dorobek n a u k o w y prof. S u c h a rd y byłby n ie w ą tp liw ie jeszcze znacznie większy, gdyby nie to, że ciągle żywy umysł, a przede w s z y s t
k im bardzo głęboko p o ję te poczucie obow iązku społecznego k i e r o w ały go n a drogę in te n syw ne go udziału w p r a c y społecznej, przede w szystkim n a te re n ie uczelni, a w czasach burzliw ych także i poza tym te re n e m .
Ś m ierć prof. S u c h a rd y pozostaw iła w n a u c e polskiej lukę, k t ó rej długo w y p e łn ić się nie da.
RÉSUMÉ.
L’a u t e u r expose un a p e rç u de l’oeuvre et des m é r ite s s c ie n t i fiques du Prof. E. S u c h a rd a , P r é s id e n t de la Société Chim ique de
Pologne, d é fu n t le 26 ju ille t 1947. La liste des p u b lic a tio n s de M.
S u c h a rd a c om plète ce tte note.
BIBLIO GR A FIA PRAC EDW ARDA SUCHARDY A) P r a c e b a d a w c z o - n a u k o w e :
1) St . N i e m e n t o w s k i i E . S u c h a r d a : „U eber 8-C hinolinkarbonsäure u.
ihre D erivate. D ioxyantrachinon-3, 7-dichinolin“ . Ber. 49, 13 (1 9 1 5 ).
2) S. N i e m e n t o w s k i i E. S u c h a r d a : „Synthese des 1, 3, 10-Trioxybenzo-2, 5-N aphtyridins u dessen U eb e rfü h ru n g in K ynuren-säure“ . J . f. pr. Ch. 94, 193 (1 9 1 6 ).
2
90 Edmin Płażek
3) S, N i e m e n t o w s k i i E. S u c h a r d a : „S ynthesen d. 1, 3 - D io x y b e n z o - 2 , 5-N aphtyridins u. eines n euen an g u la re n R ingssystem s des D ic h in o p y r id in s “ . B er. 52, 484 (1 9 1 6 ).
4) E. S u c h a r d a : „5, 6, 8 -tró jo k sy b en zo n afty ry d y n a i ja j u tle n ie n ie do pochod
nych 1, 8 -n afty ry d y n y “ . Kosmos (1 9 2 0 ).
5) E. S u c h a r d a : „O u tle n ie n iu 8-sulfochinoliny“ . Kosmos (1720— 1 921).
6) E. S u c h a r d a : „K o n d en sacja kw asu 2-am ino-nikotynow ego z kw asem chloro
octowym n a pochodne (pyrolo 4 ’, 5’)-2. 3-pirydyny“ . R. Ch. 3, 236 (1 9 2 3 ).
7) L. K l i s i e c k i i E. S u c h a r d a : „S yntezy pew nych pochodnych (pirydyno- 5 ’, 6’) -pirydyny i otrzym yw anie bezw odnika kw asu 2-am ino-nikotynow ego“ . R. Ch. 3, 251 (1 9 2 3 ).
8) E. S u c h a r d a „U e b er eine neue D arstellungsm ethode d er C hinolinsäure u. einiger D erivate d erselben“ . Ber. 58, 1727 (1925) ; tak że R. Ch. 5, 449 (1 9 2 5 ).
9) E. S u c h a r d a : „U e b er die d-P yrydigo-S ynthese“ . Ber. 58, 1724 (1 9 2 5 );
także R. Ch. 5, 453 (1 9 2 5 ).
10) E. P ł a ż e k i E. S u c h a r d a : „Ü e b er eine Synthese des d-Thio-P yridigos".
Ber. 59, 2232 (1 9 2 6 ); także R. Ch. 7, 1087 (1 9 2 7 ).
11) B. B o b r a ń s k i u. E. S u c h a r d a : „U eber eine S ynthese des 1„ 5-N aphtyri- dins“ . Ber. 60, 1081 (1 9 2 7 ); tak że R. Ch. 7, 241 (1 9 2 7 ).
12) B. B o b r a ń s k i i E. S u c h a r d a : „O. syntezie kw asu (kar'ooksy-m etylo)-2- chinolino-karbonow ego-3 oraz pew nych jego pochodnych“ . R. Ch. 7, 192 (1 9 2 7 ).
13) L. I v l l i s i e c k i i E. S u c h a r d a : „1, 5 -n a fty ry d y n a i pew ne je j pochodne".
R. Ch. 7, 205 (1 9 2 7 ).
14) A. K o n o p n i c k i i E. S u c h a r d a : „O now ej m etodzie otrzym yw ania kw asu akrydynow ego i pew nych jego połączeń“ . R. Ch. 7, 183 (1 9 2 7 ).
15) E. S u c h a r d a i E. B o b r a ń s k i : „O now ym ebulioskopie do oznaczania ciężaru cząsteczkow ego p rzy użyciu m ałych ilości su b sta n c ji“ . P rzem ysł Chemi
czny 11, 371; także Ch. Z. 51, 568.
16) B. B o b r a ń s k i i E. S u c h a r d a : „C entigram ow a an aliza elem entarna.
I. Oznaczenie w ęgla i w odoru z au to m aty czn ą re g u la c ją spalania.
II, Oznaczenie a z o tu “ . R. Ch. 8, 291 (1 9 2 8 ); ta k że m on o g rafie w języ k u n ie
m ieckim i angielskim .
17) E. P ł a ż e k i E. S u c h a r d a : „U e b er einen D iphenyl-pyridyl-M ethanfarb- sto ff". Ber. 61, 1811 (1.928).
18) E. P ł a ż e k i E. S u c h a r d a : „U n te rsu ch u n g e n üb er 2-Acetyl-'am ino-pyri- din “ . Ber. 61, 1813 (1 9 2 8 ).
19) E. S u c h a r d a i „P olm in“ P aństw ow a F a b ry k a O lejów M ineralnych: „O chlo
row aniu gazu ziem nego“ . (P a t. poi. 10468 z 4/4 1928).
20) „P olm in“ i E . S u c h a r d a : „O trzy m an ie cz terochlorku w ęgla i chloroform u z niższych chloropocbodnych m e ta n u “ (P a t. poi. 11910 z 1/10 .1.928).
21) „P olm in" i E. S u c h a r d a : „0 chlorow aniu m e tan u i gazów zaw ierających m e ta n " (P a t. poi. 11909 z 1/10 1 9 2 8 .
22) E. S u c h a r d a : „O trzym yw anie wyższych węglowodorów z m e ta n u " ( P a t. poi.
14323 z 11/1 1929).
23) B. B o b r a ń s k i u. E. S u c h a r d a : „ E in n e u e r A p p a ra t z u r K ohlensäure- absorbtion bei der E le m en ta ran aly se“ . Ch. Z. 54, 412 (1 9 3 0 ).
24) E . S u c h a r d a i C. T r o s z k i e w i c z ó w n a : „O otrzym yw aniu o-tio- i o- sulfo-karbonow ych kwasów pirydynow ych“ . R. Ch. 12, 193 (1 9 3 2 ).
25) E . S u c h a r d a i T. M a z o ń s k i : „O otrzym yw aniu octan u am ylu i heksylu z benzyny k rak o w ej“ . R. Ch. 17, 41 (1 9 3 7 ).
O działalności naukowej ś. p. prof. dr Edwarda Suchardy 91
2G) T. M a z o ń s k i i É. S u c h a r d a : „O otrzym yw aniu kwasru benzeno-sulfono- wego“ . P rzem yśl Chemiczny 18, 478 (1 9 3 4 ).
27) E. S u c h a r d a , T, M a z o ń s k i i J, M o k r z y c k i : „O ko n stru k cji pieca rurow ego do term ostatycznego prow adzenia reak cji w ru ra ch zatopionych“ . Ii. Ch. 14, 1066 (1 9 3 4 ).
28) K. C y b u l s k i , E. S u c h a r d a , C. T r o s z k i e w i c z ó w n a, W. T u r s k a :
„O sulfonow aniu am inoehinolin“ . E. Ch. 14, 1172 (1 9 3 4 ).
29) E. S u c h a r d a i H. K u c z y ń s k i : „O otrzym yw aniu m ezytylenu“ . R. Ch.
14, 1182 (1 9 3 4 ).
30) W. J a r o s z e w i c z i E. S u c h a r d a : „O produktach reak cji kw asu dwuazo- m ezytyleno-sulfonow ego z g liceryną“ . R. Ch. 14, 1188 (1 9 3 4 ).
31) W. J a r o s z e w i c z i E. S u c h a r d a : -„O syntezie 1, 3, 5-trójpirydylo-ben- zen u “ . R. Ch. 14, 1195 (1 9 3 4 ).
32) E. S u c h a r d a i „P olm in“ Państw ow a F ab ry k a Olejów M ineralnych: „0 r a f i
nacji surow ej n afty , wosków, tłuszczów i olejów“ (P a t. poi. 20674 z 9/2 1933).
33) T. M a z o ń s k i i E. S u c h a r d a : „O bezpośrednim otrzym yw aniu chloro- i oksy-chinolin z nitro b en zen u “ . R. Ch. 16, 146 (1 9 3 6 ).
34) Z. S k r o w a c z e w s k a i E. S u c h a r d a : „O synltezie s-trój-aw ufenylo- benzenu i s-trój-dw ufer.ylo-m etano-benzenu“ . R. Ch. 16, 151 (1 9 3 6 ).
35) H. K u c z y ń s k i , E. S u c h a r d a i A. S u r m i ń s k i : ,,0 reak cji 1- i 2-nitro- n afta len u oraz 1,5-dw unitro-naftalenu z gliceryną i kw asem solnym “ . R. Ch.
16, 509 (1 9 3 6 ).
36) H, K u c z y ń s k i i E. S u c h a r d a : „O rea k c ji 5-, 6-, 7-, 8-nitrochinolin z gliceryną i kwasem solnym “ . R. Ch. 16, 519 (1 9 3 6 ).
37) T. M a z o ń s k i , T. M i e l e c k i i E. S u c h a r d a : „O reak cji o- i p-nitro- toluenu i o-nitro-fenolu z gliceryną i kwasem solnym “ . R. Ch. 16, 519 (1 9 3 6 ).
38) E. S u c h a r d a i T. M a z o ń ą k i : „Ü ber die N ebenprodukte der Skraupschen Chinolinsynthiese“ . Ber. 69, 2719 (1 9 3 7 ).
39) H. K u c z y ń s k i , L. K u c z y ń s k i i E. S u c h a r d a : „O sulfokw asach sul
fonów arom atycznych“ . R. Ch. 18, 624 (1 9 3 8 ).
40) E. S u c h a r d a i C. T r o s z k i e w i c z ó w n a : „O nowej centigram ow ej m etodzie oznaczania w ęgla i azotu w zw iązkach organicznych“ . R. Ch. 18, 784
(1 9 3 8 ).
41) H. K u c z y ń s k i , E. S u c h a r d a i C. T r o s z k i e w i c z ó w n a : „On direct produsing p-am ino-phenol-com pounds fro m arom atic nitro-com pounds“ . E x tr. d. An. d. l’Acad. Pol. des Sc. Techn. VII., 129 (1 9 4 6 ).
42) Z. S k r o w a c z e w s k a i E. S u c h a r d a : „O n a new m ethod of sulphonat- ing arom atic am ines“ (E x tr. d. A nn. de 1'Acad. Pol. des< Sc. Technic. V II. 131 (1946).
B) P o d r ę c z n i k i s z k o l - n e :
1) E. S u c h a r d a i Z. P l e ś n i e w i c z : „C hem ia O rganiczna“ Podręcznik dla II kl. liceów hum anistycznych i przyrodniczych“ , K siążnica-A tlas 1937. II i III w ydanie 1946 i 1947.
2) Z. S z e l l ę r : „C hem ia“ dla liceum hum anistycznego. Nowe opracow anie przez E. S u e h a r d ę (w d ru k u ).
E. TREPK A
ś . p. Inż. WIKTOR SOMMER (1886— 1947)
W spom nien ie po śm iertn e
Chociaż m in ę ło j u ż 2 1/2 la t od zako ń cz e n ia w o j n y — je j niszczące działanie, t r w a nadal. S te r a n i p r z e j ś c i a m i w o j e n n y m i odchodzą
p rz e d w c z e ś n ie ludzie, k t ó rzy w n o r m a ln y c h w a r u n k a c h p r a c o w a l ib y z pożyt
k i e m dla k r a j u d łu gie j e szcze lata. Ś m ie r ć ś. p.
W i k t o r a S o m m e r a w y ry w a z na szy c h s z e r e g ó w do
ś w ia d cz o n e g o c h e m i k a k o lo ry stę i z asłu żoneg o dzia
łacza i n s t y t u c j i c h e m ic z nych.
W i k t o r S o m m e r uro d ził się 29. XI. 1 8 8 6 r.
w Sokołow ie, pow . P u ł t u skiego. U koń czy ł Szkołę R e a ln ą R o n t h a le r a w W a r szawie, w r o k u 1910 otrzy
m a ł dyplom in ż y n ie ra c h e m ik a P o lite c h n ik i w Z u ry chu. W o k resie 1 9 1 0 —1 912 p r a c o w a ł ja k o c h e m ik w fa b ry ce tk a n i n w H ard, nad j e z i o r e m B o d e ń s k im , w o- k r e s ie 1 9 1 2 — 1918 w fabry-
Ś. p. WIKTOR SOMMER (1^86—1947) ce W o r o n i n , L u tc h i Che- s h ir w P io tr o g r o d z ie (o b e cnie L e n i n g r a d ) .
W czasie pierw s z e j w o jn y ś w ia to w e j o tr z y m u je s p a d e k po d a l szym k r e w n y m i po p o w ro c ie do k r a j u w r. 1918 z o s ta je w ł a ś c i c i e lem m a j ą tk u z iem skiego, ale m a z d e cy d o w a n e z a m iło w a n ie do t a kich p oczyn ań chem icz n y c h , k t ó r e m a j ą c h a r a k t e r służby s p o łe c z n ej.
P r a c u j e w ię c w W a rs z a w ie n a jp ie rw 7 w G łów nym U rzędzie Z a o p a try w a n ia A rm ii, w S e k c ji P o p ie r a n ia P r z e m y s łu C hem ic z n e g o , w Z w iązku Pi^zemysłu C hem icznego, a w re s z c ie — przez d łu gie łata,
Ś. p. Inż. Wiktor Sommer (1886—194?) 93 od 1923 do 1939, w M in iste rstw ie S p ra w W o js k o w y c h . Obowiązki
sw o je spełnia z w y ją tk o w ą g o rliw o śc ią i d ok ładnością, n i e z m o r d o w a nie b ro n i zasady doniosłości p rze m y słu c he m icz n e g o dla obrony k r a ju , wnosząc do p r a c y w M in iste rstw ie S p r a w W o js k o w y c h tak p o trz e b n ą fachow ość. Je d n o cz e ś n ie j e s t d o r a d c ą Banku G o sp o d a rstw a K r a j o w ego w s p ra w a c h p rzem ysłow ych , zwłaszcza w s p ra w a c h fabryki
„B o ru ta? 1 w Zgierzu, p r z e ję te j przez Bank. "Bierze udział w o p r a c o w a n iu p la n ó w p r o d u k c ji licznych fab ry k chem icznych, ja k : Mo- ścice, Pionki, Skarżysko i inne. Zawsze p r a c u j e z p r z e ję c ie m , z a b s o lu tn ą b e z in te re s o w n o ś c ią , z m yślą o Polsce. Z je d n a k o w y m zapałem t r a k t u je zag ad n ie n ia n a jp o w a ż n ie js z e i sp raw y drobne. Gdy chodzi 0 in te r e s K ra ju — stoi tw a rd o p rzy sw oim zdaniu i po trafi, jak o człowiek czysty i niezłom ny, to zdanie o b ro n ić prze c iw ko opiniom a u to r y te tó w i dygnitarzy.
Od chwili p o w s ta n ia Polskiego T o w arz y stw a Chem icznego pełni n iezm iennie aż do 1939 r. obowiązki s k a rb n ik a Zarządu Głównego 1 je s t niezastąpiony, gdy chodzi o zbieran ie fu n d u sz ó w n a cele z ja z dów, fun d acji, w y d a w n ic tw i t. p. Na tym polu zdobył sobie p o w s z e chne uznanie.
W okresie o k u p a c ji n iem ie c k iej p r a c u j e nadal dla k r a j u , b iorąc czynny udział w p la n o w a n iu życia p o w o je n n e g o . Nie m ija go w i ę zienie; a re s z to w a n y w 194 2 ro k u spędza n a P a w ia k u kilka m ie się c y w ciężkich w a r u n k a c h . K o n tu z jo n o w a n y w czasie p o w s ta n ia w a r szawskiego — zostaje w g r u d n iu 194-4 r. w yw iezion y do obozu k o n c e n tra c y jn e g o w Saksonii. W io s n ą roku- 1945 osłabiony i s c h o r o w any p o w r a c a do Kraju, o d b y w a ją c w ięk szą część drogi pieszo.
Osiedla się w Łodzi i rozpoczyna p r a c ę w P a ń s tw o w e j W y tw ó r n i P a p ieró w W a rto ś c io w y c h . J e s ie n ią 1945 r. zostaje a d iu n k te m P o l i tech niki Łódzkiej i z daw n y m zapałem pro w ad zi przez l 1^ ro k u ć w i czenia z chem. tec h n o lo g ii w łókna, ciesząc się z a u fa n ie m i p r z y w ią zaniem młodzieży, k t ó r a o c e n ia jeg o w ie lk ą w iedzę i sz lachetność
c h a ra k te ru . Je d n o cz e ś n ie pełni obowiązki sk a rb n ik a łódzkiego o d działu Polskiego T o w arz y stw a Chem icznego.
Pow alony n i e u b ła g a n ą chorobą, do sam ego końca, a w ię c do dnia 19 w rz e śn ia 194 7 r. nie p r z e s ta je się in te r e s o w a ć s p ra w a m i c h e micznymi, k tó ry m życie poświęcił.
P a m ię ć o W i k t o r z e S o m m e r z e , człow ieku n ie s k a z ite l
nym, żarliw y m p ra c o w n ik u p rze m y słu c h e m icz ne go i w iedzy c h e m icznej, będzie żywa i trw a ła w ś ró d Je g o licznych przyjaciół i kolegów.
W OJCIECH ŚW IĘTOSŁAW SK I
O KRIOMETRZE POJEDYNCZYM I RÓŻNICOWYM I ICH ZASTOSOWANIU*)» L
On the Simple and Differential Cryometer.
(O trzym ano dn. 1. IV. 1 947).
W r. 19 4 3 a u to r n in ie js z e g o a r t y k u ł u 1) opisał b u d o w ę i zastoso
w a n ie k r i o m e t r ó w do p o m i a n i t e m p e r a t u r r ó w n o w a g i u s ta l a ją c e j się pom ięd zy fazą ciek łą i s ta łą w u k ła d a c h j e d n o s k ła d n ik o w y c h oraz w m ie s z a n in a c h eu te k ty cz n y c h . S c h e m a t p o d a n y n a rys. 1 tłum aczy, w ja k i sposób ciecz z n a jd u j ą c a się w E za bez p iec z ona j e s t a d ia b a ty c z -
R ys. 1. S ch em at u k ład u używ anego do b ad an ia te m p e ra tu ry rów now agi po m ięd zy cieczą w p rz e s trz e n i E i fazą
stałą 5 .
Scheme for Measuring the Solid-Liquid Phase Equilibrium Temperature, E is
the Liquid and S the Solid Phase.
nie od w y m ia n y c iepln ej z k r io s ta te m . W tym celu n ależy w y tw o rz y ć dwie w a r s te w k i S i L, p ie r w s z ą z fazy sta łe j, d r u g ą z fazy cie kłej. I s t o t nie, jeżeli w s k u t e k wyższej t e m p e r a t u r y u trz y m y w a n e j w k r io s ta c ie , naczyn ie E będzie p o c h ła n ia ło p e w n e ilości ciepła, ś c ia n k a W k r io m e -
*) A rtykuł jest pierw szy z serii poświęconych pomiarom kriom etrycznym .
O kriometrze pojedynczym i różnicomym i ich zastosowaniu 95 tru zacznie przep u szczać przez siebie ciepło i og rzeje cokolw iek ciecz w L, n a s tę p n ie zacznie się topić faza stała. Do czasu j e d n a k p r z e t o p ie nia w k tó ry m k o lw ie k m ie js c u w a r s te w k i S ciepło nie będzie mogło p rze n ik ać przez n ią w głąb, a w ię c o g rze w ać ciecz w E. Jeżeli zaś z a ło
żymy, że k i l o m e t r będzie p r o m ie n io w a ł ciepło, w s k u t e k tego p e w n a ilość cieczy w w a r s te w c e L zostanie zestalona, z nów j e d n a k do c a łk o
w itego z a m a rz n ię cia tej w a r s te w k i ciepło nie zdoła się p rze d o s tać po
przez w a r s tw ę S. T a k w ię c za p o m o c ą w a r s te w e k S i L zabezpieczam y ciecz w E od w y m ia n y ciepln ej z k r io s t a t e m W; w o b e c tego oznaczać m ożem y t e m p e r a t u r ę ró w n o w a g i u sta lo n e j pom iędzy tą cieczą a p o w ie rz c h n ią w e w n ę t r z n ą w a r s te w k i S. T e m p e r a t u r a p o zostaw ać będzie stałą przez cały czas is tn ie n ia owych d w ó ch w a r s te w e k . Słuszność p rzytoczonego ro zw ażan ia p o tw ie rd z a całkow icie dośw iadczenie. Mimo bowiem, że n k ład ja k o całość nie z n a jd u je się w w a r u n k a c h r ó w n o wagi trw a łe j, a to dlatego, żę n a różnych poziom ach w naczyniu E p a n u j ą n ie je d n a k o w e ciśn ie n ia h y dro statyczn e, g r a d ie n t spadku lub zwyżki t e m p e r a t u r y j e s t tak mały, że układ p o zostaje w w a r u n k a c h ,.p o z o r n e j“ r ó w n o w a g i przez szereg godzin i to w y s ta rc z a całkow icie, aby dokonać z p oż ą d aną d ok ład no ścią p o m ia r u t e m p e r a t u r y p ozornej ró w n o w a g i w E. W dalszych ro zw ażan iach będziem y nazywali ją „ t e m p e r a t u r ą r ó w n o w a g i “ opuszczając p rzy m io tn ik „ p o z o rn y “ . Czytelnik
p o w inien j e d n a k p a m ię ta ć , że gdyby chodzić m iało o do kładność w i e lokrotnie w iększą aniżeli 0.001° C u p ro szczen ie takie było by n i e u s p r a w iedliw ione.
N adm ienić też m usim y, że w a rty k u le n in iejszy m k r io m e tr a m i n a zywać będ ziem y przyrządy służące do p o m ia r u t e m p e r a t u r w s p ó ł is t n ie nia c o n a jm n ie j j e d n e j fazy ciekłej i c o n a jm n ie j je d n e j stałej. A czko l
w iek w yraz g recki, od k tó re g o bierze p o c z ąte k n a z w a przyrządu, z w ią zany j e s t z nisk ą te m p e r a t u r ą , w y d a je się, że nie może to być przyczyną dostatecznie w ażką, aby u n ik a ć nazw y „ k r i o m e t r i a “ dla tego działu p o m ia r ó w fizyk o -chem iczny ch , k t ó r e m a j ą n a celu oznaczanie t e m p e r a t u r ró w n o w a g i pom iędzy cieczą i fazą stałą lub cieczam i i f a zami stałym i w d ow olnym obszarze te m p e r a t u r . M ając j e d n a k n a myśli wyłącznie p o m ia ry p ro w a d z o n e w n a czy n iach pyreksow ych , chcem y ograniczyć się z góry do tak ic h g r a n ic te m p e r a t u r , w k tó ry c h p o m ia ry w tych n a c zy nia ch w y k o n y w a n e być mogą.
M ając w p a m ię c i w a r u n k i, w k tó ry c h p o m ia ry się w y k o n y w a ją w myśl zasady tylko ćo wyłożonej, c h c e m y naszą m eto d ę ( ja k też inne o pa rte n a b a d a n iu r ó w n o w a g pom iędzy fazam i ciekłymi i s ta ły m i 2), 3) ) nazyw ać m e to d ą s t a t y c z n ą . Pozostałe m eto d y k r io m e -
