De regis salute salutis civium capite disserit cum sub felicibus coronationis auspiciis Serenissimi Potentissimique Principis ac Domini Stanislai Augusti Regis Poloniae et Magni Ducis Lithuaniae [...] ad Encaenia Gymnasii Drusici [...]

(1)

2 ) 2

D E

R E G I S S A L V T E S A L V T I S C I V I V M C A P I T E

D I S S E R I T

SVB F E LI C I B V S C O R O N A T I O N I S A V S P IC II S

SERENISSIMI POTENTISSIMIQVE

PRINCIPIS AC DOMINI

D O M I N I

STANISLAI AVGVSTI

REGIS POLONIAE ET MA G N I DVCIS L I T H V A N I A E D O M I N I N O S T R I C L E M E N T I S S I MI

PATRIS PATRIAE VERE INDVLGENTISSIMI

E N C A E N I A

G Y M N A S I I D R V S I C I

D . X X IX . KOV. MDCCLXIV.

I N T E R P V B L I C A O M N I V M G A V D I A C E LE BRAN DA

C I V I T A T I S R E G I A E E L B I N G E N S I S

I LLVSTRl E T AMPLISSIMA D I G N I T A T E

fvlgentissimos

P R O C E R E S

N E C N O N RELIQ V O S

QVO QVISQVE GENERIS M VN E R V M Q V E SPLENDORE

" ' ET ERVDITIONIS LAVDE EMINET

M V S A R V M F A V T O R E S A C A M A N T E S ,

DEMISSISSIM E E T OFFICIOSE IN V I T A R E T

I O A N N E S L A N G I V S

A T H E K . R E C T . P . P . E J BIBL.

E L B I N G A E , T Y P I S N O H R M A N N I A N I S .

s' y- ^{y ,}

(2)

❖

8

"ii

e ^ s ; G«?a‘

& $ GV9e^>D GTO G*i£)

^§§7^

^ « 8 8 8

i §

9 $ § f * tanta tamque diverf3 rerum humanarum yicis- G**i) f itudine, ad declarandam multifariam d e i fa-

p i ent iam, triftia laetis, amara jucundis quotidie .commifcente, fanae uti que rationi conveni en- tiffimum, animique virilis gravitati aequifiimum vi de tur , de cert o p e r e nn i q ue publicae falutis principio ac f c 3 t u r ig in e anxium efle follicitumque. C u m enim integritatis impetrandae cupido altas in mortalium animis egerit radices: mirum no n ef t, eam o mn i u m mentibus inhaerere c ur am , v ot u m q u e illud, ut ex amoenifTimo largillimoque incolumnitatis f ont e uberrimos felicitatis ha^jiaPt r i vu los , falusque publica o mn i loco o m n i q ue floreat ^ e & p o i W - ^ Q ua e ergo c o m mu ni s civium falus cum unicum v i r o r u m , toga fagoque clariffimorum, defiderium, o mn i umq ue v o t or u m unica f umma ac co mp le me n tu m f i t : illi o m n i n o rem acu videntur teti- gifle, qui p r o f a l u t e , pr oq u e incolumnitate Principis n o n certis m o d o ftatisque temporibus ac diebus feftivis, fed quotidie vota f o lv u n t , taufta quaevis & felicia folemnibus acclamationum f o r mulis Ipfi apprecaturi. Q u e m eni m fu gi t , unam Princi pis, qui i n

(3)

in p r omo ve nd a gentium fuarum fortuna t o t u s , totus eft in eadem augenda, fjlutem omnia fuperare, omni aque ambitu fuo c ont i ne re : quippe quae in privatis dofiderantur b o n a , in eo conjun&a de- p r e h e n d u n t u r omnia. Viva hinc Principis i ncolumni tate inco- iumnes , una Ejus falute falvi f u n t , q u o t q u o t Ejus imperio fubje&i f u nt p opuli , gencesque omnes. V n a Principis virtute & magna

nimitate lumma rerum in tut o collocatur, & infelicia duraque, quae regionibus ple rumqu e i m m i n e n t , profpero propell untur fuc- Cellii, ita ut publica res, fuis erepta calamitatibus, t ri umphar e pollit. N e q u e adeo mirum ef t, Patrem Patriae Indulgentiffimum, t o t virt utum ac felicitatis publicae St at or em, ab univerfo populo

& fubjediflimis civibus tripudiis cumulatisque excipi laudibus.

D u m ergo ex o mni um faeculorum hiftoria & multis r e g n or u m exemplis certo c o n f t a t , fummam r egionum ac civitatum felicita

t e m , publicamque fubditorum for tunam, a Principis juxta ^{d e v m} derivandam efle c o n d i t i o n e , quaeritur m e r i t o : qua in re illa .omni parte beaca, ccrtaque Regum confiftat falus?

Finge P r i n d p e m , njultis regionibus opibusque va l en te m;

finge innumeris Eum arma tor um copiis ac praefidiis ftipatum i finge.Eum infimul felicillimum, in altilfimo Majjeftatis faftigio c o n c i t ur um & nube velatum H o m e r i c o , lubricam tamen hanc credas

eile, fortem que praecipit em, calamitatem cafusque acer- 6*' Princi pi & civibus Ejus faepe accelerantem. Con fl ans e contrario & fuprema Principis iajus eft, fi ab omni bus no n p ru- dentilfimis m o d o regni Proceribus & civibus, ac cujus d e m u m c u n q ue conditionis homjnibtjs diligitur omn i bu s, fed fi exteri q u o q ue Reges Principesque Eum tener rimo afle&us fraterni profequun- tur amore. Cedi t quidem Alexandro M. h on or i non exiguo, illum, veteris terrarum orbis v i d o r e m , JEuropam, A fiam atque Africam

' 2 n o m i n i s

(4)

nominis fui conjunxiiTe fama ; & quam in eo Philippus II. Hifpa- niarum Rex quaefivit gloriam, q u o d in r egno fu o, per omnes, qua pat et, mundi partes difperfo, fol n u n q u a m or ir et ur , occideret n u n q u a m ? V e r u m enim vero illa laus, encomium illud, q u o d T i t u s , Vefpafiani filius, deliciae generis humani v o c a r e t u r , mul

tis modis a nt e p o n e n d u m eft. A m o r quippe civium tutiffimum cft p r o p u g n a c u l u m , afylum praefentillimum ac m u n i m e n t u m nullis praefidiis, nullisque armis egens. Q u e ma dm o du m ergo amori h o c Majores t ri b u e r u n t , jLit amare & amari nihil dulcius, fuavius- q u e crederent n i h i l : ita qu oq u e faluti Principis cedit, for tunam- q u e & ejus & fuor um p r o m o v e t a m o r , qu o f r uit ur, reciprocus.

Sed n o v u m falutis ac integritatis Principis eft indi cium, fi ad inftar Salomonis, Regum fapientiffimi, in fummo pacis vigore ad gubernacula imperii p r om o t u s , pacem auream, illam mentis fere- n i t a t e m , amoris vinculum, charitatisque confortium alit, fovet, nutr it. H i n c pacis femper virentis praeftantiam multi dum agno

v e r u n t P rinci pes , h o c folum a d e o votis & precibus efflagita

r u n t , u t fuis diebus quies & pax co ncederetur : quippe illud pa

cifici n o m e n aliis, five a fapientia, five a f o r t i tu d in e, five a tri

u m p h o defumtis longe praeferendum efle, ftatuerunt. Quae vero ab hac pacifica Principis fortuna in cives proficilcitur falus 1

f ^ : %'. p V Adhaec c o m m u n e m o mn i um felicitatem n o n magrfMkis Z ' "

r o r u m ftru&uris, nec numerofa civium multitudiney»'fed fapieriti' ac p ru den ti rerum moderatione c o n t i n e r i , n o r u n t omnes. Res e ni m publicae, ad interitum r u en t e s , fapientia adhibita fatis e mendar i & ad ftatum facile revocari poffunt meliorem. Affii&ae fane ac miferae fub Ro b o a m o Ifacidarum erant r es , dum Rex*

calida ac callida juniorum confilia fequutus, exitiofam iUam d u o deci m populi judaici tribuum p r o m o v i t feparationem. Felix c o n tra

(5)

tra ac laetus fub ipfius Patr6 regni hujus fuit flatus, palaeftinam iti illud felicitatis faftigium fua fopientia ita p o n e n t e , u t divitiis ple

n u m ubique fe p r o d er et copiae c o r n u , & lapides Hierofolymis auri argentique aequaret abundantia.

I n d e nova Principis orit ur falus, q u o d in alendis nutriendis- que civibus fuis exteris regionibus nihil debeat, nihil alieno coelo te rr a eq u e, fed ex p ropr io femper agro & neceflitati & utilitati e or u m bene confulere poffic* Inopia enim & fterilitate provida Patris Patriae cura p rof li gata, fertiliffimas a n n or u m melles cives v i d e n t , & horreis a nn o n a locupletatis, de facietate, r er umq ue abundantia h ab en t, q u od gloriantur. For tu n ar u m hinc vereque falvum Tr aj a nu m praedicavit Plinius, q u o d Roma n o n diutius Aegypti abundantiam ac alimenta p of cer et , fed deportatas inde meiles illi absque civium injuria reddere pollet.

Sed alio me vocat nobilis illa falutis, quae Princi pem comita

t u r f o r tu n at u m , gloria, p r i m o utique loco p on en da. Religio chriftiana primaria eft & publicae & privatae unius cujusvis felici

tatis caufa, imo certilTimum reipublicae f u n d a m e n t u m , q u o fub- lato, ingenua fimul corruit fides, perit anftitfima generis huma ni focietjs, & excelfiffima tollitur virtus, juftitia, ex qua omni s o m n i n o r e gn or u m ac provinciarum d ep en d et vigor atque fecuri- tas. 5pEVH c n i m, regnor um ac r erumpublicarum mode ra tor em,

*^fcP.oitfffe*f#:oyenit poteftas & fapientiae cumul us , reft e agno- fcere ac fincere col ere, c ommu ni s o mn i u m falutis elt i ni t iu m, &

q uo magis illud in dirigendis f ubditorum a s i o n i b u s neceiTarium, eo auguftius Principis eft o r n a m e n t u m , & virtutes i nt er illius, q u o d lapis in annulo adamantinus.

Facile inde conjeflurare licet, quae ex hac Principis c o nd i

ti one pr o ve ni t falus, ad omnes derivanda cives. Sicuti eni m

3 p ™

(6)

p r o e o , q u o d e a p u t i n t e r ac m e m b r a c o r p o r i s h u m a n i in t e r c e d i t v i n c u l u m , ab illiu s i n c o l u m n i t a t e h a e c v i c a m , fu c c u m & fa n g u i- n em t r a h u n t ; it£ c i v i u m q u o q u e falus ex f o r t u n a P r in c ip is rite c o n f t i t u t a , q u a e r e l i g i o n i s c h r iftia n a e p r o f e f f i o n e , re r u m o m n i u m a b u n d a n t i a , fa p ie n ti juftitiae a d m i n i f t r a t i o n e , lib erta tis p a c is q u e aureae f t u d i o , i n g e n u i d e n i q u e a m o r is a b f o lv it u r a ffe & u , in d ie s augmenta c a p it uberrim a.

E f t , e f t i t a q u e , u n d e & n o s P o l o n i a r u m r e g n o fa iu te m a c f o r t u n a m r e d u c e m , O r b i s S arm atici terras e x h i l a r a n t e m , g r a t u ls - m u r . O r i t u r e n i m e x Piaftis n o v u m fidus P i a f t e u m , & f e f t i v o s i n t e r t r i u m p h a n t i s P o l o n i a e plaufus s e r e k i s s i m v s p o t e n tiss i m v s q v e

S T A N I S L A V S A V G V S T V S liberis P r o c e r u m fu/Tragiis in l o c u m D i v i A v g v s t i I I I . v n . i d u u m S e p t e m b r i s d e l e m u s , r -Exr fa lu ta tu r p o l o n i a e m a g n v s q v e l i t h v a n i a e d v x, a d e o d a t u s , &

p r a e t e r i t o f o l i s . d i e , C a th a r in a e f a c r o , fu m m a c a e r e m o n i a m a x i- m o q u e f p l e n d o r e d ia d e m a t e r e g i o V arfaviae o r n a tu s .

S t u p e b i t a l i q u a n d o p o f t e r it a s illam e l e f t i o n i s ac c o r o n a t i o n i s c e le r it a te m & t r a n q u illita te m , n ih il nifi falutaria fp ir a n te s, quarum' i n h ifto r ia r u m S arm aticaru m a n n a lib u s e x e m p l u m le g itu r n u ilu m . Q u a n t o e r g o H e r o s H i c , e x per illv stri c o m itv m Poniatovvskio-

rvm f a n g u in e p r o g n a t u s , e x c i p i t u r a m o r e ! O m n i s e n i u '*n e le - d i c n i s c a m p o p r a e fe n s S a u r o m a tu m p o p u l u s , (n e E ^ c e ^ ru ^ ^ R e."

t i o n e m faciam u s,) perillvstrem Sta n js la v m Po^ j o w s k;

D u c a t u s L ith u a n ia e D a p i f e r u m , n u l l u m q u ? alium reg em s f \ e n i s - s l u v m , fub' S T A N I S L A I A V G V S T 1 n o m i n e v e n ^ ^ n d u m , lib e r ta tis P o l o n i c a e A (Terto re m , & a y k a e g lo r ia e fi’>i optubnc C o n f e r v a t o r e m , t e n e r r i m o a m o r is a f f e $ u c l u d u s , ita uc R e x fu*

p e r b i e n s p e r o m n e d i c e n d u s fit t e m p u s : A m o r C i v i u m fu o r u m . M o n i m e n t u m o m n i aere o m n i q u e m a r m o r e p e r e n n i u s !

' ' •* Sicuti

(7)

Sicuti vero amor & traftquillitas fororio plerumque inter fe conjun&a funt vinculo : ita fub felicibus novi imperii aufpieiis in armis q uo qu e , (quae iride tranquillitatis perpet uae fperantfa eft f a l u s ! ) pacem & florere & armte conf ir mar i, cr ede re s : qu ip pe Illi inter arma p otentior a & extranea & domeftica amor ta men pacisque o l iv a facra eft & religiofa. I m o quam falutis publicae fpem irt aequitate ac juftitia eonfervanda affert Ille, qui ita inftitu- t u s , ita imbutus eft a teneris, u t r e g e m p o l o n i a e legibus q u o  que o b no x iu m efle, E un d e m q u e jufti ac recli cura fideique cultura nihil magis decer e, nihil o rnar e magis, fciat.

Quodfi alia p o r r o , in ubertate regnf & a n n o na e ac alimento

r u m copia qu aer en da, te rr ar um Polonicarum defideratur falus:

illam q u o q u e ^{r e g i s} arma gentilitia in anteceflum p r o m i t t u n t fplen- dida. Qu id enim bovis figura, clypeis G e nt i s Po n i a t o w s k i o r v m

inferta, aliud fignificat, quam praeter laborum tolerantiam & r o bur ac f o r t i t u d i n e m , cum prudentia c o n j u n g a m , nobilem illam benefi centi am, ubertatem ac r erum abundantiam.

Maximum tandem in p r omo ven da Civium falute m o m e n t u m

r e g i s s e r e n i s s i m i evincit religio. Vix enim in campis el e#ionis Varfaviam inter & Volam fitis, in quibus & reliqui creari folent, mi ra o m n i u m laetitia, & frequenti folemnique voce r e x procla- x _ j n a t t i B , afe«$dit in Aedem par ochi alem, a S Ioanne n o m e n tra

h e n t e m , n o n & l u m de m o r e , fed pietate potius in d e v m dutfus, ei pr o fejici ele&ione gratias a&urus, ipflusque auxilium, u t bene

& ex v ot o o mn i u m r egerer, fibi exoraturus. Id q u o d maxima pi et at e, obortis lacrumis, fubmisfisfimisque precibus ac fupplica:

tionibus a ^{r e g e}, a P rocer ibus , ab O r d i n e Equ ef tr i, omn ibu squ e praefentibus faftum efle, legimus.

Revirefcac

(8)

Revirefcat ergo p s r ^{r e g e m} ^{s e r e n}Is s i m v m> S T A N I S L A V M A V G V S T V M , antiqua nomi nis Polonici gloria ac priftina ter- r arum Sarmaticarum f a l u s ! Augeae Ilie vir idantem, qua n u n c Patriam rebus adhuc dubiis recr eavit, ad clavum Reipublicae ad- m o t u s , p al m i m laetis femper frondibus ac trophaeis usque r e

centibus ! C e r t e n t deni que erga Eum hoftcs tam publici q u a m

privati m e t u , Exteri vener atione, Cives amore, pietate Mufae ! D u m itaque C a M i d u r n q u o q u e cohors fuam a r e g i s falute trahit incolumnitatem ac integritatem : int er mi tter e haud qu a

quam poflumus, quin & nos craftina feftivitate, Encaeniis G y - mnafii facra, an communis, totius Poloniae gaudii & fupplicatio- n u m partem Jaetj lubentesqiie veniamus. Praeibimus reliquis, q u a n t u m p r o temporis penuria & argumenti amplitudine fieri p o t e f t , gratulatione panegyrica, de fortuna reduce; terra! Sarma

ticas exbilarante, publice habenda.

Cu i pietatis officio u t nihil dignitatis, nihil fplendoris & au- clori tatis defit ni hi l : hinc v o s , i l l v s t r i s , p e r m a g n i f i c i , g e n e r o s i, AMPLISSIMI, CONSVLTISSIMIQVE CIVITATIS PRINCIPES ET GYMNASII J S I V T R I T O R E S AETATEM VSQVE D E y E N E R A N D I } V OSqV E EXCELLENTI, P L V R . REV EREN DA , CLARISSIMA, PRAENOBILI, N O BIL I, SPECTAIsL/iQV'5 D IG N ITA TE CONSPICVI MVSARVM F A V T O R E S AC A M A T O R E S SVM m e c o l e n d i, hac charta invitatoria o m n i , qua d e c e t , r e v e r a »

adfpirare, ac G y m n ad um pat ri um, vota pro fpHci S T A N I S b A I A V G V S T I , ^{r e g i s} Poloniarum imperio craftina luce n u n c u p a t u r u m , praefentia Veftra honorifica condecor are dignemini.

Dab. Elbingae. D. xxnx. N o v . m d c c l x i v.