Q. D. B. V. De vulgata latinorum formula: Sic in fatis est, disserit cum ad solemnia Gymnasii Elbingensis aestiva d. XIII Sept. a. o. r. MDCCLIII more horisque consuetis celebranda permagnificos et amplissimos urbis Proceres [...]

V V L G A T A LATiNORVM FORMVLA:

SIC IN FATIS EST,

D I S S E R I T ,

C V M A D

S O L E M N I A

GYMNASII ELBINGENSIS

A E S T I V A

D. XIII. SEPT. A. O. R. MDCCLIU.

M O R E H O R I S Q V E C O N S V E T I S C E L E B R A N D A

PERMAGNIFICOS ET AMPLISSIMOS

V R B I S

P R O C E R E S . _t'

Q

d,,

MVSARVM FAVTORES,

, Q V O D E C E T , O B S E R V A N T IA E C V L T V

I N V I T A R E T

A N N E S L A N G I V S ,

\ R E C T . P. P. ET B1BL.

E L B I N ^ A E , L IT T E R IS P R E V S S I A N I S .

F atalis jam volvitur annus, in quo tria abhinc fecula, anno fcil. P .C . N. M C C C C L III. d. XXIX. Maji, Conftantino Palaeologo ad gubernacula orbis in Oriente chriftiahi fedente, imperio, imo ecclefiae Salvatoris, in hac mundi parte colle&ae, excidio tam fplendidae urbis Conftantino- politanae interitus om nino parabatur triftiffimus, Metropoli enim imperii Byzantini, in cujus confervatione omnis Chriftianorum in Oriente falus pofita erat, d u d u Muhammedi II. crudeliter fub- verfa^ flammisque pene deftru&a, T u r e a non Afiaticas m odo re­

giones, poteftati Imperatoris Conftantinopolitani hadtenus fub- je&as, fed Iautiflimas etiam in Europa provincias debellatas, in fuam, proh dolor! redegit ditionem. Q u o fa&o tanta iiii niffimus & deterrimus chriftiani nominis hoftis

batur laetitia, quanta respublica chriftiana ob ftitia, injuria & calamitate, a)

a) C onf. Aeneae S y lv ii, J o . Cufpinianl, a lio ru m q u c de tior.es, quae fub tit. Confiliorum bellicorum contra,

ju n ftim p ro d ie ru n t.

I

H inc omnibus quidem mirum videtur, confiderantibus, qui 7 /.

venerir, ut, cum totius orbis chriftiani res ageretur, potentiflimi Europae Principes ad debellandas & in primo ftatim limine de­

turbandas Turearum vires non (ua confilia, fuaque contulerint arma, nec tanto ardore, tantaque, ut decet, virtute Muhammeda- norum conaminibus obviam iverint: fed majori abripimur ad­

mirationis atfedu, quoties tacita mentis veneratione penfita- m us, quod & Mariani Ordinis Sodalibus, qui ad frangendos coercendosque Saracenos co n venerunt, & aegrotis quondam auxilia, fanioribus vero & valentioribus animum dederunr, idem annus, quem Chriftiani in Oriente triftem fenfere, pari ratione in Pruffia fatalis exftiterit. Nam ad inclutas illas, MCCCCLIV. d. IV. Febr. T horu n ii datas clarigationis litteras, quas ad Magiftrum Ordinis T eutonici Nobiles & Civitates V nio- nis in PruiTia miferunt, jam anno quinquagefimo tertio feculi decimi quinti pofitafuifle initia, a Majoribus accepimus, b)

Quae fi accuratiori animi lance perpendimus, nobis utique fa­

tendum eft, ita in fatis fuilfe, c) ut & imperium Conftantinopo- litanum , Saracenis infeftum invifumque everteretur, & foedus Cruciferorum, contra illos initum, uno fere eodemque anno irri­

tum calTumque redderetur. Sed ne legentis aures animumque offendamus, dum fati rationem habemus: d) noftrum erit, neStoi-

2 eorum

b) Conf. Waijfelii Chronicon t)cf fllfftl UIlD t>C$ £)rt)en$, f. 1 7 4 . ©f&UfcetUj HiJf.rer.PruJf.de A. 14 5 3. p. 18 4 . Scc. % U.

0

3

Leonis Hijl. Prujf. L. V. p 2 6 5 . & c. * t

ifiS S) Q ila rat'one & Ovidius. M etum . L . I. Fab. IX . v . 1 7 . canit S *

• N,. E ffe q u o q u e in fa tis r e m in if e itu r , affb re te m p u s , . v j K ^ Q u o m are., q u o te llu s , c o rre p ta q u e r e g ia c o e li

* _ A rd e a t.

Ori. dicendi form ulae refpondet effatum J u v e n . Satyr. IX. 32. Fata reg u n t h©»

m ines, jllu d q u c Srwcae in Oedip, 9 7 7 . fatis a g im u r, ccdite fatis. A d d .lib . f u b t i t . t . » r n g e : a f lc S b c f lim n it? in c in e r U n t c m b u n g u n ( e rf iid ;f.

. 1 fsj. i

d ) Q u o d in f o r r m i k i u tn u fu o m n i o p u s fit c irc u m fp e & io n e , d o c e n t V rb^nus Regius in Xt. de fo n n kg b quibusdam caute loquendi, & 'Jo. Henr. a Seelen in Alifceti. Ccm- m etit. X I . de form ula Germanorum v o tiv a : © 0 ltC @ 0t t! caute adbibenda, A d d , Brijfonius d* fo rm u lis & folevin. Pdp. Rom . verbis.

eorum forfan caftra ititrafle videamur, paucis indicare, rtec DEVM nec homines a fapienti omnium rerum mutatione & regnorum viciflitudinibus excludendos efle. e)

Ea rerum humanarum indoles eft, u t , quae modo cunque videmus, mutationis legi fubje&a fint, & quae quondam orta de­

prehenduntur, certo temporis fpatio exantlato rurfus intereant, Imo fluxa ac caduca loquitur natura & quotidiana comprobat experientia, multa, quae olim firmiori fubftrata fundamento aetate longe duratura digna fuere, tandem periifle & opinione citius ad- fpeelu oculisque fe noftris fubtraxifle. H inc non finguli modo homines, n o n integrae familiae, f ) fed gentes quoque maximae Vanitatem & interitum loquuntur, g) N o n n e enim antiqua Afly- riorum gloria abolita eft? N o n n e incolae Canaan ab Ifacidibus pulfae: hi viciflim a Babyloniis e fedibus fuis transportati & tan­

dem a Romanis vidi, patriam folumque natale aliis reliquerunt?

N o n n e Graeci, Romani, Hifpani, Galli per Barbarorum in imperium invafionem exftirpati perierunt & in ipforum fedes Alani, Hunni, Longobardi, G othique fucceflerunt? Sicuti enim in locum aquarum femper defluentium novae quotidie fuccedunt, & flu#us flu&um fequitur: pari ratione & populi, maris turbulentis inftar exaeftuan- tes, perpetuis bellis & migrationibus fe invicem trudunt, ita u t h o c Juvenci effato h) nihil verius, certius nihil fit di&um:

Immortale nihil mundi compage tenetur,

N o n orbis, no n regna hominum, n o n aurea Roma, N o n mare, n on tellus, n o n ignea fidera mundi.

Has vero rerum humanarum viciflitudines ex variis, iisdemque faepe diverfiflimis promanare fontibus, n o n ignoramus. Quae

; • / enim j

e) A dd. Werckmeijleri Progr. de p e rio fa Imperiorum fata lib u st in Biderfnanni Sei. Schol.

V ol. I. Fafc. I. p. 20 3. '

f ) V id. H am elm annus de fa m iliis emortuis, Sc Lindenfpur de fatis fa m ilia ru m . g) C ujus rei vel cvidentifllm a p aflim p ro fe ru n t exem pla AuSlores fcf?

2 Belf&i|?ow.

b ) In Hi/loriae ev angelicae JLib. I, y . 1 . 2 . 3 * y .

mi' -

enim vis contagioni infit, & quae hom inum juxta ac terrarum permutationes a diluvio non dicam univerfali, fed particulari fak tem pendeant, facilis eft conje&ura. - Adhaec immaniflimi hoftis oppreflionibus refiftere & vim vi repellere, no n femper licitum eft. Hinc nulla Trojae incolis Talus, nulla pax erat, usque dum urbis excidio Helenae raptui parentatum fuit, i) Et n o n n e hifto- riarum adhuc nos docent annales, Aflyrios Medosque Ferfarum, Perfas Macedonum, tandemque Saracenorum & alios aliorum armis plane exftin&os fuille, ita ut fuperata gente altera, altera per novos colonos in illius fedem & ftirpem & linguam propagaverit fuam.

In laudem equidem faluberrimae do&rinae Evangelii vertitur, vi­

g o re m chriftianum, barbarie & immanit3te in hoftes per illam paflim orbe expulfa, no n ad internecionem usque vi&os perfequi;

aft ea in hodiernum adhuc diem belli virtus eft, ut gentes, fi n o n penitus delentur, vi&ae tamen cum victoribus, ficuti Sabini olim cum Romanis, k) faepe coalant & nom ine antiquo, moribusque patrum fuppreffis, aliorum facra & iinguam, regimen & leges, arma veftesque aflumere cogantur.

Sed alia infuper funt fati omnia evertentis rationes, quas jpfimet fubminiftrant homines. H orum enim peccata divinam faepe provocant vindi&am, quae in focietatem humanam bella, peftem, fera animalia, & id genus alia faepenumero immittit.

Ecquis enim comminationes divinas, 1) in Mofe & Prophetis obvias irrideret, easque fruftraneas & inanes judicaret? Vel ipfa terra Ifraelitica mox Babylonici Regis vel AiTyriorum fceptro, mox Imperatorum Romanorum legibus, imo Turcicae tyrannidi hodi- enum adhuc fubjetfa teftatur, a populo, DEVM peccatis fuis q u o ­ ti aie dffendente, poenam utique fumi graviffimam.

3 Haec

- ... ... .... — - —

i) Conf. t)er aBaemcinen IV. S&cii, x m . £aupff?. VII. Sifrfcfjn, 0. 7 6 8 - & c .

k) V id. Florus in epit. reru m rom. Sc S. A u r , V ift, de viris illnjlr, urb. ‘R enuit,

C.XXXJII. : r , ;

1

Haec vero incer peccatu, perniciem gentium accelerantia, n o n ultimum fibi vindicat locum ex ambitione promanans populi alterius contetntus, Cum enim gentes, qualis etiam cunque inter illas vigeat regiminis forma, nihilominus lint aequales, liberae &

nulli alteri obnoxiae: m) hoc Jure naturae violato, funeftilTimi inde o riu n tu r malorum rivuli. C ontem tus enim alterius parit odium: odium ad arma capienda provocat: arma vero non niti fanguine civium prius imbuta deponi folent. Hinc non nefas faltem ducitur, gentem alterius dominii defpicatui habere: fed quid quaefo turpius, quid triftius audiri poteft, quam ejusdem vitii ftimulis locum dare & infatiabilem in cives quoque exercere tyrannidem. Q uo quippe fadlo aurea folvitur libertas & fecuri- tas violatur publica, illudque quod Principem inter ac cives viguic foedus atque vinculum, irritum redditur & fruftraneum. Illius enim confilia fubditorum olent perniciem, & quae cives in falu- tis publicae emolumentum capere debent arma, iisdem audaces contra Superiorum aufus ituri & ad bellum civile properaturi utuntur, no n ut imperium avitum viribus liiis confirment, fed tvt tu rb e n t, tollant & evertant. Imperium enim , quod multa fecula intaminatum fartumque floruiffet & ad confumationeui dierum usque ftare potuiffet, ruit, quam primum fpes concordiae abrumpitur & infelix difcordiae lolium dominatur, n)

His vero interitus publici caufis fegnitiem quoque, vecordiam &

cum illis conjunctam populorum libidinem, injuftas licet bellorum caufas, addere quid vetat? Nedum enim, quod voluptatibus & otio dediti nullum cum virtute, animique magnitudine habeant com­

mercium: o) hiftoriarum loquuntur monumenta, per pigritiam ac libidinem, fontem omnis mali, imo & interitus p o p t f ^ u - ! fcaturiginem, alios etiam provocatos fu ille, ut antiqup' region:j poileflbres exfcinderent & fervitute domarent. Sic r'u q u as intei

s : ; . \ ^ " hanc

hanc quoque caufam Hlfpanis quondam fuiffe, prifcos Americani / 2 orbis populos exftirpandi, fama fert. Et quamvis Jus naturae nefas etfe ftatuat, tranquillos eosdemque veteres terrarum poffelTo- res, qui non aliud nifi pigritiae, voluptatis & idololatriae crimen fubierunt, patriis fedibus expellere: p) expulfos tamen vel hoc titulo ab Hifpanis fuiffe Mexicanos & infelices Indiae Occidentalis cives, ad unum n o ru n t omnes, q)

Quae fi quis accurata mentis trutina examinat, facile animad­

v ertet, n o s, excidiitm urbis Conftantinopolitanae triftiflimum, magnamque regiminis Prufllci reformationem in fatis fuiffe affir­

mantes, nec ad caftra Stoicorum tranfire, r) nec Peucero pellicem premere, qui annos rerum publicarum & imperiorum clima&eri- cos, civitatibus regnisque maxime funeftos, atro notavit carbone, s) Ecquis enim tempori tantam vim tantamque facultatem adfcribere vellet, u t iJli om nem regnorum mutationem ac everfionem fub- jeftam efle crederet, t) Sed trito huic noftrum fi addimus calcu­

lum: judicamus, in fatalibus regnorum periodis ac negotiis, vi- ciffitudinibusque publicis conftituendis ut divini decreti atque , providentiae, ita mortalium quoque libertatis rationem effe ha­

bendam. Ea enim confiliorum DEI eft natura, ut a&ionibus h o ­ minum ab aeterno praevifis illa quoque refpondeant. Sicutihinc nihil temere, nihil inordinatum, fruftraque nihil in hac rerum univerfitate unquam fa&um effe, affirmari poteft: ita DEVS, quae futura funt & quae fa&urus efl Ipfe, non modo novit omnia, fed u t fiant quoque, rebus mortalium perfpe&is, decernit. Hac ra­

tione fuam in humanum genus benignitatem declaraturus, gra-

fcxftirpat unam, dum aliam plantat gentem,, quam rurfus au&atn

& radicatam ob praevalentia peccata iterum exfeindic. Jam facile eft conje&uratu, cur Chriftianorum in O riente imperium priftina fede, quiete, gloriaque privatum, & antiqua regiminis forma,quam Cruciferi quondam intro d u x eru n t, a Nobilibus Civitadbusque Vnionis in Pruffia fit mutata.

T o tu s in eo per biennium fuit VIR CLA R E D O C T V S , D N . IO. DAN. H O F F M A N N , GYMN. C O N R . & P. P. MERI- TISSIMVS, Nofterque C O L L E G A H O N O R A T ISSIM V S , ut in duobus anibus aeftivis res a Mariani Ordinis Sodalibus par- tim ante illorum in Pruffiam, partim in PruiTia ipfa ftatim poft adventum geftas, more fuo i. e, erudite delinearet & memoriam tantorum Domus Teutonicae Equitum renovaret. Dum vero in praefenti legum legendarum {? juventutis lujlrandae fe fliv ittte coro­

nam civium fcholafticorum, de rebus Equitum Ordinis Teutonici in Pritjfidflorefcentibus verba f 3 &urorum, in arenam iterum addu#urus eftlpfe, facile divinat animus, fore ut ex calamo Ejus erudito n on nifi egregia & in hiftoria Patriae notatu dignifllma fimus audituri.

Date itaque, VIRI PE R M A G N IFIC I, G EN ERO SI, AMPL.

C O N S V L T IS S IM IQ V E , D N N . B V R G G R A B IE , PRAESES, PRAECOSS.

COSS. M A E C EN A TE S E T A T H E N A E I H V IV S N V T R I T O R E S , omni laudis ac venerationis genere profequendi: date reliqui etiam EXPERIENTISSIMI, PLV R.

R E V E R E N D I, CLARISSIMI, PR A EN O B ILE S, NOBILES, S P E C T A B IL E S , H VMANISSIM IQVE L I T T E R A R V M A M A N T E S E T P R O M O T O R E S : date, inquam , q u o tq u o r P A T R O N O R V M ac F A V T O R V M nomen geritis, veniam ^ n o b is, praefentiam Veftram honorificentiffimam ad folemnif|

aeftiva rite celebranda quam fubmiflisfime expetentibus, & ren?

Gymnafii Veftri Vobis adhuc curae cordique d ie declarate.

P.P. Elbingae, d. XII. Sept. M D C C U IJ .