D IS S E R T A T IO
J F R 1 S t V U L . T R V T H E N l G l ,
DE
PRUSSIA NUNQVAM ET NULLI
TRIBUTARIA.
§L
AUXILIANTE DIVINI NUMINIS GRATIA,
s u b a u s p i c i i s
S E R E N I S S I M I P ^ L O N I A R U M R E G I S
4V G V ST I 111
MODIR.ANTE
VIRO NOBILISSIMO A T g V E EXCELLENTISSIMO,
DN. GEORG. DANIELE SEYLER,
G Y M N A S I I D R U S I A C I R E C T O R E , P R O F . P U B L . ET BIBLIOTHECARIO,
I N AUDITORIO J T H E N ^ I MAXI MO,
A. O. R. MDCCXL. D. VII. A PR . HORIS A IX. MATUTINIS,
PUBLICO AC PLACIDO ERUDITORUM EXAMINI
S UB M I T T I T AUTHOR RESPONSURUS, Et M o s i s G t m n a s i i V a l e d i c t u r o s J
SAM UEL F R A N C IS C U S G R U T T N E R ,
e l b i n g e n s i s p r u s s u s.
A U G U S T A ^ L V E O N U M . F. X o F F I C I a A P R E U S S I A N A,
y
DEO
E T
PRUSSI.E
P J T S I ^ E
D IL E C T IS S IM A ,
OPTIMI PRJESIDIS
OBITUM
SU M M A T R I S T I T I A M E R I T O
% l j y f e z > L U G E N T I ,
i t p . d . d .
AUTHOR
Q Eft meritis dignus laudibus ille fuis.
Ergo tuos merito conatus laudo, precorque In Patria quondam prxmia grata feras.
ju itiir: S(uf! 1 a§ betn 5?ic( fid) fdjarffcn/
Se* A utors SBifltnfdjaff auf$ fctfift ju entroerffcn;
3<5 abtr ga6 5arauf ifjr fi% n b m SBmtfjt:
Siit fo($cr O edipus brauefit mdnes £obc$ nicfjt.
fc.
Hisce Dilectiffimo Affini fuo profperrima peregrinationis atque ftudiorum fata ex aniino apprecatur
DISP. PRAESES.
CAR. DAN. FUCHS,
Opp.
Elb. EcruiJ'.
S plendida T u patri» generas praeconia terrae, D u m fpecimen ftudii protrahis usque TuL Q uippe Boruflorum generofo {arigvine natus,
Libera continuo jura paterna probas.
Perge celebratis PrufTorum infiftere fattis,
O bfecro, quod fupereft» profpera quaeque T i b i
Feftinante vena Nobiliillmo Dn. R#
nIpondenti applaudebat
SIGISM. MICH. SIEFFERT,
Elb. BorulT, Opp#
fprac& bie <pce|te; 3d) f«g(: Idj fcfcrettc fefeon;
6c&teif>; © m ttn c r/ fflflfe fle: £>ein Sreunb/ fcet SKufen <Sof)n/
SSirt» in ber Sebet- einfi ben fy a td n o d ) iibcw btn;
3 m 9\«bcn © e t ) k r unb 3f)in gur <Scitett
« * * ' *
#iem tt n>o(te fetne ‘jDocfyac&tuns un& aufricfjtfee greunt>fd>aft gegen Dcrt # m n SSetfwlaep
fcteftt D if e ta tio n be^uejen
PHILIPP. SCHROTER,
Elb. Pruili Opp.
CONSPECTUS.
i. Vetuftifllmi Pruflla? Incohr, Venedi. § 2. Ut Sc G u Jin d i,S u - dini, Sc Stavan i. j . De eorum R e p u b lic a . §. 4. T e flim o n ia A u- thorum de iisdem. §. f . F uit ipfis R e sp u b lic a P o p u la ris § 6. DeRe- gibus Vendorum a L a z io recenfitis
$ . 7. In initio nullam plane R e g i minis formam habuerunt. $ . g.
PoftVened osPru fliam o ccuparunt /Eftii f .G o t h i . $ . 5 . Qui in initio Re ge s hab u eru n t, poltea autem Rem pu blicam Popularem inftau- rarunt. $. i o. Te ftim o n iu m de eo
rum Repu blica. §. 1 1 . ^ f t i i s fe conjunxerunt Porufli f. Borufli.
§. 12,. Et hi rurfus cum A la n is .
$ . 1 $ . R e ge m fib ie lfg fe ru n t,E q u i
dem W a y d e w u t h u m , A la n u m qufclam fenem. §. 1 4 . De filiis W a y d e w u t h i . § .1 f . E orum feries.
§ . ! 6 . F ab u las h a c efle, teftimoniis comprobatur. §. 1 7. Prufli Arifto- cratico-Popula rem Rem publicam formarunt, Sc in Supanos & Plebe
jos
dividebantur. §. i 8 . D e S u p a - norum horum R e liq u iis . §. 1 9 . Romani ex W a l l a c h i a in Prufliam v e n iu n t , cumque cseteris incolis fefe conjungunt. §. 20. Pruflos a Boleslao I. Pol. R e g e vi<5ios efle falfum eft § i i . N e c Quercum fa- cram in Rom ove B oleslaus excuf- fir. §. l l ‘ N e c T rib u tu m PrufliPolonis pendiderunt. 2 j . Prufli e contrario M a fo v ia m vaftarunt, eamque fibi fubjecerunt. § 2 4 . N e c V la d is fa u s J a g e l l o , 1 4 1 0 , poft cladem Ta n n tn b e rge n le m , Prufliam f u b e g it , §. 2 f . fed p jr - tem modo o cc u p avit. §. 26 Qiijc tamen femeftri nondum e l a p f o a d O rdinem rediit. §, 2 7 . J u s Im perii R . i n Prufliam nullum . § . 2 8 . A n Ju l iu s C a f a r in Prufliam venerit, eamque reddiderit tributariam . §.
1 9 . An D ru fu s G e r m a n ic u s , auc D o m it ia n u s C a fa r . §. j o . F ab u la Hofmann i , d e T h orando, Rom an o, Pruflla Domitore. §. ? 1 . R e fu t a tur. §. j 2. N e c O tto I I I . Pruflos imperio fubjecit. § j j . O r i g o J u - ris Im perii in Prufliam. § . $ 4 . De donation* C ru ciferis ab Friderico II . fa & a . § j f . C h r i f t i a n u s M o n a - ch u s ,c u m Pontifice de Pruflls c o l loquium in ftitu it, Sc in prim um Prufli^ E p ifc o p u m confecratur.
§. $6 . A c cum C onrad o M afovire D uce, E nfiferos L ivo n en fes in a u x ilium vo c a t. §. 5 7. Hi Pa<ftis co n findis Prufliam in v a d u n t, fed c s f i L iv o n ia m repetunt. §. j 8 . C h r i - ftianus Pontificem adit, Sc a u x ili
um contra Pruflos petit. $9 . W a r p o d a Sc S v ava b u n o , N o b ile s Prufli, Chriftiano terras fuas do
nant. 40. C ru x contra Pruflos
A p r x -
2
prod icatu r. §. 4 1 . E p ifcop u s <Sc C o n rad u s Ordinem Teuton icu m in auxiliu m contraPruflos vocant.
§ . 4 1 . Hi advenientes P a £ a ineunt.
$• 4J* Q uibus confe&is M agifter eorum Hermannum deBalcke,Pro- vincialem cum copiis in Prufliam mittit. § .4 4 . Hi n o v is adhuc cum C o n rad o & E p i f c o p o fancitis Pa- d i s , P r u f l o s inva d u n t eosque v in cunt. §*4f* F orm a R e g im in is O r
din is in Pruflia, abfolutam M a g i- fterin Ordinem poteftatem non ha
buit. §. 4 6 . N e c O r d o e t i a m in in
colas, fed multis Pruflorum im m u nitatibus limita tam.§»47.Sta tuum P r u f l l s A u & o r it a s . § . 4 8 . N o v u m confilium Pruthenicum inftituitur,
§. 4 9 . C ru cifero rum poteftas in Pruflos limitata non abfoluta. §.
f o . J u s Im perii Sc Pontificis in P ru flia m , ratione Cruciferorum n u llu m eft. §. f i . P r u f llC r u c ife r is ob tyrannidem obedientiam re- n u n cia n t, & ad R egn i Polonici tranfeunt caftra. §. f 2 . Quia Rei- p u b li c * inftitutio viribus majus vid eb atu r opus. §. f J . C a f i m i r u s I V . Pol. R e x PrufTos in fidem re
cip it, f a lv is tamen P riv ile g iis . §.
f4» E rra n t,q u i Prufliam Polonor.
legibus v iv e re autumant. $ . f f . Prufli enim peculiarem formant R e m p u b lic a m , & cum Polonis pneter R egem , nil commune h a
bent,
Q u ® de hisnotanda
veniant. §. J 7 . U n i o P r u f lls cum Polonia Ju r a Provincire non furtu- lit, fed potius roboravit. § .f 8. Ga- flm irusConfiliumPruflicum & G u - bernatorem Provincire inftituit. §.
f 9. Johannes & Stib o riu sa B a y fe n , primi PrufllteGubernatores. § .6 0 . His demortuis R e x A m brofium P am pow ski,G ubernatorem nomi
navit, fed renitentibus Pruflls,Pro- vin c iieG u b ernaculaad W arm.Prre fules pervenerunt. §. 6 1 . S ig illu m Gubernatoris P ru flix C iv ita ti E I - bingenfi traditur. U t & n o r m a R e gim inis a D . Cafim iro inftituta. §.
6 2 . J u s I n d ig e n a t u s . $ . 6 $ . Pruflia a V e & i g a l i b u s libera. §, 6 4 . C o m itia,& modus contribuendi FruC- forum peculiares, ut & d e T h e f a u - rario eorum. §. 6J". P ru fli Generali bellica expeditione non ligantu r.
§. 66. P riv ile g ia & immunitates Prufllfe civitatu m . §. 6 7 . L e g e s C iv ile s Prufli# peculiares. § . 6 8 , Quod circa Regim en Pruthenicum tempore interregni obiervandum.
§. 69. Unio Lublinenfis Veterem Pru fli* ftatum mutavit, $ . 7 0 . non vero evertit. § . 7 1 . Quid Unio Lublinenfis effecerit. §. 7 2 . N u n tii ex P ru flia , generali mandato,
& e x Generali C o n v e n tu a d C o m i- tia R e g n i mittuntur. § . 7 5 . N o b i
litas Prufllca, ad T r i b u n a l Petri- covienfe p ro v o c a t, C ivitates non item. § . 7 4 . E p i l o g u s .
4 L *
f- J L S-
D E
PRUSSIA
N U N Q Y A M E T N U L L I T R IB U T A R IA .
S. I. /m ntiquifllma hiftoriarum Monumenta Vetuftifll- indagantes, priftinos Prufliae N o ftraeJ^ j™ **
JL J L Incolas V E N E D O S fu ifle , ubique ncdi, co- cognofcimus. Hos illam Prufliae partem, per t o t u m ^ S uc^- Venedicum Sinum, ab illis denominatum, h. e. hodi
ernum mare Balthicum, vulgo 0 (I @CC/ inco- luilTe, Ptolomceus, Vetuftiflimus Author,qui imperante Ccefare A N T O N IN O PH ILO SO PH O vixit, tefta- tur. a)
§. II. Alteram Prufllae partem eo tempore tenu- & Ga- erunt G A L I N D I, SU D IN I & S T A V A N I ; tefte e o - ^ ^ dem Ptolomao, & ex illo Hartknocbio. b) Origo eo-Yani, rum ex Scythia derivatur, e qua adfcitis libi Slavis egredi V A N D A L I, ad oram Maris Balthici inter oftia Viftulae ac Albis amnium confedere, ubi modo Po- merania ac Mecklaburgenfis, Pruffiaque ditiones ex
tenduntur, c) G alindi, Sudini, Stavani iidem funt populi, qui aliis cum Ftolomtoi l.c. fu b F E N N O R U M ac P E U C IN O R U M nomine veniunt, ut ex moribus eorum a 'Tacito recenfitis aperte patet.
A 2 §. III.
a) Lib. 5. G eograph. p. 8 1 . feqq. E dit. G n c co -ia t. Sanfonii.
b) In D ifle rtat.d e O rigin ibu s Pru flic is, D usb u rgo annexa.
c) W o lffg . L azius, de m igrationibus G entium . L . X I . p* 6 ° o .
DE PRUSSIA NUNQVAM
De eorum §t III. De forma Regiminis apud Venedos, altum cpu ica, u[)jq Ue hiftoricorum eft filentium,& hiftoria eorum, tantis tenebrarum obfcuris nubibus convoluta jacet, ut nil fere fciamus, nifi quod Prufliam noftratn, ali
quando, & primi quidem incoluerint. De Fennis ac Peucinis, f. Galindis, Sudinis & Stavanis autem, ut &
Venedis, eo tempore Mafoviam jamjam, & adjacentes Regiones incolentibus, Tacitus ita fcribit
:d) Peucino- rum, Vendorum, & Fennorum nationes, Germanis, an Sar
matis adfcribam, dubito: Venedi multum ex moribus tra
xerunt. T^am quicquid inter Peucinos, Fennosque, Sylvarum
& montium erigitur, latrociniis pererrant. Hi tamen inter Germanos potius referuntur> quia & domos figunt, & Scuta geflant, pedum ufu & pernicitate gaudent , qu<z omnia
diverfa funt Sarmatis, inplauflro, equoque viventibus.
T eftim on ia §.
IV . Quoniam autem ex his Taciti verbis, nihil ac^ u c deRepublica eorum concludi poteft; alios ad- c us ’ ‘ ' huc audiamus hiftoricos. Procopius e)
S e c u J iV I. poft C . N . Author, de Antaris & Sia vis, (iidem funt cum Galindis, Sudinis, & Stavanis,) ac reliquis Veterum Vendorum Reliquiis; Antarum,Slavinorumque nationes, inquit, non ab homine aliquo uno reguntur, fed ab antiquo
,plebeja communique libertate vivunt, & idcirco res om»esy qu£ vel inutilesfint, vel forte difficiles, in commune con
-filium deducuntur. De iisdem Dithmarus Merspurgenfis f ) qui Secl. XI. vixit, perhibet h. v. Illis Dominus fpe- cialiter non prafidet ullus
,Unanimi confilio, adplacitum fu innet, necejjatia decutientes, in rebus efficiendis omnes
concordant. V.
d j T a c it u s , libr. de M oribus Germ anorum , cap. 46 . e) 1’ rocopius, de bello G othico, 1. cap. V I I , pag. J 4 1 , f ) D ithm aru s M e rs p . I. V I . Hiftor. p. 1 3 6 .
§ .V . Si itaque Scriptoribus hisce fides fut omni- RFuiV?fis no) eft, fequitur, nullius illos Imperium agnovifle, p0pUiaris.
fed Rempublicam inter illos fuiife Popularem; h. e.
quod urgente neceflitate, omnia, quae difcutienda fuerint, ad communem totius populi conventum &
confilium deduxerint, quo unanimi confenfu omnia removerentur. Quam Reipublicar formam, etiam no- ftro tempore Reliquias Vendorum , partem Lufatiae inhabitantes adhuc retinere vidfrnus, qui nullum pla
ne inter fe Dominum pati, moresque ac veftes nullo modo mutare volunt, nec prohibente etiam SerenilH- ma Aula Berolinenli, ut terree iftius Domino, tam ad- ritus, quam Religionem Majorum re&e mutandam, nec promiirionibus, nec vi cogi poliunt, fed clam parvam quafi formant Rempublicam, juftitiam fibi in
vicem adminiftrantes.
§. V I. Affert quidem Lazius, HiftoricusDeRc8iblls' Imperialis Viennenfis, Catalogum quendam Regum 'aCLaz;0*
Venedorum, ad Viftulce amnem; g) & re&e quidem, rcccniitis.
fed hoc laltem de iftis temporibus dici poteft, cum poftmodum e PrulTiae oris migrantes, in magna illa temporum Metamorphofi, interiora Germaniae, Pan
noniam, Hifpaniam, ac Africam denique petebant, easque fibi regiones gladio ac flammis vaftantes, fub- jiciebant. Iis temporibus quidem Ducem (j£)CCrfulj'
rcr) fibi elfgerant, fed occupatis regionibus, hoc Du
cis munus ftatim aboHfrunt, Veterem Regiminis for
mam rurfus reftaurantes.
A 3 S. V II.
g) w . L a z iu s , de M ig r . G e n t. L . I X . p. 6 1 4 ,
6 DE PRUSSIA NUNQYAM
n J" inif ° §• V II. Ha?c funt, quae defe6hi Scriptorum dc ncR^ird-eorum ^ ePu^^ca dici poliunt, minime tamen creden-
nis formam
dum eft, ab initio ftatim inter illos talem Politicam
fcabuerunc,
j^egjmjnjs
f o r m a mextitifle, quin potius credibile eft, eos in initio, more plurimorum gentium, nullam pla
ne fervafle regiminis form am , fed quemcunque H e
rum, fupremum in bona, uxores, liberos, fervosque exercuifle dominium.
Poft Vcnc-
§. V III. Poft Venedos Prufliam ^ S T I I a c/£ L -
“ V E O N E S , alias etiam G /S .T JE f. G O T H I, quod runt /Eftii, Gothiafleflent originis & Religionis, di< 5 ti occuparunt.
£
Gothi. Q u iDu&oribus, F IL IM A R O , & G E B E R IC O , ex Scandia in Borufliam, ad Viftulas amnem pervenere,hj ibidem confedere, & expulfis Venedis, cum Galindis, Sudinis, Stavanis fefe conjunxere, ita, ut in unum quali corpus reda&i iint, teftibus: / EneaSylvio,\)Era
-fmo Stella
,k) Jo b . Magno, 1 ) Hugone Grotio, m) Jobanne Loccenio
>n) Vincenti
eKadlubkone
,o )
u t &Plinio
,P ) Jornande alias Gordiano} q) Ca/Jiodoro
,r) Eginhardo,
s )Quverio, t) aliisque.
• __________________ § .i x .
h ) W . L aziu s, de M i g r . Gent. 1. X . p. ^ 4 . i) ln Defcript. Europa?, c. 2 5 .
k) L ib . I. & I I . A n tiq . Borufll
l) J . M ag n u s, in Hiftor. S v eo-G oth ica , l. I/
m) In Prolagom . ad Hift. L o n g o b a rd . & G o th .
n) Jo h . L o ccen iu s, Anticjuit. S v e o -G o th . lib. I . cap. r»
o) K a d lu b k o , 1. 3. epift. £ i . p) Plin. 1. 5 7 . Hift. N a tu r . q) In Hiftoria Gothica , c. £ J . r) L ib. j*. V a r ia r . E p i f t o l . i .
s) E gin h ard u s, in V ita Caroli M . cap. r 2 .
Cluverius, in Germania antiqua, lib. J. cap. 44.
IX. Hos primum quidem, adventu in has ter-Q.ui in ini~
ras, Reges fuos, vel potius Duces habuiffe, non
quod dubitemus. Poftea autem, extinctis his Regulis,
poftea au-Rempublicam inter fe popularem more G alindorum ^".*^*1' inftauraile eos, conftat, ea tamen differentia, ut q u od -
popularemdam quafi quorundam ex Veteri Regum Profapiainftauni"
oriundorum Regulorum f. potius lingva Pruflica, Su-mnt' fanorum > h. e. Nobilium , imperium, minime tamen
abfolutum agnoverint: Ut inter alios teftatur Era- fmus Stella: u) Sed & hanc regiminis formam paulo
poft apud illos ceUille, Annales teftantur.
§. X . Seculo enim poft C. N. V I. yEftii f. /Elveo-Tcftimoni- nes Pruifici Delegatos quosdam ad T H E O D O R I-
um de i p f oC U M , Gothorum Regem , tunc in Italia degentem, dona ipfi de Succino ferentes, miferunt. Apud
C af-ftodorum, 1 . c, etiam litteras T H E O D O R IC I Regis ad /Eftios rem ilfe, quibus iliis pro dono fibi dato iucci- no gratias agit, leguntur, & hujus quidem tenoris^:
H rfS T lS , THEODORICUS Rex-, Illo & ilh Legatis Ve- Jlris venientibus, grande Vos fiudium notiticeNoJIr# babu
-iffe cognovimus, ut in Oceani littoribus conflituti
,cum No~
Jlra mente jungamini
,fv a v is Nobis
,& admodum grata petitio, ut ad Vos perveniret fama Noftra
,ad quos nulla potuimus deflinare mandata, ideo falutatione Vos affeftuoja requirentes
,indicamus
,fuccina, qu& a Vobis per herum portitores ditia funt, grato animo fuijje fufcepta: qux a i Vos Oceani unda defeendens, hanc levijjimam fubjlantiam
,ftcut & Vtftrorum relatio continebat > exportat, Sed unde veniat, incognitum Vos habere dixerunt
:quam ante omnes
homi
-u) Eraiinus Stella. 1 . i, Antiqu. Boruili poft medium.
§ DE PRUSSIA NUNQVAM
homine i Pania Veftra ojferente, fufceptfiis. In his litteris T H E O D O R IC U S non unam, non fingulas perfonas, fed Haeftos f. /Eftios in genere appellat. Caffiodvrur quidem titulum hujus Epiftolae, Congratulationem ad quendam Sublimem, fuper fufceptione transmijfi muneris, appellat; litterae tamen iplae fe non ad Sublimem quen- dam, vel Regem vel Regis uxorem, aut viduam, fed ad totum ./Eftiorum populum fcriptas eile, teftantur.
^Eftiis fc §. X I. Ultimo Regionem hanc Prufliae, poft M - c° w 7 - ftios, in magna illa gentium migratione, qua & /Eftii rufii, fcu alia fibi quaefivere Regna, intravere, P O R U SC I, f.
Boruflu B O R U SC I, a Ruffico verbo, Pod} h. e. lat. fub, quafi Sub-Ruteni, nominati, qui, tefte Erafmo Stella, ex Pto- lom<eo, w) ad Riphaeos montes, ubi in Septentrionem fufius excurrunt, nec longe, qua Tanais ex eis erum
pit, fedes habuere, qua infelicitate fua conciti, (per
petuis namque nivibus algoribusque illic terra riget, ad omneque naturae minifterium damnata e ft,) ad novas fedes capeffendas patriam egreffi, in hax loca elapfi funt, quae tum foli fertilitate, tum pafcuorum lacuumque amoenitate, ipfis, quam primum placuere, nec ultra progre/Ti funt, hic fedes unanimi confilio fibi defumentes. Quod volunt Noftrates Scriptores, circa annum R. S. C . 525, vel 550 accidifie. O ccu
patis ^Eftiorum relidis fedibus, Poru flih i, cum cae- teris E ftioru m /^Elveonumque Reliquiis, nec non Galindis, Sudinis, Stavanis, Sembis ac Scalavoniis, fefe conjunxerunt, & in unum quaii corpus coalue
runt.
$ X II.
1f?) Idem, ibidem 1< j ,
<S. XII. Contigit interca, ut A L A N I , PorufcisEthirurfus
y • • t • r» r cumAlani*,
contermini, contra Imperium Romanum arma lume- rent, ac poli diuturnas in Imperii fines excurfiones, a SIC A M BR IS comprimerentur, (quo belloSicambri /ibi & Porteris libertatem pepererunt. ) A lani, qui caedi fupererant, pars per Imperii terminos dilapfa, Hifpanias usque pervenit, cum Gothisque illic belli
gerantibus fe junxit, Pars vero imbecillior, quae domi remanferat ac caede patrata Patriam repedaverat, ex
uta praecipue Juventutis manu, fibi non fatis in fedi- bus propriis fidens, cum uxoribus & filiis omnique fervidorum multitudine ad Poruffios conterminos feceffit, fupelle&ilem tum omnem fecum in carris ac plauftris trahens, tum etiam pecora, quorum proven
tu haec Gens plurimum victitabat, univerfa ac fefc Porulliorum fidei & tutete commiferat.
§. X III. N ec ipfi a Borufliis repulfi, quod eorum Regem fibi multitudine adau&i, facilius quibusvis populis re^ " J^ cniJc^
flere polle crederent. ConcelTerunt itaque Alanis vvaydcwu- cohabitanai Ju s, qui rurfus Poruflns mulierum fua-tbum, Ak- rum coitus permifere; connubia enim nulla habuere,
fed ut quisque in mulierem incidit, ea ad Venerem uti licebat, qua re brevi tempore in eam multitudi
nem coaluere, ut qugtunque contingentes populos fuperarent. Ex ea tandem multitudine coeperunt in
ter fe anguftia finium premi, utcunque enim placue
rat, ac commodum quisque ratus, tantum terrae fibi equisque defumpferat, unde rixis variis inter fe diffi
dere coeperant, quae plerumque caedibus tranligeban- tur. Id Populum hunc agreftem, inter fe difcordem, in eo concordem fecit, ut de Rege fibi conftituendo
B con-
to DE PRUSSIA NUNQVAM
De Tiliis W ayde-
wuthi.
conventus agere coeperint, ubi pro ruditate populi varia undiquaque ea de re di&a agitataque funt.
Tandem W A Y D E W U T H U S , Alanus quidam Se- nex, qui caeteris & dignitate & vigore animi praeftabat, (magna enim Servitiorum clafle abundabat, unde eti
am fibi in alienis Terris authoritatem non modicam acquifiverat,) eos exhortatus fu it: Ut exemplo aptum
,quos Regem habere viderent
,Regem fibi etiam eligerent
,qui rixat inter illos dirimat
,c&des ulcijcatur, furta puniat
,innocentiamque tueatur. Hi ita non morantes, cun&i ditftis ejus ingenti fublato clamore aflenfere, illum que ut Bojoteras eorum (h. e. R ex) efle velit, rogavere.
E t Is nec vocem afpernatus, omnium ore Rex falu- tatus eft. x )
§. X IV . Accepta Regia dignitate Rex W A Y D E W U T H U S , & F ratern u s P R U T E N U S , ad vi
vum Regni fafces tenuerunt, populoque leges & fta- tuta praefcripferunt ac quiete regnarunt. Demortuis autem his duobus Fratribus, Pruflia quidem inter Fi
lios W A Y D E W U T H I dividebatur, fed jam reftri- d io r tunc fuit horum Ducum atque Principum po- teftas, cum Optimati-bus nempe & ipfo populo com
municata. Et tandem cum tempore, Familiae hae Ducum atque Principum in Pru/iia multiplicata?, di
tionum divifione, dignitatem & potentiam ita tenu
iorem reddebant, ut non diu pofthac priftinus fplen- dor & Imperium Regium plane exolefcerent.
X V .
x)
H a rtk n o ch ,(m Utll> Sffauett ^ W l# n / ?*»*• I. cap. X V ,
§. X V . Sunt quidam, & plurimi quidem recen- EorunaSe»
tiorum ante Hartknocbium» Scriptorum, qui duodecim ncs' W A Y D E W U T H O filios fuifle dicunt, a quibus di
tiones & diftri&us Pruffiae nomina traxifle feruntur:
Ut a Saymo,f Sambo, Sambia, & ab ejus uxore Pragolla, fluvius Pregell; ab Nadrcne, V^adyovia
;ab Sudone, Suda- via, f. Suditita
,*ab Schalavone> Scbahvonia
;a Natangone Natantia
ja Bartone
,Bartcwa
;"a Galindo
,Galtndia ;aUVar- mone
,lp'armiai vel ab ejus uxore Ermia, Ermeland'ta> ab Hoggone, Hockerlandia > vel ab ejus Sorore Poggia
,Pege- Jania; a Pome Cone» Pomejania; a Culmone, Culma f , Culmi
-geria,
&a Lxtbuone
,Ltthuania.
§. X V I. Sed haec omnia meras efle fabulas, unus-^ Fabulai quisque paululum modo priora infpiciens facile per- tcftimo Jis fpiciet. Nequaquam quidem negari poteft, WAY-comproba- D E W U T H U M olim in Pruffia Regem extitiffe, in tur' quo & omnes Pruffiae Hiftorici, Hartknccbio excepto y) confentiunt, fed quae de Numero filiorum ejus nar
rantur, procul dubio fi&itia funt. Galindos enim, Sudinos, Schalavonos & Sembos, aliosque jam ante W A Y D E W U T H I adventum has terras incoluille, fupra jam di&um eft. Et idcirco Appellationes Pro
vinciarum Pruthenicarum non tam a W A Y D E W U T H I filiis, fed potius ab gentibus ipfis originem tra- xifle credo. In quibus praeter alias Nobl. DN. FR I- D E R IC I Z A M E H L II, Conf. Elb. & Com. Palat Coef.
fententia placet, idem annuens fequentibus
:z)
B 2 .Quid
y ) H a r t k n o c h ,inDifTert.de OriginibusPruflicis, D iisbu rgoann exa.
z ) F r. Z a m e h l i i , M onumentum F a m i J i s ,
quod
cum c*teris operibus, E lbing;? 4to , prodiit.
12 DE PRUSSIA NUNQYAM
Jguid porro exclamem? quot fint in origine Nugt?
J$)uo totidem fratres a WA T D E li^U T H 0 fati ? lUe quidem fu erit, Numerum tamen edo minorem.
Nomina pofi populos, quis putet effe fatos?
Sudina Gentes, & Res Galinda vigebat, Cum nondum Scythicus > legit elettra puer.
Quod vero Hartknochius, ex W A Y D E W U T H I &
P R U T E N I, appellativorum in Prutenica lingva vo
cabulorum, Prudentiae fcilicet & fcientiae fignificati- o n e , fufpecfa & ideo fabulofa eile nomina, arguit, hoe quidem auda&er nimis facit. Atqui prifcis fecu
lis, ab ipfis Patriarcharum temporibus, mox invalue
rat, a Virtutibus fere fuis Principibus, vel aliis quo
que liberis recenter natis, nomina imponere. Quod porro fcriptores illi neque in tempore iftorum Re
gum, neque in numero filiorum W A Y D E W U T H I, aliisque circumftantiis congruant, hoc eo magis pro
bat, ilios non coeca fide alios exfcripfifle, fedediverfis monumentis aut traditionibus hiftoriam haufifle.
Pruffi Ari- §• X V II. W A Y D E W U T H O itaque P R U T E - ffocratico- N O , ac W A Y D E W U T H I profapia extincla, Anflo- Reo^ptibli- c*attc°-Popularis in Prulfia extitit Regiminis forma;
camforma-Monarchica plane abolcta, ita ut nullum poftea inter Suanos & ^ Dominum abfolutum pati voluerint, tefte Helmoi
-Plebejosdi-^5 a) ut & Adamo Bremenft, b) qui, Homines, inquit:
videbantur coerulei facie rubra» & criniti, pr At er ea inaccejji paludi
bus, nullum inter fe Dominum pati volunt. Hae undecim enim Pruffiae partes f Provinciae, undecim etiam par
vas formarunt Respublicas, ita ut hae partes nullam
_________________________________ aliam
a) Hefm o^dus, I. j , C h ron . S fa v .
b) Adam, Bremen/Is, in lib, de Situ Daui»*
aliam habuerint communionem, quam Deorum Cul
tum , qui in medio Regionis in urbe R Y C K O JO T feu ROtVIOVE, in Natangia, ubi poftea Monafterium S. S. T R I N IT A T IS fuit, nunc vero pagus Lib. Bar.
a K I T T L I T Z , 0 rog* 2 Bal>flU/ confpicitur, c) fub quercu ftupendce magnitudinis, ac hyeme ceftateque aeque viridi, fervabatur. Poftea etiam in unaquaque parte praecipui Nobiles ac Principes erant, quos Pri
vilegium Bartenfteinenfe a Cruciferis anno 1532 con- eeflum Reges, Hartknocb d) vero Regulos, & re&ius appellat. Diftingvendum enim inter Reges abfolutos, Monarchas, & Regulos f. Nobiles, qui lingva Pruflica Supani> a Slavico verbo Span nominabantur, & fepara- tim terras fuas regnabant. Belli autem tempore Su
pani hi ex omnibus undecim partibus, convocato ac confulato populo, vires fuas conjunxere hoftemque toto exercitu debellavere.
§. X V III. Et adhuc Ordinis Teutonici adventuDeSupano- lu Supani per totam Prufliam difperfi habitabant. H o - ™ h°r“m rum ex numero etiam fuit H A G E L L , qui in monte
aliquo, (ab illo 5 3 CV$ dido) non procul G e- dano fedem fuam liabuit; e) U t & G E L L E N S , cujus domicilium Cruciferi a fundamentis proruerunt, ex eoque Urbem Gilgenburgum aedificarunt. Praefertim autem Sudavia Principibus hisce f. Nobilibus abun
davit; f j Ut funt: SC U M A N D U S, W A Y D O L E , C A N D IG A N D A M , SC U R D O , aliique; In Pomefa-
B 3 nia
0 crldutcrte s]>reufjen/ Tom. m . pag 284.
d)
Hartknoch,im 3(1 1' unb \f?euen^rcufien/ !•
C a p . Xv .
e) C afp . Schutz. 'preufrfclje S fy to n ic fv1. 1 . p- 6.
f) Hariknoch, 2 (lt*unt> 0 *<UC$!Pwwficn/ 1 . H . c. 4. p. f 4 J *
,14 DE PRUSSIA NUNQVAM
nia e. g. P E R W A N , de quo Gens NobiliiT. PER- BA N D O R U M originem trahit; R E C K IS ; ut & SA- M IL E f. C Z A M IL E & C Z A M E H L , de quo Nobiliff.
Dom. Z A M E H L II Augujlte yElveonum nomen & ge
nus ducunt; qui in Pago, hodie^prCHCrt dido, bona ac fedem habuit, g) Nobilibus proximi erant Cives
& Plebeji in Civitatibus, Oppidis & Pagis, quosN o- bilitate etiam (hoftibus repulfis) donatos fuifTe, Dus
-burgus h) aliique teftantur. Comprehenfus aliquis in furto pro prima vice virgis caefus eft, pro fecunda fuftibus, tertio canibus dilacerandus objiciebatur.
Homicidam fine mifericordia necabant.
Romani,cx §, X IX . Haec PrulTiae noftrae praecipui incolae;
Suffiam1* h^c eorum Regiminis forma. Haec falt6m adhuc cum intrant, & Hartknochio, credens addo: i) Romanos ex Wallachia cumcoete-eg reflo s , Lithuaniamque occupantes, partem etiam Prufliae noftrae, quamvis non magna manu intraffe, gunt. cum coeterisque incolis fefe conjunxifle, quod par- tim ex quibusdam lingvae Pruflicae (latinae nimirum originis) vocabulis, partim etiam ex ritibus, ufu nimi
rum Balneorum quotidiano, funeribus, exuftione mortuorum cadaverum, aliisque; & praecipue ex no
mine Pruflorum Metropolis R O M O V E f. ROM NO - V A , ubi & C R IV E -K Y R W A Y T O f. Pontifex eorum habitabat, conftat. Romanos enim in l^allacbiam feu Daciam, tempore T R A J A N I , Imperatoris> Colonias
mi-
g ) Vici. Fr. Z a m e h lii, M o n u m e n t .F a m ilia , ^to. Plura autem de Veterum Prufiorum S up an is eorumque n o m i n i b u s , T . I .
^ctdut* ^rcujfen/
p.z 6 p.
fequ. legi poffunt.h) D u s b u r g , Chron. Prufli p. I I I c. 4.
i ; Hariknoeh. l ' c ' m - P- 7 4-
mififie, Eutropius teftatur; k) c qua deinde ob multi
tudinem, & cacfi a Slavis, egreiTi, Lithuaniam Pruflrae- que partem occu parunt,!) & in memoriam Patriae Urbis ROM /E, Urbem R O M O V E f. R O M N O V A M duplicem, inLithuania aeque acBorufiia, aedificarunt, m) tefte Alberto V/ijuk Kojalowitzio. De R O M N O V A Pruirica, Petrus de Dusburg: n) Fuit, in medio, inquit:
Nationis hujus p ervevft
,fcilicet in Nadrovia
,locus qui
dam, ditius Romavv
,trahens nomen fuum a Roma> in quo habitabat quidam
,diftus C rive, quem colebant pro Papa.
Item Auftor Chronici Ordinis, vulgo bcrOrbCtl&fffyrO*
nicfe/ in V*ta Hermanni a Saltza, fol. 28- his verbis:
JflucJ) fyatten ftc iit Mefcn llaitfcctt £>ei£>nif4)c p faffcti tinb einen fonbetlic&eit p a p ft/ wclc^cn ftc fur \ytili$
fyeltcnl ncd> ifyvev £>cit>mfdKit tDrife. Derfelbe P<?pfi battc alic$cit feine tPo^nun g rtuf 0anmiIdti& unt>
nafcrmten/ iit dncin Doi*ff R o m a v v/ it ad) Kom gc*
nannt- De R O M N O V A vero Lithuanica haec apud Dusburgum I.c. p. 254 leguntur: Fr. Ludovicus de Li- benzelle, navale bellum multiplex habuit?unum ver f is An- Jlechiam» terram Regis Letbovtnorum, in qua villam dtttam
R&mavvi quit fecundum ritus eorum ficra fuit, exujjit.
§. X X . Poloniae hic Scriptores plurimi, & fere Pruflos;*
omnes, Pruflos hos Veteres a B O L E S L A O I.C H R O -®“{ '* ° B R Y , Poloniae Rege ac SuccefToribus ejus debellatos,
vidos cflc,fubje&os ac tributum pendere coa&os fuille, alle-faI(lim c&
runt. Sed caret hoc aflertum probationibus, nun
quam k) Lib. 8. in Adriano.
1) C u r s u s in A n n al. Silefia?, p. $6.
ni) Kojalowitz, P. I. c. I. g. 21. Hift. Litthuan, ut 5 c 1 , *, p. j i ,
a) D u s b u r g , p. j . cr f*
1 6 DE PRUSSIA NUNQVAM
quam enim Reges Poloniae, in a£tis fuis & Pa&is cum Cruciferis, aliisque, quicquid dominii in Prufliam praetendere, nec Haereditarii Pruffias titulo uti fue
runt aufi; donec tandem A. 1454 Status ac Ordines Pruflias a Cruciferis defecere, Polonisque fe junxere*
tunc demum C A SIM IR U S IV . ac Succeflores in Re
gno Poloniae fe hereditarios ac naturales Prufliae uni- verfae Dominos appellare coepere. E t licet fortia BO - L E S L A I I. Regis, meruerint fa&a, ut titulo fepulcri in Ecclefia Pofnanienfi, inter devi&os ab eo populos Prutfl quoque fcriberentur, referentibus Staravolfcto#
o) & Lubienskio. p)
T tf
pojpdtjli» velut Athleta Chrifti>
Regnum Slavorum, (i.e.R ufiorum ) Gothorum, ( i. e, Pruflorum ) Felonorum.
Ubi Gothorum nomine Pruffos intellexerunt, de qui
bus fupra jam diximus. Nihilominus tamen neque B O L E S L A U S iftc totam unquam adiit Prufliam, 8 c 11011 nili vicinos Polonia? Pruflos, cladibus affedos, donec vixit, metu magis, quam imperio continuit;
quo mox ab obitu ejus folutiPrufli arma inPoloniam refumpferunt. Illud quoque, quod Dlugojjiit q) ac Sar- ttitiusr) de columnis ferreis in limitaneo Regni fluvio Pruthenico Offa a B O L E SL A O I. pofltis narrant, evidenter probat, ultra Culmenfem terram Regem iftum fibi nihil de Pruffia arrogafTe; cum Prulliae Pro- vinciac caeterae Polonis ultra Ollam litae lint.
§. X X L
o) Scarovolski, Monumenta Sarm atarum , p.
447.
p) Lubienski, Vita? E pifcop. Plocenfium, p. j 1 f . cj) D lu g oflu s, L . I I . Hift. Pol.
r) Sarnitii, A n n ales Polon.
1 .
f . cap.f.
§ .X X I. B O L E S L A U M I.item , in medium usque Ncc qu'f- PrulTiac pcnetratfe, quercumque in R O M O V E facram
exufliile, quod quidam Poloniae fcriptorum &
H v tt- R o m o v c ,nenberger s) aderunt, fabula eft. Hanc enim quercum,
B ®"adhuc Ordinis Teutonici tempore immutatam floru- ifle, aPrulfisque, quamvis clam & cum timore adora
tam fuille, annales teftantur. Tbomar Txetterus t) eam, jufiu JO H A N N 1 S I.Epilcopi Warmienfis, &M agiftri Ordinis, W IN R IC I a KN IPR O D E, ab Ordinis Mar- fchalco Supremo H E N R IC O S C H IN D E K O P F , ex- ciflom elle, ex Archivi Warmienfis Annalibus evi
denter probat.
§. X X II. Tributum autem quod attinet, nullus NccTriba- P o lo n is Scriptorum, Pruflos vere tributum unquam
pendidille, autTributi Summam fide demonftrat, velpendidc- demonftrare poteft. SilPrufiiPolonis Tributum pen-runt>
didiflent, ac tota Polonorum jugo Prulfia fubjeda fu- iHet, certe B O L E SL A U S corpus S. A D A L B E R T I, Martyris, Pruflbrum A poftoli, quem Prufli Diis fuis gentilibus nimium addi£ti, prope oppidum Fifcbhau- fen trucidarant, & ad cujus necem ulcifcendum, Rex bellum fufceperat, vi abftuliflet, nec tanta pecunisc fumma, ut litteris proditur* & quantum ipfum A D A L B E R T I corpus librabat, folviilet. Et quanquam po- ftea Prufli a B O L E SL A O II. A U D A C E , & B O L E - S L A O III. K R Z Y W O V S T O , vix aliquot cladibus retuli, ac quandoque etiam vidli cernerentur, tandem Polonos fub M IEC ISLA O III. & Fratre B O L E S L A O
s) He.menberger, $ 5cfd;reibung t>on s}>reutTcn un& Der (lec/foi.
t) T h o m . Tre tteru s, in V ita J o h a n n i s , ! , Epifc. W a r m ie n f.
C IV .
Ig DE PRUSSIA NUNQYAM
IV . C R ISPO * exercitibus eorum, in loca uliginofa aftu pertra&is, tanta clade affecerunt, ut Ducibus &
plurima exercitus parte extin&a, reliqui mifere in Pa
triam revenerint, in qua etiam acie H E N R IC U S,D u x Sendomirienfis, C R ISP I Frater, & B O L E S L A I III.
filius, fortiter pugnans occubuit, quod & praeter P ru f
fiae, Poloniae affirmant Scriptores ipfi. u )
PruffI e §. X X III. His pera&is, cum fortuna crevit & ani- Mafoviam mus Pruff°rurn> *ta ut non fohim contra omnes vi-
vaftamnc
, cinorum Polonorum , aliorumque incurfiones tuti eamq; fibi eflent, fed illorum etiam Regionem adire, invadere, eosque debellatos fibi fubjicere poflent. Mafoviam enim ferro & flammis ita longe lateque vaftabant, ut exercitibus Mafovioram ad internecionem usque de
letis, & D uce eorum capto» tributoque ipfis impofito, Mafoviam fibi, folo Plocenfi arce excepta, fubjece- rint.-w) N e autem ultimum malum priori pejus eve
niret,
a c M a f b v i i au<5K s v i r i b u s ,Pruflbrum jugum ex
cuterent, paulatim etiam non folum munitiones &
propugnacula ftruere, armaque fibi a vicinis Germa
niae populis comparare; fed dele&am etiam Juventu
tis fuae manum in varia re militari diligenter exercere coeperunt, x) Quo & evenit, ut cum pofthaec Ordo Teutonicus, contra PruiTos hos miJitaret, illi quin
quaginta tribus annis vix vici potuerint, y)
§. X X IV .
b) K a d lu b k o , 1. I I I . ep. j i . p . 3 7 4 . it. N eugebauer, Hift. Pol. 1. I I I . p. 1 0 7 . feqq. aliique.
123ibliot^ecf/ P- I V . p. $ 0 7 .
Conf.Daubmanns
f t y f u f 'ftfctye 0 )*omcfe/ p* u* c. z.
x)
D u s b u r g , C h ron .Prufl. p, c. J»
y ) Idem, part, ». eap. 3.
§. X X IV . Nec altera Polonorum objedtio, Pruf- Ncc via- flam anno 1410. poft Cladem Tannenbergenfem a ^ 11* ^ V L A D IS L A O JA G E L L O N E , Polonioe R ege, d o -
poft da-mitam, Regnoque fubjechm fuifle, locum habere p o-dcl" Tan"
teft. Negari quidem nequit, Cruciferis anno 14 10 adfcc" pr^ _ Tannenbergam , fub Magiftro U L R IC O de JUN-am fubegic.
G IN G E N , immani clade fuccumbentibus, maximam Pruffiae partem Panico terrore perculfam V i& oris V L A D IS L A I JA G E L L O N IS , Regis, gratiam per Deputatos fuos quadivifle, multas etiam arces ac op
pida primo terrore, Polonis a Civibus & ipfis Cruci
feris praefldiariis dedita fuifle. Nihilominus interioris Prulliae caftra & oppida nullum praefidium Polonicum accepifle, & defcendentibus ab obfidione Mariaebur- genfi Polonis uno femeftri fpatio, omnia fere caftra dedita aut ultro ad Cruciferos rediifle, aut vi expu
gnata, ipfoqueThorunip & Elbinga praefidiaPolonorum exacfta fuifle, annales loquuntur.
§. X X V . Dlugojfur quidem z) anno 1410. univer-Sed partem fas terrarum FruJJi<e, Pomerellix» Mickalovienfis & Cui- k9Q*
menfis> Civitates, oppida atque caftra in potentiam upaTl ‘ Regis V L A D IS L A I, inquit, dedicata fuifle, praeter ca
ftra, Maricnburg, Radzttf, Gdawk, Swiece, Czlccbau, Brandenburg, Balga, Ragntt
&Memel. Et propterea ibi omnes enarrat Praefedos Polonos, quibus Rex C ivi
tates, oppida & caftra, etiam Regtomontum StGedanum»
regenda contulit. Sed DlugoJJus in eo genti fuse pla
cere voluit, aut memoria Diariorum lapfus fuit.Nam - ejue Jobannes Ltndenblat, Officialis Riefenburgenlis, vel
C 2 Ut
Dlugofl. Hift. Pol<?n. L , X I,
20 DE PRUSSIA NUNQYAM
ut alii volunt, Epifcopus Pomefanienfis, qui tunc vi
x it, in Chron. fuo MSCto. a) ad annum 1410, poft- quam fatis ineptum terrorem Civium & praefidiario- rum in Civitatibus, oppidis atque arcibus, adeoque ipforummet fratrum Ordinis Cruciferorum perftrin- , xiilet, quod audita clade fuorum certatim Regi V L A- D ISL A O fefe dederint, in his quatuor Epifcopi Pruf- fiae, quos propter flmul cum caeteris dedititiis infano metu foedifragos Domino fuo, nempe Ordini, factos increpat, tamen Regiomontum & Gedanum aeque ficut HarUburgum & alia caftra fupra di#a non fuifle de
dita, fed praefidiis Cruciferorum conftanter occupata caftra & civitates aflerit. Hennenberger autem caftra quaedam, & in illis Gedanenfe
,ita fubjeciionem Regi promififle, (i fedem Ordinis MarUburgum occupaverit, ex Chronicis refert, cui Dlugojfis d. J. p. 278. palmam premit. Quod cum Rex poft longam obfidionem inglorius dereJiqui/Iet, & illa caftra fide data liberata, caetera eodem femeftri aut ultro vi a Cruciferis re
cepta fuiflent.
Qaxwmen §. X X V I. Inanis vero VlugoJJi gloria eft, quod ex*
femeftri Poionis proceribus, etiam Regiomonto Ducem A L E - kpfo','madX A N D R U M Lithuanum ; Gedana T U L IS K O V IU M , Ordinem Caftelknum Califtienfem a Rege Praefe^os fuifle, ja- redjic. mox fequenti pagina ob plus habendi cupi
ditatem, Polonos transverfos a&os, V L A D IS L A U M Regem fpe majoris quaeftus, magnae felicitatis caligine ccecum & vidloriae infolentia tumidum i pacem pe
tenti Magiftro H E N R IC O REU S a P L A U E N re- fpon-
a ) T e fte B. M a g n if . D n . B rau nio, GonfiJ. P ru fl. in M S C t is .
fpondifle, re&ius arguit. Quae divina & humana lege Tua & Regni Poloniae femper conftitit & conftat fu
ille; (nempe Prulliae & Pomerelliae provincias) jufta deditione ad eum recedifle. Nunquam autem antea conftitit, Prufliam ad Poloniam a condito mundo pertinuifle; & haec poft infelicem pugnam fada de
ditio interiora Natangt*, Sambi* > Nadravix & Schala- vomat Provincias plane inta&as reliquit, caetera Prufliae Maritburgum verfus tantum usque ad liberatam fedem illam Cruciferorum duravit.
X X V II. Pertinet huc etiam Controverfia illa,jus Tmperfl Prufiiam nempe antiquis temporibus Imperio R ° ma" ^ n ^ uu^
no-Germanico fuille fubjedhm. In Diplomate enim F R ID E R IC I II. Imperatoris Cruciferis fuper Terras PrulTiae concello exprellis legitur verbis: quod Terra ipfa { nempe Prullia) fub Monarchia Imperii fuerit con
tenta, h. e. Prulliam antiquitus fub jurisdi&ione, in fide & clientela Romanorum Imperatorum fuille.
Quod & li^urfjbain fomniat, b) CO NRADUlM nem
pe, tunc temporis Mafoviae Ducem, ab Imperatore F R ID E R 1 C O II. auxilia contra Prulfos petiifle, illaque etiam ab eo impetralfe, ita tamen, ut Ordinis T eu to
nici Magifter auxilia haec C O N R A D O adduxerit.
Quamobrem Supremum hunc Ordinis Magiftrum ab Imperatore etiam has Prulliae T erras, veluti vetus &
indubitatum Imperii Ju s, in feudum accepille, Roma- norumque Imperatorem tanquam feudi Dominum agnovifle, allerit. Sed nullius plane momenti funt hae objediones; paululum enim Diplomata modo V e-
C 3 tera
h)
W u r f F b a in ,Relationes hiftoricw, p. 6 .
DE PRUSSIA NUNQVAM
tera c) & transa&iones inter C O N R A D U M Ducem
& C ru cifero s infpicientes, nullibi Ducem hunc Ma- foviae ab Imperatore FR ID E R IC O II. fed potius ab Ordine Cruciferorum ipfo auxilia petiifTe inveniemus.
An Julius 5. X X V III. Quo modo autem Pruflia & quando pruffiam" ^ Romanorum poteftatem ac in eorum fidem &
venerit,«-clientelam pervenerit, nullus plane Scriptorum nec
amq;
red- extraneorum, nec domefticorum adhuc rite demon- buuriam!" ftrare potuit. N on quidem defunt, qui Prufliam a Primo Romanorum Imperatore & Monarcha, JU L IO CAESARE, vi&am domitamque fuifle dicunt, fed per
peram : JU L IU S enim O^ESAR nunquam ad usque Prufliae oras pervenit, multo minus PrufTos domuit Imperioque Romano fubjecit, ut ex Commentario de Rebus fuis gejlis» ab ipfo confcripto aperte patet.
JU L IN U M enim in oftiis fia d ri, antiquis tempori
bus Urbs celeberrima, nunc vero adeo vaftata,ut nec locus, ubi ileterit, nec rudera ejus vifantur, terminus expeditionis fuit C /E S A R IS , ubi & Statua ejus con- fpiciebatur.
AnDrufu* J.X X I X . N ec majoris fidei illorum eft commen- Germanic 9 tum , qui D RUSUM G E R M A N IC U M , Romanorum
«ut
D om i-£ xercituum Ducem, magna clalle in Prufliam venifle far, lllamque libi totam tributo imperato fubjecifle per
hibent. Quorum fententiam inter alios etiam fecutus eftErafmus Stella, d) qui & D O M IT IA N U M C /ESA - REM in expeditione, quam contra Sarmatas, quod legionem cum legato necarant, inftituit, Prufliam ar
mis
c) H x c D iplom ata Vetera, & transa&iones, in A d i s Borufli T . I , I I . I I I . fparfim legi poflunt.
d) Stella A n ti^ u it. Boruff. ante raediurp.
mis vicifle tributumque eis de Succino impofuifle, aderit.
Sed nec D RUSUS G E R M A N IC U S, (vel ut alii apud T aci
tum e) legunt, D RUSUS & G E R M A N IC U S ) nec DOM I
T IA N U S O E S A R , unquam Prufliam noftram armis fuis at
tigerunt, multo minus vicerunt. Omnia enim, quae hac de re a D RU SO G E R M A N IC O narrantur, meras fapiunt fabulas, nec nili errores veterum Scriptorum arguunt, qui in Plinio, f ) D RUSUM G E R M A N IC U M clafle quadam, Infulam maris Se
ptentrionalis quandam, GleJJariam appellatam, (quam Erafmus Stella 1 . c. falflflime Prufliam elTe autumat) occupafle eamque Imperio Romano fubjecille, legerunt. Optime hanc SteUa lentendam rejecit FR ID E R IC U S Lib. Bar. de D A N C K E L - M A N N , g ) minime Prufliam unquam Gleflariam appellatam fuifle, led hanc eam efle infulam, quce hodie DE S T R A N D vocatur, ex C luverioh) aliisque annuens. D O M IT IA N U M quod attinet C /ESA R EM , nunquam hic Prufliam usque per
venit, fed debellatos modo Sarmatas vicit, nec totam etiam fubegit Sarmatiam, fed fines modo eorum ingreflus, in Vifcera Sarmatiae nunquam penetravit, i)
S. xxx.
e) T a c itu s , ia A n n a l. Hiltor. & V ita A g r i c o l a paflim.
f ) Plin. 1. 3 7 . c. 3.
g ) V id . F rid e ric i, L ih . Bar. de DancfceJmann, Diflertat. de Rebus atque Incrementis Pruflorum, l j c g . L u g d . B ata vo r. habi
tam, pag> r 3 & 1 4 .
h) Clu veriu s, in Germania A n tiqu a, I. 3. cap. 2 3 .
i) V id . V iri C l. G . W e n d ii Diflert. d u * ,d e I V . Im per. Romanor»
N u m m is in memoriam Vidlorire, olim de Sarm atis repor
tatae, culis, T . I. M eletematum T h o ru n e n fiu m , ii Petr. Ja?»
nichio, Re&ore G y m n . T h o r u n . p. p. feqq. annexae, ubi Se N u m m i delineati cernuntur, it. D iflertat. de origine gen
tis Borufilcs?, Francof. ad V ia d r . 1 7 0 5 . imprefla , & T . T.
A & o r . Borufl, p. 6 3 7 . adje& a.
• 24 DE PRUSSIA NUNQYAM
FaWaHo- ^ X X X . Praeter haec aliam adhuc expeditionem
Thorando ^-o m a n a m
contra Pruffos enarrat Abr. Hofmannus,V.2M-
Romano,
fannenfis, HiftoricusImperialis Viennenfis, mHiftoria
D®mitorc
Origine: Initio & antiquitate egregii ac praclari eth
nici templi
,quod fortis Heros & Nobilis Romanus THO- RANDVS, pofl reportatam vittoriam, ac deviftts quibus
-dam populis Barbaris» in praeclaram & primariam Urbem tTborun,f Thorunium, in PruJJia, anno
7 2 / .exflrui ( ? ex
-ornari fecit, k) Quam hiftoriam fequentibus Hofmannus exponit: Fortis Exercituum Dux & Nobilis Romanus eTHORANDVS, ut Magnanimuf Heros, deviftis magna v i belHcatBoruJJis,ac fpe fretus, Romano eos fubjicere Imperio»
cajlra fua in introitu terr
aijlius metatus eft» ac legatione cum reportatis Viftoriis Romam mijfa» flatim prope arcem fuam principalem» in Urbe Tborunto» in honorem, i j gra
-titudinis ergo, idolo fuo VENERI, quam BARTHEMIAM appellabat, permagnificum exflruxit templum, quod & per yoo annos intatlum remanfit, in quo omnia aurata, adaman- tibusque exornata nitefcebant» { j in quo etiam idolo huic VENERI, multum quotidie honoris fervabatur. idolum h»c fpeciem Virginis prtebuit, amoena oculorum ferenitate, niveo corpore 9 ac fluenter per genua usque undantibus capillis, capite corona ornato myrrhena, ac rubris ubicunquerojis tn- cinfla, os illius ridibundum rofa obaerata
;cor autem tgneis facibus, vel potius radiis condecoratum erat, ita tamen, ut per apertum latus
»cor in corpore cwfpici poffet. Sinijlra manu
,in forma globuli, mundum in coelum, aquam ter
ram divifum; dextra autem tria alia poma comprehendebat aurea,
k) Hanc Hiftoriam, \ 6 \ 6 Budifl;t impreflam, A u d io r M agiftra- tui Thorunenfi d e d ic a v it,& pro vera obtrudit. V id .H a r t - knoch, uni) ^renfjen/ p. 1 1 . cap. m . p. 3 68.
aurea. Vehebatur in curru aureo» a cluabus albis columbis duobus cygnis portato. Currum tres egregia Virgines brachiis trans verftm obliquata» altera alteris duabus poma itidem aurea tradente » cingebant. Haec teftimonio Hof- manni > vetus quoddam PrulTiae Chronicon D Fabri»
fol. 237. annotavit. Qui item Hojmannus Jtihannem Tur- pinum, fol. 347. & Albertum Crantztum citat, cujus Mai<- ritiumBrand, in Chronicis fuis fol. 563. mentionem fecifle, dicit: Ita ut juxta Hofmanni fententiam Heros hic Romanus T H O R A N D U S (fi unquam extitit) non folum Pruflos vicerit, fed Thorunium etiam pro
prio conceflo nomine aedificaverit.
§. X X X I. Sed quam exiguo haecce nitantur talo, Refutatur, unusquisque, qui unquam compendium modo five
Prulftcae f. Romanae f\iftoriae, non dicam legit, fed modo pervolvit, facile perfpiciet. Si enim templum iftud per quingentos duraflet annos, Cruciferorum adhuc tempore non folum templum, fed urbs etiam ftetiffet. De quibus autem tam in Scriptoribus Prullia;
& Poloniae, quam etiam Germaniae, ac in veteribus Privilegiis, Diplomatibusque altum ubique eft filen- tium. Et nec T H O R A N D U M unquam in mundo extitilfe, cum Hartknochio credo; qui neque in Tur- pino, neque Crantzio quicquam huic hiftoriae fimile in
venire potuit. De D. Fabro
&Mauritio Braad autem nihil loqui, & ne nomina eorum unquam audivit;
quanquam multum ad cognofcendos Prulliae Scripto
res operis fibi dederit. 1 ) Et fane miror, Hofinannum»
ut Imperialem Hiftoricum, non plus fcientiae in an-
D tiquis
1) Hartknochj Utlfc p* I I. c a p .III.p . $ 6 g .
26 DE PRUSSIA NUNQYAM
tiquis pofledifle hiftoriis, quod hanc anilem fabulam non ipfe modo crediderit, fed & , ut fpecimen hifto- riae Thorunicae ('quam & jamjam feabfolvifle dicit, tit in dedicatione gloriatur) Urbi Thorunio dedica
verit, ac pro veriffimo & ex optimis Scriptoribus congefto obtruderit.
Ncc Otto §. X X X II. N ec objici poffe videtur, quod
?mperio
^0S^ain
^^hurtzfleifcb n) aliique Germaniae Scripto-
fubjecif, res fomniant, O T T O N E M III. Imperatorem nempe PruiTos viciffe Imperioque fubjecifle Germanico. Dici hoc quidem, fed neutiquam idipfuin antiquorum hi- ftoricorum poteft; probari teftimoniis, neque ullis confirmari argumentis; U t illud inter alios Nobl. V ir Juvenis, C A R O L U S E R N E S T U S R A M S E Y , Elb.
Amicus conjun&ifTimus, in Oratione V aledidoria:
Ve Elbinga Imperio Romano nunquam fuhjefta, Anno 1739 d. X I. Martii, in Gym n. Elb. publice habita & adhuc IVISCta, erudite evicit. Et quanquam illud etiam Scburtzfleifcbiur l.c. ex Helmoldo o) probare annititur, probari tamen nequit. Infpiciamus enim Helmoldum modo 1 . c. aperte exinde patebit, haec non de O T - T O N E III. fed B O L E S L A O I. C H R O B R Y , Polon.
Rege, (cujus expeditionem fupra jam memoravimus) O T T O N I tunc foedere & am icitis vinculo junceo, dicta effe. Quod de C A R O L O M. Aventinus p) enar
rat, fabula eft, nec refutatione indiget, fed de fe ipfo corruit.
§. X X X III.
m) W u r f f b a i n , in relat. hiftor. p. 6.
n) Scfiurtzfleifch, in Differtat. de Rebus Pruflicis, §.
o) H elm old. Chron. S la v . J. I . cap. 1 p) Aventinus, in A n n a l. Bojor. 1, 4 .
§. X X X III. Facile aurem origo omnium horum Origo juri*
Imperii in Prufliam prartenforum divinari poteft. p^uSam.*
Romani nempe antiquitus Imperio fuo multas ma- gnasque tribuere laudes foliti erant; ita ut & fefe Re
-rnm Dominos i Urbem vero fuam ^Terrarum Deam, gen- tiumque Romam appellaverint, luperbis hisce verbis gloriati:
Orbem quod totum Vitior Romanus haberet>
£)ua mare
,qua terra
,qua jidus currit utrumque
.Cum tamen certum fit, minimam illos terras portio
nem modo poiredille, illisque verfus Septentrionem Danubium, ad Orientem vero Solem Euphratem termi
nos politos fui ile. Et hoc poftea etiam Imperatores eorum libi arrogarunt, ut pro Rerum & Mundi Domini s haberi voluerint. Quoniam & S. Scriptura, pro ifto- rum temporum conditione, Imperium Romanum r*jv oimpev>jv, h. e. mundum appellavit, Imperii Scriptores eo tandem id agitarunt, ut fuccellii temporis, feculis prxfertim XI. X II. & X III. Haereticos illos denomi
narim, qui, Imperatores totius mundi Dominos efle, non credidere. Quo jure poftea Imperatores etiam longe lateque remotas terras ac regiones, & quas nunquam nec ipfi, necAntecelTores eorum attamina
verant, aliis donarunt, magnam fibi inde famam com
parantes, Her manno Conringio tefte. q)
§. X X X IV . Veftigia itaque Anteceflorum pre-Dc donari- mens, etiam FR ID E R IC U S II. Imperator Ordini T eu-®™ ^™ ^"
tonico in Diplomate fupra citato Prulfiam donavit, derico 11"
quam tamen nec ipfe, nec AntecelTores ejus unquam
D 2 atti-
q) Herm. Gonring, de Germanor. Imperio Romano, cap. 2.
28 DE PRUSSIA NUNQYAM
attigerant, ut fatis fuperque jam demonftravimus.
Quam nullius quamvis momenti donationem Ordinis Teutonici tunc Supremus Magifter, H ER M ANNUS a S A L T Z A , ex hoc nudo argumento gratis etiam ac
cepit, ita ut optimo jure unusquisque tum temporis Veterum Pruflorum his Arminii verbis uti potuiilet:r) J^uis eft autem Cafar ? & quid ad illum> quid agat uoflra FruJJia ? Num ego me interpono Romanis ?
Chriftianus
§. X X X V . Sed accedamus jam ad Ordinis Teu- fJ^ P o ^ to n ic i tempora. Seculis enim X II. & X III. Pruffi Ve- ficedePruf-teres conterminam fibi Mafoviam continuis excurfio-
umTnftituc"n ^ us
^ depraedationibus infeftarant, eam que tributo
& in pri-veftium impolito fibi fubjecerant. Contigit interea, tuum pruf-ut Monachus quidam Olivenfis, C H R IS T IA N U S , gente FR.EU EN W A L D E , Ordinis S. Benhardi Cifterci- fecratur. enfis, ab Abbate Olivenfi, tempore C O E L E S T IN IIII.
Papae, in negotiis Monafterii Romam mitteretur, qui inftituto cum Pontifice de rebus Provincia? Prutenae colloquio, fe non modo Latinae, Germanas & Polo- nae, fed Prufficae etiam lingvse gnarum efle affirmabat.
H ic itaque & miferia Mafoviorum a Pruffis perpefla commotus Pontifex C H R IS T IA N U M hunc in pri
mum totius Pruffiae Epifcopum , poft D. D. A D A L - B E R T U M & B R U N O N E M , Martyres, in partibus infidelium anno 1215 more confveto rite confecravit,
& Pruffiam ei totam fubjecit; U t illam armis fuis fpi- ritualibus, & fi haec non fufficerent, auxilio armorum quoque temporalium occuparet, s)
__________________________________ S. xxxvi.
r)
F lo ru s,1
. 5 . h ifto r. c. 1 0 .5 ) T e f t i b u s , L u c a D a v id , ifcf)e M S C t o , I. * . it.
C h r o n i c a m o n tis S e r e n i, ad an n um 1 2 1 j .
§. X X X V I. C H R IS T IA N O ad hanc expeditio- Ac cum nem C O N R A D U S , tum temporis M afovix Dux,Safovix * om ne, quod in viribus erat, auxilium proeftabat, qui
D uce,Enfi-autem propriis ad opprimendos Pruflos deftitutus vi-fero* LlV0“
r r 1 i b nenles mribus, confilio novi Epilbopi C H R IS T IA N I, Fratresauxilium Ordinis Enfiferorum (fcic (Sd)tt?CtbtsS 5 rubCr) anno vocat.
1204. contra Barbaros inftituti, e Livonia, litteris ob hoc ad A L B E R T U M , Rigce Epifcopum, & Ordinis Magiftrum mifTis, accerfivit. Qui & petitis ejus obfe- cundantes C O N R ADO triginta Ordinis fratrum cum fervis fuis in auxilium mittebant, teftibus Luca David i. c. Scburtzfleifchio t) & omnibus praefertim Polonias Scriptoribus. Hartknocbius vero hoc aflertum plane negavit,
&fidum illud efle, ex Dusburgo
,P.
/ / / .p, 33.
demonftrare conatus
e f t ,C O N R A D U M ipfum Or
dinem quendam, fub Militum Chrijli nomine, Dobrini inftituifle, (de quo ftatim eum, unum idemque cum ordine Enfiferorum, & Fratres Dobrinenfes ipfos Fratres Livonenfes efle cognofcemus) innuens, u ) Vusburgum autem multis in locis cequivocum efle, in
ter alios Raymundus Ducllius w) optime annotavit, qui pro voce, injlituit, re&ius vocavit, pofuit. C O N R A - D O enim proprium inftituere Ordinem, nulla fuit tunc nec poteftas nec authoritas.
D 3 s. x x x v i i .
t) Schurtzfleifch, in Hiftoria Enfiferorum O r d in i s T e u t o n ic o - L i- von oru m .
u) H artk no ch , jm 5((t Utlfc SfteUCn ^ r e u f l e n / Part. I I . cap. I .
pag. * 70. fec]C|.
w) R a y m u n d i D u e llii Hlftoria O rdinis E qu itum T euton icoru m , A n n o 1 7 * 7 . Vienna?, f o l. edita, Part. I I . cap. 1 ,
3 o PE PRUSSIA NUNQVAM
Hi Paftis §. X X X V II. Enfiferis itaque Mafoviam tum in-
P m ffia m ’
trantibus C O N R A D U S tradum Dobrinenfem, terrae invadunt, Culmenfl & Drevvniczae fluvio conterminum, cum fedcifiLi-omnibus ad & pertinendis tradidit: eisque arcem
vomam re- , „ i • • n ■ i
petunt, quandam, Dobrmum nominatam exltruxit, de qua etiam pofthac Fratres nominabantur Dobrinenfes.
His Enfiferis C O N R A D U S, Mafoviae Dux, & C H R I
S T IA N U S Epifcopus, de omni Terra, quam Pruifts erepturi efTent, dimidiam partem cum omni jure in aeternum poflidendam donarunt. C onfeda arce D o- brino, Fratres hi cum C O N R A D I copiis Prufliam in
vadebant, multumque praedae, V idores, fecum in Ma
foviam afportabant* V ix autem Mafoviam modo in- greflis, Pruffi magna militum manu cervici eorum impingentes, tanta eos clade, trium nimirum dierum affecerunt, ut pauciffimi in Mafoviam revedi fint. His peradis, Enfiferi quidem nonnulla adhuc cum Prute- nis diferimina habuere, nunquam tamen ad priores rurfus vires pervenere; ita ut paulo pofthac, ex vo
luntate Magiftri Livonenfis, Dobrinum relinquerent, Livoniamque repeterent*
Chriftianus
X X X V III. Mafovia ita a Barbaris vaftata, C H R I- adit1 &Cau-STIANUS Pontificem, per amorem atque crucem
xilium con-
JE SU C H R IS T I, Salvatoris, obfecravit, ut fidelibus
tra PruCTos
auxiliuiTi contra infideles praeftaret, eamque fibi rem non minoris haberet, quam Terrae Sandae expugna
tionem ; Pruflis enim ceque ac Saracenis, Chriftianae fidei afTeclas perfequentibus, imo in vifcera usque Ec- clefiae faevientibus.
§. X X X IX .
§. X X X IX . N ec tamen & C H R IS T IA N I, Epi-
fcopi, arma fpiritualia fu ille fruftranea, donationesno v Nobi- quorundam Prullix diitrichium, a quibusdam Supaniflcs prufli, PruJJicis facra Baptiimatis unda expiatis, fa& x teftan-chni^ia"a
* l 7 terras lu*istur. Inter quos praecipue em inebantW A RPO D A &donant.
S V A V A B U N O , qui Romam cum Epifcopo petentes coram Pontifice ibidem, terras fuas, W A R P O D A nempe terram de Laufama» & S V A V A B U N O terram Lobavienfem»in perpetuum C H R IS T IA N O donavere, idque ab IN N O C E N T IO III. Pontifice confirmari voluerunt, tefte Lengnicbio. x ) Q ux etiam T e rrx &
diftri&us hodierno adhuc tempore, DioecefiCulmenfi incorporatx manent.
§. X L . IN N O C E N T IO III. interea m ortuo,CrlIX con~
H O N O R IU S III. SuccefTor, crucem contra Pruflosp^icauir prxdicari julTit. C O N R A D U S item M afovix Dux,
ac Proceres Polonix, multa C H R IS T IA N O Epifcopo donavere prxdia, b o n aq u e,u t& totam Culmenfem, Malymnovienfem, Radzinenlem, aliosque tragus, jure perpetuo conceflere. y) Copiis interea ad hanc
Expeditionem Cruciatam ^ © ttU®*
in Prufliam miliis, intra annum ad interne
cionem fere a Prullis Mafoviam rurfus ferro & flam
mis vaftantibus deletis, reliquix infe&is rebus in Pa
triam revenere.
S .X L I.
x ) D. gen gntc& S/^ofa. ^ ib lio t^ e cf/ pag. * 17- in notis. it. D ip lo mata >5; Confirmationes harum d on ation u m , T . I . A d o r , BorufT. p. 1 ( 9 . feqq. annexa.
