Uwagi o udziale obrońcy w postępowaniu przygotowawczym

Henryk Popławski, Michał Rogalski

Uwagi o udziale obrońcy w

postępowaniu przygotowawczym

Palestra 8/12(84), 56-61

H E N R Y K ,P O P Ł A W S K I M IC H A Ł R O G A L S K I

Uwagi o u d z id e obrońcy w postępowaniu

przygołowawczym

i

O b o w ią z u ją c y k .p .k . d o z n a ł w P o ls c e L u d o w e j w ie lo k r o tn y c h n o w e liz a c ji. M im o to j e d n a k p ro b le m g w a r a n c ji p ro c e s o w y c h p r z y s łu g u ją c y c h p o d e jr z a n e m u w t o k u p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o n ie z o s ta ł ro z w ią z a n y w sp o s ó b k o n s e k w e n tn y i do k o ń c a . J a k k o lw ie k b o w ie m d e k r e te m z dn. 21.X II.1955 r. (Dz. U. N r 46, poz. 3C3) i u s ta w ą z d n . 28.111.1953 r. (Dz. U. N r 18, poz. 76) z a k r e s ty c h g w a r a n c ji z o s ta ł z n a c z n ie r o z s z e r z e ń / w s t e s u n k u do s t a n u p o p rz e d n ie g o , to je d n a k n ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że o sii;g r.i"to t u t a j m a k s im u m teg o , co m o ż n a u z y s k a ć w ty m z a k r e s ie bez s z k o d y d la p ra w id ło w e g o z a b e z p ie c z e n ia d o w o d ó w w in y p o d e jr z a n e g o . O w a d z e i z n a c z e n iu p r a w a d o o b ro n y p o ję te g o j a k n a js z e r z e j p is a ł M. C ie ś ­ l a k 1, k tó r y w y s u n ą ł je d n o c z e ś n ie p o s tu la t, a b y z a s a d a k o n tr a d y k to r y j n o ś c i s to s o ­ w a n a b y ła ró w n ie ż w to k u p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o 1. W r e f e r a c ie w y g ło sz o n y m n a S e s ji N a u k o w e j P A N w 1953 r . A. D ą b d o m a g a ł s ię s z e r o k ie g o u d z ia łu o b ro ń c y ju ż w ś le d z tw ie , p r z y c z y m ty lk o u z a s a d n io n y w z g lą d n a d o b ro ś le d z tw a m ó g łb y sp o w o d o w a ć o g ra n ic z e n ie je g o u d z ia ’u w ś le d z ­ tw ie , g d y ż „ p ra w o do p o m o c y o b ro ń c y p r z y s łu g u je s p r a w c y ju ż od c h w ili p o p e ł­ n ie n i a c z y n u” .3

Z a in te r e s o w a n ie te o r e ty k ó w i p r a k ty k ó w n ie o sła b ło r ó w n ie ż po z n o w e liz o w a ­ n i u k .p .k . d e k r e t e m z 21 g r u d n ia 1955 r. i u s ta w ą z 28 m a r c a 1958 r. P o d n o sz o n o m ia n o w ic ie w d a ls z y m c ią g u z a ró w n o b r a k n a le ż y te g o w y k o r z y s ta n ia u p r a w n ie ń p r z e z o b r o ń c ę,4 j a k i k o n ie c z n o ść d a ls z e g o ro z s z e rz e n ia ty c h u p r a w n ie ń.5

O s ta t n ia n o w e liz a c ja k .p .k . z c n . 27.XI.1961 r. (Dz. U. N r 53, poz. 236) z a g a d ­ n ie n ie to p o m in ę ła , a p r o j e k t k .p .k . z 1964 r. n ie p o s z e d ł a n i o k ro k d a le j n iż o b o w ią z u ją c y k .p .k . U m ilk ła u n a s ró w n ie ż d y s k u s ja n a t e m a t u d z ia łu o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m . W Z S R R n a to m ia s t to c z ą s ię w o k ó ł te g o z a ­ g a d n ie n i a c o ra z b a r d z ie j ż a r liw e s p o r y , w c z a sie k tó r y c h w y s u w a n e są ś m ia łe 1 M. C i e ś l a k : K o d y fik a cja p ra w a k a rn e g o procesow ego a z a g a d n ie n ie g w a ran c ji p ro ­ ceso w y ch , N P 1953 r., n r 8—L, S . 38—3).

2 M. C i e ł l a k : W sp ra w ie p o stęp o w a n ia przygotow aw czego, N P 1S54 r., n r 4, s. 43—44. 3 A. D ą b : P ra w o do obrc-ny, P iP 19‘>4 r., n r 3, s. 449, 462.

4 M. L i p c z y ń s k a : P ra v o do. o b ro n y w p o stęp o w an iu prz y g o to w aw czy m w u sta w ie i p ra k ty c e , P iP 1958 r., z. 7—8, s. 74.

5 s . R y b c z y ń s k i : K il^ a uw ag w sp ra w ie u d ziału a d w o k a ta w po stęp o w an iu p rz y ­ gotow aw czym k a rn y m , „ P a le s tra ” 3958 r., z. 10—11, str. 29—31. T am że M. C i e ś l a k : Rola a d w o k a ta w p o stęp o w an iu yrzy ^o to w aw ^zy m , s tr. 32—36 o raz S. K r z e c z e k : G w ara n cje o sk arżo n eg o w p o stę p o w a n iu p rzygotow aw czym , „B iu lety n G .P .” n r 3. 195J r., s. 8.

Nr 12 (84) Udział ob ro ń cy postąp, p rz yg o to w a w c zy m _5T i d a le k o id ą c e p o s tu la ty . N a p r z y k ła d S tro g o w ic z 6, K a m iń s k a 7, W o ro b io w 8, Z u d k o w i C z isc ia k o w9 w y p o w ia d a ją się za b a rd z o s z e ro k im i a k ty w n y m u d z ia łe m o b r o ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m .

i i

P r o b le m ó w z w ią z a n y c h z u d z ia łe m o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , je s t d u żo , a le n a jw a ż n ie js z e z n ic h o p o d s ta w o w y m z n a c z e n iu — to m o ż liw o ść a k ty w n e g o u d z ia łu o b ro ń c y o d m o m e n tu w sz c z ę c ia p o s tę p o w a n ia p r z y g o to w a w ­ czego o ra z m o ż liw o ść sw o b o d n e g o w id z e n ia s ię i p o ro z u m ie w a n ia się z p o d e jr z a ­ n y m p o z o s ta ją c y m w a r e s z c ie ty m c z a s o w y m . R o z w a ż m y je po k o lei.

W P o ls c e o k r e s u m ię d z y w o je n n e g o n ie b y ło o d p o w ie d n ie g o k lim a tu d la id e i ró w n o ś c i s tro n . G la s e r 10, z w o le n n ik tej! z a sa d y , p o z o s ta ł w o d o s o b n ie n iu , u s t a w o ­ d a w s tw o z aś s z ’o r a c z e j w k i e r u n k u p rz e c iw n y m. 11 Id e a t a z n a la z ła n a to m ia s t o d b ic ie w p o w o je n n e j l i t e r a t u r z e P o ls k i L u d o w e j '2. N a jb a r d z ie j k o n s e k w e n tn y m je j w y z n a w c ą j e s t C ie ś la k 1'1, k tó r y z a s a d ę k o n tr a d y k to r y j n o ś c i p o d n o si do r z ę d u z rs u d n a c z e ln y c h p r o c e s u.14 P ro b le m e m k o n tr a d y k to r y jn o ś c i z a ją ł się te ż o s ta tn io W a lto ś 15. J e g o k r y ty c z n e u w a g i i p o s tu la ty p o d z ie la m y w z u p e łn o ś c i. Z e w z g lę d u je d n a k n a to , że‘ o d n o sz ą się o n e do p o s tę p o w a n ia p rz e d s ą d e m , p o w s ta je p y ta n i e , ja k d a le k o i w ja k i m z a k re s ie z a s a d a k o n tr a d y k to r y jn o ś c i m o ż e o b o w ią z y w a ć w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m . K o n s ty t u c ja P R L w a r t . 53 u s t. 2 p o rę c z a o s k a r ż o n e m u p ra w o do o b r o n y z a ­ s trz e g a ją c , że m o ż e c n m ie ć o b ro ń c ę z w y b o ru l u b z u rz ę d u . G d y b y n ie w y j a ś ­ n ie n ie z a w a r ta w a r t . 71 § 2 k.p .k ., m o ż n a b y m ie ć w ą tp liw o ś c i, czy p r a w o to d o ty c z y ró w n ie ż p o d e jr z a n e g o w to k u to c z ą c e g o się p rz e c iw k o n ie m u p o s tę p o w a ­ n ia p rz y g o to w a w c z e g o . S k o ro je d n a k p rz e p is a r t . 71 § 2 k .p .k . w y ja ś n ia , że u ż y te w z n a c z e n iu o g ó ln y m w y r a ż e n ie „ o s k a r ż o n y ” d o ty c z y ró w n ie ż p o d e jr z a n e g o , to w s z e lk ie w ą tp liw o ś c i o d p a d a ją . Z r e s z tą ż a d e n z p rz e p is ó w k .p .k . n ie z a w ie r a o g r a ­ n ic z e ń u d z ia łu o b ro ń c y w to k u p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o . P rz e s z k o d y s t w a ­ r z a je d y n ie p r a k t y k a 1'. W ty m w z g lę d z ie u w a g i R y b c z y ń s k ie g o o ty m , ze u p r a w -« M. S. S t r o g o w i c z : K u rs sow ietskogo ugołow nogo processa, w y d . Ak. N a u k ZSRR 1£53 r., s. 347—318.

7 W. I. K a m i ń s k a : O p ra w ie obw in iajem o g o n.a zaszczitu w sta d ii p rie d w a ritie ln o g o ra ssle d cw a n ija , „S o w ietsk o je Gos. i P r .” 1958 r., n r 9.

» T. w o r o b i o w : S trogo sofcludat’ p ra w a obw in iajem o g o n a zaszczitu, „ S o w ie ts k a ja J u s tic y a ” 1963 r., z. 17, s. 5—6.

9 A. Z u d k o w , N. C z i s c i a k o w : P ra w o n a zaszczitu w s ta d ii p rie d w a ritie ln o g o sle d stw ija , „ S c cy a listicz e sk aja Z a k o n n o s t’ ” 1937 r., z. 11, s. 42—16.

10 S. G 1 a s e r: W stęp do n a u k i procesu k arn eg o , W arszaw a 1928, s. 91.

u P o r. W. D a s z k i e w i c z : P ra w o oskarżonego do o b ro n y a faszy z acja p o lskiego p ro ­ cesu k a rn eg o w la ta c h 192S—1938, „C zasopism o P ra w n o -H is to ry c z n e ” 1.55 r., n r 1, s. 180.

12 M. C i e ś l a k : Z asad y p ro cesu k a rn eg o i ich sy stem , „Z eszy ty N aukow e U.T., P r a ­ w o ” H5S r., z. 3, s. 186; M. L i p c z y ń s k a : S tanow isko oskarżonego w p rc ce sie k a rn y m P olski L udow ej, W arszaw a 1956 r., s. 88; L. S c h a f f : P ro ccs kanny P o lsk i L udow ej, W ar­ szaw a 1Ł53 r., s. 178; S. Ś l i w i ń s k i : P ro c e s k a rn y — Z asad y cg*lne, W arszaw a 1948 r., s. 103; S. W a l t o ś : P ro b lem k o n tra d y k to ry jn o ś c i w p ro c esie k a rn y m , p i p 1364 r., z. 1, s. 23 i n.

is M. C i e ś l a k , cp . c it., s. Ii86—187.

n Szczegółow e ro zw aża n ia n a te m a t zasady k o n tra d y k to ry jn o ś c i w p ro cesie k a rn y m zob. w p ra c y S. W a l t o s i a : P ro b lem k o n tra d y k to ry jn o śc i... (op. cit.), s. 2T—35, a w p ro ­ cesie cyw ilnym E. W e n g e r e k : Z asad a rów ności stro n w p ro c esie cy w iln y m , P iP 1935 r., n r 11, s. 78 i n.

15 s . W a 1 1 o ś, cp . cit., s. 26 i n.

5 8 H e n ry k P opław ski, M ichał R o g a lski _{N r 12 (84)} n ie n ia u s ta w o w e o b ro ń c y n ie są w p r a k t y c e r e a l iz o w a n e 17, n ie s t r a c i ł y n a a k t u a l ­ n o ś c i ta k ż e o b e c n ie , m im o że u w a g i t e z o s ta ły w y p o w ie d z ia n e z a r a z po u k a z a n iu s ię n o w e li z d n . 28.I I I . 1958 r . F o r m a ln ie rz e c z b io rą c , n ie m a w ię c p rz e s z k ó d , ż e b y p o d e jr z a n y m ia ł o b ro ń c ę w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m . J e d n a k ż e ju ż s a m e p rz e p is y u z a le ż n ia ją d z ia ­ ła ln o ś ć o b ro ń c y o d zg o d y p r o k u r a to r a . T o te ż w p r a k t y c e u d z ia ł te n je s t n a d e r o g ra n ic z o n y . P r z e s łu c h a n ie p o d e jr z a n e g o i ś w ia d k ó w o d b y w a s ię z z a s a d y bez u d z ia łu o b ro ń c y ; nieco' czę śc ie j d o p u sz c z a s ię go do o g lę d z in , z w ła sz c z a w s p r a ­ w a c h z u d z ia łe m b ie g ły c h . K r y ty k a te g o s t a n u rz e c z y p o d n o sz o n a b y ła ró w n ie ż ze s t r c n y p r o k u r a t u r y. 18

P r z y j r z y j m y s ię te r a z b liż e j te m u , j a k s ię p r z e d s ta w ia s y t u a c ja o b ro ń c y od c h w ili, k ie d y o b y w a te l s t a ł się p o d m io te m ś c ig a n ia k a rn e g o .

J e ż e li p o z o s ta je on n a w o ln o śc i, to m o ż e z a s ię g a ć p o r a d o b ro ń c y b e z o g r a n i­ c z e ń . Z c h w ilą je d n a k z a s to s o w a n ia w z g lę d e m n ie g o a r e s z tu , p r o b le m te n u ja w n ia się w c a łe j s w e j o s tro śc i. P r z y z g o d n e j z d u c h e m i in te n c ja m i u s ta w o d a w c y i n ­ t e r p r e t a c j i a r t . 84 k .p .k . w y d a je się rz e c z ą z u p e łn ie r e a l n ą m o ż liw o ść p o ro z u m ie ­ w a n ia się o b ro ń c y z a re s z to w a n y m ju ż w n a jw c z e ś n ie js z e j fa z ie p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o . P r z e p is te n d a je do te g o c a łk o w itą p o d s ta w ę , a le w p r a k t y c e do te g o p o ro z u m ie w a n ia z r e g u ły n ie d o c h o d z i, bo p r o k u r a to r z y n ie w y r a ż a ją zg o d y , z w ła s z c z a n a w id z e n ie s ię s a m n a s a m o b ro ń c y z p o d e jr z a n y m .

M o ż liw o ść p o ro z u m ie n ia się o b ro ń c y z p o d e jr z a n y m a r e s z to w a n y m w y d a je się j a k n a jb a r d z ie j d e c y d u ją c a . T łu m a c z e n ie się i d o w o d y , k tó r y m i ro z p o r z ą d z a o s k a r ­ ż o n y , w o p r a c o w a n iu o b ro ń c y ju ż w e w c z e s n e j f a z ie p o s tę p o w a n ia p r z y g o to w a w ­ c z e g o n a b io r ą z u p e łn ie in n e g o z n a c z e n ia . O b ro ń c a s p o w o d u je b a r d z ie j lo g ic z n e tłu m a c z e n ie s ię o sk a rż o n e g o , o d rz u c i d o w o d y i k o n c e p c je o s k a rż o n e g o d la s p r a w y n ie is to tn e , zg ło si z aś te , .k tó re m a ją w a r to ś ć d o w o d o w ą w s e n s ie w y k a z a n ia n i e ­ w in n o ś c i lu b z ła g o d z e n ia w in y , je ś li o n a is tn ie je . T o te ż p o ro z u m ie n ie się o b ro ń c y z z a a r e s z to w a n y m p o w in n o s ię s ta ć re g u łą , a n ie w y ją tk ie m , d e leg e j e r e n d a zaś n a le ż a ło b y p o s tu lo w a ć , ż e b y a r t . 84 k .p .k . g w a r a n to w a ł o b ro ń c y p o ro z u m ie n ie się z z a a r e s z to w a n y m p o d e jr z a n y m n ie z a le ż n ie od u z n a n ia p r o k u r a to r a . P r z y z a ­ c h o w a n iu j a k n a jd a l e j id ą c e j o s tro ż n o ś c i p o w in n o to n a s tą p ić w te r m i n ie n a j ­ p ó ź n ie j je d n e g o m ie s ią c a ód z a tr z y m a n ia p o d e jr z a n e g o . O b ro ń c a , k tó r e m u u m o ż liw io n o d o k ła d n e o m ó w ie n ie s p r a w y z p o d e jr z a n y m p r z e b y w a ją c y m w a re s z c ie , s a m ju ż d ą ż y ć b ę d z ie d o te g o , ż e b y s k o r z y s ta ć 2 u p r a w n ie ń n a d a n y c h m u p rz e z p rz e p is a r t . 242 § 1 i 3 k.p .k . i i i

F a k t.y c z n y w ię c u d z ia ł o b ro ń c y z a c z y n a się d o p ie r o z c h w ilą z a m k n ię c ia ś le d z ­ t w a . G d y b y n ie o b o w ią z y w a ły p r o k u r a to r ó w te r m i n y i z w ią z a n e z ty m i te r m in a m i p o w s z e c h n ie z n a n e n a s tę p s tw a , j a k p o śp ie c h czy z d e n e rw o w a n ie , to o b ro ń c a m ó g ł­ b y s p o k o jn ie p r z e jr z e ć a k ta i p r z y g o to w a ć p la n o b ro n y . A le p o n ie w a ż c zy n n o ścio m to w a r z y s z ą c y m z a m k n ię c iu ś le d z tw a w ła ś c iw a j e s t z a z w y c z a j a tm o s f e r a z d e n e rw o ­ w a n ia , w ię c w k o n s e k w e n c ji o b ro ń c a , k tó r y n ie m ia ł m o ż n o śc i w c z e śn ie jsz e g o z a p o z n a n ia się z m a t e r ia ła m i z e b ra n y m i w to k u p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o i m a n ie w ie lk ie s z a n s e z a p o z n a n ia się a n im i s p o k o jn ie w c z a sie c z y n n o śc i z a m k ­ n ię c ia ś le d z tw a , c z ę s to r e z y g n u je z u d z ia łu w z a m k n ię c iu ś le d z tw a .

■w p o stę p o w a n iu p rzygotow aw czym , „B iu le ty n G .P .” 1£S9 r „ n r 3, s. 8; M. L 1 p c z y ń s k a, o p . c it.; S. R y b c z y ń s k i , cp. c it.

n S. R y b c z y ń s k i , op. cit., s. 29—30. i® S. K r ! « c i e k , op. cit.

Nr 12 (84) U dział o b ro ń cy w postęp, -przygotow aw czym ₅₉

N ie k tó r z y o b ro ń c y d la z a m a n if e s to w a n ia teg o , że u n ie m o ż liw io n o im k o r z y s ta ­ n ie z p r a w w c zasie z a m k n ię c ia śle d z tw a , z a s tr z e g a ją so b ie w p r o to k o le z a m k n ię ­ c ia ś le d z tw a p r a w o z ło ż e n ia d o d a tk o w y c h d o w o d ó w p o w n ie s ie n iu a k t u o s k a r ż e ­ n ia , ż e b y ch o c ia ż w te n s p o s ó b u s p r a w ie d liw ić s w o je w n io s k i z g ło s z o n e p o te m p o w n ie s ie n iu a k tu o s k a r ż e n ia i n a ro z p r a w ie .

T w o rz y się w te n sp o s ó b , i to n ie z w in y o b ro ń c ó w , n ie s łu s z n a p r a k t y k a , że n a w e t n a jb a r d z ie j o c z y w is te i is to tn e w n io s k i d o w o d o w e o b r o ń c a o d k ła d a do n a s tę p n e g o , s ą d o w e g o s ta d iu m p o s tę p o w a n ia . N a to m ia s t p rz e c iw n ic y r o z s z e rz e n ia u p r a w n ie ń o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m w y k o r z y s tu ją to ja k o a r g u ­ m e n t p r z e m a w ia ją c y p rz e c iw k o d a ls z e m u r o z s z e rz a n iu u p r a w n ie ń . S k o ro n ie k o ­ r z y s ta on w p e łn i z p r a w a u d z ia łu p rz y z a m k n ię c iu ś le d z tw a , j a k tw ie r d z ą , to pocóż m ó w ić o in n y c h je s z c z e d a ls z y c h u p r a w n ie n ia c h ?

W y tw o rz y ła się s y t u a c ja , co do k tó r e j ju ż B e lin g' 8 p o c z y n ił t r a f n ą u w a g ę , że o ró w n o ś c i s tr o n w p ro c e s ie d e c y d u ją c z y n n ik i n ie ty lk o p r a w n e , a le i f a k ty c z n e . W ła ś n ie te o s t a tn i e s p r a w i a j ą , że w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m o b ro ń c a o g r a ­ n ic z o n y je s t b a r d z ie j, n iż w y n ik a to z p rz e p is ó w p r a w a . D o p u sz c z e n ie o b ro ń c y do u d z ia łu w p o s tę p o w a n iu p r z y g o to w a w c z y m s p r a w i , że n ie z a jd z ie p o tr z e b a „ tr z y m a n ia p rz e z n ie g o w z a n a d r z u ” d o w o d ó w i z g ła s z a ­ n ia ic h d o p ie ro p o d o rę c z e n iu o d p is u a k tu o s k a r ż e n ia . W n a s z y c h o b e c n y c h w a r u n k a c h p ro c e d u r a z w ią z a n a z z a p o z n a w a n ie m p o d e j­ rz a n e g o z z e b r a n y m p rz e c iw k o n ie m u m a te r ia łe m i z a m k n ię c ie m ś le d z tw a j e s t — b ez r e a liz a c j i p r a w o b ro ń c y w e w c z e ś n ie js z e j fa z ie p o s tę p o w a n ia p r z y g o to w a w ­ czego — c h y b io n a i m i ja się z ce le m , ja k i p rz y ś w ie c a ł u s ta w o d a w c y , k ie d y z d e c y ­ d o w a ł się w p ro w a d z ić p rz e p is a r t . 244 § 2 k.p .k . T rz e b a w ię c k o n ie c z n ie się g a ć do u p r a w n ie ń w e w c z e ś n ie js z y m s t a d iu m p o s t ę ­ p o w a n ia i d o p o m ó c w ic h e g z e k w o w a n iu . B r a k a k ty w n ie js z e g o u d z ia łu o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m s p r a ­ w ia , ze m im o w s k a z a ń u s ta w o w y c h (a rt. 8 k .p .k .) i w y ty c z n y c h n a d z o r u s łu ż b o ­ w eg o z a s a d a o b ie k ty w iz m u b y w a n a r u s z a n a w p c s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m . N a ru s z e n ie to p o le g a n a ty m , że p ro w a d z ą c y p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e s t a r a się n a d a ć te m u p o s tę p o w a n iu z g ó ry u s ta lo n y k ie r u n e k i od r a z u p r z y b r a ć p o ­ zy cję o s k a r ż y c ie la , z a n im d o k ła d n ie z b a d a s p r a w ę . N ie tr z e b a w c a le u z a s a d n ia ć , że ta k a p o z y c ja u tr u d n ia p r a w id ło w ą o c e n e m a te r ia łó w , u s p o s a b ia n ie c h ę tn ie do w y ja ś n ie ń p o d e jr z a n y c h i z a c h ę c a do s z e ro k ie g o s to s o w a n ia a r e s z tó w .1* P o s tę p o w a n ie s ą d o w e — ja k s łu s z n ie tw ie r d z i S c h a ff — n ie j e s t p o w tó r z e n ie m c z y n n o śc i ju ż d o k o n a n y c h w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m , le c z p o w in n o z te g o o s ta tn ie g o lo g ic z n ie w y p ły w a ć . T o te ż im le p ie j i w s z e c h s tr o n n ie j p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e z o s ta ’ó p r z e p r o w a d z o n e , ty m le p s z e z k o le i b ę d ą w y n ik i p o s t ę ­ p o w a n ia s ą d o w e g o.*1 W e ź m y n p . s p r a w ę n ie d o k ła d n o ś c i p ro to k o łó w . Z d a w a ło b y się, że to d ro b ia z g , a le n a ro z p r a w ie s p o ty k a m y się n ie r z a d k o z z a r z u ta m i, że z a p ro to k o ło w a n e z e z n a n ia ś w ia d k ó w lu b w v ia ś n ie n ia o sk a rż o n e g o , zło ż o n e w to k u p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o , n ie o d p o w ia d a ją tr e ś c i ty c h z e z n a ń . S ą d w r a z i a ro z b ie ż n o śc i z ło żo n y c h n a ro z p r a w ie z e z n a ń z z e z n a n ia m i w p o s tę p o w a n iu p r z y ­ g o to w a w c z y m c z ę sto m a tr u d n e z a d a n ie , m ia n o w ic ie z a d a n ie w y b o r u , ja k i m z e z ­ n a n io m d a ć w ia rę . T y m c z g s s m u m o ż liw ie n ie o b ro ń c y k o r z y s ta n ia z u p r a w n ie ń u d z ia łu w c z y n n o ś c ia c h w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m w z n a c z n y m s to p n iu

i* E. B e l i n g : D eu tsch e R e i^ h sstra fp ro ze ssre c h t, B e rlin 1928 r., s. 137.

20 P o r. T. U s z a k o w : P o d n ieść k u ltu rę śled ztw („S o cy alisticzesk aja Z a k o n n o s t’ " lipiec 1C63 r.).

21 L. S c h a f f * Z ak re s i fo rm y p o stę p o w a n ia przygotow aw czego, PW N, W arsza w a 1961 r., s. 136—137, 204—210.

60 H e n ry k P o p ła w ski, M ićhal R ogalski _{N r 12 (84}}

o d c ią ż y ło b y s ą d w y r o k u ją c y o d r o z s trz y g n ię c ia ty c h ja k ż e c zęsto z a w iły c h i t r u d ­ n y c h d la s u m ie n ia sę d z io w s k ie g o p ro b le m ó w .

F r z y p o m n ie ć n a le ż y , że n ie p r z e p r o w a d z e n ie p e w n y c h d o w o d ó w w to k u p o s tę ­ p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o c z ę sto o d b ija się b a rd z o u je m n ie n a lo sie d a lsz e g o p o s tę p o w a n ia , z w ła sz c z a g d y n p . z p o w o d u ś m ie rc i, w y ja z d u ś w ia d k a za g ra n ic ę itp . d o w o d ó w ty c h w p ó ź n ie js z y m p o s tę p o w a n iu p r z e p r o w a d z ić s ię n ie da.

D la te g o te ż z a s tę p c a p rz e w o d n ic z ą c e g o S ą d u N a jw y ż s z e g o R S F R R A n a s z k in 21, z n a ją c d o s k o n a le u je m n e s t r o n y je d n o s tr o n n o ś c i ś le d z tw a , p r o p o n u je n a d a n ie o b r o ń c y sz e re g u u p r a w n ie ń ju ż w to k u ś le d z tw a w s tę p n e g o . D o te g o s a m e g o celu z m ie rz a te ż P ie r ło w 2'1. , A le k s ie je w11 p o s tu lu je d a n ie o b ro ń c y m o ż n o ś c i p o ro z u m ie n ia s ię b e z p rz e s z k ó d z o s k a r ż o n y m o ra z , z a z n a ja m ia n ia sie z m a t e r i a łp m i s p r a w y , b r a n ia u d z ia łu w b a ­ d a n iu ś w ia d k ó w , z g ła s z a n ia w n io s k ó w o p r z e s łu c h a n ie d o d a tk o w y c h św ia d k ó w , d o - kon> w a n ia k o n f r o n ta c ji, w y z n a c z a n ia b ie g ły c h , z a s k a r ż a n ia c z y n n o śc i p ro w a d z ą ­ cego ś le d z tw o itp . A le k s ie je w u w a ż a , że u d z ia ł o b r o ń c y w ty m s ta d iu m p o s tę p o w a ­ n ia j e s t k o n ie c z n y ze w z g lę d u n a to , że p r o w a d z ą c y ś le d z tw o n a s ta w io n y je s t na u d o w o d n ie n ie p o d e jr z a n e m u je g o w in y i n ie z w r a c a n a le ż y te j u w a g i n a w a rto ś ć d o w o d ó w , k tó r e te z ę w in y p o d e jr z a n s g o o b a la ją . S z e in:5 tw ie r d z i, że o b ro ń c a n ie p o w in ie n b y ć ty lk o b ie r n y m u c z e s tn ik ie m p o ­ s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o i o g ra n ic z a ć sw eg o u d z ia łu do u d z ie le n ia p o d e jr z a ­ n e m u p o m o c y p rz y z s p o r n a w a n i u go z z e b r a n y m m a t e r i a łe m d o w o d o w y m . W e d łu g te g o a u to r a o b ro ń c a p o w in ie n b r a ć c z y n n y u d z ia ł w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w ­ c z y m , a p r z e d e w s z y s tk im s k ra d a ć w n io s k i d o w o d o w e i d o k u m e n ty , co a u to r u w a ż a z a n a ib a r d z ie i s k u te c z n ą fo r m ę re e g o w a n ia o b ro ń c y n i w a d y śle d z tw a .

S tr o g o w ic z “ i K a m iń s k a27 d o m a g a ją się d o p u s z c z e n ia o b ro ń c y ju ż z c h w ilą p r z e d s ta w ie n i a p o d e jr z a n e m u z a rz u tó w . IV Z a n im s k o n k r e ty z u je m y w n io s k i k o ń c o w e , ro z w a ż m y n a jp i e r w w y s u w a n y p rz e z w ie lu p r a k t y k ó w z o rg a n ó w ś c ig a n ia te z ę , że z a s a d a k o n tr a d y k to r y jn o ś c i w p o s tę ­ p o w a n iu p r z y g o to w a w c z jm b y ła b y s p r z e c z n a z c e la m i i z a s a d a m i ty c h o rg a n ó w w to k u te g o ż p o s tę p o w a n ia , g d z ie c h o d z i g łó w n ie o w y k r y c ie i u ję c ie s p r a w c ó w p r z e s tę p s tw a o ra z u tr w a le n ie d la s ą d u w y r o k u ją c e g o d o w o d ó w . W w y k r y c iu zaś p r z e s tę p s tw a i w u ja w n ie n iu s p r a w c y d u ż ą ro lę odgi*yw a n a ty c h m ia s to w a re a k c ja o r g a n ó w ś c ig ę n ia o ra z w ogóle c a ły z e s p ó ł ś r o d k ó w k r y m in a lis ty c z n y c h , j a k n p. m o m e n t z a s k o c z e n ia czy s t a w ia n ia p o d c h w y tliw y c h i s u g e s ty w n y c h p y ta ń , s to s o ­ w a n y c h p o w s z e c h n ie w k r a j u i p o za je g o g r a n ic a m i i p rz e z n ik o g o n ie k w e s tio ­ n o w a n y c h . G d y b y w ię c do ty c h w s z y s tk ic h c z y n n o śc i d o p u sz c z a ć o b ro ń c ę i n ie s ta w i a ć m u ż a d n y c h p rz e s z k ó d , to u w a g a o r g a n ó w ś c ig a n ia b y ła b y r o z p r a s z a n a , a o n i s a m i z o s ta lib y w z n a c z n y m s to p n iu r o z b r o je n i w w a lc e z p rz e s tę p c z o śc ią , k tó r a w y m a g a z d e c y d o w a n ia i d ość d u ż e j sw o b o d y w "w y b o rze ś r o d k ó w te j w a lk i. A r g u m e n ‘ó w ty c h n ie m o ż n a o c z y w iśc ie p o m ija ć i n ie d o c e n ia ć , p o n ie w a ż i n ­ te r e s sp o łe c z n y w y m a g a m a k s y m a ln e j s p r a w n o ś c i o rg a n ó w ś c ig a n ia w śc ig a n iu p r z e s tę p s tw . N ie z a p rz e c z a ln y j e s t r ó w n ie ż in te r e s je d n o s tk i, k tó r y w o s ta te c z n y m 2* „ S o w ie ts k aja J u s tic y a ” 1957 r., n r 2. 23 „ S o w ie ts k a ja Z a k c n n o s t’ ” 1S57 r., n r 5. *1 „ Iz w ie s ti;a ” n r 137 z 8.V I.1958 r.; „ P a le s tr a ” 1958 r., n r 10—11. s. 37—41.

« E. S z e l n : F ro re s s u a ln a ja d ie ja tie ln o s t’ z aszczitn ik a n a p rie d w a ritle ln o m sledstw il, „ S o w ie ts k a ja J u s tic y a ” 1S63 r., n r 3, s tr. 11—13.

*3 M. S. S t r o g o w i c z, cp. c it., s. 348. 37 W. T. K a m i ń s k a , cp. cit.

№* 12 (84) U dziat o b rońcy w postąp, p rz y g o to w a w c zy m 61 r a c h u n k u j e s t ta k ż e in t e r e s e m s p o łe c z n y m . C h o d z i w ię c o to , ż e b y p o g o d z ić s p r a w n o ś ć ś c ig a n ia z p ra w e m - o s k a rż o n e g o do o b ro n y . W ie m y d o b rz e , do ja k i c h r e z u l ta t ó w p r a k t y c z n y c h d o p ro w a d z iła w N ie m c z e c h h itle r o w s k ic h te o r ia F r e i s l e - r a g ło s z ą c a , iż j e s t r z e c z ą n ie g c d n ą , ż e b y o rg a n p ro c e s o w y d z ia ł a ją c y w im ie ­ n iu i w in t e r e s ie p a ń s t w a s t a w a ł w o b e c o s k a rż o n e g o ja k o r ó w n o r z ę d n y p a r t n e r . 2* A le po z r e a liz o w a n iu ty c h p ie r w s z y c h p o d s ta w o w y c h i n ie z b ę d n y c h z a d a ń , k t ó r e , w y m a g a ją u tr z y m a n i a p r z e w a g i z a s a d y śle d c z e j, p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e s ię n ie k o ń c z y . P o z o s ta je je s z c z e w s z e c h s tr o n n e w y ja ś n ie n ie o k o lic z n o śc i s p r a w y c e le m ro z s trz y g n ię c ia , czy n a le ż y w n ie ś ć a k t o s k a r ż e n ia , czy te ż p o s tę p o w a n ie u m o r z y ć , o ra z z e b r a n ia n ie z b ę d n y c h d a n y c h o o so b ie p o d e jr z a n e g o i je g o s t a n i e m a ją tk o w y m . P r z y p a d a to z w y k le n a o k re s n ie c o p ó ź n ie jsz y , a le p o p r z e d z a ją c y je s z c z e z n a c z n ie o k re s z a m k n ię c ia ś le d z tw a i z a z n a jo m ie n ia p o d e jr z a n e g o z z e b r a ­ n y m i p rz e c iw k o n ie m u m a t e r i a ła m i. O tó ż w ty m o k re s ie d a ls z e u tr z y m y w a n ie z d e c y d o w a n e j p r z e w a g i z a s a d y ś le d c z e j n a d z a s a d ą k o n tr a d y k to r y j n o ś c i n ie j e s t a n i k o n ie c z n e , a n i z a s a d n e . N ie w y m a g a ju ż te g o a t s o l u t n i e a n i d o b ro s p r a w y , a n i in t e r e s sp o łe c z n y . P r z e c iw n ie , w r o z s z e rz e n iu z a s a d y k o n tr a d y k to r y j n o ś c i w t y m s t a d iu m p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o n a le ż y u p a t.ry w a ć g w a r a n c ję pew niej­

sz e j p r a w o r z ą d n o ś c i. P rz e c ie ż w c ią g u k a ż d e g o r o k u s ą d y u n ie w in n i a ją k il k a t y ­ się c y o só b , k tó r e do c h w ili w y d a n ia w y r o k u u n ie w in n ia ją c e g o p r z e b y w a ją w a r e s z ta c h ty m c z a s o w y c h . N ie m n ie j o só b p o d e jr z a n y c h z w a ln ia się te ż z a r e s z tó w n a s k u t e k u m o r z e n ia p rz e c iw k o n im p o s tę p o w a n ia . W u ję c iu p r o c e n ­ to w y m w s to s u n k u do o só b s k a z a n y c h je s t to z a le d w ie u ła m e k p r o c e n tu , a le w lic z b a c h b e z w z g lę d n y c h j e s t to b a r d z o dużo. E ę d z ie w ię c le p ie j i b a r d z ie j p r a w o r z ą d n ie , je ż e li r y s y g m a c h u o s k a r ż e n ia b u d o w a n e g o n a k r u c h y m i n ie p e w n y m m a te r i a le z o s ta n ą w p o rę d o s trz e ż o n e i d a ls z a je g o b u d o w a w s tr z y m a n a — z a m ia s t teg o , b y ją k o n ty n u o w a ć po to , ż e ­ b y n ie w y tr z y m a ła o n a p r ó b y i ż e b y n a s tą p iło n ie u c h r o n n e z a w a le n ie s ię j e j . T e m u w s z y s tk ie m u t r z e b a w ię c z a ra d z ić m .in . p rz e z to, ż e b y w p rz y s z ły m k .p .k . z a g w a r a n to w a ć w s z e r s z y m z a k r e s ie u d z ia ł o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to ­ w a w c z y m . P o w in n o się t o w y ra z ić w sz c z e g ó ln o śc i w ty m , ż e b y :

1) p r o w a d z ą c y p o s tę p o w a n ie p rz y g o to w a w c z e lu b n a d z o r u ją c y je m ia ł o b o w ią ­ z e k in f o r m o w a n ia o b ro ń c y p o d e jr z a n e g o o s ta n ie s p r a w y w c h w ili w s z c z ę c ia p o ­ s tę p o w a n ia k a r n e g o o r a z d o p u s z c z e n ia go do k o n f r o n ta c ji, o g lę d z in m ie js c a p r z e ­ s tę p s tw a , z w ło k , c ia ła itp .;

2) p o z a b e z p ie c z e n iu n ie z b ę d n y c h ś la d ó w i d o w o d ó w , a w k a ż d y m r a z ie n a j ­ p ó ź n ie j w c ią g u m ie s ią c a od c h w ili w s z c z ę c ia p o s tę p o w a n ia — o b r o ń c a b y ł d o ­ p u s z c z o n y d o u d z ia łu w in n y c h c z y n n o ś c ia c h , j a k p rz e s łu c h a n ie ś w ia d k ó w itp .;

3) w ty m s a m y m c z a sie o b r o ń c a b y ł d o p u sz c z o n y d o ro z m o w y z p o d e jr z a ­ n y m p rz e b y w a ją c y m w a re s z c ie b e z a s y s ty p ro w a d z ą c e g o p o s tę p o w a n ie . Z r e a liz o w a n ie ty c h p o s tu la tó w w p r o p o n o w a n y c h s t a d ia c h p o s tę p o w a n ia p r z y ­ g o to w a w c z e g o z je d n e j s t r o n y p o z w o li z a b e z p ie c z y ć w s z y s tk o to , co j e s t n a j b a r ­ d z ie j is to tn e d la p o s tę p o w a n ia p rz y g o to w a w c z e g o , a z d ru g ie j s t r o n y s tw o r z y g w a r a n c ję , że z a b e z p ie c z e n ie to b ę d z ie s ię o d b y w a ć w w a r u n k a c h p e łn e j p r a w o ­ rz ą d n o ś c i. A p rz e c ie ż w is to c ie rz e c z y o to w ła ś n ie ch o d zi. n P o r. J . B o s s o w s k l : N ow e k ie ru n k i p ra w a k a rn e g o w N iem czech, „R u ch P ra w n ., E kon. i S ocjolog.”, 1136 r., s. 184.