Odpowiedzialność proboszcza w dziedzinie nauczania w świetle uchwał synodów polskich w latach 1983-2000

Tadeusz Wyskiel

Odpowiedzialność proboszcza w

dziedzinie nauczania w świetle

uchwał synodów polskich w latach

1983-2000

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/1-2, 253-297

2007

KS. T A D E U S Z W Y S K IE L

W yższe S e m in a riu m D u c h o w n e , R zeszó w

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROBOSZCZA W DZIEDZINIE

NAUCZANIA W ŚWIETLE UCHWAŁ SYNODÓW POLSKICH

W LATACH 1983-2000

Treść: W stę p . 1. P rz e p o w ia d a n ie słow a B o żeg o . 2. K a te c h e z a sz k o ln a i p a ra fia l­ na. 3. Ś ro d k i sp o łe c z n e g o p rz e k a z u . Z a k o ń c z e n ie .

M isja K o ś cio ła je s t n ie ro z łą c z n ie z w iąz an a z p o słu g ą n a u c z a n ia , ro z u m ia n ą b a rd z o sz e ro k o , ja k o d o k o n y w a n y n a ró ż n e sp o so b y p rz e k a z w iary. S am z resz tą Z ało ży ciel K o ścio ła ro z p o c z ą ł sw ą m e s ja ń sk ą d z ia ła ln o ść o d n a u c z a n ia o k ró le ­ stw ie n ieb ie sk im (p o r. M t 4,1 7 ), d z ie łu te m u p o św ię cił w iele m iejsc a p o d c za s trz e c h lat p u b lic z n ej d z ia ła ln o śc i, a gdy p o sy ła ł sw oich u c zn ió w n a cały św iat wy­ zn aczy ł im z a d a n ie w sło w a ch : J d ź c ie więc i n a u cza jcie w szystkie narody ( ...) ” (M t 28,19). J e s t z a te m rz ec zą z ro z u m ia łą , że ró w n ie ż a p o sto ło w ie o d sa m e g o p o c z ą tk u łączyli sw oje p o sła n n ic tw o w K o ściele z o b o w ią zk iem n a u cz an ia .

O p ie ra ją c się n iew ątp liw ie n a pow yższych p rz e s ła n k a c h teo lo g iczn y ch k o d e k ­ sow y p ra w o d a w c a k o ścieln y z au w a ż a, iż L u d B oży ta k ż e dziś je d n o c z y się p rz e d e w szystkim p rz e z słow o B o ż e, k tó re g o w ie rn i m a ją p ra w o o czek iw ać, a n a w et d o ­ m a g a ć się z u st k a p ła ń sk ic h . D la te g o też, w e d łu g te g o ż u staw o d aw cy p o w s ze ch n e ­ go, św ięci sz a fa rz e p o w in n i b a rd z o c en ić p o słu g ę p rz e p o w ia d a n ia , p o n ie w aż ich p o d staw o w y m o b o w ią zk ie m je s t g ło sz e n ie w szystkim E w a n g elii B o ż ej.1 W innym m iejscu K o d e ks p rz y p o m n i, że to g ło sz en ie n ależy d o w łasn y ch z a d a ń p re zb ite ró w . S p e c ja ln ie z aś o b o w ią ze k te n spoczyw a n a p ro b o sz c z a c h o ra z n a innych d u sz p a ­ ste rz a c h , w s to s u n k u d o p o w ie rz o n e g o im lu d u .2

G ło sz e n ie sło w a B o ż eg o o d b y w a się w e w sp ó ln o c ie K o ścio ła p rzy ró żn y ch o k a ­ zjach i n a ró ż n e sp o so b y . N a jb a rd z ie j u ro c zy stą fo rm ą p rz e p o w ia d a n ia je s t g ło sz e ­

1 Kan. 762 kpk.

2 K an. 757 kpk; Z ob. J. D u d z i a k , K anoniczna rola proboszcza. Realizacja p o dsta­

n ie w ra m a c h litu rg ii, zw łaszcza p o d c z a s c e le b ra c ji eu c h a ry sty c z n ej. P rz e k a z te n p rzy jm u je w ó w czas n ajczęściej fo rm ę ho m ilii, k tó r a je s t w d o k u m e n ta c h k o śc iel­ nych o s ta tn ic h czasó w ja k b y sp e c ja ln ie p re fe ro w a n y m s p o s o b e m g ło sz en ia n a u k i o z b aw ie n iu . F o rm a ta je s t ze w szech m ia r z a le c a n a , a n a w e t n a k az y w a n a w n ie ­ d z ie le i św ięta, a le ró w n ie ż d n i p o w s ze d n ie m o g ą być cz a se m sto so w n y m n a g ło ­ sz e n ie hom ilii.

S p ra w o w a n ie E u c h a ry stii nie w y czerp u je c a łe g o życia K o ścio ła, b o w iem p rz e ja ­ w am i je g o k u ltu są ró w n ie ż in n e o b rz ę d y litu rg icz n e i p a ra litu rg ic z n e , p o łą c z o n e zw łaszcza z k o lejn y m i e ta p a m i i w y d a rze n iam i w życiu c zło w iek a. J e s t rz ec zą słu szn ą, aby m o m e n ty te były w łaściw ie i n ależy cie ro z ja ś n ia n e p rz e z sło w o B oże, k tó re ró w n ież d o m a g a się in te rp re ta c ji w p o s ta c i g ło sz o n ej hom ilii.

S z c ze g ó ln ą fo rm ą p rz e p o w ia d a n ia sło w a B o ż eg o są m isje p a ra fia ln e o ra z ró ż n e fo rm y d z ia łaln o śc i rek o le k c y jn e j. U c h w ały sy n o d a ln e p rz y p o m in a ją i w tym z a k re ­ sie o b o w iązk i p ro b o sz cz a .

S z e ro k im i n iezw y k le isto tn y m p o le m ak ty w n o śc i d u s z p a s te rs k ie j p ro b o s z c z a je s t n a u c z a n ie re lig ii w sz k o le o ra z k a te c h e z a p a r a f ia ln a . C h o ć p ro b o s z c z w y rę ­ c za się w ty m d z ie le w s p ó łp ra c o w n ik a m i d u c h o w n y m i czy św ieck im i, to je d n a k o n j e s t o so b iś c ie o d p o w ie d z ia ln y z a o rg a n iz a c ję i p o z io m n a u c z a n ia k a te c h e ty c z ­ n e g o n a w szy stk ich p o z io m a c h o ra z z a w łaśc iw ą fo rm a c ję w ia ry p rz y stę p u ją c y c h d o s a k ra m e n tó w .

W arto zau w aży ć, że p ra w o k o śc ieln e czyni p ro b o sz c z a o d p o w ie d z ialn y m za p rz e k a z sło w a B o ż eg o ta k ż e tym , k tó rz y nie k o rz y stają ze zw yczajnej o p ie k i d u sz ­ p a ste rs k ie j, a lb o ze w zg lęd u n a o k o liczn o ści czy w a ru n k i życia są je j c ałk o w icie p o ­ zb aw ien i. P o n a d to tro s k ą p ro b o sz c z a w in n o być d o ta rc ie z o rę d z ie m e w an g elic z­ nym ta k ż e d o n iew ie rzą c y ch n a te ry to riu m p a rafii, p o n ie w a ż i o n i, n a ró w n i z w ie r­ nym i, w in n i być o b jęc i p o słu g ą d u s z p a s te rs k ą .’

Tej p o s łu d z e m o że w y d a tn ie p o m ó c k o rz y sta n ie w c o d z ien n y m a p o sto ls tw ie ze ś ro d k ó w m aso w e g o p rz e k a z u . C h o ć ich z a s to s o w a n ie w d u sz p a ste rstw ie p a ra fia l­ nym nie je s t ciąg le n a m ia rę p o trz e b i m ożliw ości o d d z ia ły w an ia , to być m o że u s ta ­ wy sy n o d ó w p o lsk ich d o s trz e g a ją i w tym z a k re sie no w e w yzw ania, w y zn aczając z a ­ ra ze m k ie ru n k i ro zw o ju w tej d z ie d zin ie.

1. P rzep ow iadan ie słow a Bożego

O d p o w ie d z ia ln o ś ć z a p rz e p o w ia d a n ie sło w a B o ż e g o spoczyw a w diecezji p rz e d e w szystkim n a b isk u p ie o ra z n a p ro b o sz c z a c h , k tó ry m ja k o w łaściw ym p a ­ ste rz o m p o w ie rz o n o p ie c zę n a d d u sz a m i w o k re ś lo n e j czą stce K o ścio ła. P ro b o s z ­

czow ie z aś w w y k o n y w an iu te g o z a d a n ia są w s p o m a g a n i p rz e z sw oich p o m o c n i­ ków , d z ię k i c ze m u sło w o B o że m o że być g ło sz o n e w szystkim .4

N a jb a rd z ie j zw yczajnym s p o s o b e m p rz e p o w ia d a n ia je s t o b ja ś n ia n ie tek s tó w li­ tu rg iczn y ch p o d c z a s litu rg ii e u ch a ry sty cz n ej w n ied z iele, d n i św ią tec zn ie czy n aw et c o d z ie n n e , lu b z racji sp ra w o w an ia innych s a k ra m e n tó w a lb o sa k ra m e n ta lió w .

1.1. H o m ilia m sz aln a

Z w y czajn ą i o b o w ią z u ją c ą fo rm ą p rz e p o w ia d a n ia je s t w y k ład treści o b jaw io ­ nych p o d c z a s z g ro m a d z e ń eu ch a ry sty czn y ch , z w any o d pierw szy ch w iek ó w c h rz e ­ ścijań stw a h o m ilią. D z ię k i p o s o b o ro w e j o d n o w ie b ib lijn ej i litu rg icz n ej te n sp o só b ew an g elizacji z a ró w n o w te o rii, ja k i w p ra k ty c e b a rd z o zyskał n a z n ac ze n iu .5

1.1.1. O b o w ią ze k g ło sz en ia h o m ilii

U s ta w o d a w c a K o ś c io ła o m a w ia ją c p o d s ta w o w e o b o w ią z k i p r o b o s z c z a n a p ierw szy m m ie js c u s tw ie rd z a , że je s t o n o b o w ią z a n y z a tro s z c z y ć się o to , aby p rz eb y w a jąc y m w p a r a f ii g ło s z o n e b y ło sło w o B o ż e. D la te g o te ż w in ie n z a b ie ­ g a ć, ab y w ie rn i byli n a le ż y c ie p o u c z a n i o p ra w d a c h w iary , z w ła s zc za p o p rz e z g ło s z e n ie h o m ilii w n ie d z ie le i ś w ię ta n a k a z a n e o r a z p rz e z n a u c z a n ie k a te c h e ­ ty c z n e .6 P o w y ższa n o r m a k o d e k s o w a , p r z e d k ła d a ją c p o n a d in n e o b o w ią z e k p rz e p o w ia d a n ia , p re c y z u je z a ra z e m , iż je g o z w y cz a jn ą f o r m ą je s t g ło s z e n ie h o ­ m ilii litu rg ic z n e j, k tó r a w ś ró d in n y ch fo rm z a jm u je s z c z e g ó ln e m ie jsc e . W św ie ­ tle tej d y sp o zy cji n ie m o ż n a s p ra w o w a ć E u c h a ry s tii w n ie d z ie le i ś w ię ta n a k a z a ­ n e, z u d z ia łe m lu d u , p o d c z a s k tó ry c h n ie b y łab y g ło s z o n a h o m ilia . J e d n o z n a c z ­ n e s ta n o w is k o w te j s p ra w ie z o s ta ło w y p ra c o w a n e ju ż w p ie rw sz e j fa zie S o b o ru

W a tyka ń skieg o I I , k tó ry w p ierw szy m o g ło sz o n y m p rz e z s ie b ie d o k u m e n c ie z a ­

w a rł n a s tę p u ją c e p o u c z e n ie : „ Jako c zę ść sa m e j liturgii za le c a się b a rd zo ho m ilię,

w k tó rej z bieg iem r o k u liturgicznego w ykła d a się n a p o d s ta w ie te k stó w św iętych ta ­ je m n ic e w iary i z a s a d y życia chrześcija ń skieg o . B e z p o w a ż n e g o p o w o d u n ie n ależy je j o p u s z c z a ć w e M sz a c h o d p ra w ia n y ch w n ied zie le i św ięta n a k a z a n e p rzy u d zia le

w iern yc h ”.1

4 D e k ret Christus D om inus n r 30.

5 Z ob. obszernie na ten tem at: W. B r o ń s k i , H om ilia w dokum entach Kościoła

współczesnego, L ublin 1999 s. 29.

6 K an. 528 § 1 kpk; S. D ubiel utrzym uje, że na gruncie polskiego praw a p artykular­ nego p re k u rso rem tego sform ułow ania był biskup lubelski M. L. F ulm an (1866-1945): Z ob. S. D u b i e l , Adm inistracyjne i duszpasterskie zadania proboszcza w diecezji lubel­

skiej w świetle decyzji prawodawczych biskupa M. L. Fulm ana. W iadom ości A rchidiece­

zji Lubelskiej 75: 2001 n r 2 s. 448-456.

D o k u m e n ty sy n o d a ln e o k re s u p o s o b o ro w e g o p rz e jm u ją w cało ści d o k try n ę w z a k re sie p rz e p o w ia d a n ia o ra z w y n ik ające z n iej n a jn o w sz e n o rm y p ra w n e. Z w ra c a ją o n e n ie je d n o k ro tn ie u w ag ę n a sza n sę ja k ą d a je w ychow aw cze o d d z ia ły ­ w a n ie w łaściw e u k s z ta łto w a n e g o z g ro m a d z e n ia litu rg icz n eg o , w k tó ry m h o m ilia je s t b a rd z o isto tn y m e le m e n te m p rz ek a zu ją cy m o rę d z ie z ab a w ien ia , b u d u jąc y m w s p ó ln o tę w ie rn y c h o ra z w s p ó ln o tę z C h ry stu se m .8 D la te g o te ż u staw o d aw cy K o ­ ścio łó w lo k aln y c h , p rz y p o m in a ją c n o rm y p o w s z e c h n e , z g o d n ie p o sta n a w ia ją , że w n ie d z ie le i św ięta n a k a z a n e , p o d c z a s w szystkich M szy św. z u d z ia łe m w iern y ch n a le ży g ło sić h o m ilię w o p a rc iu o P ism o Ś w ięte i sp ra w o w a n e m is te riu m , p rzy b li­ ż ając w te n s p o s ó b ta je m n ic e w iary i z asad y życia c h rz e śc ija ń sk ie g o 1'. Id e n ty c zn ą n o rm ę w sp ra w ie o b o w ią zk u g ło sz e n ia hom ilii w n ie d z ie le i św ięta p rz y p o m in a

11 P olski S y n o d P len a rn y, k tó ry p o p rz e z uch w ały z m ie rz a d o u je d n o lic e n ia p ra k ty k i

d u sz p a ste rsk ie j w e w szystkich d ie c e z ja c h .10 C h o ć z a s a d n ic z o n ie m a w śró d d u sz p a ­ ste rzy w ątp liw o ści c o d o te g o o b o w iązk u , to je d n a k je g o p rz y p o m n ie n ie u staw ą w yższego rz ę d u z p e w n o śc ią przyczyni się d o u g ru n to w a n ia p r z e k o n a n ia o w y jąt­ kow ym z n a c z e n iu tej p o w in n o ści d u sz p a ste rsk ie j.

P rz e p o w ia d a n ie sło w a B o ż eg o w fo rm ie h o m ilii n ie je s t b y n a jm n iej z a re z e rw o ­ w a n e ty lk o d la n ie d z ie ln e j czy św ią teczn ej E u ch a ry stii. P ra w o p o w sze ch n e u s ta n a ­ w ia tu n a s tę p u ją c ą z a s a d ę : „ G d y je s t o d p o w ied n ia liczba wiernych, b ardzo zaleca się

h o m ilię ta kże w M sza ch św. odpraw ianych w ciągu tygodnia, zw ła szcza w okresie A d ­ w entu, W ielkiego Postu, a lb o z racji ja k ie g o ś św ięta lub w ydarzenia ża ło b n e g o ”." O d ­

w o łu jąc się d o pow yższej n o rm y u staw o d aw cy k o śc io łó w lo k aln y ch słu szn ie sto ją n a sta n o w isk u , że z racji licz n iejsze g o u d z ia łu w ie rn y ch w e M szy św. n ie n ależy o d ­ m aw iać im m ożliw ości w y słu c h a n ia ch o ćb y k ró tk ie j h o m ilii. O d n o s z ą to n a jp ie rw d o M szy św. o b rz ęd o w y c h , o czym b ę d z ie m o w a p o n iż e j. Z a le c a ją p o n a d to g ło sz e ­ n ie sło w a B o ż e g o w e w szystkie d n i A d w e n tu , W ie lk ie g o P o s tu czy n a w e t O k re s u W ie lk a n o c n e g o . U sta w y sy n o d a ln e p o tw ie rd z a ją c o ra z częściej sp o ty k an y zwyczaj p rz e p o w ia d a n ia p o d c z a s M szy św. w p ierw sze p ią tk i czy so b o ty m ie siąca, czy tak że w in n e d n i ro k u litu rg icz n eg o , z a z n a c z o n e liczniejszym u d z ia łe m w e M szy św. Ta b o w iem o k o lic z n o ść je s t w y sta rcza ją cy m u z a s a d n ie n ie m p o w in n o śc i g ło sz en ia h o ­

8 P oznański Synod Archidiecezjalny 1992-1993, D okum enty, P oznań 1994 s. 92 i 96.

9I I Synod Diecezji Częstochowskiej, Częstochowa 1987 (m ps) st. 1.3.2. s. 26-27; X L I I Synod Diecezji Płockiej, Płock 1991 st. 271 s. 122; Synod Archidiecezji Przemyskiej 1995- 2000, Przemyśl 2000 st. 244 § 1 s. 84; I V Synod Diecezji Tarnowskiej, Tarnów 1990 st. 9 §

1 s. 72; Statuty Archidiecezji Lw ow skiej w Lubaczowie, Lubaczów 1990 (m ps) st. 9 § 1 s. 24; I I I Synod Diecezji Kieleckiej 1984-1991, Kielce 1992 s. 214; I Synod Diecezji Ł ow ic­

kiej, Łowicz 1998 st. 131 s. 45-46.

10I I Polski Synod Plenarny, P oznań 2001 st. 90 s. 206.

m ilii p rz e z p ro b o sz c z a lub je g o w s p ó łp ra co w n ik ó w .12 S y n o d P lenarny ró w n ie ż nie z ac ie śn ia z d e fin io w a n e g o p rz e z K o d e ks o b o w ią zk u g ło sz e n ia h o m ilii d o n ied zieli o ra z św iąt o b o w iązk o w y ch , a le p o d o b n ie ro z cią g a to z o b o w ią z a n ie n a M sze św. o b rz ę d o w e , n a o k re s A d w e n tu , W ie lk ie g o P o stu i O k re s u W ie lk a n o c n e g o o ra z n a w szystkie o k a zje, gdy w ie rn i liczniej u c ze stn ic z ą w E u c h a ry s tii.13

N a ło żo n y n a p ro b o s z c z a p rz e z p ra w o k o d e k so w e o b o w ią z e k n a u c z a n ia sw oich p a ra fia n z o sta ł n a s tę p n ie p o tw ierd z o n y , a n a w et ro z sz e rz o n y p rz e z ustaw y sy n o ­ d a ln e , k tó re g ło sicie la sło w a B o ż e g o zo b o w iąz u ją lu b co n a jm n ie j z a c h ę c a ją do p rz e p o w ia d a n ia , ile k ro ć p o d c z a s z g ro m a d z e ń litu rg iczn y ch z n ajd z ie się w iększa liczba słuchaczy. M a m y tu d o c zy n ien ia z je d n e j stro n y z n o rm ą , a le z d ru g iej s tr o ­ ny z o c ze k iw an ie m o d p ro b o sz c z a i je g o w s p ó łp ra co w n ik ó w d u sz p a ste rsk ie j g o rli­ w ości w p rz e p o w ia d a n iu z b aw ien ia.

1.1.2. S p o s ó b p rz e p o w ia d a n ia

N ależy stw ierd zić, że ustaw y sy n o d a ln e n ie są z a s a d n ic z o p o d rę c z n ik ie m te o lo ­ gii p a s to ra ln e j, ani z b io re m re g u ł p o p ra w n e g o k a z n o d z ie jstw a . To n ie p rz e sz k a d z a je d n a k , że w d o k u m e n ta c h sy n o d a ln y ch sp o ty k am y w iele b a rd z o tra fn y c h i p rz e ­

m aw iających su g e stii p o d a d re s e m g ło sicieli słow a B o żeg o .

W y p ad a zauw ażyć, że u sta w o d aw cy m ó w ią z w ie lk ą tro s k ą o o d p o w ie d zia ln o śc i za g ło sz o n e słow o. Z a tr o s k a n ie to w ynika z fa k tu , że słow o, k tó re je s t n o śn ik iem treś ci o b jaw io n e j n a p o ty k a dzisiaj n a w iele p rz e sz k ó d w d o ta rc iu d o słu c h acza. C h o ć z d ru g iej s tro n y - ja k n a u c z a ł p a p ie ż P a w e ł V I -„ g ło sz e n ie E w angelii lu d zio m

naszych czasów, p e łn y m nadziei, ale rów nież często n ę k a n y m lęk iem i trwogą, natęży u w a ża ć bez w ątpienia z a słu żb ę św ia d czo n ą nie tylko sp o łeczn o śc i chrześcijan, ale c a ­ łej lu d z k o ś c i”."

M a jąc to n a u w a d ze u sta w o d a w cy sy n o d a ln i p rz y k ła d a ją d u ż e z n a c z e n ie d o p rz y g o to w an ia p rz e z k a zn o d z ie jó w w ygłaszanych tek stó w , a z an ied b y w an ie te g o o b o w iązk u , tj. g ło sz en ie sło w a B o ż eg o b e z u p rz e d n ie g o p rz y g o to w a n ia , o c e n ia ją ja k o p o w a żn e u c h y b ie n ie m o ra ln e . P rz y g o to w a n ie h o m ilii p o w in n o się zacząć m o ­ dlitw ą, c zy tan ie m i ro z w a ż a n ie m sło w a B o żeg o , czy ta n ie m k o m e n ta rz y d o tek stó w b iblijnych o ra z d o k u m e n tó w M a g iste riu m K o ścio ła. W um yśle k a zn o d z ie i praw dy p rz ec zy ta n e, a n a s tę p n ie p o d d a n e m ed y ta cji, w inny p rz y b ra ć fo rm ę ew an g elizacy j­

12I V Synod Diecezji Tarnowskiej st. 9 § 1 s. 72; Statuty Archidiecezji Lw ow skiej w L u ­ baczowie st. 9 § 1 s. 24; I I I Synod Diecezji Kieleckiej s. 214; Poznański Synod Archidiece­ zjalny s. 72.

13I I Polski Synod Plenarny st. 90 s. 206.

14 P a w e ł V I, A d h o rta tio a postołica Evangelii nuntiandi n r 1. AA S 68:1976 s. 1-76; Por. A. M i c h a l i k , Duszpasterstwo wczoraj, dziś i jutro. Część II. Wybrane zagadnienia

n e g o a p elu , a k tu a liz u ją c e g o c zy tan ia m sz aln e w k o n te k ś c ie sp ra w o w an e g o m is te ­ riu m . D la te g o te ż p ie rw szo rz ę d n y m ź ró d łe m p o słu g i sło w a B o ż eg o p o w in n o być P ism o Ś w ięte S ta re g o i N o w e g o T e s ta m e n tu . D o k u m e n ty sy n o d a ln e b a rd z o c h ę t­ n ie o d w o łu ją się z a c h ę ty O jcó w S o b o ru , aby w szyscy d u c h o w n i, k tó rzy z a jm u ją się p ra co w ic ie p o s łu g ą słow a, d zięk i w y trw ałej le k tu rz e i s ta r a n n e m u stu d iu m p rzy ­ lg n ęli d o P ism a Ś w ięteg o , aby ż a d e n z n ich n ie s ta ł się p ró ż n y m g ło sicielem słow a B o ż eg o n a z ew n ą trz, n ie b ę d ą c w e w n ą trz je g o s łu c h a c z e m .15

T oska o n a le ż y te p rz y g o to w an ie h o m ilii p rz ejaw ia się ró w n ie ż w p o sta w ien iu p rz e z n ie k tó ry c h p rz y n a jm n ie j u sta w o d a w c ó w w y m ogu p rzy g o to w y w an ia w y stą­ p ie ń n a p iśm ie . W w ięk szo ści d iecezji o d n o s i się o n ty lk o d o n a jm ło d sz y ch k a p ła ­ n ó w , tj. p rz e z k ilk a la t p o św ięcen iach k a p ła ń sk ic h , n ie dotyczy w ięc z asa d n icz o p ro b o sz cz ó w , n ie m n ie j w ie lu u staw o d aw có w , z a le c a n a w e t d o św iad czo n y m k a z n o ­ d z ie jo m , p rzy g o to w y w an ie n a p iśm ie p rz y n ajm n ie j k o n s p e k tu , co je s t n a s tę p n ie p rz e d m io te m w izytacji k a n o n ic zn e j lu b d z ie k a ń s k ie j.16

Treści p rz ep o w ia d an ia k azn o d zieja w inien p o n a d to c ze rp ać ze św iadectw a O jców K ościoła, z d o k u m en tó w U rz ę d u N auczycielskiego, zw łaszcza z enuncjacji p a p ie ­ skich, uchw ał soborow ych, n a u cz an ia Stolicy A p o sto lsk iej, z n au c z an ia E p isk o p a tu Polski, ja k ró w n ież m iejscow ego b iskupa. W tym celu głosiciele słow a pow inni syste­ m atycznie g ro m a d z ić te d o k u m en ty ja k rów nież in n e p o m o ce z zak resu teologii, bi- blistyki czy innych n a u k użytecznych w p rzep o w iad an iu . Także sam a litu rg ia o raz sp raw o w an e w ciągu ro k u m isteria, pow inny być p rz e d m io te m m edytacji kazn o d ziei o ra z ź ró d łe m p rz ep o w ia d an ia . Je st rzeczą oczywistą, co je d n a k p rzy p o m in ają n ie k tó ­ re ustaw y syno d aln e, że p rzep o w ia d an ie słow a B o żeg o p o w in n o być d o sto so w an e do środow iska. W ym aga to o d kazn o d ziei zn ajom ości w aru n k ó w życia i p ro b lem ó w n u r­ tujących słuchaczy. Z te g o w zględu z alec a n a je s t sz e ro k o ro z u m ia n a w sp ó łp raca ze św ieckim i w p rzy g o to w an iu k azan ia. P o m o c ą m ogą tu być kręgi biblijne i liturgiczne, w k tó ry ch m o ż n a o m aw iać treści p rzy g o to w an e d o w ygłoszenia alb o ju ż w ygłoszone.17

15 K onstytucja D el verbum n r 25; I I Polski Synod Plenarny st. 74 s. 178; X L I I Synod

Diecezji Płockiej st. 266 s. 121; I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.3.5. s. 29; I Synod Diecezji Ełckiej, E lk 1999 st. 484 s. 82 i st. 508 s. 84; I I I Synod Diecezji Kieleckiej s. 164; I I Synod Diecezji Lubelskiejl977-1985, L ublin 1988 st. 83 s. 32; I V Synod Diecezji Tar­ nowskiej st. 4 § 1 s. 71; Statuty Archidiecezji Lw ow skiej w Lubaczow ie st. 4 § 1 s. 23; D ru­ gi Synod Diecezji W łocławskiej st. 24 s. 12.

16I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.3.6. s. 29; I V Synod Diecezji Tarnowskiej st. 4 §

2 s. 71; Statuty Archidiecezji Lwow skiej w Lubaczowie st. 4 § 2 s. 23; I Synod Diecezji Ełckiej st. 508 s. 84; X L I I Synod Diecezji Płockiej st. 269 s. 122; Drugi Synod Diecezji Włocławskiej,

Statuty, W łocław ek 1994 st. 22 s. 12; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 248 s. 85; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandomierskiej, Sandom ierz 1999 st. 128 s. 192.

17 I Synod D iecezji E łckiej st. 485-486 s. 82; Drugi Synod Diecezji W łocławskiej st. 11 s. 9 i st. 18 s. 11.

Są to dość n o w ato rsk ie p ropozycje p o d a d resem głosicieli słow a B ożego, ale chyba b a rd z o sk u teczn ie w sp o m ag ające konieczny dialog p o m ięd zy k azn o d zieją a jeg o słu­ chaczam i. P roboszczow ie korzystający z tych fo rm dialo g u z pew n o ścią do strzeg ają jeg o bło g o sław io n e ow oce.

P rz y k ład a ją c n ajw aż n ie jsz e z n a c ze n ie d o treśc i p rz e p o w ia d a n ia u staw o d aw cy k o ścio łó w lo k aln y ch n ie lek c e w aż ą b y n a jm n iej fo rm y p rz e p o w ia d a n ia . H o m ilia , w e d łu g n ie k tó ry c h z nich , p o w in n a z asad n ic z o w ych o d zić o d d o św ia d c ze n ia życio­ w ego, czyli o d c o d zien n y c h realió w , sta w iając p y tan ia , z k tó ry m i p rzy ch o d zi d o św iątyni słu c h ac z sło w a B o żeg o , sta ra ją c się n a w iąz ać z n im d ia lo g m yślow y. N a tym e ta p ie w in ien z o sta ć u w z g lęd n io n y cały k o n te k s t p sy c h o lo g ic zn o -sp o łe c zn y te ­ goż słu c h ac za o c z e k u ją c e g o n a św iatło B o że i ro z w iąz an ie je g o lu d zk ic h p ro b le ­ m ów . N a stę p n y m e ta p e m w in n a być a k tu a liz a c ja B o ż eg o o rę d z ia , czyli p rz e ło ż e ­ n ie m yśli bib lijn y ch n a języ k w sp ó łc z esn e g o c zło w iek a. W reszcie h o m ilia p o w in n a u k a z a ć p ra k ty c z n e m ożliw ości z a s to s o w a n ia sło w a B o ż e g o w życiu. K a zn o d z ieja p o w in ien p o n a d to d o ło ży ć w szelk ich s ta ra ń , aby sło w o B o ż e p rz ek a zy w ać w s p o ­ sób jasn y , o b razo w y , p o ry w ający , a z a ra z e m reflek sy jn y .18

U z a s a d n ie n ie d la ta k p o jm o w a n e g o n a u c z a n ia z n a jd u ją k a z n o d z ie je o ra z p a ­ s te rz e K o ścio ła w n a u c z a n iu p a p ie ż a J a n a P aw ła II, k tó ry z a lec a , aby h o m ilia „pro­

sta., przejrzysta, bezpośrednia, przysto so w a n a , oparta i za k o rzen io n a w n a u c e E w a n ­ gelii, j a k rów nież w ierna U rzędow i N a u czy cielskiem u K ościoła, n a tch n io n a i w yrażo­ na apo sto lską żarliw ością, która je s t dla n iej czyś n a turalnym , p e łn a dobrej nadziei, po d syca ją ca wiarę, rodząca p o k ó j i je d n o ś ć ”.19

N a w e t g łę b o k a o d s tro n y treś c i, o ra z b a rd z o p o p ra w n a p o d w zg lęd em form y h o m ilia, nie p o ru sz y w n ę trz a słu c h ac za , jeśli nie b ę d z ie za n ią s ta ło św iad ectw o ży­ cia d u sz p a s te rz a . U sta w o d a w c y sy n o d a ln i św iad o m i, że p rz e p o w ia d a n ie je s t szcze­ gólnym u d z ia łe m w p o sła n n ic tw ie W c ielo n e g o Słow a, a je g o o w o cn o ść i sk u te c z ­ no ść n ie p o c h o d z i o d c zło w iek a, a le z m ocy B ożej, o c z e k u ją o d k a zn o d z ie jó w , aby byli nie tylko g ło sicie la m i S łow a B ożego, a le n a d e w szystko je g o św ia d k am i, gdyż - ja k n a u c z a ł p a p ie ż P aw eł V I - „człow iek naszych czasów ch ętn iej słu c h a św ia d kó w

aniżeli nauczycieli; a je ś li słu ch a nauczycieli, to dlatego, że są ś w ia d k a m i”.2“

D o k u m e n ty sy n o d a ln e słu sz n ie p rz e s trz e g a ją d u sz p a ste rz y , a w ś ró d n ich z p ew ­ n o śc ią n a pierw szy m m iejsc u p ro b o szczó w , aby u n ik a li w szelk ich p o czy n ań , k tó re

18 I II Synod Diecezji Kieleckiej s. 164; Drugi Synod Diecezji W łocławskiej st. 20 s. 12;

P oznański Synod Archidiecezjalny s. 71.

19 P a w e ł V I, A d h o rta tio apostolica Evangelii nuntiandi n r 43; I Synod Archidiecezji

Białostockiej, Białystok 2000 st. 154 s. 54.

“ P a w e ł V I, Przemówienie do członków R ady ds. Świeckich z 2 października I9 7 4 r. AA S 66:1974 s. 568; / S ynod Diecezji Ełckiej st. 482 s. 81; Drugi Synod Diecezji Włocław­

m o g ą z a c ie m n ić b lask sło w a B ożego, a lb o czynić g o b ezo w o cn y m . W tym k o n te k ­ ście sta n o w c zo z a k a z u je się p ię tn o w a n ia ludzi w h o m iliac h i k a za n ia c h , a tym b a r ­ d ziej c zy n ien ia ja k ie g o k o lw ie k aluzji d o o s ó b z n an y c h w śro d o w isk u . K a z n o d z ieja m ó w iąc n a w e t o tru d n y c h p ro b le m a c h , w ytykając b łęd y , słab o ści czy w ady, w in ien to czynić z p a s te rs k ą m iło ścią. N ie m o że przy tym p rz y jm o w a ć p o staw y p a te r n a li­ stycznej i ap o d y k ty c zn e j. N ie d o p u s z c z a ln e je s t ró w n ie ż s tw a rz a n ie ch o ćb y p o z o ru , że p rz em aw ia jąc y k o rz y sta w p rz e p o w ia d a n iu z w ied zy n a b y te j w k o n fe sjo n ale . Z n ie c h ę c a ją c o n a słu c h a c z a m o że d z ia ła ć ró w n ie ż z b y tn ia d łu g o ść h o m ilii litu r­ gicznej czy te ż w y s tą p ie n ia ew an g e liz a cy jn eg o .21

Ś w iad o m i z a g ro ż e ń istn ie jący ch czy te ż tylko m ożliw ych w tym z a k re sie, n ie k tó ­ rzy u staw o d aw cy sy n o d a ln i o k re ś la ją tu sz czeg ó ło w e n o rm y . S u g e ru je się, aby h o ­ m ilia n ie d z ie ln a n ie p rz e k ra c z a ła 15-20 m in u t, zaś w d z ie ń p o w sze d n i m ie śc iła się w 5-10 m in u ta c h . P rz e w id u je się w yjątki d la k a z a ń o k o liczn o ścio w y ch , k tó re j e d ­ n a k n ie p o w in n y trw a ć d łu że j niż 30 m in u t. K a z n o d z ie ja p o w in ie n p rz e p o w ia d a ć w s p ó łc z esn ą p o lszczy zn ą, d o s to so w a n ą d o p o w ag i tre ś c i i m ie jsc a p rz e p o w ia d a n ia , u n ik a ją c w szelkiej try w ialn o śc i czy w u lg ary zm ó w . K a z a n ia i h o m ilie w inny być g ło ­ sz o n e w s p o s ó b żywy, tj. z p a m ię c i, z n a le ż y tą dykcją, a le b e z a fek tac ji, z z a c h o w a ­ n iem z a s a d w ym ow y i sz a c u n k u n a le żn y m B o ż em u sło w u .22

N a p ro b o sz c z u spoczyw a o b o w ią z e k o rg a n iz o w a n ia p rz e p o w ia d a n ia n a te re n ie p a rafii. D o n ie g o ró w n ie ż n a le ży p rz e s trz e g a n ie zasad y , w e d le k tó re j h o m ilia n a le ­ ży d o p rz e w o d n ic z ą c e g o z g ro m a d z e n ia litu rg ic z n e g o . S y n o d D iecezji P ło ckiej m o ­ d y fik u jąc n ie c o pow yższą z a s a d ę p o sta n a w ia , aby w w iększych p a ra fia c h , w k tó ­ rych w n ie d z ie le i św ięta n a k a z a n e o d p ra w ia się k ilk a M szy św. h o m ilie g ło siło p rz y n ajm n ie j d w ó c h k a p ła n ó w . U s ta w o d a w c a te n z a le c a g ło sz e n ie k a za ń d la d z ie ­ ci o ra z d la m ło d zieży , p o d c z a s litu rg ii sp ra w o w an y c h d la tych g ru p w iekow ych.23

Pow yższe u w agi o d n o s z ą c e się d o s p o s o b u p rz e p o w ia d a n ia hom ilii m szaln ej m ają w w iększości ró w n ie ż z a s to s o w a n ie d o h o m ilii o b rz ę d o w e j, m isji p a rafia ln y c h czy d z ia łaln o śc i re k o le k cy jn e j. B ę d ą w ięc o n e p o m in ię te p rzy o m aw ia n iu tych fo rm ew an g elizacji.

P o s tu la ty o ra z z a le c e n ia d o ty cz ąc e p rz e p o w ia d a n ia sło w a B o ż eg o są z a s a d n i­ czo k ie ro w a n e p rz e z u sta w o d a w có w sy n o d aln y ch d o w szystkich u p ra w n io n y ch d o

21I I Synod Diecezji Lubelskiej st. 49 s. 26; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 247 § 2-3

s. 85; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 112 s. 186.

22 A'L II Synod Diecezji Płockiej st. 275 s. 123; I S ynod Diecezji E łckiej st. 506 s. 84; Sy­

n o d Archidiecezji Przemyskiej st. 244 § 3 s. 84; III Synod Diecezji Kieleckiej s. 214; A b y by­ li jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 112 s. 186; Drugi Synod Diecezji Wło­ cławskiej st. 23 s. 12.

23 X L I I Synod Diecezji Płockiej st. 274 § 1-2 s. 123; Synod A rchidiecezji Przemyskiej s. 324; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 117 s. 188.

tej czynności, a w ięc d o b isk u p ó w , p re z b ite ró w i d iak o n ó w . N a te r e n ie je d n a k p a ­ rafii, sto so w n ie d o k a n . 767 § 4 K o d e ksu Prawa K a n o n iczn eg o , o d p o w ie d z ialn y m za k sz tałt p rz e p o w ia d a n ia je s t p e rs o n a ln ie p ro b o sz cz . D la te g o te ż o n je s t p rz e d e w szystkim a d re s a te m a n alizo w a n y c h wyżej n o rm sy n o d aln y ch .

1.2. H o m ilie o b rz ę d o w e

P ro b o szcz ja k o up rzy w ile jo w an y sza farz s a k ra m e n tó w je s t ró w n o c ze śn ie n a j­ częstszym g ło sicie le m h o m ilii p o d c z a s ich sp ra w o w a n ia .24 T akże in n e czynności św ięte s p ra w o w a n e n a p o d o b ie ń s tw o s a k ra m e n tó w b yw ają zazw yczaj c e le b ro w a n e w p o łą c z e n iu z le k tu rą P ism a Ś w ięteg o , k tó re d o m a g a się k o m e n ta rz a o ra z a k tu ­ alizacji d la u cze stn ic z ąc ej w sp ó ln o ty . D la te g o też sp ra w o w a n e s a k ra m e n ty i sa k ra- m e n ta lia o p ró c z litu rg ii E u c h a ry sty c z n e j są o k a zją d o g ło sz e n ia h o m ilii, k tó re m o żn a n azw ać o b rzęd o w y m i.

U staw o d aw cy sy n o d aln i d o b rz e ro zu m ieją, że p rzeży w an ie w ażnych e ta p ó w w ży­ ciu człow ieka, zn aczo n y ch zazwyczaj w y d arzen iam i religijnym i tak im i jak , chrzest, b ierzm o w an ie, m ałż eń stw o czy p o g rz eb , je s t d o b rą o k a zją d la k iero w a n ia o rę d zia zbaw czego nie tylko d o ludzi g łęb o k o w ierzących, ale rów nież w ątpiących, p o sz u k u ­ jących czy naw et niew ierzących. Z tej to przyczyny n o rm y sy n o d aln e w yraźnie s ta n o ­ w ią o b o w iązek g ło sz en ia hom ilii p o d c za s sp raw o w an ia ch rztu , m ałżeń stw a o ra z o b ­ rzęd ó w p o grzebow ych, n a w e t w ów czas, gdy nie je s t o d p ra w ia n a M sza św. P rz e p o ­ w iad an ie z okazji c h rztu i m a łżeń stw a je s t b ow iem z n a k o m itą o k a zją u k a za n ia m ocy łaski C h ry stu sa d z ia łając eg o w zn ak u teg o sa k ra m e n tu . P o d o b n ie o b rz ęd y p o g rzeb u o ra z cała a tm o sfe ra p o g łęb io n e j refleksji sprzyja p rzy jm o w an iu p ra w d o w arto ści ży­ cia i p ersp ek ty w ie w ieczności. B io rąc to p o uw agę d o k u m e n ty sy n odów polskich usilnie zac h ęc ają i zo b o w iązu ją pro b o szczó w d o szczególnie s ta ra n n e g o przygotow y­ w an ia hom ilii s a k ram e n ta ln y ch i pogrzebow ych. W o b rz ę d a c h tych b io rą bow iem często u d z ia ł ludzie, k tórzy m ają rzad k i k o n ta k t ze słow em B ożym . P rzep o w iad an ie je s t w ów czas m o że n iec z ę stą sza n są p o g łę b ie n ia w iary, n ie rz a d k o o b u d z e n ia su m ie­ n ia lub p rzy n ajm n iej z ain te re so w a n ia sp ra w am i w iary. S y n o d D iecezji W łocławskiej zauw aża, iż należycie p rzy g o to w an a i w ygłoszona h o m ilia p o g rz eb o w a p o w in n a o b ­ jaśn ia ć ch rześcijań sk ie z n aczen ie śm ierci, bu d zić w iarę i n ad zieję, nieść pociechę, p oruszyć su m ien ia i skło n ić d o refleksji. Byłoby w ielkim z a n ie d b a n ie m pozbaw ić w iernych m ocy słow a B o żeg o w ich tru d n e j sytuacji eg zy sten cjaln ej.25

24 Z ob. H. S ł o t w i ń s k a , W. G ł o w a , Przepowiadanie o sakram entach w katechezie

i w homilii, Lublin-Przem yśl 2001.

25 Synod Archidiecezji Przemyskiej s. 245 s. 84; Synod Archidiecezji Wrocławskiej 1985-

199, W rocław 1995 s. 192; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 118

s. 188; I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.2.3. s. 27; Drugi Synod Diecezji Włocław­

N ie k tó re d o k u m e n ty sy n o d a ln e słu sz n ie p rz y p o m in a ją , aby h o m ilia w y g łaszan a p o d c z a s p o g rz e b u b y ła o p a r ta n a słow ie B ożym o ra z m o d litw a c h za z m arły ch . P rz e s trz e g a ją ró w n o c z e śn ie p rz e d w y g łaszan iem m ó w p o c h w aln y c h n a cześć z m a r­ łeg o , z a le c a ją c p o d tym w zg lęd em u m ia r i ro z tro p n o ś ć d u sz p a s te rs k ą . N ie sto so w ­ n ą rz e c z ą je s t w y staw ian ie o c e n o życiu z m a rłe g o c zło w iek a, o d k a zn o d z ie i o c z e ­ k u je się b o w iem w tym m o m e n c ie w ielkiej k u ltu ry o so b iste j i d e lik a tn o ś c i.26

P ra k ty k a d u s z p a s te rs k a d iecezji p o lsk ic h o ra z w ielo w ie k o w a n iek ie d y p o b o ż ­ n o ść lu d o w a z n a ją ta k ż e in n e p rz ejaw y k u ltu , p o d c z a s k tó ry ch a k tu a ln e je s t w ygła­ sz a n ia h o m ilii czy te ż innych fo rm k a zn o d z ie jsk ich . W sp o m n ie ć tu trz e b a n a jp ie rw o n a b o ż e ń stw ie G o rzkich Ż a li, k tó re p o c zy n a ją c o d 1707 ro k u , za sp ra w ą M isjo n a ­ rzy o d św. W in c e n te g o a P a u lo z k o śc io ła św. K rz y ża w W arszaw ie ro zszerzy ło się p o całej P o lsc e .27 D ziś w w ielu p a ra fia c h w o k re s ie W ie lk ie g o P o s tu g ro m a d z i to n a b o ż e ń stw o b a rd z o licznych w iern y ch n a ro z p a m ię ty w a n ie M ę k i P ań sk iej. I n te ­ g ra ln ą c zęśc ią tej trad y cy jn ej fo rm y k u ltu je s t m ed y ta c ja p asy jn a, c z e rp ią c a swe m otyw y z m o d litew n y ch śp iew ó w lub c zy tan ia fra g m e n tó w ew an g elii. S ynody b a r ­ d z o c zę sto z ale c a ją u trz y m a n ie i p ie lę g n o w a n ie tej fo rm y życia relig ijn eg o , co jes t ró w n o z n a c z n e z z a c h ę tą d o p ie lę g n o w a n ia w y stę p u ją c ej tu specyficznej fo rm y k a ­ z n o d ziejstw a p a sy jn eg o .28

O b o w ią ze k n a u c z a n ia m o ż e jeszc ze w y p e łn ia ć p ro b o sz cz , w raz ze sw ymi w s p ó ł­ p ra co w n ik a m i, p o d c z a s n a b o ż e ń s tw S łow a B o żeg o . J e s t to fo rm a m ed y tacji w y p ra ­ c o w a n a w o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h la t i z a w ie ra zazw yczaj n a s tę p u ją c e ele m en ty : in ­ tro n iz a c ja B iblii, le k tu r a P ism a Ś w ięteg o , śp iew p sa lm ó w , h o m ilia , w y zn an ie w ia ­ ry, m o d litw a w iern y ch i b ło g o sław ie ń stw o . N a b o ż e ń s tw a te, z a le c a n e zw łaszcza w o k re s ie A d w e n tu i W ie lk ie g o P o stu , m ają n a c elu p rz y g o to w ać w iern y ch d o w ła­ ściw ego p rz eż y w a n ia litu rg ii sło w a w e M szy św. W h o m ilii w in ien być uw y p u k lo n y c e n tra ln y te m a t czy tań o ra z u k a z a n e sp o so b y re aliz a c ji słow a B o ż eg o .29

O d m ie n n ą fo rm ą tej m ed y ta cji b ib lijn ej są n a b o ż e ń s tw a p o k u tn e , n a k tó re s k ła d a się m ię d z y innym i litu rg ia sło w a w ra z z h o m ilią, k tó r a w in n a p rzy g o to w ać

dług Rytuału Rzymskiego, K atow ice 1972 n r 17; Obrzędy sakram entu m ałżeństwa dosto­ sowane do zwyczajów polskich. Wyd. II, K atow ice 1986 n r 9 i 23; Obrzędy pogrzebu d o ­ stosowane d o zwyczajów diecezji Polskich, Katow ice 1977 n r 56.

261 Synod Diecezji Łowickiej, Łowicz 1999 st. 132 s. 46; Synod Archidiecezji Wrocław­ skiej s. 192.

27 J . S i e d l e c k i , Śpiew nik kościelny, O pole 1982 s. 417.

28 Pierwszy Synod Diecezji Warszawsko-Praskiej, W arszawa 2000 st. 212 s. 102; X L I I

Synod Diecezji Płockiej st. 278 s. 123-124; I Synod Diecezji E łckiej st. 502 s. 84; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 108 s. 182; I V Synod Diecezji Tarnowskiej

st. 9 § 3 s. 72; Statuty Archidiecezji L w ow skiej w L ubaczow ie st. 9 § 3 s. 25.

29 I I I Synod Diecezji Kieleckiej s. 164; I Synod Diecezji Drohiczyńskiej, Drohiczyn 1997 st. 187 s. 147; I I Synod Diecezji Lubelskiej st. 27 s. 19; / Synod Diecezji Ełckiej st. 499 s. 83.

d o p rzy jęcia łask i p o k u ty i u św ia d o m ić w sp ó ln o to w y c h a r a k te r s a k ra m e n tu p o je d ­ n a n ia . N a b o ż e ń stw a te m o g ą być s p ra w o w an e z c a łą w s p ó ln o tą p a ra fia ln ą ja k też i z p o szczeg ó ln y m i jej g ru p a m i. G ło sz e n ie sło w a B o ż eg o p o sz c ze g ó ln y m g ru p o m , w e d łu g u staw o d aw có w p a rty k u la rn y c h , sta n o w i o k a z je lep sze g o d o ta rc ia d o u c ze stn ik ó w n a b o ż e ń stw i d o sto so w a n ia treści d o ich p o trz e b i m o żliw ości.30

D o k u m e n ty s y n o d a ln e o d w o łu ją się d o istn ie ją c y c h w K o ś c ie le p o so b o ro w y m je s z c z e in n y ch fo rm m e d y ta c ji sło w a B o ż e g o , b ę d ą c y c h w p a r a f ia c h sz k o łą św ia ­

d o m y c h i o d p o w ie d z ia ln y c h g ło sicie li D o b re j N o w iny. W y m ie n ia się w ś ró d n ich g o d z in y b ib lijn e , ro z m o w y e w a n g e lic z n e , k rę g i b ib lijn e , d z ie le n ie się E w a n g e lią , w igilie b ib lijn e , e w a n g e lic z n ą re w iz ję życia, itp . W sp ó ln y m e le m e n te m tych w s p o m n ia n y c h s p o tk a ń fo rm ac y jn y c h je s t g ro m a d z e n ie się n ie z b y t licz n ej g ru p y o s ó b w o k ó ł P ism a Ś w ię te g o c e le m p o g łę b io n e j le k tu ry , w a tm o s f e r z e m od litw y i św ia d e c tw a .31

P o n iew aż n a jb a rd z ie j isto tn y m c e le m w sp o m n ia n y c h w yżej g ru p je s t fo rm ac ja w iary, z a co g łó w n ą o d p o w ie d z ia ln o ść w p a ra fii p o n o s i p ro b o sz cz , d la te g o te ż je g o o b e c n o ś ć w śró d tych z esp o łó w , n a sp o s ó b oso b isty , b ą d ź te ż p rz e z p rz ed sta w icie la , je s t o c ze k iw an a , p o ż ą d a n a , a n a w e t k o n iec z n a . J e g o z aś in te r p r e ta c ja sło w a B o ż e ­ g o p rzy jm u je w tych g ru p a c h najczęściej p o s ta ć hom ilii.

1.3. K a z a n ia k a te ch iz m o w e, o k o liczn o ścio w e i te m a ty c z n e

K ośció ł o d w iek ó w z n a i sto su je ró ż n e spo so b y i fo rm y p rz e p o w ia d a n ia słow a B o żeg o . C h o ciaż w ś ró d n ich h o m ilia z ajm u je m iejsce w yjątkow e i u p rzyw ilejow ane, to je d n a k n ie b ez z n a c z e n ia są ró w n ież in n e m e to d y p re z e n ta c ji o rę d z ia zbaw czego. W polsk iej trad y cji p a ra fia ln e j jeszcze d o n ie d a w n a w a żn e m iejsca zajm o w ały k a z a ­ n ia k a te ch iz m o w e u m o żliw iając e p ro b o szczo w i system atyczny w y k ład w iary. Była to zazw yczaj p e w n a fo rm a w y k ład u k a te ch iz m u p ra k ty k o w a n a p o d c z a s liturgii e u ­ charystycznej lub n a b o ż e ń stw p a ralitu rg iczn y ch . S o b o ro w a re fo rm a litu rg icz n a o ra z w y n ik ające z n iej a k c e n to w a n ie ro li hom ilii spraw iły, że in n e fo rm y p rz e p o w ia ­ d a n ia stały się jak b y m n iej a tra k cy jn e . L o s te n p rz y p ad ł k a z a n io m k atech izm o w y m i tem aty czn y m , k tó ry ch sto so w an ie nie w yklucza b y n ajm n iej g ło sz en iu hom ilii.

A n a liz u ją c p o d tym w zg lęd em ustaw y sy n o d a ln e o s ta tn ic h lat d o c h o d zi się do w n io sk u , że in te n c ją K o ścio ła n ie je s t w c ale w y e lim in o w a n ie in n y ch fo rm k a z n o ­ d ziejstw a p o z a h o m ilią.

30I I Synod Diecezji L ubelskiej st. 25 s. 19; Poznański Synod Archidiecezjalny st. 25 s.

72; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 119 s. 188; Drugi Synod D ie­

cezji W łocławskiej st. 14 s. 10.

31I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.3.5. s. 28; Drugi Synod Diecezji Włocławskiej

st. 14 s. 10; I I I Synod Diecezji Kieleckiej s. 164-165; I I Synod Diecezji Lubelskiej st. 28 s. 19; I Synod Diecezji E łckiej st. 500 s. 83.

Z au w aży ć n ależy , że u sta w o d a w cy d o m a g a ją się n a jp ie rw p ro g ra m o w a n ia d z ia ­ łaln o śc i k a z n o d z ie jsk iej. W y ch o d ząc o d p r o g ra m u p rz y ję te g o p rz e z K o n fe re n c ję E p is k o p a tu P olski u z n a ją z a celo w e o p ra c o w a n ie sto so w n e g o p la n u h o m ile ty c z n e ­ go w p o szczeg ó ln y ch d ie c ez jac h . W ślad za ta k ą su g e stią z o b o w iąz u ją p ro b o s z ­ czów d o p rz e s trz e g a n ia w p a ra fia c h p ro g ra m u k a zn o d z ie jsk ie g o i d u s z p a s te rs k ie ­ go K o n fe ren c ji E p is k o p a tu P olski o ra z p ro g ra m ó w d iece z jaln y c h , z u w z g lę d n ie ­ n iem p ro b le m ó w m iejscow ych w sp ó ln o t. S y n o d A rc h id iecezji P rzem yskiej z a c h ę c a w ty m d u c h u p ro b o sz c z ó w d o o p ra co w y w an ia lo k a ln e g o p ro g ra m u p rz e p o w ia d a ­ n ia sło w a B o żeg o , k tó ry m o że k sz tałto w ać życie m ie jsco w ej w s p ó ln o ty p a ra fia ln e j. T en lo k aln y p ro g ra m m o ż n a z p o ż y tk ie m re aliz o w a ć - w e d łu g w s p o m n ia n eg o u staw o d aw cy - p rzy o k azji sy stem aty czn y ch n a b o ż e ń s tw p a ra litu rg ic z n y c h (m a jo ­ w e, p a ź d z ie rn ik o w e , n ieszp o ry n ie d z ie ln e lu b in n e ). Z p ro g ra m o w a n ie m k a z n o ­ d ziejstw a łączy się z a le c e n ie s p o ty k a n e w n ie k tó ry c h d o k u m e n ta c h syno d aln y ch , aby w k ażd y m k o śc iele p a ra fia ln y m i re k to rs k im z n a jd o w a ła się sp e c ja ln a książk a, w k tó re j są o d n o to w y w a n e te m a ty k a z a ń i h o m ilii.32

P ro g ra m o w a n ie d z ia łaln o śc i k azn o d z ie jsk iej w p a ra fii z a k ła d a p o ru s z a n ie p e w ­ nych te m a tó w w s p o s ó b u p o rz ą d k o w a n y z z a m ia re m p r z e k a z a n ia w iern y m c ałeg o d e p o z y tu w iary. M o ż n a te n p ro g ra m w k o m p o n o w a ć w w y g łaszan e h o m ilie m sz al­ n e i o b rz ę d o w e , a le m o ż n a g o ró w n ie ż u z u p e łn ić o g ło sz en ie k a z a ń k a te c h iz m o ­ w ych i tem aty c zn y ch .

W iele sp o ś ró d sy n o d ó w p o lsk ich , u z n ając w a rto ść p rz e p o w ia d a n ia litu rg icz n e ­ go, z a c h ę c a je d n a k d o g ło sz en ia k a za ń k atech izm o w y ch , fo rm y w przeszło ści b a r ­ d zo ro z p o w sz ec h n io n ej, a dziś n iek ied y z a p o m n ia n e j. W p rz e p o w ia d a n iu tym , u z a ­ sa d n iają ustaw odaw cy, istn ieje m ożliw ość o b ję c ia w k ilk u le tn im cyklu p o d staw o w e p raw d y w iary, k a to lic k ą n a u k ę o sa k ra m e n ta c h o ra z n o rm y życia m o ra ln e g o .53

Proboszcz p a rafii b a rd z o często wygłasza lub z ap ra sz a d o w ygłoszenia k azan ia te ­ m aty czn eg o lu b okolicznościow ego. M a to zazwyczaj m iejsce z okazji dorocznych św iąt, takich ja k B o że C iało, o d p u st parafialny, I K o m u n ia św., p ry m iq e , rocznice h i­ storyczne, ju b ileu sze, itp. W ów czas to pojed y n cze k a za n ie naw iązuje d o jak iejś u ro ­ czystości, w y d arzen ia lub rocznicy i n aśw ietla zw iązaną z tym fa k te m p raw d ę w iary.34

12 X L I I Synod Diecezji Płockiej st. 270 s. 122; Drugi S ynod Diecezji W łocławskiej st. 21 s. 12; I I Synod Archidiecezji Łódzkiej art. 146 s. 50; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 242 s. 83 i st. 246 § 1-2 s. 84-85; I Synod Diecezji E łckiej st. 503 s. 84; I I I Synod Diecezji

Kieleckiej s. 163.

33I V Synod Diecezji Tarnowskiej st. 8 72; Statuty Archidiecezji Lw ow skiej w L ub a czo ­ wie st. 8 s. 24; A b y byli jedno. Drugi Synod D iecezji Sandom ierskiej st. 121 s. 189; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 243 § 3 s. 84; I I Synod Diecezji Lubelskiej st. 35 s. 22.

34 III Synod Diecezji Kieleckiej s. 162 ;A b y byli jedno. Drugi S ynod Diecezji Sandom ier­

skiej st. 122 s. 189; II Synod Diecezji Lubelskiej st. 36 s. 22; Drugi Synod Diecezji W ło­ cławskiej st. 17 s. 11.

D o k u m e n ty n ie k tó ry c h sy n o d ó w p o s tu lu ją , zw łaszcza w e w iększych o ś ro d k a c h d u sz p a ste rsk ic h o rg a n iz o w a n ie se rii w y k ład ó w czy k o n fe re n c ji, k tó re m a ją n a celu p o g łę b ie n ie w iedzy re lig ijn e j, s p o łe cz n ej, h isto ry czn ej o ra z u w y p u k le n ie c h rze śc i­ ja ń s k ic h k o rz e n i p o lsk iej k u ltu ry . P ro w a d z e n ie tych s p o tk a ń n a le ży p o w ierzać zn aw co m p o szczeg ó ln y ch z a g a d n ie ń , z aró w n o d u ch o w n y m ja k i św ieckim . In n y m p o s tu la te m je s t g ro m a d z e n ie ro d z ic ó w w o k re ś lo n e n ie d z ie le m ie sią c a z p rz e z n a ­ czonym d la n ich w y k ła d em , k o n fe re n c ją lu b k a z a n ie m n a te m a ty z w iąz an e z w y­ c h o w an ie m d zieci i m ło d zieży . W p o d o b n y m k ie ru n k u id zie z a le c e n ie z b ie ra n ia p o szcze g ó ln y ch g ru p zaw o d o w y ch i d u sz p a stersk ic h , ja k słu ż b a z d ro w ia, n au czy ­ ciele, rzem ieśln icy , o so b y s a m o tn e , ch o rzy , w ięźn io w ie, m ło d z ie ż z d o m ó w p o ­ praw czych, itp., c elem w y g ła szan ia k o n fe re n c ji i k a z a ń o te m a ty c e n u rtu ją c e j te śro d o w is k a i p o z o s ta ją c e p rz e d m io te m ich z a in te re s o w a n ia .35

1.4. R e k o le k c je i m isje p a ra fia ln e

K o d e ks Praw a K a n o n iczn eg o Ja n a Paw ła I I w sp o s ó b je d n o z n a c z n y n a k az u je

p ro b o sz cz o m o rg a n iz o w a ć c o p e w ien czas w p a ra fia c h p rz e p o w ia d a n ie n azy w an e re k o le k cja m i lu b m isjam i św iętym i. S zczegółow e w tych sp ra w a ch , u w zg lęd n iające m iejsco w e p o trz e b y i w a ru n k i, w in ien w ydać b isk u p d ie c ez jaln y .16 U sta w y sy n o d a l­ ne, s ta n o w iąc e sz czeg ó ło w e n o rm y życia k o ś c ieln eg o d la p o sz c ze g ó ln y c h K o ścio ­ łów lo k aln y ch w iele m ie jsc a p o św ię c ają tej fo rm ie e w an g elizacji, czyniąc p ro b o sz ­ cza p a ra fii o d p o w ie d zialn y m z a jej p rz e b ie g i sk u te cz n o ść .

1.4.1. R e k o le k c je p a ra fia ln e

K o śció ł lo k aln y w P o lsce ciągle c h ę tn ie sięg a p o re k o le k c je , ja k o w ypraco w an y w ciąg u w iek ó w m o d e l p rz e p o w ia d a n ia nazyw any m e d iu m o rd in a riu m d u sz p a ste- rz o w a n ia .37 P rz e k o n a n ie o słu szn o ści ta k ie g o p o s tę p o w a n ia z o s ta ło p o tw ie rd z o n e w o b o w iązu jący m K odeksie, a le n ie p o d w a ża go ró w n ie ż p o s o b o ro w a o d n o w a p a ­ rafii, p rz eciw n ie, p o sz u k u ją c n ow ej sk u te cz n o śc i re k o le k cji, s ta ra się jeszc ze b a r ­ d ziej to p rz e k o n a n ie a k c e n to w a ć .38

Synody p o lsk ie, p o d e jm u ją c p ro b le m m e to d e w an g elizacji, n a d a l je j s k u te c z n ą m e to d ę w id zą w re k o le k c ja c h , p r o p o n u ją c z a ra z e m liczne, ró w n ie ż n o w e, sp osoby ich o rg a n iz ac ji. N a jb a rd z ie j trad y c y jn ą fo rm u łą re k o le k c y jn ą są ćw iczen ia d u c h o w ­

x A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 123 s. 189-190; I I Synod D ie­ cezji Częstochowskiej st. 1.3.4. s. 28; Poznański Synod Archidiecezjalny st. 26 s. 72; III Sy­ n o d Diecezji Kieleckiej s. 165; Synod Archidiecezji Wrocławskiej s. 192.

36 K an. 770 kpk.

37 Z. P i l c h , W ykład zasad kościelnej wymowy, Poznań 1958 s. 463.

3(1 G. S i w e k , Rekolekcje parafialne w kontekście Wielkiego Jubileuszu 2000, „H om o D e i” 69:1997 n r 1-2 s. 7-21.

n e o d p ra w ia n e w k o śc io ła ch p a ra fia ln y c h , filialnych czy re k to rs k ic h , ja k też w in ­ nych m iejscach k u ltu litu rg icz n eg o , p o le g a ją c e n a w y g łasz an iu i w y słu ch iw an iu k a ­ z a ń czy k o n fe re n c ji n a w y b ra n e te m a ty z d u c h o w o śc i ch rze śc ija ń sk ie j. Tę fo rm ę o d p ra w ia n ia re k o le k c ji m o ż n a by n a zw a ć sta ty c z n ą i s ta c jo n a rn ą .

C e le m p rz e p ro w a d z e n ia trad y cy jn y ch re k o le k cji p ro b o sz c z z ap ra s z a d o p a ra fii w y b ra n eg o k a z n o d z ie ję , p o sia d a ją c e g o m isję k a n o n ic z n ą d o g ło sz e n ia sło w a B o ż e ­ go, u z g a d n ia ją c u p rz e d n io p ro g ra m ćw iczeń św iętych. U sta w o d a w c y sy n o d aln i zd ec y d o w a n ie n a k a z u ją , aby te g o ty p u re k o le k c je o d p ra w ia n e były w p a ra fia c h sy ste m aty c zn ie, k a ż d e g o ro k u , w o k re sie A d w e n tu i W ie lk ie g o P o s tu .11'

J a k o re k o le k c jo n istó w w in n i p ro b o sz cz o w ie z a p ra s z a ć k a p ła n ó w d o św ia d c zo ­ nych, o d p o w ie d n io p rz y g o to w an y c h , o d zn a c za jąc y ch się g łę b o k im życiem w e ­ w n ę trzn y m i z n a jo m o śc ią p ro b le m ó w w sp ó łc z e sn e g o c zło w iek a. N ie k tó rz y u s ta ­ w odaw cy d o m a g a ją się o rg a n iz o w a n ia sy ste m aty c zn e g o d o k s z ta łc a n ia o d k a p ła ­ nów zajm u jący ch się d z ia ła ln o śc ią rek o le k cy jn ą . D o m a g a ją c się o d re k o le k c jo n i­ stó w w y starczającej n ie k tó re synody sta n o w ią, że n ie p o w in n i być d o tej d z ia ła ln o ­ ści a n g aż o w a n i d u s z p a s te rz e p rz e d u k o ń c z e n ie m trz e c ie g o ro k u k a p ła ń stw a .40

N ie k tó rz y u staw o d aw cy p ró b u ją sp recy zo w a ć ja k ie c ele w in ien p ro b o sz cz m ieć n a u w a d ze o rg a n iz u ją c w p a ra fii ćw iczen ia re k o le k cy jn e . Ich c ele m w in n o być u m o żliw ien ie c h rz e śc ija n o m głęb szej reflek sji n a d życiem z w iary i je g o k o n f r o n ta ­ c ja z p o w o ła n ie m i o sta te c z n y m c ele m czło w iek a. M a ją o n e z m ie rz a ć d o odn o w y c h rze śc ija ń sk ie g o życia, n a w ró c e n ia i b u d o w a n ia lep s ze g o św iata p rz e z p rz e p o je ­ n ie sp ra w d o cze sn y c h d u c h e m ew an g eliczn y m . P rze ży w a n e w o k re s a c h in ten sy w ­ n iejsz eg o życia re lig ijn e g o p rzy czy n iają się d o o ży w ien ia w iary z a ró w n o w u c z e st­ n ik ac h re k o le k cji ja k i w e w s p ó ln o c ie p a ra fia ln e j, k tó r a p rz y g o to w u je się w te n s p o s ó b d o p rz eż y w a n ia w ażnych ta je m n ic w iary. B a rd z o isto tn y m e le m e n te m teg o p rz y g o to w an ia je s t o w o c n e p rzeży cie s a k ra m e n tu p o k u ty ja k o u w ie ń cz en ie d o b rz e p rzeży ty ch re k o le k c ji.41

M a ją c n a c e lu in te n s y fik o w a n ie d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te r s k ie j w p a r a f ia c h u s ta w o d a w c y s y n o d a ln i z a le c a ją p ro b o s z c z o m p o s z u k iw a n ie i sto s o w a n ie , o p ró c z tra d y c y jn y c h , ta k ż e n o w y ch fo rm re k o le k c y jn y c h . O s ta tn ie b o w ie m la ta ,

” X L I I Synod Diecezji Płockiej s. 208; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji S a ndo­

mierskiej st. 108 s. 183-184; Synod Archidiecezji Wrocławskiej s. 193; I V Synod Diecezji Tarnowskiej st. 10 § 1 s. 72; Statuty Archidiecezji Lw ow skiej w Lubaczow ie st. 10 § 1 s. 25; Drugi Synod Diecezji W łocławskiej st. 15 s. 10-11; Pierwszy Synod Diecezji Warszawsko- -Praskiej st. 214 s. 102; III Synod Archidiecezji Ł ódzkiej art. 148 s. 51; / Synod Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej st. 291 s. 51.

401 Synod Diecezji Ełckiej st. 493 s. 83; Drugi Synod Diecezji Włocławskiej st. 16 s. 11; X I J ] Synod Diecezji Płockiej st. 281 s. 124; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 252 § 2 s. 86.

41 Poznański Synod Archidiecezjalny st. 27 s. 72; I Synod Diecezji D rohiczyńskiej st. 202 s. 157; I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.3.3. s. 27.

czy m o ż e d z ie s ią tk i la t, p rz y n io s ły n o w e p ro p o z y c je fo rm p r z e p o w ia d a n ia i s łu ­ c h a n ia sło w a B o ż e g o .

R ó ż n o ro d n o ś ć m e to d d z ia łaln o śc i rek o le k c y jn e j, k tó r a je s t niew ątp liw y m p rz e ­ ja w e m d y n a m iz m u a p o sto ls k ie g o K o ścio ła, o d p o w ia d a ją c e g o n a p o trz e b y d u c h o ­ w e w iern y ch , z n a jd u je sw oje w y raźn e o d b ic ie w p o s tu la ta c h sy n o d a ln y ch sk ie ro w a ­ nych p o d a d re s e m p ro b o sz cz ó w . O p ró c z tradycyjnych, m asow ych re k o le k cji d u sz ­ p a s te rz e w inni o rg a n iz o w a ć ćw iczen ia d la m n iejszy ch g ru p i z esp o łó w , co z a p e w ­ n ia w iększą g łę b ię p rzeży cia relig ijn e g o i sk u te cz n ie j d y n a m iz u je d o a p o sto lstw a w e w sp ó ln o cie p a ra fia ln e j. D la te g o te ż sp o ty k a m w d o k u m e n ta c h sy n o d a ln y ch w ie lo k ro tn e z a c h ęty i z o b o w ią z a n ia d o o rg a n iz o w a n ia o d d z ie ln ie o d d o ro sły ch , o ra z w ró ż n y m te rm in ie , re k o le k c ji d la dzieci i m ło d zieży . O d n o s i się to p rz e d e w szystkim d o w iększych p a rafii. N ależy tu w ziąć p o d u w ag ę ró ż n ic e w ie k u m iędzy m ło d szy m i i starszy m i d z ie ćm i a n a w e t ró ż n e g ru p y w iek o w e m ło d z ież y .42 U s ta w o ­ daw cy n ie p r o p o n u ją ż ad n y ch k o n k re tn y c h ro z w iąz ań d la tych p rzed sięw zięć ew angelizacyjnych. P ra k ty k a d u sz p a s te rs k a , w o p a rc iu o z asad y w y p raco w an e p rz e z te o lo g ię p a s to ra ln ą i d o św ia d c ze n ie , z n a dziś w iele s p o s o b ó w n a p rz e p ro w a ­ d z e n ie atrak cy jn y ch i o w o cn y ch re k o le k cji d la dzieci i m łodzieży.

Je sz cz e in n ą p ro p o z y cją d la d u sz p a ste rsk ie g o o d d z ia ły w an ia p ro b o sz c z a są r e ­ k o lek c je ew an g elizacy jn e. W z m ia n k u ją o n ich ty lk o n ie licz n e ustaw y sy n o d a ln e, co raczej nie je s t a d e k w a tn e d o c zęsto tliw o ści p o słu g iw a n ia się tą m e to d ą w p o sz c ze ­ g óln y ch d iec ez jac h . P ro w ad zi je kilk u o so b o w y z e s p ó ł, o d p o w ie d n io przy g o to w an y , n a czele k tó re g o sto i k a p ła n . P rz e p o w ia d a n ie to z z a ło ż e n ia s k ie ro w a n e je s t b a r ­ dzie d o tych, k tó rzy u trac ili w ia rę , lub o słab li lub p o b łą d z ili w e w ierze. Isto tn y m e le m e n te m tej fo rm y p rz e k a z u E w an g elii je s t św iad ectw o życia w iern y ch św iec­ kich o d d a n y c h tej p o s łu d z e .43 P ro b o szcz p a ra fii o c e n ia ją c sta n d u ch o w y sw ojej p a ­ rafii, zw łaszcza w w a ru n k a c h w ie lk o m iejsk ich , c z ę sto d o c h o d z i d o p rz e k o n a n ia , że n ależy szu k ać now ych d ró g d o ta rc ia d o z o b o ję tn ia ly c h p a ra fia n , a w ów czas je d n ą z b a rd z ie j sk u te cz n y ch fo rm a p o sto ls tw a w y d ają się być re k o le k c je e w an g elizacy j­ ne, jeszc ze n ie ś m ia ło p ro p o n o w a n e p rz e z u staw o d aw có w .

K o le jn ą , niezw ykle sk u te c z n ą , sz an sę o d d z ia ły w an ia d u sz p a s te rs k ie g o u p a tru ją synody w re k o le k c ja c h z a m k n ięty ch . U staw o d aw c y w sp o s ó b w yraźny p ro m u ją d o ­ m y re k o le k c y jn e o ra z in n e o śro d k i w yciszenia i m o d litw y , w k tó ry ch m o g ą się g r o ­ m ad zić c h rze śc ija n ie ró żn y ch sta n ó w i zaw odów . Z tej racji z a c h ę c a ją p ro b o s z ­ czów , aby o rg a n iz o w a li d la p o szczeg ó ln y ch g ru p o só b św ieckich re k o le k c je

za-42 X L I I Synod Diecezji Płockiej st. 276 § 3 s. 123; / Synod Diecezji E łckiej st. 497 s. 83;

III Synod Diecezji Kieleckiej s. 162.

45 A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 124 s. 190; III Synod Diece­

m k n ię te w d o m a c h rek o lek cy jn y ch , g d zie u cze stn ic y m ie sz k a ją p rz e z czas ich trw a ­ n ia. D o m y te w in n y g ro m a d z ić m ło d z ież p rz e d b ie rz m o w a n ie m , m ło d z ież m a tu ­ ra ln ą i ab so lw e n tó w , ro d z ic ó w i n au czy cieli, lek a rzy i p ielę g n ia rk i, p isarzy i p la s ty ­ ków , ro ln ik ó w i rz e m ie śln ik ó w o ra z in n e g ru p y d la o d k ry w a n ia sw o jeg o życiow ego p o w o ła n ia i sp e c y fic zn e g o m ie jsc a w K o ściele. W y ją tk o w o ro lę m o g ą o d e g ra ć d o ­ m y re k o le k c y jn e w fo rm o w a n iu b lisk ic h w s p ó łp ra co w n ik ó w p ro b o sz c z a tak ic h ja k o rg a n is ta i k o ścieln y , g o sp o d y n i p le b a ń s k a , c zło n k o w ie r a d d u sz p a ste rsk ic h o ra z p a ra fia ln y c h z e s p o łó w ch ary taty w n y ch , itp . W reszcie tr u d n o so b ie dziś w y o b razić b e z re k o le k c ji z a m k n ię ty c h fo rm o w a n ie czło n k ó w A kcji K ato lic k ie j o ra z innych sto w a rzy sze ń a p o sto ls k ic h . D la te g o te ż oczyw isty w y d aje się a p e l u staw o d a w cy K o ­

ścioła W arszaw sko-P raskiego, aby p ro b o sz c z o w ie o d n o sili się z życzliw ością d o

g ru p p a ra fia n , k tó rzy p ra g n ą u czestn iczy ć w re k o le k c ja c h zam k n ięty c h . In n y u s ta ­ w o d a w c a id ąc d a le j, z a c h ę c a d u sz p a ste rz y d o o rg a n iz o w a n ia ta k ic h re k o le k c ji n ie ­ zb ęd n y c h d la fo rm a c ji in d y w id u aln e j o ra z p rz y g o to w an ia św ieckich d o z a d a ń a p o ­ sto lsk ich . P rz e to p ro b o sz cz o w ie w in n i p o w ia d a m ia ć w ie rn y ch o m o żliw o ściach u d z ia łu w tych ć w iczen iach , z a p ra s z a ć d o u d z ia łu w n ich , a ta k ż e w s p ie ra ć m a te ­ ria ln ie i d u c h o w o d z ie ło istn iejący ch d o m ó w rek o lek cy jn y ch . M ło d zieży o ra z in ­ nym c h ę tn y m , n ie m o g ący m p o n ie ś ć k o sz tó w u d z ia łu w re k o le k c ja c h z am k n ięty c h , n a le ży w m ia rę m ożliw ości za p e w n ić p o m o c m a te ria ln ą u m o żliw iającą u c z e stn ic ­ tw o w tej fo rm a c ji.44

S w o is tą fo r m ą re k o le k c ji z a m k n ię ty c h są p ię tn a s to d n io w e rek o lekcje o a zo w e w y p ra c o w a n e p rz e z R u c h „ S w ia tło -Ż yc ie". Ich c e le m je s t fo rm a c ja w iary m ło ­ d ych, z m ie rz a ją c a d o c z y n n e g o i ra d o s n e g o z a a n g a ż o w a n ia się życie re lig ijn e p a ­ ra fii. C h o c ia ż w s p o s ó b n a tu r a ln y p r z e k o n a n ia d o tej sp ra w y m o ż n a o c ze k iw ać o d b ę d ą c e j b lis k o m ło d z ie ż y k a te c h e tó w , to j e d n a k d la te j b a rd z o s p ra w d z o n e j fo rm y a k ty w iz ac ji a p o s to ls k ie j la ik a tu u sta w o d a w cy z a le c a ją z ro z u m ie n ie ró w ­ n ie ż p ro b o s z c z ó w .45

1.4.2. M isje p a ra fia ln e

O b o w ią z u ją cy K o d e k s Prawa K anonicznego, p rz e jm u ją c p o d o b n ą n o rm ę ze z b io ru z 1917 ro k u , zo b o w iąz u je p ro b o sz c z a d o o rg a n iz o w a n ia w p ew n y ch o k r e ­ sa c h m isji p a ra fia ln y c h , zw an y ch cza se m m isjam i ludow ym i, w o d ró ż n ie n iu o d m i­

441 Synod Diecezji Łow ickiej st. 138 § 2 s. 47; X L I I Synod Diecezji Płockiej st. 277 s.

123; I I Synod Diecezji Częstochowskiej st. 1.3.3. s. 27; Pierwszy Synod Warszawsko-Praski st. 216 s. 102; Synod Archidiecezji Przemyskiej st. 253 § 1-3 s. 86-87; Drugi Synod Diecezji

Włocławskiej st. 15 s. 10-11; Poznański Synod Archidiecezjalny s. 73; I Synod Diecezji E łckiej st. 496 s. 83; I I Synod Diecezji Lubelskiej s. 23.

45 A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji Sandom ierskiej st. 125 s. 190; Synod A rchidie­

cezji Wrocławskiej s. 194; I I Synod Diecezji Lubelskiej s. 31; I I I S ynod Diecezji Kieleckiej

sji a d gentes. P a p ież J a n P aw eł II, ch o cia ż z a c h ę c a d o p o sz u k iw a n ia now ych fo rm e w an g elizacji w te j sp ra w ie pisze: „Pragnę zw ró cić szczególną uw agę na w a żn o ść

i s k u te c zn o ś ć tradycyjnych m isji p a ra fia ln y c h ” .46

U sta w o d a w c y K o ścio łó w lo k aln y ch b a rd z o p o w a żn ie b io rą pow yższą n o rm ę s ta ra ją c się u z u p e łn ić j ą b a rd z ie j precyzyjnym i z a rz ą d z e n ia m i, k tó ry c h a d re s a ta m i są p ro b o sz cz o w ie p a ra fii. W ro z p o rz ą d z e n ia c h sz czegółow ych z n a jd u je się o k r e ­ śle n ie c e lu tych p rz e d się w z ię ć d u sz p a ste rsk ic h , ich czę sto tliw o ść o ra z sp o só b p rz e ­ p ro w a d z e n ia .

O z n ac ze n iu , ja k ie p a s te rz e kościoły lo k a ln e p rz y w iąz u ją d o m isji p a rafialn y c h św iad czą o d d z ie ln e d o k u m e n ty p o św ię c o n e tej p ro b le m a ty c e w n ie k tó ry c h u s ta ­ w ach sy n o d aln y ch . W u c h w ała c h S y n o d u P łockiego z n a jd u je m y S ta tu t K ola K sięży

M isjonarzy D iecezji P ło c kiej, S y n o d A rch id ie ce zji P rzem yskiej z a w ie ra In stru kcję o p rzygotow aniu p a ra fii, n a to m ia s t S y n o d D iecezji S a n d o m ie rsk iej p o d a je Instrukcję B isku p a sa n d o m ierskieg o o p rzygotow aniu p a ra fii d o m isji lu d o w y c h .47

M isje p a ra fia ln e - czy tam y w d o k u m e n ta c h sy n o d a ln y ch - to w ażny e le m e n t now ej ew an g elizacji. D la te g o n ie m o g ą o g ran iczy ć sw ego z asię g u ty lk o d o w ie r­ nych p rz y ch o d z ąc y ch d o k o śc io ła , m n ie j czy w ięcej p ra k ty k u jąc y c h , m n iej lub b a r ­ dziej g łę b o k o p rzeży w ający ch sw oją w iarę. A d re s a ta m i w sp ó łczesn y ch m isji p a r a ­ fialn y ch p o w in n i być ró w n ie ż ci, k tó rzy w p ra w d z ie o c h rzc z e n i, a le z ró ż n y ch racji o d e sz li o d K o ścio ła i n ie c zu ją z n im ja k ie g o k o lw ie k zw iązku. W z a m ia rz e K o ścio ­ ła m isje sta n o w ią z o rg a n iz o w a n ą a k cję d u sz p a s te rs k ą , k tó r a o b e jm u je je d n ą , a jeszc ze lep iej k ilk a p a ra fii ró w n o c ze śn ie . M a ją o n e n a c elu oży w ien ie w iary, p o ­ g łę b ie n ie p ro c e s u p rz e m ia n y w e w n ę trz n e j, z e s p o le n ie w o k ó ł słow a B o żeg o , E u ­ c h ary stii o ra z p o b u d z e n ie o d p o w ie d z ialn o śc i za losy d z ie ła B o ż eg o w św iecie. Is to ­ tę m isji sta n o w i cykl n a b o ż e ń stw , k o n fe re n c ji, k a z a ń o ra z w ie le m o d litw y d la wy­ p ro s z e n ia p o ru s z e n ia s u m ie ń .48

W s p ra w ie c z ę s to tliw o ś c i, n ie k tó r z y u sta w o d a w c y z a d o w a la ją się ty lk o o g ó l­ n y m s tw ie r d z e n ie m , że m is je p a r a f ia ln e , c a ło ty g o d n io w e , p o w in n y być u r z ą ­ d z o n e c o k ilk a la t, z d e c y d o w a n a je d n a k w ię k sz o ść p re c y z u je , iż p ro b o s z c z p a ­ ra fii m a o b o w ią z e k z a d b a ć o to , ab y o k r e s te n n ie tr w a ła d łu ż e j n iż d z ie s ię ć lat.

46 K an. 770 kpk; Por. K an. 1349 K odeksu z 1917 roku; J a n P a w e ł II, A dhortacja apostolska Reconciliatio etpaenitentia, W atykan 1984 n r 26.

47 X L I I Synod Diecezji Płockiej s. 207-209; A b y byli jedno. Drugi Synod Diecezji San­

dom ierskiej s. 422-425; Synod Archidiecezji Przemyskiej s. 348-349.

“ A by byli jedno. Drugi S ynod Diecezji Sandom ierskiej s. 422; I I S ynod Diecezji L ubel­

skiej s. 22; Z ob. M. N o w a k , M isje parafialne 2000, W arszawa 1996. Pozycja w ydana na

użytek przygotow ań do Jubileuszu R oku 2000, oprócz podstaw teologicznych misji p a ­ rafialnych, zaw iera szczegółow e propozycje nauk misyjnych dla zróżnicow anych śro d o ­ wisk parafialnych.