A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ______________________ FOLIA OECONOMICA 8 8 , 1989
Witold M. Orłowski*
MODELOWANIE ZJAWISK INFLACyjNyCH W GOSPODARCE POLSKIEJ PROBLEMy ORAZ WNIOSKI
Zjawiska inflacyjne, występujące z dużym na t ężeniem w gospodarce polskiej poczynając od końca lat siedemdziesiątych, zaś swymi k o r z e -niami tkwiące w polityce gospodarczej lat wcześniejszych, wzbudzają wiele emocji społecznych, urastając w p o w szpchnym odczuciu do roli jednego z kluczowych problemów lat obecnych. Wprawdzie w mojej o- pinil przyznawanie inflacji jednego z pierwszych miejsc w h i e r a r -chii tych problemów, ac* zrozumiałe, jest niesłuszne (zjawiska In-flacyjne, to w ogromnej mierze jedynie skutek napięć pojawiających się w sterze realnej gospodarki; uwaga społeczeństwa powinna być raczej kierowana na przyczyny napięć, nie na ich skutki), błęden by-łoby jednak niedocenianie zarówno skali zjawiska, Jak tez Jego szczególnie groźnego charakteru.
Ogólnie rzecz biorąc Istotą współczesnej inflacji jest to, iż wzrostowi cen towarzyszy utrzymywanie się silnej nierównowagi r y n -kowej. Oznacza to, iż zgodnie ze spostrzeżeniem J. Kornaia Inflacja "goni" nierównowagę, nie mogąc jej nigdy doścignąć . W p o s z u k i w a -niu przyczyn tak (atalnego dla gospodarki “w y ś c i g u “ powinniśmy zwró-cić uwagę na sytuację przedsiębiorstwa, warunki b o w i e m oraz m e c h a -nizmy jego funkcjonowania decydują o istocie oraz przebiegu p r o c e -sów inflacyjnych. Analizę taką należy uznać za szczególnie ciekawą ze względu na istnienie swoistego sprzężenia zwrotnego: z jednej
Mgr, st. asystent, Katedra Rachunkowości UL. -]
Uwagi na temat "pogoni" inflacji za nierównowagą zawarł J. Kor- nai w jednym z rozdziałów swej pracy "Economic of Shortage" (por. J. K o r n a I, Niedobór w gospodarce, Warszawa 1984).
strony funkcjonowanie przedsiębiorstw decyduje o przebiegu procesów inflacyjnych, z drugiej bodziec Inflacyjny, istotnie wpływając na sytuację przedsiębiorstw, może powodować szereg reakcji
przystoso-2 wawczych, pro wadzących z reguły do dalszego napędzania Inflacji .
Aby zdać sobie sprawę z kl uczowego znaczenia sytuacji oraz z a -chowań p r z e d s i ę b i o r s t w w tym wz ględ zie wystar cz y przy jr ze ć się n a j -prostsze mu modelowi pętli Inflacyjnej« płaca średnia wyz nacza (wraz z zatrudni en iem) fundusz płac, ten (dzielony przez wie lk oś ć p r o d u k -cji) jednostkowe koszty płacowe; wraz z Innymi kosztami dają one
jednostkowe koszty produkcji; koszty decydują o cenie, natomiast ce-ny - o Indeksie kos z t ó w utrzymania, który z kolei ' od dz ia łu je na średnią płacę.
Łatwo stwierdzić, iż pon ad połowa spośród występ u j ą c y c h w tym mod e l u wielkości, tzn. płaca, fundusz płac oraz kos zt y jednostkowe, kształt ow an e są obec ni e na szczeblu prz ed si ęb io rs tw , a więc tylko na
tym szczeblu moż e m y uzys kać informacje o istotnych dla analizy zjawisk inflacyjnych faktach oraz procesach. Tym samym chcąc w r o z -sądny sposób m o d elować zjawiska inflacyjne w skali całej g o s p o d a r -ki, mus i m y zacząć od ana liz y tego, co dzieje się w p r z e d s i ę b i o r -stwach i dopiero na tej pods ta wi e pr óbować genera I i г а с j i .
W ar tykule tym, z pogran ic za rachunkowości i ekonometrii, pragnę wskazać, w jaki sposób obs er wacja zjawisk i pr oc esów zac hodzących w przedsię b i o r s t w a c h m o ż e stać się pod stawą m o d e l o w a n i a inflacji w latach siedemdziesiątych i osiemdzie s i ą t y c h oraz w jaki sposób samo m o d e l o w a h i e m o ż e pot wierdzić i w z b ogacić poczynione obserwacje.
Rozpocznę jednak od uściślenia obszar u zainter es ow an ia . W g o s -podarkach cent га I n ie‘ p Ianowanych w y s tępują obok siebie dwa typy zjawisk inflacyjnych: jawna inflacja cenowa oraz Inflacja utajona czy też zaw ie sz on a (nie d o czekaliśmy się jeszcze ani jednolitej n a -zwy, ani definicji używa ne j przez ws z y s t k i c h autorów). Jest to w y -n i k i e m faktu, iż c e -n t r u m za strzega sobie prawo dec yd owania o p o -ziomie cen, czy to przez ich b e z pośrednie w yznaczanie czy poprzez
p
Zac ho wa ni e się p r z e d s i ę b i o r s t w w w a r unkach inflacji, nie b ę d ą -ce p r z e d m i o t e m z ainteresowania w n i n i e j s z y m artykule, omawia praca: C. S i v e n, A Study in the Theory of Inflation and Unem pl oy me nt , North-Hol land, A m s t e r d a m 1979, rozdz. 5; p r o b l e m dostosowywania się p r z e d s i ę b i orst w do inflacji w zbudza także rosnące z ainteresowanie w literaturze polskiej (por. T. S c h i I d b a c h , Inflacja a wynik przed si ęb io rs tw a, "Rachun ko wo ść " 1985, nr 8 ). , .
з
okr eś la ni e formuły Ich ust al an i* . Biorąc pod uwagę c h a r a k t e r y s t y c z -ną skłonność c e n t r u m do stabilizacji cen oraz n iezdolność e l a s t y -cznej reakcji zbiu r o k r a t у zowanego systemu na Informacje płyną ce z rynku, mo żemy z miejsca odrzucić hipotezę, jakoby o wz ro ście cen w Pol sc e lat siedemdziesią ty ch i o s i emdziesiątych de cy do wały r e l a -cje po py tu 1 podaży (wniosek taki, być mo że nie c a ł k i e m oc zywisty w odnies i e n i u do lat osiemdzi es ią ty ch , w któr yc h nast ąpi ła d e c e n t r a
-lizacja upra wn ie ń w zakresie usta la ni a cen, poprę argumentami w dal-szej części artykułu). Tym samym stwierdzamy, iż wzrost cen miał charakter mflacj'i "pchanej przez koszty".
Z drugiej Jednak strony Istnieje cały szereg kanałów, dzięki k t ó r y m możI iwa staje się częś ci ow a realizacja nadwyż k o w e g o popytu w postaci w zrostu cen . Wzrost ten m oże być albo nieza u w a ż a l n y dla statystyki (np. zmiany jakości, zmiany asortyme nt ow e) , albo z a u w a -żalny jako skutek rzekom eg o wzrost u k o s z t ó w “1. Na l e ż a ł o b y więc uznać,
iż polska inflacja cenowa spowodowana była su m o w a n i e m się zjawisk inflaijl ko sztowej oraz popytowej, przy c zym ta ostatnia, sku tkiem nie, . j “ni el eg alnego" charakteru, odg ry wa ła zna cz ni e m n i e j s z ą ro- łę (.pewnym o d s t ę p s t w o m od tej reguły była jedynie trz yc yf ro wa s t o -pa wzrost u cen w roku 198?, o c z y m wspomnę dalej).
Aby więc od na le ić fródta Inflacji w go sp od ar ce polsk ie j lat s Iedemdzi es iątych I osiem dz ie si ąt yc h, a nast ępn ie uwzględnić je w trakcie mod elowania, należy przede w s z y s t k i m p rześledzić proces wzrostu kos z t ó w produkcji, ust al aj ąc przyczyny, kt óre decydowa.ły o
jego przebiegu.
Dla upr oszczenia prz eb ie g oweg o proce su podzi el ić m o ż n a na k i l -ka części. Część pie rw sz ą stanowi wzrost kosztów produkcji w p i e r -wszej połowie lat siedemdziesi ąt yc h; okresie poz o r n i e niezwykle po-m y ś l n y po-m dla go sp odarki, w istocie z a w i e r a j ą c y m już n a sienie p r z y
-szłego kryzysu.
Okres 1971-1975 charakt er yz ow ał się m i n i m a l n ą skalą zjawisk in-flacyjnych. Po odwołaniu podwyżki cen żywności z grudnia 1970 r.
3
W kwestii p r zyczyn i skutków inflacji zaw ieszonej por. J. P a- j e s t к a, Pra w o inflacji i po li tyka ant yinflacyjna, "Nowe D r o -gi" 1982, nr 7/8.
4 Analizę tego typu zjawisk p o d a j e B. C s i k o s-N a g y, S o -cialist Price Th eory and Price Policy, Akademiai Kiado, Budap es t
1975, s. 144-153.
^ Por. E k o n o m e t r y c z n e mode l e rynku, red. W. W e I f e, t. 3, War-szawa 1982, s. 32-34.
dwa kolej ne lata to okres całkowitej stabilizacji cen. C h a r a k t e r y -styczny dla tych lat nastrój euforii (obejmujący zresztą nie tylko sfery rządzące) sprzyjał podejmo wa ni u zbyt poc ho pnych decyzji w spra* wach o k l u c z o w y m znaczeniu dla pr zy sz łe go rozwoju. W y c o f a n i e się z z apo wi ad an yc h reform, a jednocześnie roz poczęęle g igantycznego pro-gramu inwestycyjnego (wspieranego cz ęściowo zagrań icznymi kredytami) m i ało w przyszłości zburzyć równowagę gospodarki i dopro wa dz ić do jej załamania. Nie były to jednak dzi ał an ia w k r ó t k i m bądi średnim okresie pr oi nf lacyjne - nie zwiększały kos z t ó w produkcji, a ich skutki gospodar ka miał'a odczuć dopiero po-Matach. P r a w d z i w y m fród łe m
Inflacji w tym okresie były płaće. \
Lata 1971-1975 to okres ni ep ohamowanego wzrost u doch odów ludno-ści. Przekraczając znacznie be zp ie czną z pu nk tu w idzenia polityki anty inf l acyjnej granicę (70-80X wzrost u wydajności pracy ), ponad 1 0 procentowy wzrost płac lokował się powyżej tempa wzrostu w y d a j -ności pracy. T y m samy m nieuni kn io ne stało się po dniesienie k o -sztów płacowych, a co za tym idzie og ól ny ch kos z t ó w produkcji. Z j a -wisko to dało się zauważyć już od roku 1973,' w k t ó r y m pojawia się po raz pi erwszy niska, lecz wyra in a inflacja.
W tej sytuacji nietru dn o roz st rz yg ną ć p r o b l e m odpowieozi a Iności za puszczen ie w ruch spiral! inflacyjnej lat siedemdzi es iątychi wzrost kos z t ó w płac ow yc h gospoda rk a zawdzię cza ła d e c y z j o m c e n t r a l -nym, o p i e r a j ą c y m się na wierze w działa ni e "zasady sprężenia zrot- nego" - rozbud zo ne dzięki si ln ym za s t r z y k o m fi nansowym po tr ze by i aspir ac je m o t y w o w a ć m i ały do wydaJni e jszej pracy. Niezal e ż n i e od słuszności czy n i e słuszności owej zasady nie mógł uciec uwadze fakt jej p r oinflacyjnego ch ar ak teru - chyba że p r z e d s i ę b i o r s t w o m udałoby się po paru latach rozbud za ni a aspiracji pr a c o w n i k ó w zebrać owoce tej polityki w postaci znacznie gorzej opłaconego, w y s okiego wzros tu wydajności pracy, a więc w p e w n y m m o m e n c i e pr ze rw ać n a k r ę -canie spirali inflacyjnej, przy nadal dzi a ł a j ą c y m m echanizmie "spi-ral i p o t r z e b " . Póki co jednak do połowy lat s i e d emdziesiątych płace szybko rosły, powoduj ąc wzrost kos z t ó w produkcji, za silany d o d a t -kowo takimi decyzjami jak zalicze ni e w koszty podatku od funduszu płac oraz odp i s ó w na fundusze specjalne. M imo to inflacja nie
przy-W artość ta wynika z konieczności uwzgIędni en I a w t órnego p o działu docho du nar od owego jako potencjalnego iródła po py tu n a d w y ż k o -wego .
bierał a jeszcze rozmiarów, które mogłyby niepo ko ić (od 3 do 5X r o -cznego wzros tu cen det al ic zn yc h w latach 1973-1975). Rynek, mi mo pierwszych kłopotów, utrzymywał się w stanie równowagi (/aważyła na tym także wysoka skłonncść do osz cz ędzeń i a ), co pot wi erdza fakt,
iż inflacja po py to wa w skali całej gospodarki nie występowała.
Przyst ęp uj ąc do m odelowania zjawisk Inflacyjnych lat 1.971-1975, m o ż e m y śmiało stwierdzić, Iż do opi sania zachowa ni a się cen w y s t a r -czy n a m klas yc zn a funkcja kosztowa: n a j i s t otniejszą zmienną o b j a -śniającą wzrost cen bę dzie wzra st aj ąc y koszt płaco wy na jednostkę produkcji. Najwi'ększą uwagę powinni śm y więc poś wi ęc ić w ł a ś c i -wemu m o d e l o w a n i u płac. Na le ży b o w i e m zauważyć, Iż na pods ta wi e te-go, co zostało nap is an e wcześniej, odrzucić trzeba często gło szoną tezę, że oder wa ni e się płac od wydajności pracy nastąpiło dop ie ro w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. W istocie rzeczy zjawisko to nast ąp ił o już w latach 1971-1975; jeśli faktu tego nie u w z g l ę -dnimy, pr zeszacujemy parametr stojący przy wydajno śc i pracy w fun-kcji objaśni aj ąc ej płace. Chcąc tego uniknąć, funkcję płac mus i m y w zbo ga ci ć o zmienne uwzględniające wpł y w polityki "sp rzężenia zwrotnego" (np. zmien ne zerojedynkowe).
K ole jn e lata, 1976-1978, mają bez wąt pi en ia charakt er p r z e ł o m o -wy. Z jednej strony są to lata, w ciągu których nal e ż a ł o p r z e p r o w a -dzić wspomniane już "hamowanie" płac, jeśli się chciał o uniknąć
in flacyjnych skutków stosowania zasady "spr zę że nia zwrotnego". Z drugiej strony lata te to okres uja wn iania się całego szeregu kło-p o tów i trudności zarówno niezawini on yc h, jak (w og ro mn ej w i ę k s z o ś -ci) zawin io ny ch przez wo Iuntar y s tyczną po li ty kę poprze d n i e g o p i ę -ciolecia, trudności, które mus i a ł y znaleić swe uj ści e w presji in-flacyjnej (stymulującej inflację popytową) oraz we wzr oście kos z t ó w produkcji. Wp r a w d z i e presję inflacyjną uda ło się (po części), r o z
-ładować dzięki za ci ąg aniu no wy ch kre d y t ó w zagrań 1cznych ( o z n a c z a -ło to oczywiście coraz głębsze wc ho dz enie w pułapkę zadłużenia), jednak na po cz ynienie kroków n iezbędnych dla z atrzymania p u s z c z o -nej w ruch spirali inflacyjnej zabrakło w ł a d z o m odwagi I zdecydo- wan i a .
M imo stagnacji, a później spadku wydajności pracy, płace a co za tym idzie ko sz ty płacowe, n i e p rzerwanie rosną. Je dn oc ze śn ie s t a -je się niezbę dn e p r z e p r o wadzenie w latach 1976 i 1978 pod wy że k cen zaopa tr ze ni ow yc h, co rzecz jasna powięk sz a kos zty ma te
7
łowe . Trudna sytuacja finansowa państwa /musza do poszukiwania d o -datkowych iródeł dochodów, co zwiększa nacisk finansowy na p r z e d -siębiorstwa (nie jest to środek efektywny, b o w i e m od roku 1976 a k u -mulacja finansowa przedsiębiorstw w zasadzie spada). W tych w a r u n -kach prosty me c h a n i z m inflacji kosztowej powoduje istotny wzrost cen - od (I w roku 1976 do ponad 8% w 1978. Ponieważ ceny niektórych to-war ów pozostają zamrożone - rośnie suma dotacji dla przedsiębiorstw. W war unkach lat 1977-1978, gdy piękny wzrost dochodów budżetu p a ń
-stwa należy już do przeszłości, cały system finansowy znajduje się na prostej drodze do katastrofy .
Jak mod elować zjawiska lat 1976-1978? Wzrost płac nie n a s t r ę -cza wiele trudności, jeśli do zbioru zmiennych objaśniających n a -leży Indeks kosztów utrzymania. Realnie istniejące w gospodarce "sprzężenie zwrotne", sprzężenie pętli inflacyjnej, powoduje o d e r -wanie płac od wydajności pracy i Ich stały wzrost.
Więcej kłop otów sprawiają ceny. Część cen detalicznych rośnie wraz z kosztami produkcji, część wolniej (wzrost cen hamowany), część, zdecydowanie szybciej. W sumie okazuje się jednak, iż for-muła kosztowa i pochodząca od niej kosztowa funkcja cen nadal - w większości przypadków - dobrze objaśnia ich wzrost; próby w p r o w a -dzenia do zbioru zmiennych objaśniających zmiennych p r zeds tawi ają- cych wpływ presji inflacyjnej (nie zrealizowanej w pełni inflacji popytowej) nie dały rezultatów. Wyjątek stanowią tu ceny alko holu i tytoniu, których podwyżki miały charakter wybitnie drenażowy. Jak się okazuje, zachowanie ich znakomicie objaśnia zmienna r e p r e z e n t u -jąca potrzeby finansowe państwa - wydatki budżetowe.
Lata 1979-1981 to okres załamania gospodarki; jednym z jego w y -razów jest otwarta luka inflacyjna, kumulu jąca się w nawis infla-cyjny. Podwyżki płac z roku 1980 do końca de zorganizują I tak c h y -lący się ku upadkowi rynek, fiaskiem kończy się "mała reforma", pró-ba powiązania płac ze w z r ostem produkcji, wobec zwiększonych gwał-townie k o s ztów produkcji (głównie płacowych) ak umulacja finansowa spad'i do zera, a więc przedsiębiorstwa prakt ycznie bankrutują.
Po-7 i
Skutek tych podwyżek był w znacznej części wytłumiony obniżka- rr.i podatku obrotowego i w z r ostem dotacji' (por. Z. K r a s I ń s k i, H, M r u k , H. S z u I с e, Ceny a rynek, Warszawa 1985, s. 93).
krycie przez nie kosztów płac ow yc h m o ż l i w e staje s i ę tylko dzięki d o -tacjom, co z kolei pocią ga za sobą ogromn y deficyt budżet u państwa.
Zjawiska inflacyjne w latach 1979 1981 nie są łatwe do modelo* wania, nawet w przy pa dk u uwz gl ędnienia w m o d e l u e k o n o m e trycznym zmie nn ych reprezentujących charakterystyki ni erównowagi gospodar czej. Wobec występowania w tym okresie wielu zjawisk irracjonalnych z ek on om icznego punktu widzenia, wobec faktu, że ni ej ed no krotnie wymowa liczb i odc zucia społeczne są ze sobą sprzeczne, nio p o z o -staje nic innego, jak zadowolić się tym, co mamy: indeksem kosztó w utr zy ma ni a jako główną zmienną objaśni aj ąc ą wzrost płac (do d a t -kowo, rzecz jasna, zmiennymi zerojedynkowymi dla uch wy cenia efo kt ów podwyżek płac nie da ją cych siv obj aśnić tą zmienną). Wzrost cen d e
-talicznych nadal na jlepiej ob jaśniać będą ko szty produkcji (choć częst okroć nie były w całości pr ze noszone na ceny), co godzi się z faktem, iż pol it yk a hamowa ni a wzros tu kosztów utrzymania nadal dość skutecznie ch roniła pr zed p o j a w i e n i e m się z prawdz i w e g o zdarzenia Inflacji popytowej (pomimo istnienia silnej presji Inflacyjnej).
Rok 1982 to z jednej strony "rok pierwszy" reformy' gospodarcze j, z drugiej - rok zapowia da ne j reformy cen detalic zn yc h. Wp r a w d z i e ceny żywności wzr o s ł y ponad 2,5 raza, lec/ suma rek ompensat o k a -zała się większ a od sumy podwyżek: rynek riio został zrównoważony, a jedynie udało się os iągnąć prze jś ci ow e ograni c z e n i e dotacji.
Wię k s z e nad zi ej e m o ż n a by ło wiązać z nowymi mec hanizmami g o s -podarczymi wp ro wa dzonymi przez reformę, 'i jednej strony nowe k a t e -gorie cen, a zwłaszcza eony umowne, dopr ow ad zi ć m i ały do z r ó w n o w a -żenia rynku; z drugiej strony sy stem FAZ -u stanowić miał d z i a ł a -jącą au tomatycznie bari er ę antyinflacyjną.
N i estety już w roku 1982 uj awniła się tendencja (konty nu ow an a w latach następnych) do os łabiania skuteczności F A Z-u pop rz ez liczne ulgi i zwolnienia, obejmujące sobą zde cy dowaną w i ę kszość w s z e l -kic h sum w z r o s t ó w płac p o d l egających op od at ko wa ni u. St ępienie o strza FAZ-u, po łączone z p r o g r e s y w n y m o p o d a t k o w a n i e m w y n i k ó w p r z e d -siębiorstw, stano wi ło o c z ywistą zachętę do wi n d o w a n i a płac, nawet w przy pa dk u spadku lub stagnacji produkcji. Kol ejne, potę żn e o s ł a b i e -nie i-AZ-u (po wiąza-nie n i e o podatkowanego wzr o s t u płac ze w z r o s t e m produkcji) spowodowało, Iż już w roku 1982 przestał on spełniać z a
wy-ilki dzia ła ń zmier za ją cy ch do pop ra wy sytuacji pi en iężno-rynkowej w
• 9
» iatach osiemdzie s i ą t y c h .
Nie zostały takže wykorz ys ta ne szanse zmiany zasad cenotwórczych. * «lak prz edsiębiorstwa jak c e n t r u m uznały w pr aktyce k onieczność s t o -n o w a -n i a formuły ko sztowej przy tworzeniu cen umownych. Z punktu
widzenia inflacji jawnej było to pos un ię ci e ha muj ące wzrost cen (takže poprzez ingerencję central ną po le ga ją cą na zamra ża ni u cen u- >nownych); kosztami takiego po stępowania były! inflacja zawieszona o- raz brak m e c h a n i z m ó w proe fe kt yw no śc io wy ch , stanowiący Istotną wadę kosztownej formuły cen.
P rzechodząc do sprawy m o d e l o w a n i a zjawisk inflacyjnych należy stwierdzić, iż wnioski stąd płynące potwier dz aj ą stwierd ze ni a już podane. W ciągu lat osiemdzie s i ą t y c h brak jakichkolwiek pod s t a w do odrzuc en ia zało że ni a o ob owiązywaniu kosztowej formuły konstrukcji ien (próby w p rowadzenia do równań cen zmie nn yc h rep re ze ntujących ni erównowagę rynkową zakończy ły się nie po wo dz en ie m) . Jedy ny m r ó w n a -niem, w k t ó r y m parametr stojący przy tej zmiennej był istotny, b y -ło rów nanie cen det alicznych żywności, a więc cen w z n a c z n y m st op -niu k r e o wanych centralnie. P ozwala to r.a w y s u nięcie teorii o s z c z o t gólnej roli rynku żywności w Polsce: był to rynek naj ba rd zi ej w r a -żliwy na zac hw ia ni e równowagi w końcu lat sie de md zie si ąt yc h, zaś cen o m na n i m przypisano strategi cz ne znaczenie jako instrumentowi ró wn ow aż en ia całości rynku. N i e p o w o d z e n i e reformy cenowej roku 1982 (z tego pu nk tu widzenia) skłania do po st awienia pytania, czy z a ł o ż e -nie o kluczowej roli rynku żywności, ut rz ymujące się pr zyn aj mn ie j od roku 1970, nie było pr ze sadzone i do sprawy tej powró cę dalej.
Jeśli idzie o modelo w a n i e płac, sprawa po zostaje nie zm ieniona. Silna pętla inflacyjna powoduje prz en os ze ni e, za p o ś r e d n i c t w e m in-deksu kos z t ó w utrzymania, całości niemal wzrostu cen na wzrost płac; jest to sta ty st yc zn e potwierdzenie faktu, iż sy stem FAZ-u w latach 1582-1985 nie wywierał istotnego wpł ywu na inflację.
Z awa rt e wcz eś ni ej st wierdzenia pozwal aj ą na wy snucie szeregu p o t w i erdzonych stat ys ty cz ni e wniosków. P i e r w s z y m z nich jest stwi e r -dzenie, iż w ciąg u lat siedemdziesiątych i osiemdzie s i ą t y c h
niepo-9
Analizę c z y nników i n fla cj ogennych w go spo da rc e polskiej * lat osiemdzie s i ą t y c h zawiera publ ik ow an y w "Życiu Go spodarczym" (1984, nr 14) raport Kon su ltacyjnej Rady Gos podarczej pt. źródła presji
dzielnie pan owała w gos po da rc e polskiej zasada kos ztowa wyzn ac za ni a cen. Pa nu je ona nadal, choć reforma go sp odarcza stworzyła teo r e t y -cznie przesłanki do cz ęś ciowego pr zynajmniej ograniczenia joj dzia-łania (odstępstwo od reguły kosztowej stanowiła jedynie podwyżka cen żywności w roku 1982) Reguła ta, w war unkach nierównowagi pro* wadzi do na pęd zania inflacji oraz braku zachowań proete kt yw no śc io - wych; oskarże ni a o ni es łu szne zawyżenie cen kier ow an e pod adr e s e m p r z e d s i ębiorstw są bezpodstawne, b o w i e m dz I a ł an i a p r zeds iębio r stw $9 cał ko wi ci e zgodne z logiką istniejącego systomu, któr eg o jeden z
filarów stanowi ko sz to wa formuła cen.
Wnioski z m o d e l o w a n i a zjawisk inflacyjnych p o t wierdzają fakt, iż funkcjonująca w gos po da rc e polskiej silna pętla inflacyjna p o -woduje przen I es i en i e , za p o ś r e d n i c t w e m indeksu kosztów utrzymania, całości niemal wzro st u cen we wzrost płac ( jedyno od st ęp stwo od tej reguły to reforma cenowa roku 1982, choć i w tym pr zypadku znaczna część wzrost u kosztów ut rz ym ania została zni we lo wa na w z r o s t e m d o c h o -dów). Tym samym odrzucić na'eży tezę o skuteczności m a n e w r ó w c e n o -wych jako środka przywra ca ni a równowagi rynkowej; w szczegóIności doty cz y to podwyżek cen żywności. St wi er dz en ie to jest s w oistym p a -rad o k s e m wobec faktu, tż trzykrotnie w ciągu lat 1970-1982 władze dec yd ow ał y się podjąć ogromne ryzyko doko na ni a takiej właś ni e pod-wyżki, w i 3 ż 3 с z nią wielk ie nadzieje. N i e p owodzenie reformy cen z
1 1
roku 1982 dowodzi, iż roli rynku żywności nie należy przeceniać. K olejne st wierdzenie dot yc zy decydującej roli płac w k s z t a ł t o -wani u się inflacji j*k również nierównowagi rynkowej w naszej g o -spodarce P r z e sadnie optymistyczna pol it yk a płacowa lat 1971-1975, a nastę pn ie brak zdolności do hamowania wzros tu płac od roku 1976 poczy na jąc to n a j i s t o tniejsze elementy dec yd uj ąc e o nakręcaniu
in-flacji w iatach 19731985; ponosz ą one także znaczną część o d p o w i e -dzialności za po jawienie się i ut rz ym anie w latach 1979-1985
wiel-10
Fakt ten po tw ie rdzają, m i m o całej "kosztowej" retoryki, n i e -które wypowiedzi m i n i s t r a 2. Krasiń s k i e g o dotyc zą ce tej podwyżki
(por. 2. K r a s i ń s k i, Refo rm a cen żywności 1982, “Handel We-* w n ę t r z n y “ 1981, nr 4). •
1 1 .
Ni epowodzenie z pu nktu wid ze ni a równowa że ni ? całości rynku, por. W. В а к a, Po lska reforma gospodarcza, W a r s z a w a 1982,. s. 46-47.
12
Przy spojrz en iu m a k r o e k o n o m i c z n y m stwierdzamy, iż w p ływ ten nie ogran ic za się do narzutu kos z t ó w płacowych; p o z i o m płac w g o s p o -darce wpływa na ceny także pośrednio, poprzez wzrost kos z t ó w m a t e -riał o w y c h .
k i e j nierównowag! rynkowej. Ocen ia ją c je na le ży zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż ni ef ra sobliwa polityka płacowa władz z początku lat sie de mdziesiątych nie była wcale kon iec zn oś ci ą, a po prostu błędem; pusaczonej c a ł k i e m ni ep ot rzebnie w ruch spirali inflacyjnej, w war unkach trudności go sp od arczych drugiej połowy lat s i e d e m d z i e
-siątych nie dało się już opanować.
Szukając więc miejsca, w k t ó r y m pow stały pra przyczyny naszej in-flacji, wskazać musi m y c e n t r u m gospodarcze, ponos zą ce za nie winę; szukając za to miejs ca , w k t ó r y m należy walc zy ć z Inflacją, mu si my skierować uwagę na fun kcjonowanie prz ed si ęb io rs tw . Tylko kontrola wzro st u płac, a więc zna lezienie rozsądnego k o m p romisu między wzro-stem płac a w z r o s t e m produkcji umożli wi ć m oże prz er wanie b e z n a -dziejnej "pogoni" cen za n Ie i ó w n o w a g ą . Dopóki Istnieje nierównowaga,
fatalną rolę odgr yw a też stosowanie kosztowej formuły tworzenia ceni z jednej strony blo ku je dz iałanie m e c h a n i z m ó w p r o e fe k t уwnoś - ciowych, z drugiej stymuluje inflację, nie przyczyni ając się przy tym do ogranicz en ia skali nierównowagi rynkowej. Nie ma natomiast wątpliwości, Iż zlikwi do wa ni e ni er ów nowagi, przy irożl iwie m a ł y m k o s z -cie inflacyjnym, to waru ne k sine qua non uz dr owienia polskiej gospo- dark i .
Po między s pojrzeniem m a k r o e k o n o m i c z n y m a m i k r o e k o n o m i c z n y m na problemy polskiej gospodarki rysuje się poważna, często trudna do przeskoczenia luka. W celu uzysk an ia niezbędn ej jedności obu spoj-rzeń, na le ży prz ep ro wadzić bada ni a do tyczące wpływu zasad i m e c h a -nizmów funkc jo no wa ni a p r z e d s i ę b i o r s t w na funkcjo no wa ni e gospodarki. Badania te powin ny w znacznej m i e r z e do ty cz yć problematyki p o r u s z o -nej w tym artykule.
Wit o l d M. O r łowsk i
M O D E L I N G OF I N F L A T lONARy PH E N O M E N A IN THE P O L I S H E CONOMY PR OB LEMS AN D CON CL USIONS
The article con tains del ib erations concern in g the modeling of inflationary phe nomena on the scale of the national econ om y on the b a -sis tcf data pr ov ided by the analy-sis of situation and functioning of enterprises. P r o c e e d i n g from an assumption about (mostly) cost c h a -racter of the Polish inflation in the seventies and the eighties,
the author analyzes the process of gr ow th of production costs p o i n t -ing at them as a direct cause behind price increase. The
con-elusions which can be drawn from attempts at the m o d e l i n g of Inf la -tionary ph enomena consti tu te a statistical c o nfirmation of theses c o n tained in the article.
The m a i n con clusions are: exis te nc e of a strong inflation loop in the Po lish eco no my caus in g that price rises do not constitu te an ef fective way of balancing the market; the fu nc tioning of the cost formula of prices, wh ich does not provide proeffectiveness stimuli; dec isive role of wages in formation of inflationary p h e -nomena and dis eq ui li br iu m. Henc e the nece ss it y of cha ng in g the p r e -sent m e c h anisms of the functioning of enterprises, and esp ec ia ll y the shaping of rela ti on sh ip s betw ee n wages, labour produc ti vi ty and
