Roman Malek
Stulecie czasopisma "Die
Katholischen Missionen"
Collectanea Theologica 44/2, 189-195
1974
KS. ROM AN M AŁEK SV D , PIENIĘŻN O
STULECIE CZASOPISMA „DIE KATHOLISCHEN MISSIONEN”
: l . ’
W gląd w h isto rię m isji, a zw łaszcza w d zieje K on gregacji R ozkrzew ianią W iary p o zw a la stw ierd zić, jż środ k i sp ołeczn ego p rzek azyw an ia m y śli stoją u, .podstaw n o w oczesn ej pracy m isy jn ej, zap oczątk ow an ej już przy p ow stan iu tęj,:k on gregacji. N iem a l bow iem rów n ocześn ie z jej założen iem o tw a rto d ru karn ię m isyjną* w R zy m ie (1622) K N ie u leg a w ą tp liw o ści, że duch m isy jn y i św iad om ość m isy jn a zależą w w ie lk ie j m ierze od ilości i jakości in form acji oraz; p u b lik acji na te m a ty m isyjn e. P onadto h isto ria w y k a zu je, jak dalece p u b licystyk a w sp o m a g a ła dzieło rozk rzew ian ia w ia r y i fo rm o w a ła n aukę o m isja ch . R ok 1973 stw o rzy ł okazję do p od jęcia p rob lem u roli p u b licy sty k i Wydziele m isy jn y m K ościoła w zw ią zk u z setn ą rocznicą założenia n ie m ie c k ie go, cza so p ism a „Die K a th o lisch en M issio n en ” (skrót K M )2. ;
Ktyl rozpoczynają sw o je d zieje w ok resie b u d zących s ię na n ow o z a in te r e sow ań m isy jn y ch . R am y tego okresu w y zn a czo n e są zorgan izow an iem p ie r w sz e j k ated ry m isjo lo g ii w S zk ocji (1867), p o w sta łej z in ic ja ty w y A. D u f f a oraz ^założeniem podobnej katedry w H alle, z in ic ja ty w y G. W a r n e c k . a (1897). W ok resie tym (od 1816 roku) B a zy lejsk ie T o w a rzy stw o M isyjn e w y d a w ało p ierw sze n iem ieck ie czasopism o m isy jn e pt. „E van gelisch es M issio n sm a g a zin ”. N a to m ia st k a to licy w kręgu język a n ie m ie c k ie g o p osiad ali jed y n ie „A nnalen der V erb reitu n g des G la u b en s”. S p orad yczn ie tylk o d o w ia d y w a li się o m isjach z w y d a w a n eg o przez jezu itó w czasop ism a „Stim m en aus M aria L aach ”. N ie w y sta rcza ło to jednak n iem ieck im k a to lik o m , b rak ow ało b ow iem m ateriałów p u b licy sty czn y ch na tem aty m isy jn e o szerszym zakresie. N ic w ięc dziw n ego, że red a k cja „S tim m en ...” w 1872 roku otrzy m a ła a n on im ow y • list, zw racający u w agę na k on ieczn ość w y d a w a n ia sam od zieln ego, k atolick iego czasopism a m isy jn eg o . W liśc ie w yrażon o rów n ież pogląd, iż do zadania tego p ow ołan i są jezu ici, św ie tn ie w ó w cza s red agu jący „Stim m en aus M arią L aaęh ”. D zieje KM w y k a za ły , że b y ł to rzeczy w iście proroczy głos.
W takiej sy tu a cji, red ak cja „S tim m en ...” p o sta n o w iła złożyć p ierw szy n u -;.4:Por. J. E i 1 e r s SV D, Z u r B e d eu tu n g d e r P u b liz is tik in d e r M issionsar^
b e it h eu te, NZM 28(1972) 241—252.
2 Oto n iek tóre p u b lik acje dotyczące d ziejów KM: A. H e i n e n, D ie M is
sio n sb ü c h e re i, KM 51(1923)144; D ie „k a th o lisc h e n M issio n en ” u nd d e r H er- d ersch e V e rla g , KM 51(1923) 142— 144; G. L e h m a c h e r , D ie „M ission ” und d ie 'M issionare, KM 51(1923) 134— 136; A. V ä t h, W as iv ä r e n d ie „k a th o lisch en M ission en ” d e r H e im a t?, KM 51(1923) 136— 138; t e n ż e , V on d e r S c h r iftle i• m iig u n d ih r e r A r b e it, KM 51(1923) 138— 141; t e n ż e , „D ie k a th o lisch en M is sion en ”. Ein R ü c k b lic k , KM 51(1923) 129— 133; L. W i e d e n m a n n , D ie k a th o lisch en M ission en 1873— 1973, KM 92(1973) 111— 112.
190
K S . R O M A N M A L E K S V Dm er. Z aproponow ano na początku oparcie się na fra n cu sk ich „M issions C a th o liq u e s” (skrót MC), przy czym w ersja n iem ieck a m ia ła b yć częściow o d o p eł n iana w ła sn y m i a r ty k u ła m i3. W ten sposób w lip cu 1873 roku u k azał s ię p ierw szy num er n ow ego czasopism a pt. „Die K a th o lisch en M issionen. I llu s trierte M on atsch rift im A n sch lu ss an d ie L yoner W och en sch rift d es V ereins des G lau b en sverb reitu n g, h erau sgegeb en von ein ig en P riestern der G e s e lls ch a ft J esu ”. P ierw szy n ak ład czasopism a w y n o sił 16500 egzem p larzy. K ie r o w n ik iem zesp ołu red a k cy jn eg o KM zastał eg zeg eta R. C o r n e l y , z którym w sp ółp racow ali m. in. G. S c h n e e m a n n , W. K r e i t e n. A. B a u m g a r t n e r . R edakcja n ow ego czasop ism a m isy jn eg o zn alazła sied zib ę w b elg ijsk im m ieście T erv u eren (aż do roku 1880). D ru k arn ię n a to m ia st zn alezion o w w y d a w n ictw ie H erder. P rzez d łu gi okres czasu red ak cja KM oraz „Stim m en...” m iała w sp ó ln y ch red ak torów naczeln ych : n a to m ia st od p ow ied zialn ym r e d a k torem KM b y ł jeden z czło n k ó w redakcji „S tim m en ...”. W spólnym i r ed a k to ram i obu czasop ism b yli kolejno jezu ici: R. C o r n e l y (1873— 1879); G. S c h n e e m a n n (1879— 1885); J. F ä h (1885— 1889); A. L a n g h o r f (1889— 1899); J. B i o t z e r (1899— 1903); K. F r i c k (1903— 1909); H. K r o s e (1910— 1913) oraz H. M u c k e r m a n n (1913— 1916), na którym zak oń czyła się tradycja w sp ó ln y ch redaktorów .
N ie od razu KM w y k a za ły od p ow ied n i poziom p u b licy sty czn y i n ie od razu też sta ły się p opularnym czasop ism em m isy jn y m . W iele zależało od m ateriału dostarczanego przez rozw ija ją cy się dopiero ruch m isyjn y, jak i od in w en cji lu d zi o d p o w ied zia ln y ch za KM. D latego też czasop ism o to sta le się rozw ija i w zb ogaca w ra z ze w zro stem w ied zy o m isjach , a także przechodzi różne fa zy w zw iązk u ze zm ian am i w zesp ole red ak cyjn ym . W dziejach KM uderza przede w szy stk im to, że z k on ieczn ości sa m e m u sia ły zacząć tw orzyć n ie m ie cką m isjo lo g ię, co je s t z p ew n o ścią g łó w n ą zasłu gą KM na teren ie N iem iec. Z asługą p ierw szeg o k iero w n ik a KM, R u d olfa C o r n e l y (1873— 1879), było zorgan izow an ie KM i u m o żliw ien ie startu . B rak fa ch o w y ch sił n iem ieck ich sp ow od ow ał, że KM do 1879 roku b y ły w ła śc iw ie tłu m aczen iem najczęściej z M C 4. S tru k tu ra czasop ism a w y p racow an a w tym o k resie na w zór MC p r z e trw a ła do roku 1909. K ażdy num er KM zaw ierał: A u fs ä tz e — B eila g e fü r d ie
J u g en d — N a c h ric h te n aus M ission en oraz M iscellen . W ok resie redakcji
C o r n e l y ’ e g o n iem a l zu p ełn ie b rak ow ało w KM teoretyczn ych m ateriałów m isyjn ych . W ięk szość a rty k u łó w sta n o w iły spraw ozdania, oplśy aktualnej sy tu a cji K ościoła (n ajczęściej sta ty sty k i) czy ja k iejś religii; regu larn ie p rzed staw ian o s y lw e tk i zm arłych b isk u p ów m isy jn y ch , n iek ied y zw ią zk i m isyjn e. K saw erego.
Już w ted y m ożna było spotkać c zęste opracow an ia d otyczące św . F ranciszka N a w ię k sz ą ory g in a ln o ść KM n ie w y w a rła też w p ły w u półroczna kadencja red ak torsk a J. B a u m g a r t n e r a S J (1889). Z resztą b yło to tylk o za stęp stw o chorego w ó w cza s szw a jca rsk ieg o je z u ity J ózefa S p i l l m a n n a , redaktora KM z p ra w d ziw eg o zd arzen ia (od 1878 roku). S p i l l m a n n podjął s ię p o n o w n ie red agow an ia czasop ism a w 1880 roku i p row ad ził KM do roku 1902; do 1894 r. red a g o w a ł i k iero w a ł czasop ism em n iem a l sam . D zięk i S p i l - l m a n n o w i KM zy sk a ły na o rygin aln ości i popularności. Od 1894 r. r e d a g ow ał sam B eila g e fü r d ie J u g en d , które p óźniej w y d a w a ł jako od d zieln e p ozycje k sią żk o w e w zapoczątk ow an ej przez s ie b ie serii w y d a w n iczej KM:
A u s fe r n e n L ä n d e n 5. P o szczeg ó ln e pozycje tej serii p rzetłum aczono na o sie m
3 Por. A. V ä t h, D ie k a th o lisc h e n M issionen...
4 S t r e i t n a zy w a KM po prostu „n iem ieck im w y d a n iem MC” por. B ib lio -
th eca M issio n u m t I, poz. 1447.
5 B yły to ilu stro w a n e o p ow iad an ia (n ajczęściej z h istorii m isji) w w ię k sz o ści o p ra co w y w a n e przez S p i l l m a n n a . O prócz niego w y d a li w tej serii prace A. H u o n d e r , A. G e y s e r, K. K ä h 1 i n, J. A. O t t o .
n aście język ów . P oza tym w y d a ł S p i l l m a n n k ilk a in n ych szerszych prac •. P u b lik a cje te n ie z w y k le sp o p u la ry zo w a ły id eę m isy jn ą w N iem czech , szczególn ie w śród m łod zieży. N ic w ięc d ziw n ego, że z y sk a ły na tym także KM, zw ła szcza że p o w y ższe serie p o w sta w a ły jak o in tegraln a część KM. J ed n ak że a m b icją ów czesn eg o redaktora KM b yło u n ieza leżn ien ie czasopism a; w tym c e lu zo rg a n izo w a ł redaktorską b ib lio tek ę m isy jn ą , z a in icjo w a ł z b ie r a n ie m a teria łó w etn ologiczn ych oraz listó w m isjo n a rzy jezu ick ich . Z jego i n sp iracji B a u m g a r t n e r oraz^ W e r n e r od 1879 r. k reślili dla KM m apy m isy jn e, w y d a n e później w 2 0-k a rto w y m a tla sie m isy jn y m (1886)7 i n astęp n ie (1890) w O rb is te r ra ru m c a th o licu s. D zięk i tem u posiad an o już w ó w cza s a tla sy m is y j n e 8. S ied zib a red ak cji w tym ok resie (1880—*1885) m ieściła się w B ly - en b eek (H olandia); S p i l l m a n n n a to m ia st p rzen iósł ją (1885) do E xaten k. R oerm ond, gd zie p ozostała do 1889 r. W sp ółp racow n ik am i jego (po 1894 r.) b y li jezuici: B e r l i c h i n g e n , B ü r g e r oraz H u o n d e r .
T rzy lata przed śm iercią (1905) J ózef S p i l l m a n n p rzekazał redakcję m ło d em u w ó w cza s m isjo lo g o w i, A n ton iem u H u o n d e r o w i , ściśle z w ią z a n em u z KM od 1892 r. B y ł on n a czeln y m red ak torem w latach 1902— 1912 oraz 1916— 1918. A n ton i H u o n d e r9 b y ł n ie ty lk o k on tyn u atorem S p i l l m a n n a w n a d a w a n iu KM now ego oblicza, lecz nadto sw o im za a n g a żo w a n iem m isy jn y m oraz szeroką w ied zą m isjologiczn ą p o zo sta w ił n ieza ta rte p ię tno na czasop iśm ie. C zęsto s ię m ó w i, że od H u o n d e r a zaczyna się m isjologiczn ą epoka i tradycja KM . M isjologiczn e jego prace k szta łto w a ły ob licze ó w czesn ej n iem ieck iej m isjologii. Do dziś m a w artość jego praca na tem at jezu itó w -m isjo n a rzy w X V II i X V III w ie k u 10. Jego osob iste z a in tere sow an ia rzu to w a ły też na dobór tem atów zam ieszczan ych w KM oraz p ozycji grom adzonych w red ak torsk iej b ib lio tece m isy jn ej. S y stem a ty czn ie zbierane dzieła o sią g n ę ły stan 36000 tom ów ; do dziś jest to n a jlep szy księgozb iór m i sy jn y na obszarze języ k a n iem ieck iego. W 1908 r. w zorem S p i l l m a n n a , założył H u o n d e r w w y d a w n ic tw ie H erder n o w ą serię w y d a w n iczą KM
M issio n sb ib lio th e k , która zaw ierać m iała w y b itn ie jsz e p r a c e n . H u o n d e r
p o w ięk szy ł tak że o sied em tom ów rozpoczętą przez S p i l l m a n n a serię
A u s fe r n e n L an den . W iele z tych prac, zw ła szcza w y d a n y ch w ram ach M is sio n sb ib lio th e k w y w a r ło znaczn y w p ły w na k szta łto w a n ie się m y śli m isyjn ej
w N ie m c z e c h 12. P on ad to H u o n d e r w y d a ł w w y d a w n ic tw ie H erder głośną k siążk ę p ośw ięcon ą p rob lem atyce kleru r o d z im e g o18 oraz k ilk a prac teore- ty czn o -m isy jn y ch ; w reszcie, k ied y w y d a w n ictw o H erder zap rzestało w y d a w a ć KM oraz pozycje sery jn e KM, H u o n d e r w y d a w a ł sw o je d alsze prace w ram ach A b h a n d lu n g e n aus M issio n sk u n d e u n d M issio n sg esch ich te, w w y
-• Są to m. in. dw a tom y D urch A sien , dw a tom y In d e r neu en W e lt, a ta k że R u n d u m A fr ik a , V o m K a p zu m S a m b esi. S p i 11 m a n n w y d a ł rów n ież dobrą b io g ra fię lekarza m isy jn eg o H ein rich a H a h n a.
7 Zob. O. W e r n e r , K a th o lisc h e r M issio n sa tla s, F reib u rg i B. 1886, m ap 2 0, s. 33.
8 Por. B ib lio th e c a M issio n u m , I, poz. 1582.
9 Zob. P. A n to n H u o n d er SJ zu m g o ld en en O rd e n sju b ilä u m , KM 53(1924— — 1925)405 oraz A. V ä t h, D ie k a th o lisch en M issionen...
10 A. H u o n d e r , D eu tsch e J e su ite n m issio n a re d e s 17. u nd 18. J a h rh u n
d e rts, F reib u rg i B. 1899.
11 W serii tej w yd a n o 15 tom ów m. in. prace H u o n d e r a , A r e n s a i V ä t h a.
12 Są w śród nich także prace A. H u o n d e r a : D ie M ission au f d e r K a n z e l
und im V erein , 3 t., F reiburg i. B. 1913— 1914 oraz B a n n e rtr ä g e r d e r K re u ze s . L e b e n sb ild e r k a th o lis c h e r M ission äre, F reib u rg i. B. 1913— 1915.
18 A. H u o n d e r , D er ein h eim isch e K le ru s in d e n H e id e n lä n d e rn , F reiburg i. B. 1909.
192 K S . R O M A N M A L E K S V D
d a w n ictw ie X a v eriu s 14. W arto tu jeszcze za sy g n a lizo w a ć cie k a w y arty k u ł na tem at dzisiaj n iem a l n ie p od ejm o w a n y w ram ach h isto rii m isjologii, 0‘Gk W. L e i b n i z u i jego stosu n k u do m i s j i 15.
'/A ntoni H u o n d e r n ie b y ł o czy w iście jed y n y m ó w czesn y m m isjologiem . Miał. już w sp a n ia ły ch w sp ó łp ra co w n ik ó w m . in. J. S c h w a r t z a, K. K ä h- 1 i n a , B. A r e n s a (od 1907 r.) oraz J. B r i s a r a. S ied zib a r edakc j i KM m ieściła się z k o le i w B e lle v u e (L uxem burg, la ta 1899— 1911), a n a stęp n ie w :«Valkenburgu k. A k w izg ra n u (1911— 1918). Do o sią g n ięć red ak cyjn ych H u - o ® < i e r a trzeba też zaliczyć zm ian ę stru k tu ry czasop ism a (1909), która prze^ tir^ała z n ie w ie lk im i zm ia n a m i do 1920 r. N o w y fo rm a t, w stosu n k u do p o p rzedniego, o b ejm o w a ł szerszy zakres p rob lem atyk i. B ardzo w ażn ym n o v u m były k rótkie recen zje k siążek , co sp ra w iło , że od tego m o m en tu KM s ta ło -s ię au ten ty czn ą k ro n ik ą rozw oju m isjologii, reg u la rn ie odn otow u jącą każdą p u blik ację m isyjn ą. O gólny sch em a t KM p rzed sta w ia ł s ię n astępująco, a. A u f
sä tze , b. N a ch rich ten au s M issio n en , c. M issio n ssta tistik , d. M issio n sw e - s e m in d e r H e im a t, e. V erein e, f. B ü c h erb esp rech u n g en , g. B e ila g e fü r d ie Ju* gen d. T em a ty k a KM tego o k resu była różnorodna. P o d sta w o w ą n a to m ia st
zasłu gą H u o n d e r a p ozostan ie w p ro w a d zen ie n a ła m y KM teo lo g ii m isji, której dotąd b yło brak w K M lfl. W iele u w a g i p o św ię c a ł też H u o n d e r praw u m isyjn em u ; była to p rob lem atyk a a k tu a ln a w zw ią zk u z w y d a n iem GIC (1917)17. P oza tym n iem ało m iejsca w KM za jm o w a ło om aw ianie- z w ią zków m isy jn y ch oraz d zieł m is y jn y c h 18. Odtąd reg u la rn ie u k a zy w a ły się r ó w nież. sp raw ozd an ia z d ziałaln ości m isy jn ej zak on ów : j e z u it ó w 19, dom inika^ n ów 2°, w e r b is t ó w 21.
.•Znaczenie, ja k ie zy sk a ły KM w tym o k resie w zrosło jeszcze bardziej w l a tach 1912— 1916, k ied y n a czeln y m redaktorem zo sta ł B ernard A r e n s . L t u także n ie p o zo sta w a ł b ez znaczen ia je g o w ła sn y dorobek nau k ow y w d z ie d zinie m isjo lo g ii. A r e n s b y ł autorem en tu zja sty czn ie przyjętego przez- ó w czesn ych m isjo lo g ó w p odręcznika ,o m isjach , który u k azał s ię w z a in ic jo w a nej* przez H u o n d e r a serii KM — M issio n sb ib lio th e k 22. D zieło w yk raczało poza ram y ak ad em ick iej p rob lem atyk i m isy jn ej, o b ejm ow ało b ow iem ca ło k szta łt zagad n ień m isjologii. A lfo n s V ä t h p o sta w ił tę k siążk ę obok B ib lio -
theęa. M issio n u m S t r e i t a oraz M issio n sleh re S c h m i d l i n a ; stwierdził-,
•^ /W tej serii o p u b lik ow ał: D er E u ro p ä ism u s im M issio n sb e tr ie b , A achen 1921-; V e r d ie n s te d e r k a th o lisc h e n H e id en m issio n u m d ie B u ch d ru ck en h u n st
in -'ü b erseeisch en L ä n d e rn vom ' 16.-^18. J a h rh u n d e rt., A a ch en ovaz Z u r G e s ch ich te d e s M issio n sth e a te rs, A achen 1918.
15 Por. A. H u o n d e r , G o ttfr ie d W ilh e lm von L e ib n iz (1646— 1716) und die
M issionen, KM 49.(19Й)) 178— 181. . ' . .
19 Por. np. Z u k u n fts so rg e n d e r k a th o lisc h e n M issio n en , Km 40(1911) 133:—
— 134, .
17 Por. H. — B., Das n eu e kirch lich e G e se tzb u c h und die M issio n en , KM 46(1917)25— 28. .
V: Por. np. Z u k u n fts so rg e n der. - k a th o lisc h e n M issio n en , KM 40(1911) 133—
L e b e n d e r K irc h e , KM 45<1916)73-—'77; D e r V e re in d e r G la u b e n sv e r b re itü n g ,
K M -41 (1912)1— 7.
19 Por. N eu e A n g r iffe au f d ie M issio n sk o lo n ien d e r J e s u ite n in B e lg isc h r
- K o n g o , KM 40(1912)162— 104; D ie J e zu ite h m iss io n in Z e n tra l M a d a g a sk a r,
KM 40(1912)181— 186.
**-Por. M. B i e r m a n n ' OP, D ie M ission en d e s D o m in ik a n ero rd en s, K M 45(1917)1— 2.
21 Por. J. W e i g SV D , D ie S te y le r M issio n ä re in Japan , KM 40(1911)6—t8, ^ ‘ B. A r e n s , H a n d b u ch d e r k a th o lis c h e n M issio n en , F reiburg i. B. 1920 i 2 w yd. 1926. Praca ta posiada dw a w y d a n ia tłu m aczen ia fran cu sk iego.
że w sm utnej sy tu a cji m isjo lo g ii n iem ieck iej są to n a p raw d ę ep ok ow e dzieła. N ie trzeba zaznaczać, że p odręcznik A r e n s a s t a ł się p rogram em dla KM.
KM n iejed n o k ro tn ie p o d ejm o w a ły p rob lem atyk ę z w ią zk ó w m isy jn y ch oraz d zieł m isy jn y ch w p oszczególn ych krajach. Z tej in sp ira cji w y w o d zi się k o lejn e dzieło A r e n s a, m ia n o w ic ie D ie k a th o lisc h e n M issio n sv e re in e ...2*. P raca ta zaw iera w ie le m a teria łu d ok ład n ie u p orząd k ow an ego o n iem a l 150 z w ią zkach m isy jn y ch w różnych k rajach (pom inięto n iestety , już w ó w cza s is tn ie jące i ży w e z w ią zk i m isy jn e w P olsce!). B y ła to p ierw sza tego typ u s y n t e ty czna praca na p olu m isjo lo g ii.
B. A r e n s , jako p opularyzator id ei m isy jn ej, w ie le o g ła sza ł na łam ach K M i w w y d a w a n ej w L eu v en serii X a v e ria n a . Z a rty k u łó w ogłaszan ych w KM p ow stało k o lejn e d ziełk o o m isy jn y m zn aczen iu p o n ty fik a tu P i u s a X 24. Z nurtu d ziałaln ości p op u laryzatorsk iej w y w o d zą się tak że d w ie in n e cen n e prace o p rak tyce m isy jn ej w d u sz p a s te r stw ie 2S.
W sp ółp racow n ik am i A ren sa b y li jezu ici: W. H e n t r i ch, R. S c h u t z, A. V a t h oraz G. S c h u r h a m m e r , którego p óźn iejsza d ziałaln ość na polu h isto rii m isji oraz bad ań „k saw erologiczn ych ” zap oczątk ow an a została w ła śn ie w tym o k r e s ie 2®. A r e n s dalej p row adzi M issio n sb ib lio th e k oraz serię dla m łod zieży A u s f e m e n L an den .
Z liczn ych za g a d n ień p oruszanych w KM w tym o k resie (1912— 1916) n ależy w y m ien ić arty k u ły d otyczące h istorii m isji, w szczeg ó ln o ści zaś d ziałaln ości m isyjn ej je z u it ó w27 oraz p reh istorii D zieła D z ie c ię c tw a 28, a także an alizę sytu acji m isy jn ej w cza sie p ierw szej w o jn y ś w ia t o w e j 2®. Jed en arty k u ł p o św ięcon o k on gresow i m isy jn em u , który od b ył się w B o sto n ie (1913) ®°.
B y ł to okres coraz szerszego u d ziału KM w d ziele m isy jn y m K ościoła oraz próby u sta la n ia p ra w id ło w eg o p ojm ow an ia zad ań i zn aczen ia m isji w d ziele Z b aw ien ia 31.
P e łn ię u czestn ictw a w d ziele m isy jn y m oraz m isjo lo g ii o sią g n ęły KM w la tach 1918— 1925. J e st to okres pracy A lfo n sa V a t h a (1874—>1937). P o d o bn ie jak w p op rzednich okresach rów n ież i tu n ie bez zn aczen ia b y ła jego osob ista praca w d zied zin ie m isjologii. V a t h b y ł jed n y m z czołow ych m isjo - logów okresu m ięd zy w o jen n eg o . O sobista praca w m isja ch p ozw oliła m u osiągnąć dużą w ra żliw o ść na p otrzeby i sy tu a cję m isji, zw łaszcza n a su b k o n - ty n en cie in d yjsk im , co zn alazło w yraz w jego p u b lik a c ja c h 32. W śród jego około osiem d ziesięciu prac znajduje się p rek u rsorsk ie d zieło o akom odacji, zaliczan e do k la sy k i m is y j n e j 3®. C hociaż p roblem w tym d ziele potrak tow an y
23 W ydane w ram ach M issio n sb ib lio th e k w w y d . H erd er (1922). 24 B. A r e n s , P a p s t P iu s X . u n d d ie W e ltm iss io n , A ach en 1919.
25 S ą to D ie M ission im F estsa a le, F reib u rg i. B. 1917 oraz D ie M ission im
F a m ilie n - u n d G e m e in d le b e n , F reib u rg i. B. 1918. P ierw sza z nich m ia ła być,
w za m ierzen iach A r e n s a , k on tyn u acją dzieła H u o n d e r a , D ie M ission
a u f d e r K a n ze l. D ruga, to k o lejn a na ten tem a t pozycja po d ziele A. F r e y -
t a g a, D as k a th o lisc h e M issio n sfe st, S te y l 1917.
2® Por. np. J. B e c k m a n n, P. G. S c h u rh a m m e r z u m G ed ä ch tn is, NZM 28(1972)70— 71. 27 Por. D ie M issio n en d e r G e se llsc h a ft J e su im 19. J a h rh u n d e rt, KM 42(1914)225— 231; 255— 259. 28 Por. Z u r V o rg e sc h ic h te d e s K in d h e its v e r e in s , KM 43(1914)10—12. 29 Por. W e ltk r ie g u n d W e ltm iss io n , KM 43(1914)25—29.
30 Por. D er g ro sse M issio n sk o n g ress in B o sto n 1913, KM 42(1913)90— 93. 31 Por. Z u r K lä ru n g e in ig e r M issio n sid een , KM 42(1913)253—^ 5 4 .
32 A. V ä t h p ra co w a ł w B om baju (1899— 1903), tam też b y ł profesorem historii a n g ielsk iej i in d y jsk iej w St. X a v ie r ’s C o lleg e (1910— 1916).
33 A. V ä t h , D as B ild d e r W e ltk irc h e . A k k o m o d a tio n u n d E u ro p ä ism u s im
W a n d e l d e r J a h rh u n d e rte u n d in d e r n eu en Z e it, H an n over 1932.
194
K S . R O M A N M A L E K S V Dzostał sy stem a ty czn ie i h istoryczn ie, dzisiaj o w a rto ści d zieła sta n o w i jego a sp ek t h istoryczn y. W całości n atom iast m a ją w a rto ść do dziś cen n e prace V ä t h a o d zia ła ln o ści m isy jn ej j e z u itó w84 oraz sióstr zakonnych S ą to p ierw sze sy n tezy ob ejm u jące m isy jn ą d ziałaln ość zakonów . A lfo n s V ä t h z a słu ż y ł się tak że w teorii m i s j i 8® oraz w h isto rii m isji w I n d ia c h 87, n a p isa ł rów n ież k ilk a cen n ych b io g ra fii m isy jn y ch M.
W latach red ak cji V ä t h a zerw an o c a łk o w ic ie łączn ość z „S tim m en der Z e it” (k on tyn u acją „S tim m en aus M aria L aach ”), a także w 1923 roku z m ie niono w y d a w n ic tw o i p rzen iesion o do X a v eriu s V erlag. W zw iązk u z tym została zm ien ion a d oty ch cza so w a seria KM M issio n sb ib lio th e k na A b h a n d u ln g en
au s M issio n sk u n d e u n d M issio n sg esch ich e. P oziom n au k o w y czasopism a, jak
i serii w y d a w n iczej p ozostał jed n ak zasadniczo zach ow an y. S ta ło się to m o ż liw e d zięk i w sp ó łp ra co w n ik o m G. G e h m a c h e r o w i , L. S c h a u t e m u , A. H e i n e n o w i oraz G. S c h u r h a m m e r o w i 89. A. V ä t h przeniósł w końcu sied zib ę red a k cji do B onn (1919), g d zie m ie śc i się do dzisiaj. W 1920 r. z m ie n ił też stru k tu rę czasopism a, ob ejm u je ono odtąd: A u fs ä tz e ,
M issio n sru n d sch a u , M issio n sleb en in d e r H e im a t, B ü ch ertisch oraz G e d a n k e n - a u stau sch . T rzeba tu jed n a k zazn aczyć, że w za sa d zie te n sch em at stra cił
w ie le na przejrzystości.
W ok resie A lfo n sa V ä t h a przypadła trzech setn a rocznica założenia K o n greg a cji R ozk rzew ian ia W iary, co zo sta ło o d n o to w a n e w k ilk u artyk u łach na łam ach c z a so p ism a 40.
W 1925 r. k o lejn y m red ak torem n a czeln y m KM został p on ow n ie B ernard A r e n s i p ozostał aż do w y b u ch u II w o jn y św ia to w e j, która zn iszczyła d z ie ło KM. W ojna sp o w o d o w a ła b o w iem p ow ażn e straty w red ak cyjn ej b ib lio tece m isy jn ej, zb u rzyła dom red a k cy jn y w B onn i n iem a l ca łk o w icie rozproszyła grono red ak torsk ie. O w y d a w a n iu czasopism a n ie m ożna b y ło m ów ić.
D opiero w 1947 rok u Jó zef A lb ert O t t o , fa k ty c z n y k iero w n ik czasopism a w o k resie w o jn y , p rzy stą p ił do w zn o w ien ia KM. P ierw szy p o w o jen n y num er u k azał się w w y d a w n ic tw ie H erder jesien ią 1947 r., jako num er sp ecja ln y , w n a k ła d zie 20 tys. egzem p larzy. W roku 1952 oddano do u żytk u n ow e za b u d ow an ia red ak cji n aczeln ej w Bonn.
D o trad ycji KM n ależy, że każd orazow y redaktor n a czeln y jest w y b itn y m m isjologiem . J. A. O t t o , o d n o w iciel KM za słu ży ł się na polu h istorii m isji, a zw łaszcza h isto rii prac m isy jn y ch T o w a rzy stw a J e z u s o w e g o 41. W yd ał p ie r w szą , gru n tow n ą i p ogląd ow ą h isto rię d zieła m isy jn eg o je z u itó w 42. I w tym
84 Por. jeg o D ie d e u ts c h e n J e su ite n in In d ien , A ach en 1920.
85 Por. A. V ä t h , D ie F ra u en o rd en in d en M ission en . E ine U n tersu ch u n g
ü b e r d ie B e te ilig u n g d e r k a th o lisc h e n O rd e n s s c h w e s te r n am W e lta p o s to la t d e r K irc h e v o m 16. J a h rh u n d e rt b is z u r G e g e n w a r t, A achen 1920.
88 Por. U m d ie Z u k u n ft in M issio n en , F reib u rg i. B. oraz E ine E n t-
S ch eid u n g sstu n d e d er k a th o lisc h e n W e ltm iss io n , A achen 1919.
87 Por. D er h e ilig e T h o m a s d e r A p o s te l In d ie n s, A ach en 1918, a tak że Im
K a m p fe m it d e r Z a u b e r w e lt d e s H in d u is m u s, B erlin — B onn 1928.
88 Por. np. Joh an n A d a m S ch a ll v . B ell, K öln 1933.
89 S c h u r h a m m e r w tym czasie na ła m a ch KM o p u b lik o w a ł m . in. D ie
e r s te ja p a n isc h e G e sa n d sc h a ftsre ise n ach E u ropa (1582— 1590), KM 49(1920)
217— 224 oraz D er e r s te B e ric h t ü b e r d ie A in u in N o rd ja p a n , KM 54(1928)189. 40 Por. A. H u o n d e r , 300 Jah re d e r P ro p a g a n d a 1622— 1922, KM 50 (1921) 65—69 oraz A. V ä t h , P ro p a g a n d a J u b ilä u m s fe ie r n in R o m , KM 50(1921)209— — 215.
41 Por. G rü n d u n g d e r n eu en J e su ite n m iss io n d u rc h Pater Johann Philipp R ooth aan , F reiburg i. B. 1939 oraz P io n iere d e s G o tte s re ic h e s , H am burg 1947.
42 Por. J. A. O t t o , K irc h e im W ach sen . V ie rh u n d e r t J a h re J e su ite n o rd e n
w yp ad k u sp raw d ziło się, że osob ow ość i tw órczość redaktora n aczeln ego rzu tu je w pow ażn ym stop n iu na sy lw e tk ę czasopism a. D od ajm y jeszcze, że KM w ok resie prac J. A. O t t o o sią g n ęły n ak ład 8 6. tys. egzem p larzy (1968).
P o w o jen n a stru k tu ra czasop ism a w zasad zie n ie od b iegała ani w sw ym sch em acie, ani co do treści od poprzednich lat. O czy w iście, b y ł to p ow o jen n y start. R ad yk aln e zm ian y n a stą p iły w ok resie po S ob orze W atyk ań sk im II, w zw ią zk u z p rzeo rien to w a n iem p ojęcia „m isja” oraz p o g łęb io n ą teologią m i sji. KM w tym o k resie n a w ią zu ją w sp ó łp ra cę z w y b itn y m i fa ch o w ca m i w św ie c ie (H ugo M. E n o m i y a - L a s s a l l e , H. D u m o u l i n , J. M a s s o n , J. S c h ü t t e i inni), k tórzy o p racow u ją p oszczególn e zagad n ien ia, w a żn e dla w sp ó łczesn eg o posob orow ego zrozu m ien ia m isji. W yraźn ie od czu w a się na ła m ach KM proces p o szu k iw a n ia n ow ych dróg w pracy m is y j n e j43
W 1969 r. od w o ła n o ze sta n o w isk a redaktora n a czeln eg o J. A. O t t o , który został w y d a w c ą KM, a w ła śc iw y m redaktorem zo sta ł L u d w ig W i e d e n - m a n n, z k tórym sta le w sp ółp racu ją W. H o f f m a n n SJ, W. H u n g e r SJ i J. A. S c h w e i t z e r SJ. P e łn y ty tu ł d w u m iesięczn ik a brzm i: D ie K a th o
lisch en M issio n en . Z e its c h r ift d es In te rn a tio n a le n K a th o lisc h e n M issio n sw e r k e s M IS S IO in V e rb in d u n g m it d e m P rie s te r-M is sio n s b u n d (1972). G ru n tow
n ym zm ianom poddano tak że stru k tu rę czasopism a. O b ecn ie każdy zeszy t KM zaw iera: I n fo rm a tio n e n , T h e m e n , D o k u m e n ta tio n , L ä n d e rb e ric h te oraz N eu e
B ü ch er.
J ó zef S c h m i d l i n p o leca ł n ieg d y ś KM św ieck im k ap łan om jak o bardzo cen n e źródło in fo rm a cji o m isjach . C zęsto n a zy w a się KM k la sy czn y m cza so pism em m isy jn y m . Z asad n iczo je s t to m agazyn pop u larn on au k ow y, in fo rm u jący o całej p ro b lem a ty ce m isy jn ej, a zarazem troszczący się o teologiczn ą p od b u d ow ę pracy m isy jn ej w teren ie. T o w a rzy stw o J ezu so w e zalicza KM do sw y ch n a jp o w a żn iejszy ch d zieł m isyjn ych . P ism o p o w sta w a ło w p oczątkach k sz ta łto w a n ia się m isjo lo g ii w N iem czech , a n a w e t jej rozw ój in sp iro w a ło poprzez d ziałaln ość lu d zi ściśle zw iązan ych z redakcją.
43 Por. np. L. W i e d e n m a n n , S o ll d ie K ir c h e noch H eid en b e k e h r e n ? V om S in n d e r W e ltm iss io n h eu te, KM 92(1972)9—13.
