Kanonizacja prawa cywilnego
Kieleckie Studia Teologiczne 3, 355-365
Ks. H enryk Jagodziński - M ińsk
K
a n o n i z a c j a p r a w a c y w i l n e g o
S z c z e g ó l n ą c h a r a k te r y s ty k ą p o r z ą d k u p r a w n e g o K o ś c i o ła j e s t f a k t je g o w s p ó łis tn ie n ia w śc isłe j r e la c ji z in n y m i s y s te m a m i p ra w n y m i. K a ż d y w ie r z ą c y j e s t je d n o c z e ś n ie o b y w a te le m j a k ie g o ś p a ń s tw a , co s p r a w ia , ż e j e s t o n p o d m i o t e m d w ó c h p o r z ą d k ó w p r a w n y c h , z k t ó r y c h j e d e n p r z y n a l e ż y d o s p o łe c z n o ś c i o c e la c h d o c z e s n y c h , a d r u g i d o s p o łe c z n o ś c i o c e la c h d u c h o w y c h . C e le m p r a w o d a w c ó w o b y d w u s p o łe c z n o ś c i p o w in n o b y ć z b u d o w a n ie p e w n e j h a r m o n ii p r a w n e j, k tó r a u n ik a ła b y p r z e c iw s ta w ia n ia je d n e g o p o r z ą d k u d r u g ie m u 1. W tej s fe rz e m ie ś c i s ię z a b ie g p r a w n y u z g a d n ia n ia p o r z ą d k ó w p r a w n y c h , m a ją c y d łu g ą tr a d y c ję z a r ó w n o w K o ś c ie le , j a k i w n a u c e p r a w a w y z n a n io w e g o , to z n a c z y w r e g u la c ja c h p r a w n y c h , j a k i e w p o r z ą d k u p r a w n y m d a n e g o p a ń s tw a o d n o s z ą s ię d o d a n e g o w y z n a n ia c z y r e lig ii j a k o z ja w is k a w o g ó le . W z a le ż n o ś c i o d k r a ju w p r a w ie w y z n a n io w y m , w w ię k s z e j lu b m n ie j sz e j m ie r z e , m o ż e m y s p o tk a ć s z e r e g n o r m p r a w n y c h , k tó r e o d s y ła ją d o o k r e ś lo n y c h p r z e p i s ó w p r a w n y c h . P r z e d m i o t e m n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u b ę d z ie n a to m ia s t te c h n ik a p r a w n a w p r a w ie k a n o n ic z n y m o d s y ła n ia d o n o r m p r a w a c y w iln e g o p r o m u lg o w a n y c h p r z e z in n e g o p r a w o d a w c ę n iż p r a w o d a w c a k o śc ie ln y , z w a n a in a c z e j k a n o n i z a c ją p r a w a c y w iln e g o .1. P o jęc ie k a n o n iza cji p raw a cyw iln ego
Z ja w is k o k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o m a m ie js c e w te d y , g d y p r a w o k a n o n i c z n e z a m i a s t u r e g u l o w a ć p e w n ą m a t e r i ę b ę d ą c ą w j e g o k o m p e te n c ji, n a k a z u je z a s to s o w a n ie c z ę ś c io w e lu b c a ło ś c io w e n o r m p r a w a c y w iln e g o 2. N o r m y p r a w a c y w iln e g o , k tó r e m a te r ia ln ie , j a k r ó w n ie ż w s w o je j tr e ś c i
1 Por. J. M inam bres,
Analisis de la tecnica de la remisión a otros ordenamientos
juridicos en el Código de 1983,
„Ius C anonicum ” , X X X II, n. 64, s. 7 1 3 -7 4 9 .2 Por. G. Feliciani,
Canonizzazione delle Leggi civili,
w:Nuovo Dizionario di Dirit-
to Canonico,
red. C. C. Salvador, V. De Paolis, G. G hirlanda, M ediolan 1993, s. 120-121.n a l e ż ą d o in n e g o p o r z ą d k u p r a w n e g o , f o r m a ln ie s ta ją s ię w ła s n y m i n o r m a m i p r a w a k o ś c ie ln e g o , k tó r e n a d a je im w a r to ś ć p r a w a w e w n ę tr z n e g o d la s w o ic h w ie r n y c h 3. Z a b ie g te g o ty p u m a m ie js c e n ie d la te g o , ż e p r a w o d a w c a n ie b y ł w sta n ie d o k o n a ć r e g u la c ji p r a w n e j w k o n k r e tn e j d z ie d z in ie z ra c ji b r a k u k o m p e te n c ji, c z y te ż b r a k u p o s ia d a n ia in s tr u m e n tó w p r a w n y c h , a le p r z y c z y n ą te g o j e s t c h ę ć u n ik n ię c i a s p r z e c z n o ś c i m ię d z y p r a w e m k a n o n ic z n y m a c y w iln y m . I s tn ie ją b o w ie m p e w n e d z ie d z in y ż y c ia w s p ó ln e d la p a ń s tw a i K o ś c io ła , o d n o s z ą c e s ię d o s f e r y d o c z e s n e j. A j e s t tr o s k ą p r a w o d a w c y , a ż e b y n ie p o ja w ia ł s ię n ie p o tr z e b n y r o z d ź w i ę k m ię d z y o b y d w o m a p o r z ą d k a m i p r a w n y m i, k tó r y m ó g łb y d o p r o w a d z ić d o n ie p o ż ą d a n y c h s y tu a c ji k o n f lik to w y c h 4. W ty m z a b ie g u u ja w n ia s ię tr o s k a p r a w o d a w c y k o ś c ie ln e g o o o w o c n y ro z w ó j w z a je m n e j w s p ó ł p r a c y z p a ń s tw e m i je g o p o r z ą d k ie m p r a w n y m . W n a u c e p r a w a k a n o n ic z n e g o r o z r ó ż n ia s ię n o r m ę p r a w n ą , k tó r a o d s y ła d o p r a w a c y w iln e g o , n o s z ą c ą n a z w ę n o r m y k a n o n iz u ją c e j, o r a z n o r m ę p r a w n ą p r z e z n i ą w s k a z a n ą , k t ó r ą n a z y w a s ię n o r m ą k a n o n iz o w a n ą 5. N o r m a k a n o n i z u ją c a m u s i b y ć z a w s z e in te r p r e to w a n a w e d łu g sz c z e g ó ło w y c h k ry te rió w p r a w a k a n o n ic z n e g o . C h o d z i tu ta j s z c z e g ó ln ie o o k re śle n ie w a g i o ra z p o trz e b y ta k ie g o o d sy ła n ia i w sk a z a n ie k o n k re tn y c h p r z e p is ó w , d o k tó r y c h c h c e s ię o d w o ła ć . P r z e p is y te m u s z ą b y ć z a s to s o w a n e w p r a w ie k a n o n ic z n y m z ty m i s a m y m i s k u tk a m i, ja k ie p o s ia d a j ą o n e w p r a w ie c y w iln y m . W k o n s e k w e n c ji n o r m y te b ę d ą in te r p r e to w a n e w e d łu g ta k ic h z a s a d , ja k i m i k ie r u je p o r z ą d e k p r a w n y , z k tó r e g o te n o r m y p o c h o d z ą . S tą d r ó w n ie ż w y d a je s ię b y ć n ie o d z o w n y m d la k a n o n i s ty z a p o z n a n ie s ię n ie ty lk o z k o n k r e tn y m i n o r m a m i, a le r ó w n ie ż z k u ltu r ą p r a w n ą , j a k i z a s a d a m i, k tó ry m i k ie r u je s ię p o r z ą d e k p r a w n y w k o n k r e tn y m k r a ju . W ty m p r o c e s ie m o ż e s ię n ie je d n o k r o tn ie p o ja w ić tr u d n o ś ć p o le g a ją c a n a ty m , ż e n ie z a w s z e b ę d z ie m o ż liw e n a ty c h m ia s to w e z n a le z ie n ie p u n k tu o d n ie s ie n ia d la n o r m y k a n o n i z u ją c e j w d a n y m p o r z ą d k u p r a w n y m i w s k a z a n ie n a n o r m ę k a n o n iz o w a n ą . P ra w o k a n o n ic z n e , p r z e d w p ro w a d z e n ie m p ie rw s z e g o K o d e k s u w 19 1 7 r.6, w o d s y ła n iu d o n o r m p r a w a c y w iln e g o o g r a n ic z a ło s ię w y łą c z n ie d o n o r m p r a w a r z y m s k i e g o , k tó r e s ta n o w iły ź r ó d ło u z u p e łn ia ją c e w p r z y p a d k u s p r a w
3 Por. P. C iprotti,
Le „ leggi civili ” nel Nuovo Codice di diritto canonico,
„Ephe- m erides Iuris Canonici” , 39 (1983), s. 189-202.4 Por. L. C hiapetta,
Il Codice di diritto canonico. Commento giuridico-pastora-
le,
N eapol 1988, t. 1, s. 46.5 Por. G. Feliciani,
Canonizzazione...,
dz. cyt., s. 121.6 P rzed w prow adzeniem K odeksu P raw a K anonicznego w 1917 r., głów nym źró dłem p raw a kanonicznego b y ł
Corpus Iuris Canonici.
N ie b y ł to kodeks w ścisłym sensie, ale zbiór sześciu oficjalnych i nieo ficjaln y ch kolek cji p raw w yw o d zący ch się jeszcze ze średniow iecza. N a w zór kom pilacji praw rzym skich, dokonanej przez cesarza Justyniana, noszącej n az w ęCorpus Iuris Civili
, te n zbiór p raw k ościelnych otrzym ało c h a r a k te r z e d o c z e s n y m , n ie b ę d ą c y c h u r e g u lo w a n y m i p r z e z k o n k r e tn e n o r m y k a n o n ic z n e . T e n z a b ie g p ra w n y s p o ty k a ł s ię z c z ę s ty m z a s to s o w a n ie m w k o ś c ie ln y c h tr y b u n a ła c h . Z p ro m u lg a c ją K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o w 1 9 1 7 r. p r a w o r z y m s k ie u tr a c iło s w o ją m o c p r a w n ą w k o ś c ie ln y m p o r z ą d k u p r a w n y m , a n o w y K o d e k s z a c z ą ł o d s y ła ć d o p r a w a c y w iln e g o p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w . S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie m a tu ta j k a n o n 15 2 9 7 K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1 9 1 7 r., k tó r y to k a n o n w p r o s t o d s y ła ł d o p r a w a c y w iln e g o . W y ż e j w s p o m n ia n a n o r m a w o b e c n ie o b o w ią z u ją c y m K o d e k s ie P r a w a K a n o n ic z n e g o , k tó r y z o s ta ł p r o m u lg o w a n y 2 5 s ty c z n ia 19 8 3 r., s ta n o w iła b a z ę d la k a n o n u 2 2 te g o ż K o d e k s u : „ C a n . 2 2 - L e g e s c iv ile s a d q u a s iu s E c c le s ia e r e m ittit, in iu r e c a n o n ic o iis d e m c u m e ff e c tib u s s e rv e n tu r, q u a te n u s iu r i d iv in o n o n s in t c o n tra r ia e e t n is i a liu d iu r e c a n o n ic o c a v e a tu r ” 8.
K a n o n te n z o s ta ł u m ie s z c z o n y w K s ię d z e P ie r w s z e j n o w e g o K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o p t.
D e norm is g en era lib u s
( On orm ach og ólnych),
w ty tu l e
D e legibus ecclesiasticis
(Op ra w a ch kościelnych ).
S a n k c jo n u je o n z a b ie g p r a w n y is tn ie ją c y w p r a w ie k a n o n ic z n y m , z w a n y k a n o n i z a c ją p r a w a c y w iln e g o , i z a w ie r a o g ó ln e z a s a d y , n a j a k i c h m a s ię o n o p ie ra ć . J e d n o c z e śn ie k a n o n te n u z n a j e p ra w o c y w iln e z a ź ró d ło p o m o c n ic z e p r a w a k a n o n ic z n e g o w p r z y p a d k a c h , w k tó r y c h p r a w o d a w c a k o ś c ie l n y o d w o łu ję s ię b e z p o ś r e d n io d o te g o ż p o r z ą d k u p r a w n e g o .2. G ran ice k a n o n iza cji p ra w a cyw iln ego
O c z y w iś c ie p r z y jm o w a n ie z a in te g r a ln ą c z ę ś ć s w o je g o p o r z ą d k u p r a w n e g o n o r m , k tó r e p o c h o d z ą z in n e g o ź r ó d ła n iż p r a w o m o c n a w ła d z a u s ta w o d a w c z a , n i e o d b y w a s i ę w s p o s ó b a u t o m a t y c z n y i n i e o g r a n i c z o n y . P e w n e o g r a n ic z e n ia o c h a r a k te rz e o g ó ln y m w te j m a te r ii z a w ie r a j u ż w y ż e j w s p o m n ia n y k a n o n 2 2 o b e c n e g o K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o . K a n o n te n z a w ie r a w a r u n e k , ż e d a n a n o r m a p r a w a c y w iln e g o , d o k tó r e j o d s y ła p r a w o d a w c a
nazw ę
Corpus Iuris Canonici.
Z ostał on dokonany przez p raw nika G iovanniego Chap- puisa w 1500 r., a oficj alnie zatw ierdzony przez papieża G rzegorza X III konstytucj ą apo sto lsk ąCum pro munere
1 lip c a 1580 r. Por. C. Corral,Codice di diritto canonico
(Codex Iuris Canonici)
w:Nuovo dizionario di diritto danonico,
red. C. C. Salvador, V. De Paolis, G. Ghirlanda, M ediolan 1993, s. 190-200.7 C odex Iuris C anonici 1917, kan. 1529: „Q uae ius civile in territo rio statuit de contractibus tam in genere, quam in specie, sive nom inatis sive innom inatis, et de solutionibus, eadem iure canonico in m ateria ecclesiastica iisdem cu m effectibus se rventur, n isi iuri divino co n traria sint au t aliu d iure canonico caveatur” .
8 K an. 22 - U sta w y państw ow e, do k tó ry ch o dsyła p raw o kościelne, n ależy z a chow yw ać w praw ie kanonicznym n a ile nie są przeciw ne praw u B ożem u i o ile praw o kanoniczne czego innego nie zastrzega.
k o ś c ie ln y , j e s t o b o w ią z u ją c a o ty le , o ile n ie j e s t s p r z e c z n a z p r a w e m B o ż y m 9 lu b n ie j e s t p r z e c iw n a in n y m p r z e p is o m p r a w a k a n o n ic z n e g o . T o o g ra n ic z e n ie p r z y jm u je z a c e l z a p o b ie ż e n ie , a ż e b y p o p r z e z k a n o n iz a c ję n ie d o s ta ły s ię w s p o só b n ie w i a d o m y d o k o ś c ie ln e g o p o r z ą d k u p r a w n e g o n o rm y , k tó r e w p r z y p a d k u , g d y b y b y ły z n a n e p r a w o d a w c y , z o s ta ły b y p r z e z n ie g o o d r z u c o n e . J e ż e li n o r m y te b y ły b y p r z e c iw n e p r a w u B o ż e m u , to w k o n s e k w e n c ji i ta k n ie m ia ły b y s a m e p r z e z s ię ż a d n e j m o c y p r a w n e j, g d y ż K o ś c ió ł n ie m o ż e u s ta n a w ia ć , a ty m b a r d z ie j p r z y jm o w a ć , n o r m , k tó r e s ą n ie z g o d n e z p r a w e m B o ż y m 10. N a t o m i a s t j e ś l i c h o d z i o s p r z e c z n o ś ć z n o r m a m i p r a w a k a n o n ic z n e g o , n a le ż y z a u w a ż y ć , ż e K o ś c ió ł n a k a z u ją c z a s to s o w a n ie p r a w a p a ń s tw o w e g o w k o n k re tn e j m a te r ii, n ie z a m ie r z a w ż a d n y m w y p a d k u p o z b a w ić sie b ie s a m e g o w ła d z y u r e g u lo w a n ia te jż e m a te r ii w s p o s ó b a u to n o m ic z n y . K o ś c ió ł m o ż e w ię c p r z y ją ć lu b o d r z u c ić w s p o s ó b s w o b o d n y p r z e p is y m ó w ią c e o k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o 11. T a k im p r z y k ła d e m w s a m y m K o d e k s ie , m o g ą b y ć p r z e p is y o d n o s z ą c e s ię d o p r z e d a w n i e n i a z a w a r te w k a n o n a c h 1 9 7 - 1 9 9 , g d z i e n o r m y k o d e k s o w e o d n o s z ą c e s ię d o p r z e d a w n ie n i a r ó ż n i ą s ię o d n o r m k o d e k s ó w c y w iln y c h w ta k ic h k w e s tia c h , j ak : d o b r a w i a r a 12, p r z e d m io t i c z a s p o tr z e b n y d o z a is tn ie n ia p r z e d a w n ie n ia . T e g o ty p u o g r a n ic z e n ia i r e z e r w y n ie s ą c z y m ś s p e c y f ic z n y m ty lk o d la p r a w a k a n o n ic z n e g o , m o ż e m y j e s p o tk a ć r ó w n ie ż i w in n y c h p o r z ą d k a c h p r a w n y c h , c h o c ia ż n ie je d n o k r o tn ie s ą o n e in a c z e j s f o rm u ło w a n e .
3. S z c z e g ó ło w e n orm y k a n o n iza cy jn e K odeksu P r a w a
K a n o n iczn eg o z 1983 r.
W o b e c n y m K o d e k s ie P r a w a K a n o n ic z n e g o m o ż e m y w s k a z a ć p ię tn a ś c ie z a g a d n ie ń , w k tó r y c h p r a w o d a w c a o d w o łu je s ię d o p r a w a c y w iln e g o . N a p o d s ta w ie tr e ś c i k a n o n ó w m o ż e m y w y r ó ż n ić n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia :
9 P raw o B oże to zespół faktorów praw nych, k tó ry ch autorem je s t sam P an B óg i którym są podporządkow ane n orm y ludzkiego p raw a kanonicznego, poniew aż są one pozbaw ione jakiejkolw iek w artości, jeśli są przeciw ne praw u Bożem u. Praw o kanonicz ne zw raca u w ag ę n a istnienie n aturalnego p raw a B ożego i p raw a B ożego p o zy ty w n e go. Praw o Boże naturalne w ypływ a z samej natury człow ieka ja k o istoty rozum nej stw o rzonej p rzez B oga, nato m iast praw o B oże pozytyw ne je s t ow ocem objaw ienia. Por. P. L om abradia,
Lezioni di diritto canonico,
M ediolan 1985, s. 8 -9 .10 Por. P. Ciprotti,
Canonizzazione delle leggi civili,
w:Digesto delle discipline
pubblicistiche,
t. 2, T uryn 1987, s. 4 5 3 -4 5 8 .11 Por. G. Feliciani,
Canonizzazione...,
dz. cyt., s. 121.12 W edług kan. 198 K P K z 1983 r., d obra w iara je s t w y m ag an a do zaistnienia przedaw nienia nie tylk o n a początku sam ego procesu, ale także podczas całego okresu czasu trw ania, w y m aganego do je g o zaistnienia.
3.1. P raw ni opiekunow ie
W k w e s tii u s ta n o w ie n ia o p ie k u n ó w o s ó b n ie p e łn o le tn ic h i z a k r e s u ic h w ła d z y k a n o n 98 § 2 n a k a z u je z a c h o w a ć p r z e p is y p r a w a c y w iln e g o , p o d w a ru n k iem je d n a k , ż e p ra w o k a n o n ic z n e n ie p rz e w id z ia ło w d a n y m p rz y p a d k u c z eg o ś in n eg o . T e n s a m k a n o n p r z e w id u je r ó w n ie ż , ż e b is k u p d ie c e z ja ln y w p e w n y c h p r z y p a d k a c h , k ie r o w a n y w a ż n y m i p o w o d a m i, m o ż e u s ta n o w ić in n e g o o p ie k u n a .3.2. U zy sk a n ie sam odzielności przez niepełnoletniego
O d n o ś n ie z a m ie s z k a n ia s ta łe g o i ty m c z a s o w e g o , k a n o n 105 § 1 p r z e w id u je , ż e m a ło le tn i p o u z y s k a n iu u s a m o d z ie ln ie n ia m o ż e r ó w n ie ż u z y s k a ć z a m ie s z k a n ie sta łe . J e d n a k ż e u z y s k a n ie p r z e z m a ło le tn ie g o u s a m o d z ie ln ie n ia m u s i s ię d o k o n a ć w e d łu g p r a w a c y w iln e g o . N ie p r z e w id u je s ię w te j m a te r ii ż a d n y c h z a s tr z e ż e ń .
3.3. Procedura adopcyjna
A b y d z ie c i a d o p to w a n e w e d łu g p r a w a k a n o n ic z n e g o z o s ta ł y u z n a n e z a d z ie c i ty c h , k tó r z y j e a d o p to w a li, k a n o n 110 w y m a g a , a b y a d o p c ja d o k o n a ła s ię w e d łu g p r a w a c y w iln e g o . N o r m a t a m a s z c z e g ó ln e z n a c z e n ie d la k o ś c ie ln e g o p r a w a m a łż e ń s k ie g o , b o w ie m je j s k u tk ie m j e s t z a is tn ie n ie p rz e s z k o d y z r y w a ją cej d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a m ię d z y a d o p to w a n y m a a d o p tu ją c y m . P r a w o d a w c a k o ś c ie ln y ja k o k r y te r iu m z a is tn ie n ia f a k tu a d o p c ji lu b je g o n ie z a is tn ie n ia c z y n i p r z e p is y p r a w a c y w iln e g o o d n o ś n ie a d o p c ji.
3.4. N o rm y odnośnie przedaw nienia
I n s ty tu c ji p r z e d a w n ie n i a o b e c n y K o d e k s p o ś w ię c a n a s tę p u ją c e k a n o n y : k a n o n y 1 9 7 - 1 9 9 i k a n o n 1 2 6 8 . P ie r w s z y z n ic h , k a n o n 1 9 7 , u s ta n a w ia g e n e r a l n ą z a s a d ę , ż e p r z e d a w n ie n ie j a k o s p o s ó b n a b y c ia lu b u tr a ty p ra w , m a s ię o d b y w a ć w e d łu g p r a w a c y w iln e g o d a n e g o p a ń s tw a , z w y ją t k ie m ty c h d y s p o z y c ji, k tó r e o d n o ś n ie te j in s ty tu c ji z a w ie r a ją k a n o n y n in ie js z e g o K o d e k s u . S p e c y fic z n e d y sp o z y c je o d n o śn ie p rz e d a w n ie n ia z a w ie r a ją k a n o n y 198 i 199. K a n o n 198 d o ty c z y ta k z w a n e j d o b re j w ia ry , k tó r a w y m a g a n a j e s t w p r a w i e k a n o n ic z n y m p o d c z a s c a łe g o o k r e s u w y m a g a n e g o d o z a is tn ie n ia p r z e d a w n ie n ia , z z a c h o w a n ie m p r z e p is ó w k a n o n u 1 3 6 2 . K a n o n 1 3 6 2 s ta n o w i, ż e g e n e r a ln ie s k a r g a k a r n a w y g a s a p o u p ły w ie tr z e c h la t, z w y ją tk ie m : - p r z e s tę p s tw z a r e z e r w o w a n y c h K o n g r e g a c ji D o k tr y n y W ia ry ; - s k a r g i d o ty c z ą c e j p r z e s tę p s tw u ję ty c h w k a n o n a c h 1 3 9 4 , 1 3 9 5 , 1 3 9 7 , 1 3 9 8 , k t ó r ą p r z e d a w n ia s ię p o u p ły w ie p ię c iu la t;
- p rz e s tę p s tw , k tó r y c h n ie p r z e w id u je p r a w o p o w s z e c h n e , a d la k tó r y c h p r a w o p a r ty k u la r n e p r z e w id z ia ło in n y te r m in p r z e d a w n ie n ia . K a n o n 1 3 6 2 w § 2 z a w ie r a n o r m y d o ty c z ą c e lic z e n ia c z a s u p r z e d a w n ie n ia . I ta k p r z e d a w n ie n ie lic z y s ię o d m o m e n tu p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a , a j e ś l i p r z e s tę p s tw o m a c h a r a k te r p e r m a n e n tn y lu b h a b itu a ln y , p r z e d a w n ie n ie lic z y s ię o d m o m e n tu u s ta n ia d a n e g o p r z e s tę p s tw a . K a n o n 19 9 z a w ie r a lis tę m a te r ii, k tó r e n ie p o d l e g a j ą w ż a d e n s p o s ó b p r z e d a w n ie n iu i s ą to : - p r a w a i o b o w ią z k i, k tó r e w y n ik a j ą z p r a w a B o ż e g o n a tu ra ln e g o lu b p o z y ty w n e g o ; - u p r a w n ie n ia , k tó r e m o ż n a u z y s k a ć je d y n ie n a m o c y p r z y w ile ju a p o s to l sk ie g o ; - p r a w a i o b o w ią z k i, k tó re d o ty c z ą b e z p o ś re d n ie g o ż y c ia d u c h o w e g o w ie r n y c h ; - u s ta lo n e i n ie w ą tp liw e g r a n ic e o k r ę g ó w k o ś c ie ln y c h ; - s ty p e n d ia i z o b o w ią z a n ia m s z a ln e ; - p o w ie r z e n ie u r z ę d u k o ś c ie ln e g o , k tó r e g o w y k o n y w a n ie z g o d n ie z w y m o g a m i p r a w a w y m a g a ś w ię c e ń ;
- p r a w o w iz y ta c ji i o b o w ią z e k p o s łu s z e ń s tw a , ta k a b y w y k lu c z y ć m o ż li w o ś ć , a ż e b y w ie r n i n ie m o g li b y ć w iz y to w a n i p r z e z ż a d n ą w ła d z ę k o ś c ie ln ą i n ie p o d le g a li ż a d n e j w ła d z y .
J a k m o ż n a z a u w a ż y ć , w y ż e j w y m ie n io n y s p is m a te r ii m a c h a r a k te r c z y s to k o ś c ie l n y i tr u d n o b y ło b y s ię n a w e t d o s z u k iw a ć z a s a d w c y w iln y c h p o r z ą d k a c h p r a w n y c h o d n o ś n ie ic h r e g u la c ji. Z d ru g ie j stro n y , b io r ą c p o d u w a g ę s p e c y f ik ę k o ś c ie ln e g o p o r z ą d k u p r a w n e g o , te m a te r ie z n a t u r y r z e c z y n ie m o g ą p o d le g a ć p r z e d a w n ie n iu , a l b o w ie m n ie m a j ą o n e c h a r a k te r u c z y s to d y s c y p li n a r n e g o , p o n ie w a ż o d n o s z ą s ię d o p o r z ą d k u d o k tr y n a ln e g o i m o ra ln e g o . K a n o n 1 2 6 8 , k tó r y z n a jd u je s ię w k s ię d z e d o ty c z ą c e j d o c z e s n y c h d ó b r k o ś c io ła ( k o ś c ie ln e p r a w o m a ją tk o w e ), n a k a z u je ż e p r z e d a w n ie n ie w o d n ie s ie n iu d o p r a w a m a ją tk o w e g o , ja k o f o r m a n a b y c ia lu b u w o ln ie n ie s ię w z a k r e sie d ó b r d o c z e s n y c h , m a b y ć r e a liz o w a n a w e d łu g k a n . 1 9 7 - 1 9 9 .
3.5. Warunki zatrudniania osób św ieckich przez instytucje
k ościeln e
P r a w o d a w c a o d s y ła r ó w n i e ż d o n o r m p r a w a p a ń s tw o w e g o , g d y c h o d z i o k w e s t ię z a tr u d n ia n i a p r z e z in s ty tu c je k o ś c ie ln e . O d n o ś n ie o s ó b ś w ie c k ic h , k tó r e c z a s o w o lu b s ta le p r a c u ją d la p o tr z e b K o ś c io ła , k a n . 2 3 1 § 2 n a k a z u je , ż e m a j ą o n i p r a w o d o g o d z iw e g o w y n a g r o d z e n ia o r a z d o u b e z p ie c z e n ia s p o łe c z n e g o , j a k i z d r o w o tn e g o p r z y z a c h o w a n iu p r z e p is ó w p r a w a c y w iln e g o . R ó w n i e ż k a n . 1 2 8 6 § 1 w o d n ie s ie n iu d o u m ó w o p r a c ę n a k a z u j e d o k ła d n ie p r z e s tr z e g a ć n o r m p r a w a c y w iln e g o d a n e g o k r a ju o d n o s z ą c y c h s ię d o p r a c yi ż y c ia s p o łe c z n e g o , a le p r z y ty m z a z n a c z a , ż e m a s ię to o d b y w a ć z g o d n ie z z a s a d a m i p o d a w a n y m i p r z e z K o ś c ió ł. J e d n a k ż e n a l e ż y p r z y ty m z a u w a ż y ć , ż e w w ie l u w y p a d k a c h d o k tr y n a s p o łe c z n a K o ś c i o ła j e s t o w ie le b a r d z ie j w y m a g a ją c a n iż u s ta w o d a w s tw o w ie l u k r a jó w o d n o ś n ie k w e s tii s o c ja ln y c h .
3.6. Zw olnienie z ob ow iązk ów i funkcji nielicujących
ze stanem duchow nym
P r a w o d a w c a p o l e c a k o r z y s t a ć z u d o g o d n i e ń , j a k i e n i e j e d n o k r o t n i e p r z e w id u je u s ta w o d a w s tw o c y w iln e d la o s ó b d u c h o w n y c h , z w a ln ia ją c j e z n ie k tó r y c h z a d a ń i o b o w ią z k ó w n a r z e c z p a ń s tw a , k tó r e s ą o b c e s ta n o w i d u c h o w n e m u . N o r m y o d n o ś n ie te g o z a g a d n i e n ia z n a jd u ją s ię w k a n . 2 8 9 § 2. J e d n a k ż e k a n o n te n z a w ie r a r ó w n ie ż k la u z u lę p r z y z n a ją c ą o r d y n a r iu s z o w i p o d j ę c i e in n e j d e c y z ji w p o s z c z e g ó ln y c h p r z y p a d k a c h .
3.7. Testam ent i zrzeczen ie się w łasności osobistej osób
w instytutach ży cia konsekrow anego
N a s t ę p n y m p r z y p a d k ie m , k ie d y p r a w o k a n o n ic z n e o d w o łu je s ię d o p r a w a c y w iln e g o j e s t w y m ó g k a n o n u 6 6 8 § 1 o d n o ś n ie o b o w ią z k u o s ó b z a k o n n y c h s p o r z ą d z e n ia te s ta m e n tu p r z e d p ie r w s z ą p ro fe s j ą z a k o n n ą , k tó r y m a b y ć w a ż n y r ó w n i e ż w o b e c p r a w a ś w ie c k ie g o . W p a r a g r a f ie c z w a r ty m te g o ż k a n o n u 6 6 8 , m o ż e m y z n a le ź ć d y s p o z y c je m ó w ią c e o ty m , ż e ci, k tó r z y z e w z g lę d u n a n a tu r ę s w o je g o I n s ty tu tu p o w in n i w y r z e c s ię s w o ic h d ó b r i p o w in n i to u c z y n ić w fo rm ie z g o d n e j z p r a w e m c y w iln y m , p r z y c z y m , j a k to z a z n a c z a p r a w o d a w c a , w m ia r ę m o ż liw o ś c i. C z y li n ie c z y n i z te g o w y m o g u n a k a z u a b s o lu tn e g o . J a k m o ż e m y z a u w a ż y ć , p a r a g r a f c z w a r ty n ie j e s t ta k j e d n o z n a c z n y w s w o im b r z m ie n iu j a k p a r a g r a f p ie rw s z y , g d z ie o b o w ią z e k z g o d n o ś c i z p r a w e m c y w il n y m n ie z a w ie r a d o d a tk o w y c h z a s tr z e ż e ń .
3.8. P rzyrzeczen ie m ałżeńskie, czyli tak zw a n e za ręczyn y
W k a n o n ie 1 0 6 2 § 1 p r a w o d a w c a k o ś c ie l n y n a k ł a d a n a K o n f e r e n c ję E p i s k o p a tu o b o w ią z e k w y d a n ia p r z e p is ó w o d n o s z ą c y c h s ię d o j e d n o s tr o n n e g o p r z y r z e c z e n ia m a łż e ń s k ie g o b ą d ź d w u s tr o n n e g o , z w a n e g o z a r ę c z y n a m i. P o le c a je d n o c z e ś n ie , a b y u w z g lę d n io n o w ty c h p r z e p is a c h o b o w ią z u ją c e p ra w o c y w iln e w te j m a te r ii, o ile ta k ie z o s ta ło w y d a n e . N ie p r e c y z u je j e d n a k w j a - k im s to p n iu i w e d łu g j a k i c h k r y te r ió w to u w z g lę d n ie n ie m a s ię d o k o n a ć , c z y li ż e n a l e ż y z a s to s o w a ć o g ó ln e z a s a d y p r a w a k a n o n ic z n e g o . W ty m s a m y m k a n o n ie n a k a z u je s ię r ó w n ie ż w z ię c ie p o d u w a g ę , o b o k p r a w a c y w iln e g o , m ie j s c o w y c h z w y c z a jó w p r z y o p r a c o w y w a n iu p o w y ż s z y c h p rz e p is ó w .
3.9. Z ak az asystow ania przy zaw ieraniu m ałżeństw , które
nie m ogą być cyw ilnie uzn an e
W e d łu g p r z e p is u k a n . 1071 § 1 n . 2 , d u s z p a s te r z n ie m o ż e a s y s to w a ć , b e z z e z w o le n ia s w o je g o o rd y n a r iu s z a , p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw , k tó r e n ie m o g ą b y ć u z n a n e w e d łu g p r a w a c y w iln e g o . U p o d s ta w te j n o r m y le ż y tr o s k a p r a w o d a w c y , a b y u n ik n ą ć k o n f lik tu m ię d z y d w o m a p o r z ą d k a m i p r a w n y m i w ta k w a ż n e j m a te r ii, j a k ą j e s t m a łż e ń s tw o .
3.10. Z aw ieranie m ałżeństw a p rzez pełnom ocnika
K a n o n 1105, k tó r y tr a k tu je o z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a p r z e z p e łn o m o c n ik a , w p a r a g r a f ie d r u g im , d o ty c z ą c y m s a m e g o d o k u m e n tu p e łn o m o c n ic tw a , n a k a z u je , a b y b y ł o n p o d p is a n y p r z e z o s o b ę z le c a ją c ą , p o n a d to p r z e z p r o b o s z c z a lu b o r d y n a r iu s z a m ie js c a , w k tó r y m w y s ta w i a s ię p e łn o m o c n ic tw o , lu b p r z e z k a p ła n a d e le g o w a n e g o p r z e z je d n e g o z n ic h , a lb o p r z e z d w ó c h ś w ia d k ó w , a lb o t e ż p e łn o m o c n ic tw o p o w in n o b y ć s p o r z ą d z o n e w f o rm ie a u te n ty c z n e g o d o k u m e n tu , z g o d n e g o z w y m o g a m i p r a w a p a ń s tw o w e g o . J e d n a k ta k i d o k u m e n t s p o r z ą d z o n y z w y m o g a m i p r a w a c y w iln e g o n ie j a w i s ię j a k o o b o w ią z k o w y w e d łu g p r a w a k a n o n ic z n e g o . P r a w o d a w c a j e d y n i e d o p u s z c z a z a s to s o w a n ie f o r m y te g o ty p u .
3.11. Z arządzenie dobrami kościelnym i
W k o ś c ie l n y m p r a w ie m a ją t k o w y m p r a w o d a w c a n a k ł a d a o b o w ią z e k n a z a r z ą d z a ją c y c h m a ją t k ie m k o ś c ie l n y m w k a n . 1 2 8 4 § 2 n . 2 , a b y p r a w o w ł a s n o ś c i d ó b r k o ś c ie ln y c h b y ło z a b e z p ie c z o n e ś r o d k a m i w a ż n y m i w e d łu g p r a w a c y w iln e g o . W p u n k c ie tr z e c im n a to m ia s t, p r a w o d a w c a z o b o w ią z u je z a r z ą d z a ją c y c h d o b r a m i K o ś c i o ła d o p r z e s tr z e g a n ia z a r ó w n o p r a w a k a n o n ic z n e g o , j a k
i p r a w a c y w iln e g o , a z w ła s z c z a d o s z c z e g ó ln e j tr o s k i o to , a b y K o ś c ió ł n ie p o n ió s ł s z k o d y n a s k u te k n ie p r z e s tr z e g a n ia u s ta w p a ń s tw o w y c h . W p o w y ż s z e j n o rm ie , j a k w id z im y , p r a w o d a w c a n a k ła d a b e z w z g lę d n y o b o w ią z e k p r z e s tr z e g a n i a n o r m p r a w a c y w iln e g o b e z ż a d n y c h z a s trz e ż e ń .
3.12. Przep isy odnośnie um ów i zob ow iązań
W k a n o n ie 1 2 9 0 n a k a z u je się , a b y to w s z y s tk o , c o p r a w o p a ń s tw o w e n a d a n y m t e r y t o r iu m p o s ta n a w ia o d n o ś n ie u m ó w o r a z z o b o w ią z a ń , z a r ó w n o g e n e r a ln ie , j a k i s z c z e g ó ło w o , b y ł o z a c h o w y w a n e r ó w n i e ż m o c ą p r a w a k a n o n ic z n e g o . N o rm a t a j e s t j a k b y d o s ło w n y m p rz e ję c ie m d y s p o z y c ji k a n . 1529 z K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1917 r. P rz e d p r o m u lg a c ją K o d e k s u z 1917 r.,
K o ś c i ó ł p o s ł u g i w a ł s i ę p r a w e m r z y m s k i m o d n o ś n i e s p r a w z w i ą z a n y c h z k o n tr a k ta m i. Z a s tą p ie n ie p r a w a r z y m s k ie g o p r a w e m c y w iln y m p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w b y ło k o n ie c z n o ś c ią , k t ó r ą n a le ż a ło w p r o w a d z ić ta k z p u n k tu w id z e n ia f o rm a ln e g o , j a k i is to ty rz e c z y . O b e c n y K o d e k s p r z y jm u je j a k o w ł a sn y p o r z ą d e k p r a w n y p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w o d n o ś n ie p r z e d m io tu , fo rm y , k la u z u l, w a r u n k ó w itd ., j a k i o d n o ś n ie s z c z e g ó łó w , a ta k ż e w m a te r ii o p ła t. P o n a d to p r z e p is y te m a j ą b y ć z a c h o w y w a n e n a m o c y p r a w a k a n o n ic z n e g o z ty m i s a m y m i s k u tk a m i o d n o ś n ie z o b o w ią z a ń p r a w n y c h , d z ia ła ń p r a w n y c h , w a ż n o ś c i i n ie w a ż n o ś c i a k tó w itd . M ię d z y k a n o n is ta m i d y s k u tu je się , c z y p r z e p is y p r a w a c y w iln e g o , w y d a n e o d n o ś n ie k o n tr a k tó w , s to s u ją s ię r ó w n ie ż d o z d o ln o ś c i z a w ie r a n ia k o n tr a k tó w p r z e z o s o b y
(capacitas contrahendi).
W y d a je się , ż e o d p o w ie d ź p o w in n a b y ć p o z y ty w n a , p o n ie w a ż n in ie j s z y k a n o n p r z e jm u j e u s ta w y p a ń s tw o w e b e z ż a d n y c h o g r a n ic z e ń , w y k lu c z a ją c ty lk o w e d łu g d y s p o z y c ji k a n . 2 2 te u s ta w y , k tó r e b y ły b y p r z e c iw n e p r a w u B o ż e m u i n o r m o m p r a w a k a n o n ic z n e g o , z a c h o w u ją c j e d n a k p r z e p is y k a n . 1 5 4 7 , k tó r y d o p u s z c z a d o w ó d z e ś w ia d k ó w w e w s z y s tk ic h s p r a w a c h p o d k ie r o w n ic tw e m s ę d z ie g o .3.13. Zapisy na rzecz K ościoła na w ypadek śmierci
W k a n o n ie 1 2 9 0 § 2 p r a w o d a w c a p o le c a , a b y b y ły z a c h o w y w a n e w y m o g i p r a w a c y w iln e g o w d o k o n y w a n iu z a p is ó w n a r z e c z K o ś c i o ła n a w y p a d e k ś m ie r c i. A le j e d n o c z e ś n ie c z y n i z a s tr z e ż e n ie , ż e n a l e ż y z a c h o w y w a ć te p r o c e dury, o ile to j e s t m o ż liw e , ty m s a m y m d a ją c d o z ro z u m ie n ia , ż e m o g ą z a is tn ie ć ta k ie o k o lic z n o ś c i, ż e z a c h o w a n ie ta k ic h p r o c e d u r m o ż e o k a z a ć s ię n ie m o ż l i w e . N a k ła d a r ó w n i e ż o b o w ią z e k z w r ó c e n ia u w a g i s p a d k o b ie r c o m , a ż e b y z a c h o w a li o s ta tn ią w o lę te s ta to r a , n a w e t j e ś l i w j e j w y r a ż a n iu p o m in ą ł o n j a k i e ś f o rm a ln e w y m o g i p r a w a c y w iln e g o . W ty m w y p a d k u p r a w o c y w iln e n ie z w a l n ia z o b o w ią z k ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o .
3.14. Skarga posesoryjna
O d n o ś n ie n a tu r y i m o c y s k a rg i p o s e s o ry jn e j ( d o c h o d z e n ie p r a w d o rz e c z y , k tó r y c h s ię z o s ta ło p o z b a w io n y m ) o b e c n ie o b o w ią z u ją c y K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o w k a n o n ie 1 5 0 0 n a k a z u je z a c h o w y w a ć p r z e p is y p r a w a c y w iln e g o m ie js c a , w k tó r y m z n a jd u je s ię r z e c z , o k tó r e j p o s ia d a n ie d o ty c z y s k a rg a .3.15. P rzep isy odnośnie um owy, kom prom isu i sądu
polubownego
W k a n . 1 7 1 3 i 1 7 1 4 , k tó r e d o ty c z ą in s ty tu c ji u g o d y , k o m p r o m is u lu b s ą d u p o lu b o w n e g o , p r a w o d a w c a p r z e d s ta w ia s tr o n o m s p o r u ja k o m o ż liw o ś ć d o je g o
ro z w ią z a n ia , p o słu g iw a n ie s ię p rz e p isa m i w y b ra n y m i p rz e z strony, lu b je ś li stro n y n ie w y b io r ą ż a d n y c h p rz e p is ó w , n a l e ż y p o s łu g iw a ć s ię p r z e p is a m i w y d a n y m i p r z e z K o n f e r e n c ję E p is k o p a tu , o ile ta k ie is tn ie ją , a lb o p r z e p is a m i p r a w a c y w iln e g o , k tó r e o b o w ią z u je n a te r e n ie , g d z ie to c z y s ię sp ó r.
4. Z a k o ń c z en ie
J a k m o g li ś m y z a u w a ż y ć n a p o d s ta w ie w y ż e j p r z e d s ta w io n y c h p r z y p a d k ó w , in s ty tu c ja k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o p r z y b ie r a r ó ż n e fo rm y . N ie k ie d y p r a w o d a w c a b e z w z g lę d n ie n a k a z u je p o s łu g iw a n ie s ię n o r m a m i p r a w a c y w il n e g o , ta k j a k b y s ta n o w iły in te g r a ln ą c z ę ś ć k a n o n ic z n e g o p o r z ą d k u p r a w n e g o , co m a m ie js c e n a p r z y k ła d w p r z y p a d k u a d o p c ji (k a n . 110). I n n y m r a z e m n a k a z u je p o s łu g iw a n ie s ię n o rm a m i c y w iln y m i, o ile j e s t to m o ż liw e , j a k w p r z y p a d k u z a p is ó w n a r z e c z K o ś c io ła n a w y p a d e k ś m ie r c i (1 2 9 0 § 2 ). A lb o te ż n o r m y p r a w a c y w iln e g o s ą p r z e z n ie g o p r z e d s ta w io n e j a k o j e d n a z m o ż li w o ś c i, k t ó r ą p r a w o d a w c a d a je do w y b o ru . N a p r z y k ła d w p r z y p a d k u k w e s tii r o z s tr z y g n ię c ia j a k ie g o ś s p o r u s tr o n o m m o ż e b y ć p r z e d s ta w io n a j a k o j e d n a z e w e n tu a l n o ś c i, m o ż l i w o ś ć p o s ł u ż e n i e s i ę p r z e p i s a m i p r a w a c y w il n e g o (k a n . 1 7 1 4 ). P r a w o d a w s tw o k o ś c ie ln e , o d w o łu ją c s ię n ie k ie d y do p r a w o d a w s tw a c y w iln e g o z a p o ś re d n ic tw e m in sty tu c ji k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o , p ra g n ie p rz e z n i ą o tw o r z y ć s ię n a w y m a g a n ia r ó ż n y c h n a r o d ó w , j a k i n a r ó ż n e o k o lic z n o ś c i m ie js c a i c z a s u , a b y ty m le p ie j p r z y s to s o w a ć s ię d o lo k a ln y c h w a r u n k ó w 13.
T a in s ty tu c ja , g d z ie z w o li p r a w o d a w c y k o ś c ie ln e g o p r a w o k a n o n ic z n e s p o ty k a s ię z p r a w e m c y w iln y m d a n e g o k ra ju , s ta n o w i o k a z ję d o d ia lo g u i m ie j sc e s p o tk a n ia z i n n ą k u l t u r ą p r a w n ą . K a n o n is ta w n ie k tó r y c h p r z y p a d k a c h , a b y m ó c p o s łu ż y ć s ię in s t y tu c j ą k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o , m u s i p o z n a ć to p r a w o w k r a ju , w k tó r y m s ię z n a jd u je . A z k o le i, a b y u c z y n ić to w s p o s ó b w ła ś c iw y , n a le ż y p o z n a ć n ie ty lk o s a m ą u s ta w ę , a le r ó w n ie ż p o r z ą d e k p ra w n y , z k tó r e g o o n a p o c h o d z i, j a k i f ilo z o f ię p r a w a , n a k tó re j te n p o r z ą d e k s ię o p ie ra . O c z y w iś c ie n a l e ż y s ię p r z y ty m w y s tr z e g a ć w s z e lk ic h f o rm p o z y ty w iz m u p r a w n ic z e g o . N ie z a w s z e w y d a je s ię b y ć w y s ta r c z a ją c a z a s a d a s f o r m u ło w a n a w k a n . 2 2 K P K z 1983 r., w e d łu g k tó r e j o d w o łu ją c s ię d o ja k i e j ś u s ta w y p a ń s tw o w e j w y s ta rc z y , ż e n ie j e s t o n a p r z e c iw n a p r a w u B o ż e m u i c z e g o ś i n n e g o p r a w o k a n o n ic z n e n ie z a s trz e g a . N a le ż y p r z e d e w s z y s tk im w z ią ć p o d u w a g ę w p r o c e s ie k a n o n iz a c ji p r a w a c y w iln e g o z a s a d ę s f o r m u ło w a n ą w k a n . 1 7 5 2 o b e c n e g o K o d e k s u , ż e n a j w y ż s z y m p r a w e m w K o ś c ie le p o w in n o b y ć z b a w ie n ie d u sz .
R iassunto
C
ANONIZZAZIONE DELLE LEGGI CIVILIL’articolo présenta l ’istituzione esistente nel diritto canonico, di rinvio alla norm a- tiva d ell’ordinam ento giuridico dello Stato, chiam ata la canonizzazione delle leggi civili. N ella breve introduzione vengono presentate le relazioni fra ordinam enti giuridico dello S tato, e quello della Chiesa. Lo stesso cristiano è soggetto a tutti e due ordina- m enti. Successivam ente viene presentata la definizione della canonizzazione delle leggi civili e m otivi della sua esistenza. Q uesta istituzione descrive una tecnica giuridica con la quale la legge canonica nel disciplinare una m ateria di sua com petenza, invece di regolarla autonom am ente, ordina che si applichino, integralmente o parzialm ente, le leggi civili. Il legislatore ricorre a questa soluzione quando una norm ativa canonica differen te da quella civile potrebbe determ inare gravi inconvenienti di carattere pratico o resta re priva di ogni effettiva incidenza. B revem ente v iene segnalata la legislazione prece- dente al riguardo e poi il can. 22 del C IC ’83, il quale contiene la regola generale. D opo la nozione della canonizzazione, si espone i lim iti di questa tecnica giuridica, la quale incontra i precisi lim iti di carattere generale anche nel m enzionato can. 22. Q uesto canone dispone che non vad an o o sservate le norm e che sono contrarie al diritto divino o contrastino con altre norm e del diritto canonico. In seguito sono analizzati quindici casi, quando la norm ativa del C IC ’83 ricorre alla legislazione civile. N ella con- clusione questi casi vengono sistem ati in tre gruppi. A lla fine, autore fa notare che la detta pratica non puo essere autom atica, m a deve prendere in considerazione la natura d e ll’ordinam ento giuridico dello S tato al quale si riferisce e soprattutto il principio del diritto canonico contenuto nel can. 1752 che la salvezza delle anim e deve sem pre essere la legge suprem a nella Chiesa.
Ks. dr Henryk Mieczysław JAGODZIŃSKI - ur. w 1969 r. w M ałogoszczy, dokto ra t z p raw a kanonicznego u zy sk an y n a P o ntificia U niversité d ella S anta C roce w R z y m ie, obecnie Sekretarz N u ncjatury A postolskiej n a B iałorusi. P ublikacje w „Ius Eccle- siae”, X IV (2002), s. 286-288; recenzja książki Sennen Corrà, Bruno F. Pighin,
