Nowe stanowisko morskich osadów miocenu w Kotlinie Sądeckiej — informacja wstępna

(1)

Nowe stanowisko morskich osadów miocenu w Kotlinie S¹deckiej

— informacja wstêpna

Ma³gorzata Gonera*, Marek Styczyñski**

W Nowym S¹czu, w Galerii Stary Dom odby³o siê w

dniu 10.04.2002 r. niezwyk³e spotkanie, poœwiêcone geo-logii Kotliny S¹deckiej. Zosta³o ono zainspirowane odkry-ciem na terenie miasta wychodni osadów z faun¹ (Szeliga, 2002).

Pierwsza informacja o znalezieniu du¿ej iloœci muszli w ods³oniêtych pok³adach i³u zosta³a przekazana telefonicz-nie (26.02.2002 r.) do nowos¹deckiej Galerii Stary Dom, gdzie wczeœniej prezentowana by³a kolekcja skamie-nia³oœci rodzimych oraz pochodz¹cych z Himalajów i Gór Skalistych, zebrana przez jej w³aœciciela — Marka Styczyñ-skiego. Osoba informuj¹ca o znalezisku (nazwiska nie uda³o siê dotychczas ustaliæ) zwróci³a uwagê na niezwyk³e ods³oniêcie na brzegu Kamienicy Nawojowskiej. Amator-skie zainteresowania paleontologiczne w³aœciciela galerii okaza³y siê bardzo przydatne przy wstêpnej ocenie stanowi-ska. Uzna³, ¿e jest ono przyrodnicz¹ niezwyk³oœci¹ na tym terenie i przekaza³ informacjê do Instytutu Ochrony Przy-rody PAN, zajmuj¹cego siê ochron¹ obiektów geologicz-nych (Alexandrowicz i in., 1996).

Ods³oniêcie znajduje siê w granicach miasta Nowy S¹cz, na lewym brzegu Kamienicy Nawojowskiej, pomiêdzy osie-dlem Gorzków a Falkow¹***. Stanowisko le¿y w pobli¿u nadbrze¿nego szlaku spacerowego mieszkañców, ale jest trudne do zauwa¿enia ze wzglêdu na stromy i sukcesywnie obrywaj¹cy siê brzeg. Ods³aniaj¹ siê tutaj homogeniczne utwory silikoklastyczne. Pelityczne i piaszczysto-mu³kowe osady maj¹ barwy oliwkowe i szare. Frakcje zastêpuj¹ siê zarówno lateralnie, jak i w profilu pionowym. Zawieraj¹ smu¿yste nagromadzenia skamienia³oœci. Wychodnia ods³oni³a siê wskutek wymycia i osuniêcia siê stromego brzegu rzeki, spowodowanego gwa³townym wezbraniem wód, jakie mia³o miejsce latem 2001 r. £awice ze skamie-nia³oœciami znajduj¹ siê w korycie rzeki (pod wod¹ oraz bezpoœrednio nad jej lustrem). I³y z ³awicami muszli widoczne s¹ na d³ugoœci oko³o 50 m.

Warstwy i³u ze skamienia³oœciami widoczne s¹ oko³o 1,2 m poni¿ej powierzchni terenu. Makroskopowo rozró¿-niæ mo¿na g³ównie ma³¿e i œlimaki; ich muszle s¹ na ogó³ pokruszone i spêkane. Wiele egzemplarzy rozsypuje siê po wydobyciu z osadu; zw³aszcza trudno znaleŸæ kompletnie zachowane du¿e okazy. Nagromadzone skamienia³oœci reprezentuj¹ faunê morsk¹. W osadzie tkwi¹ te¿ fragmenty uwêglonego drewna (lignit). Ju¿ wstêpne mikroskopowe badania ujawni³y, ¿e w utworach tych wystêpuj¹ jeszcze inne szcz¹tki organiczne. Stwierdzono obecnoœæ

mszy-wio³ów, ma³¿oraczków, otolitów, zielenic, fragmentów szkar³upni oraz otwornic. Te ostatnie stanowi¹ pod wzglê-dem liczebnoœci dominuj¹c¹ grupê mikroskamienia³oœci. Stwierdzono wœród nich m.in.: Elphidium spp. Ammonia beccarii, Asterigerina planorbis, Textularia gramen, Nonion fabum oraz bardzo liczne taksony podrzêdu Milio-lina (m.in. Borelis melo i Dendritina sp.). Wymienione skamienia³oœci œwiadcz¹ o tym, ¿e ods³oniêcie w Kamieni-cy reprezentuje morskie utwory miocenu. Na obszarze Kotliny S¹deckiej, analogiczne osady wystêpuj¹ w Nisko-wej (gmina Che³miec) i dotychczas by³o to w obrêbie kotli-ny jedyne stanowisko tego typu utworów, nale¿¹cych do najwiêkszego spoœród paraautochtonicznych p³atów mio-cenu w Karpatach.

Stanowisko w Niskowej zosta³o odkryte w XIX wieku (Uhlig, 1888). By³o przedmiotem wielostronnych badañ geologicznych zarówno ze wzglêdów gospodarczych (pok³ady wêgla brunatnego), jak naukowych (fauna i flora neogenu). W stratygraficznym profilu z Niskowej wyod-rêbniaj¹ siê dwie czêœci: osady l¹dowe w sp¹gu i morskie w stropie (Skoczylasówna, 1930; Oszczypko, 1973; Ciesz-kowski, 1974). Najliczniejszy i najbardziej zró¿nicowany zespó³ skamienia³oœci wystêpuje w wy¿szej czêœci tego profilu, wykszta³conej jako niewarstwowane osady piasz-czysto-mu³kowe (Ba³uk, 1966, 1970; Cieszkowski, 1977; Alexandrowicz, 1974; Ma³ecki, 1970; Œmigielska, 1973).

Na podstawie wstêpnej analizy paleoekologicznej usta-lono, ¿e mioceñskie osady z Kamienicy Nawojowskiej pochodz¹ z p³ytkowodnego œrodowiska sedymentacyjne-go, wód normalnie zasolonych w strefie klimatu gor¹cego. S¹ wiêc i pod tym wzglêdem analogiczne do warunków, w jakich powstawa³y utwory miocenu w Niskowej (Ciesz-kowski, 1974; Gonera, 1994b).

Chocia¿ szczegó³owe opracowanie skamienia³oœci osa-dów ods³oniêtych w Kamienicy nie zosta³o jeszcze zakoñ-czone, zdecydowaliœmy siê przekazaæ wiadomoœæ o ich wystêpowaniu ju¿ teraz, gdy¿ jest to — po 114 latach — odkrycie drugiego stanowiska morskich osadów neogenu w Kotlinie S¹deckiej. Jest to odkrycie wa¿kie, gdy¿ zmu-sza do korekty mapy geologicznej tego rejonu (ryc. 1). Stanowisko w Kamienicy umo¿liwia weryfikacjê dotych-czasowych pogl¹dów odnoœnie zasiêgu osadów morskiego miocenu w Kotlinie S¹deckiej. Stwarza ponadto niepowta-rzaln¹ okazjê opróbowania (np. paleontologicznego) mor-skich utworów neogenu Kotliny S¹deckiej — co od dziesi¹tków lat nie by³o mo¿liwe, gdy¿ ods³oniêcia mioce-nu w Niskowej (w¹wozy w Ÿródliskach potoku Pruska) zakryte s¹ warstw¹ zwietrzeliny i zmienione wskutek zaawansowanej sukcesji roœlin (zadrzewienia).

Na podkreœlenie zas³uguje równie¿ fakt, ¿e zwróci³ uwagê, doceni³ i zg³osi³ interesuj¹ce znalezisko postronny mieszkaniec Nowego S¹cza.

669

Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 8, 2002

*Instytut Ochrony Przyrody PAN, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków;

**Popradzki Park Krajobrazowy, ul. Daszyñskiego 3, 33-340 Stary S¹cz

(2)

Cenn¹ postawê starano siê propagowaæ przez zaintere-sowanie miejscowych mediów i zorganizowanie otwartego spotkania w Galerii Stary Dom, podsumowuj¹cego wstêpne wyniki badañ terenowych. Dziêki tym dzia³aniom wy³oni³a siê grupa miejscowych entuzjastów historii Ziemi, która w przysz³oœci mo¿e staæ siê wartoœciowym partnerem w prowadzeniu poszukiwañ terenowych i ochronie cen-nych stanowisk geologiczcen-nych.

Rozpatrywana jest kwestia konserwatorskiej ochrony omawianej odkrywki neogenu w Kamienicy nie tylko z racji tego, i¿ autorzy tego komunikatu zwi¹zani s¹ profe-sjonalnie z ochron¹ przyrody (odpowiednio: Instytut

Ochrony Przyrody PAN oraz Popradzki Park Krajobrazowy). Zagadnienie to zosta³o równie¿ dostrze¿one przez uczestników spot-kania w galerii — mieszkañców Nowego S¹cza. Zwa¿ywszy na lokalizacjê ods³oniê-cia, trzeba bêdzie pokonaæ niebagatelne trud-noœci techniczne. Jeœli przedsiêwziêcie to zostanie uwieñczone powodzeniem, zostanie odniesiony wielki sukces na drodze do syste-mowej ochrony stanowisk geologicznych, reprezentatywnych dla budowy geologicznej Karpat (Gonera, 1991, 1994a; Alexandro-wicz i in., 1996).

Literatura

ALEXANDROWICZ S.W. 1974 — Mikrofauna osadów miocenu z Niskowej ko³o Nowego S¹cza. Kwart. Geol., 18: 937–939.

ALEXANDROWICZ Z., MARGIELEWSKI W., URBAN J. & GONERA M. 1996 — Dokumentacja obszarów i obiektów przyrody nieo¿ywionej. [W:] Z. Alexandrowicz (red.) Geoochrona Beskidu S¹dec-kiego i Kotliny S¹deckiej. Studia Naturae, 42: 32–127. BA£UK W. 1966 — Neogene sediments in the Nowy S¹cz Depression (External Carpathians) and their Paleographical significance. Bull. Acad. Pol. Sci. Série Sci. géol. et géogr., 14: 181–186.

BA£UK W. 1970 — Dolny torton Niskowej ko³o Nowego S¹cza. Acta Geol. Pol., 20: 101–150. CIESZKOWSKI M. 1974 — Charakterystyka litolo-giczna osadów miocenu w Niskowej ko³o Nowego S¹cza. Kwart. Geol., 18: 939–940.

CIESZKOWSKI M. 1977 — Fragmenty pni drzew mioceñskich spetryfikowanych kalcytem z Niskowej ko³o Nowego S¹cza. Prz. Geol., 25: 389–390. GONERA M. 1991 — Ochrona stanowisk paleontolo-giczno-stratygraficznych miocenu Karpat polskich. Ochr. Przyr., 49: 119–142.

GONERA M. 1994a — Ochrona stanowisk flor l¹dowych neogenu w Karpatach., Prz. Geol., 42: 186–188.

GONERA M. 1994b — Palaeoecology of marine Mid-dle Miocene (Badenian) in the Polish Carpathians (Central Paratethys). Foraminifera record. Bull. Acad. Pol. Sci. Série Sci. géol. et géogr., 42: 107–125. MA£ECKI J. 1970 — Glony zielone (Chlorophyta) z osadów polskiego miocenu. Rocz. Pol. Tow. Geol., 40: 167–173. OSZCZYPKO N. 1973 — Budowa geologiczna Kotliny S¹deckiej. Biul. Inst. Geol., 271: 101–197.

OSZCZYPKO N., STUCHLIK L. & WÓJCIK A. 1991 — Stratigraphy of Fresh-Water Miocene Deposits of the Nowy S¹cz Basin, Polish Western Carpathians. Bull. Acad. Pol. Sci. Série Sci. géol. et géogr., 39: 433–445.

SKOCZYLASÓWNA K. 1930 — Przyczynek do znajomoœci miocenu Kotliny S¹deckiej. Rocznik Pol. Tow. Geol., 6: 50–72.

SZELIGA P. 2002 — Pozdrowienia z miocenu. Dziennik Polski (Nowos¹decki) 7.03: 1

ŒMIGIELSKA T. 1973 — Fish otoliths from the Lower Tortonian deposits at Niskowa near Nowy S¹cz. Rocz. Pol. Tow. Geol., 43: 3–37. UHLIG V. 1888 — Ergebnisse geologischer Aufnahmen in den westga-lizischen Karpathen. Jb. Geol. Rreichsanst, 38: 83–264.

670

Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 8, 2002

0 2 4 km stanowisko morskich osadów miocenu STARY S¥CZ NOWY S¥CZ Podegrodzie Gostwica Niskowa Biegonice a b

osady fliszowe p³aszczowiny magurskiej (paleogen-eocen œrodkowy)

Molasy mioceñskie zapadliska œródgórskiego: osady s³odkowodne

osady morskie

litofacja zlepieñców

nasuniêcia (a – bystrzyckie, b – krynickie) uskoki

WARSZAWA 2 0

_°

50

_°

Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska na tle szkicu geologicznego Kotliny S¹deckiej.

(3)

723

Ryc. 1. Stanowisko morskich osadów miocenu w

zakolu Kamienicy w Nowym S¹czu (dzielnica Dêbi-na). Ods³oniêcie na lewym (zewnêtrznym) brzegu — widok w dó³ rzeki. Ryc. 1–3 fot. M. Gonera

zakolu Kamienicy w Nowym S¹czu — ods³oniêcie na prawym (wewnêtrznym) brzegu rzeki

zakolu Kamienicy w Nowym S¹czu. Fagment uwê-glonego drewna w osadach mu³kowo-piaszczystych na prawym brzegu rzeki

zakolu Kamienicy w Nowym S¹czu. Skamienia³oœci zachowane w osadzie. Makroskopowo widoczne muszle ma³¿y i œlimaków. Fot. M. Styczyñski.

Nowe stanowisko morskich osadów miocenu w Kotlinie S¹deckiej

— informacja wstêpna (patrz str. 669)

1 2

3