Z praktyki sądowej : Zagadnienia publikacji akt

Władysław Padacz

Z praktyki sądowej : Zagadnienia

publikacji akt

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 8/1, 156-159

Z PR A K T Y K I SĄ D O W EJ

Z agadnienie publikacji akt

K odeks P ra w a K anonicznego stoi n a stan o w isk u , że sp ra w y w niesione d o sądów kościelnych, dotyczące głów nie sa k ra m e n tu m ałżeństw a, są ta k d e lik a tn e j n a tu ry , że bio rący u dział w procesie sędziow ie, obrońca w ęz ła m ałżeńskiego, p ro m o to r spraw iedliw ości, n o ta riu sz oraz pracow nicy są d u są obow iązani do zachow ania tajem n cy . To sam o obow iązuje w za­ k re sie w łasn y ch zeznań strony, św iad k ó w oraz biegłych. S k ła d a ją oni p rzy sięg ę de v e rita te dicenda przed zeznaniam i, a po nich — de v e rita te d ic to ru m i że n ik o m u n ie w y ja w ią tre śc i sw ych zeznań aż do chw ili p u ­ b lik a c ji a k t sp raw y i procesu. N a czym zaś p u b lik a cja, czyli u ja w n ien ie tre śc i a k t polega, o k reśla k an o n 1859: je st to upow ażnienie, ja k ie o trzy ­ m u ją stro n y w zględnie ich zastępcy p ra w n i do p rze czy tan ia ak t, poczy­ n ie n ia sw oich uw ag i w niosków w te rm in ie w sk azan y m przez p rze w o d n i­ czącego k o m p le tu sądzącego. W p ra w ie k o ś c ie ln y m jasno je st w ięc w y ­ łożona zasada, że stro n y m ogą czytać ak ta , ale h ie św iadkow ie lub osoby obce. W te n sposób stro n a m a m ożliwość, o ile zauw aży, że teza jest podw ażona przez d ru g ą stro n ę lu b przez św iadków , u zu p ełn ien ia m a te ­ r ia łu dow odow ego pod p o sta cią złożenia d o k u m en tó w lub Zgłoszenia in ­ n y c h w łasn y ch św iadków (kan. 1808).

O k azu je się, że p u b lik a c ja m a tu ogrom ne znaczenie dla stron, szcze­ g ó ln ie stro n y pow odow ej, k tó r a m oże się ła tw o zorientow ać, czy słusz­ no ść tezy m a oparcie w zeb ran y m m a te ria le czy też należy go uzupełnić. P r a k ty k a ta n ie je s t p rz y ję ta w są d ac h cyw ilnych, podobnie ja k łatw ość k o m u n ik o w a n ia się w zajem nego św iad k ó w u tr u d n ia szczerość ich w y ­ pow iedzi, p rzez co m a te ria ł dow odow y n ie z a w iera ty le szczegółów p o ­ m a g a ją c y c h do oceny całości spraw y, ja k to istn ie je w sądach k o ściel­ ny ch , dzięki zap ew n ien iu ta jem n icy zeznań św iad k ó w do chw ili p u b li­ kacji.

P ra w o w g ląd u do a k t przez ich opublikow anie, czyli u ja w n ien ie , je st sk w ap liw ie w y k o rz y sty w an e przez stro n y , k tó re n ajczęściej w I in sta n c ji z za in te re so w an iem p rz e g lą d a ją zeznania św iadków w łasn y ch i stro n y przeciw n ej. P odobnie rzecz się m a z n a stę p n y m i in sta n c ja m i, o ile s p ra ­ w a b y ła u zu p ełn ian a.

W każdym procesie naczelnym zadaniem sędziego je s t w y k ry c ie obiek ­ ty w n e j p raw d y . D ojście w szakże do n iej w y m ag a w iele tru d ó w i m o­

158

zołów, gdyż trz e b a oprzeć się n a d okładnym p rze stu d io w an iu zeznań stro n , św iadków , załączonych doku m en tó w oraz n a św iad ectw ach k w a ­ lifik acy jn y ch . P rócz tego w sp raw ac h m ałżeń sk ich zjaw ia się d odatkow a tru d n o ść pod postacią w y k ry cia, ja k ie było w e w n ętrz n e n asta w ie n ie stro n p rzy za w ieran iu sa k ra m en taln e g o zw iązku, czyli ja k d aleko w ola je d n a j ze stro n była zaangażow ana w n eg a cji sa k ra m en taln e g o zw iązku. Je że li zdarzy się, że jed en św iadek m ało w nosi, albo też o p iera się na p rzypuszczeniach, in n y zaś m a w iele do pow iedzenia z w łasn ej ob ser­ w acji, nie m ogą oni nap rzó d znać p y ta ń obrońcy i porozum iew ać się przed zeznaniam i, bo p ra w d a ob iek ty w n a m oże być zaciem niona su b ie k ­ tyw n y m i poglądam i i ujęciam i. To w łaśn ie je s t pow odem , że w sądach kościelnych każdego św ia d k a p rze słu ch u je się oddzielnie, a po zeznaniu złożona przysięga za b ra n ia w y jaw ia ć treśc i zeznań in n y m św iadkom , czy też zn ający m tezę osobom, n ie pozw ala n a w e t n a p odaw anie b rzm ie­ n ia zad aw an y ch p y ta ń i szczegółów odpow iedzi. Dodać należy, że ta s a m ą ta je m n ic a do chw ili p u b lik a cji obow iązuje rów nież sędziego. P o p u b li­ k a c ji zachow ania ta je m n ic y nie w y m ag a się, ale zaw sze obow iązuje ic h ta je m n ic a służbow a, dlatego praco w n icy sąd u m ogą m ów ić ogólnie o w y ­ roku, o jego treści, ale n ie o ta k ic h szczegółach, k tó re nie znalazły sw ego o dzw ierciedlenia w m o ty w ach w y rokow ania.

Z agadnienie p u b lik a c ji łączy się z pro b lem em to k u p o stęp o w an ia ja w ­ nego dla bezpośrednio zainteresow anych, czy też podlegającego ta je m n ic y do chw ili ukończenia dochodzenia sądow ego P ra w o kościelne stoi n a stanow isku, że dla d o b ra stro n należy w szystko, co je st konieczne d la spraw y, pozostaw iać n a piśm ie. D la u n ik n ię cia zaś w szelkich n ie p o trz e b ­ n ych w pływ ów , a k t p rocesu n ie u ja w n ia ć przed czasem. Z d arza się je d ­ n a k w Polsce, że n iek ied y n a w e t i św iadkow ie zjaw ia ją się w sądzie, żeby p rzeczytać sw oje zeznania, a przy sposobności i cudze. D zieje się to zw łaszcza w ted y , gdy m ałżeństw o zostało za w arte dla w zględów m a ­ jątk o w y ch , finansow ych, lu b gdy dw ie rod zin y są skłócone ze sobą i p rag n ę ły b y w iedzieć, co je d n a o d ru g iej w sądzie zeznała. O czyw iście, że w ta k ic h p rz y p a d k ach n o ta riu sz m a p iln ie czuwać, żeby ty lk o stro n y k o rzy sta ły z p ra w a w g ląd u do a k t po p u b lik acji, a nigdy in n e osoby. Nie je st bow iem rzeczą sąd u podsycać różnice m iędzy rodzinam i, ale je u suw ać i doprow adzać do zgody.

P odobnie należy zapew nić ta jm n ic ę a k t przed p u b lik a cją, gdy p rz e j­ m u je je dla opraco w an ia i w y d an ia opinii biegły sądowy. N ależy tu za­ znaczyć, że k ażdem u, k to zeznaje jako stro n a czy św iadek, p ro to k ó ł zo­ sta je odczytany zaraz po złożeniu zeznań. G dy zaś zeznający p ra g n ie je d n a k ponow nie odczytać w łasn e zeznania, należy m u je udostępnić, ta k jednakże, żeby nie zezwolić n a czytanie zeznań inn y ch osób. P rzep is p ra w a kanonicznego je st pod tym w zględem jasn y i nie n a su w a żadnych w ątpliw ości.

[3]

159

S ą sp raw y z n a tu ry sw ej publiczne, np. gdy k to ś ja w n ie popełnił b i­ gam ię lu b też zn an a b y ła ogólnie różność relig ii stron, je d n ak ż e z te j ich w łaściw ości n ie w yn ik a, żeby cały przebieg p rocesu w ra z z ze zn a n ia­ m i m ia ł być p o d aw an y ogółowi do w iadom ości. W ym aga tego zarów no dobro społeczne ja k i p rze w id u ją c a roztropność.

P u b lik a c ja a k t n ie je st je d n ak ż e p o trze b n a i stosow ana w sp raw ac h m a łże ń stw a w ażnie zaw artego, ale n ie spełnionego. N ie chodzi tu bow iem o spór m iędzy stro n am i, ale o w y ro b ien ie sobie p ra w n e j pew ności o istn ien iu ty c h fak tó w , n a p o d sta w ie k tó ry c h papież je st w ład n y udzie­ lić dyspensy (kanon 1985).

Z pow yższych w yw odów w yn ik a, że K odeks P ra w a K anonicznego p rz y k ła d a w ielk ą w agę do p u b lik a c ji a k t spraw y, a p r a k ty k a sądow a s ta ra się sam ą p u b lik a cję ułatw ić, po m ag ając stronom przez udzielan ie im w skazów ek przez członków p o ra d n i p ra w n e j (np. w S ądzie M etro­ p o litaln y m W arszaw skim ).