Marian Pastuszko
Częściowa a całkowita symulacja małżeństwa
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/3-4, 336-339
1976
dzeń, jak dotychczas, lecz w formie zestawienia historycznego pew nych, sprawdzonych faktów i dat, które można udowodnić przy po
mocy św iadków i dokumentów.
Ks. Jan Bialobok
CZĘŚCIOWA A CAŁKOWITA SYMULACJA MAŁŻEŃSTWA Na ten tem at już wcześniej powiedzieliśmy coś niecoś.1 Teraz przeto wypadnie nam pewne rzeczy podsumować, inne przypomnieć, a w resz
cie dopowiedzieć nowe.
Podsum owaniem wcześniejszych dyskusji niech będzie to, że mimo stanow iska znacznych przeciwników odróżniania symulacji małżeństwa częściowej od całkowitej, rozróżnienie to ciągle jest uznawane, między innym i przez Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej. Także Ko
m isja Papieska przygotowująca nowy kodeks uwzględnia różnicę m ię
dzy wykluczeniem samego m ałżeństwa, a wykluczeniem praw a do wspólnoty życia czy istotnych cech małżeństwa.
Dla przypomnienia powiedzmy, że — o ile da się to ustalić — po
działu sym ulacji na całkowitą i częściową dokonał Petrus G asparri.
W sentencjach rotalnych znalazł się ten podział w wyroku N ullitatis matrimonii, coram Seraphino Many, z dnia 21 stycznia 1911,*, a n astęp
nie w w yroku N ullitatis matrimonii, coram Michaele Lega, z dnia 3 sierpnia 1911.3 Sentencje rotalne przyjm owały to rrozróżnienie sym ula
cji bez zastrzeżeń aż do lat trzydziestych naszego stulecia. W tym samym czasie podział sym ulacji na całkowitą i częściową przyjęli p ra wie wszyscy kanoniści. Od lat trzydziestych XX wieku dawały się czasem słyszeć postulaty, żeby nie dzielić sym ulacji na całkow itą i czę
ściową. Dziś, przynajm niej w jurysprudencji rotalnej, głosy te w ydają się należeć już do przeszłości.
Nowością dla nas będzie porównanie całkowitej z częściową sym u
lacją małżeństwa. Uczynimy to w ten sposób, że najpierw wskażemy w cziym są podobne, czy naw et utożsam iają się ze sobą całkowita i częściowa sym ulacja małżeństwa, a następnie czym się różnią m ię
dzy sobą.
Widzimy następujące podobieństwa między jedną a drugą sym ula
cją małżeństwa.
1 Zob. P a s t u s z k o M., Próba wyjaśnienia pojęcia całkow itej sy m ulacji małżeństwa, Prawo Kanoniczne 14 (1971) nr. 3—4, s. 13—31.
2 SRR v. III, d. III, p. 16, n. 3: „Si reiiciat ipsum m et contractum dicitur sim ulatio totalis; si acceptat contractum , reiiciat vero positive et expresse eius obligationes substantiales, vel unam tantum , dicitur sim ulatio partialis”.
3 SRR v. III, d. XI, p. 462, n. 4.
[27] Z praktyki sądowej 337
Tak w całkowitej jak w częściowej sym ulacji m ałżeństwa jest po
zytywny akt woli wykluczający.
Ten pozytywny akt woli jest tylko jeden. Oczywiście może być powtarzany, naw et wielokrotnie, niemniej wyklucza się samo m ałżeń
stwo czy jego przym ioty aktem jednym, a nie złożonym z kilku czy naw et tylko dwóch aktów woli.
W każdej sym ulacji zawsze musi istnieć rzeczywiste i poważne w y
rażenie zgody małżeńskiej. Jeśli nie następuje takie w yrażenie zgody małżeńskiej, nie będzie w ogóle mowy o symulacji.
W yrażana zgoda małżeńska musi być jedynie pozorna, a nie p raw dziwa. Inaczej nie byłoby symulacji.
Skutki całkowitej i częściowej symulacji są zwykle te same. Ale przy sym ulacji częściowej możliwa jest dobra wiara. Przy symulacji całkowitej wyklucza się dobrą wiarę.
Wola nie zobowiązywania się małżeństwem istnieje ta k u sym ulują
cego małżeństwo całkowicie, jak i częściowo.
Żaden sym ulant, ani sym ulujący całkowicie, ani sym ulujący częścio
wo nie ma zam iaru wykonywania zobowiązań wynikających z m ałżeń
stwa.
K ontrahent, który dopuszcza się całkowitej sym ulacji małżeństwa, nie może równocześnie symulować częściowo zaw arcia m ałżeństwa.
I przeciwnie. Sym ulujący częściowo zawarcie m ałżeństwa nie może nadto popełnić całkowitej sym ulacji m ałżeństwa.4
Presum pcja w kan. 1086 § 1 jest przeciwna tak całkowitej jak czę
ściowej sym ulacji m ałżeństwa.
Obecnie wskażemy na to, co jest właściwe dla samej całkowitej sym ulacji małżeństwa, a następnie na to, czym charakteryzuje się tylko częściowa sym ulacja małżeństwa. Przez to samo zobaczymy róż
nicę między jedną a drugą sym ulacją małżeństwa.
4 SRR Mechlinien, n. m. c. Bonet, 10 V 1954: „Haud raro exclusio m atrim onii ipsius, et exclusio boni sacram enti, simul in causarum m a- trim onialium propositi one concurrunt. Nec dissimili modo utrum que caput simul propositum est petractandum . Eadem enim fere sunt argu
m enta quibus innituntur. Subordinate tam en sunt consideranda, secus enim contradictionem quis ineideret. Sim ulatio ergo plene consensu, seu excluso ipso matrimonio, non intellegeretur consensus m atrim onialis lim itatio ob exclusionem essentialis proprietatis” : v. XLVI, p. 387, n. 2.
SRR Tridentina, n. m. c. Canestri, 12 IV 1956: „Accusatio nullitatis m atrim onii ex capite sim ulationis totalis et partialis simul absurda est, utpote continens contradictionem: qui enim absolute respuit con- tractum nequit m entem intendere in eiusdem speciem ac proprietates.
Duplex accusatio ex sdmulatione totali e t partiali sustineri valet ta n tum in ordine ad disceptationem qua, scilicet subordinate, si unum, forte, non evincatur, ten tatu r, an argum enta valeant ad alterum d e
m onstrandum ”: v. XLVIII, p. 333, n. 2.
SRR Parisien, n. m. c. Mattdoli, 23 X 1958: „Bene ad v ertit cl. De
fensor Vinculi m atrim onium non posse una sim ul, accusari ex sim u- latione totali et ex sim ulatione partiali, ex p arte eiusdem contrahen- tis” : v. L, p. 525, n. 2.
22 — P ra w o K anoniczne
Jedynie całkowita symulacja małżeństwa polega na intencji nie za
w ierania małżeństwa.
Przedmiotem bezpośredniego wykluczenia w sym ulacji całkowitej jest samo małżeństwo.
W przypadku istnienia całkowitej sym ulacji małżeństwa musi zaw- sze istnieć przyczyna sym ulowania w ten sposob, to jest, wykluczenia zgody na małżeństwo i w yrażenia tej zgody.
Nie można całkowicie symulować zawarcia małżeństwa bez św ia
domości, że się sym uluje oraz bez świadomości głównego skutku cał
kowitej sym ulacji małżeństwa, to jest, nieważności małżeństwa.
Całkowita sym ulacja m ałżeństw a daje podstawę do wniesienia skargi o nieważność m ałżeństwa, ale tylko z tej przyczyny, czyli całkowitej sym ulacji małżeństwa.
Częściowa sym ulacja m ałżeństwa wyróżnia się następującym i dany
mi.
W każdej częściowej sym ulacji małżeństwa musi być prawdziwy za
m iar zawarcia małżeństwa. Gdyby tego zam iaru nie było, nie mogłoby być mowy o częściowej sym ulacji małżeństwa.
Zam iar zawarcia m ałżeństwa łączy się zawsze z istnieniem przyczyny zawarcia małżeństwa. Towarzyszy jej jednak przyczyna częściowego sym ulow ania małżeństwa.
W częściowej sym ulacji małżeństwa sarno małżeństwo jest w yklu
czone pośrednio, mianowicie na skutek wykluczenia któregoś z dóbr małżeństwa.
Przy popełnianiu sym ulacji częściowej możliwa jest dobra wiara, to znaczy, że sym ulant taki nie musi wiedzieć, iż sym ulując postępuje m oralnie źle.
Świadomość skutków częściowej symulacji, a głównie co do spowo
dowania nieważności m ałżeństwa nie musi towarzyszyć temu, kto częściowo sym uluje.5
5 SRR V ratislavien, n. m. c. Wynen, 14 X II 1935: „Porro ad irritandum m atrim onium non req u iritu r ut contrahens sihi conscius sit se inva- lidum consensuxn m atrim onialem ponere, sed sufficit, u t actum volun
tatis, quo m atrim onium contrahit, altero positivo voluntatis actu re- stringat, sibi nem pe reservans divortium , sicuti enim, iu x ta can. 1084, consensus seu m atrim onium validum est, etsi nupturiens falso putet m atrim onium est nullum , licet falso opinetur actum voluntatis indisso- lubilitati contrarium et consensui appositum non irrita re matrim onium . Siquidem in tali casu contrahens generalem intentionem ineundi m a
trim onium vitiat et destruit per specialem actum voluntatis, quo inten- dit m atrim onium inire ad tempus vel ad experim entum ” : v. XXVII.
d. LXXIX, p. 668, n. 2.
SRR M atriten, n. m. c. Wynen, 6 II 1936: „Aliquis potest quiderr.
ignorare vim irritantem , quae coniuncta est cum im pedimentis m a trim onii vel cum exclusiane unius alteriusve ex bonis essentialibus m atrim onii, sed fictio totalis non potest non cognosci ab ipso auctore sim ulationis”: v. XXVIII, d. XI, p. 111, n. 13.
SRR Parisien, n. m. c. Wynen, 29 IV 1939: „In sim ulatione autem
[29] Z praktyki sądowej 339
Częściowa sym ulacja małżeństwa może być podstaw ą do wnoszenia skargi o nieważność m ałżeństwa nie z jednego tylko powodu, ale z kilku przyczyn, np. z racji wykluczenia jedności małżeństwa, z racji wykluczenia nierozerwalności m ałżeństwa, z racji wykluczenia praw a do aktów zdatnych z siebie do zrodzenia potomstwa.
M ając na uwadze powyższe tw ierdzenia bez trudu ocenimy taki przypadek. Powód poprosił o orzeczenie nieważności jego m ałżeństwa, ponieważ pozwana wypowiedziała się, że miała innego chłopca, a za powoda wyszła dla pieniędzy. Sąd I instancji przyjął spraw ę na pod
staw ie całkowitej sym ulacji m ałżeństwa po stronie kobiety. Orzekł nieważność m ałżeństwa z powodu pozornej zgody pozwanej. Sąd II instancji uchylił wyrok Sądu I instancji. Sąd III instancji zatwierdził w yrok Sądu II instancji. Na mocy dekretu Prym asa Polski upoważniony został now y Sąd Kościelny do rozpatrzenia spraw y nieważności tego małżeństwa. W tej instancji ustalono przedm iot sporu w pytaniu: „an constet de n ullitate m atrim onii X — Y ob oonsensum fictum in casu”.
Zawyrokowano: „Udowodniono nieważność m ałżeństwa z powodu w y kluczenia nierozerwalności m ałżeństwa przez pozwaną (podkreślenie moje—MP)”. Obrońca nie zgłosił apelacji. W yrok wykonano.
Patrząc krytycznie na przedstaw iony przypadek dostrzegamy, że T ry bunał III instancji II turnusu w wyroku odpowiedział na pytanie, którego sobie n ie postawił, a nie odpowiedział na pytanie, które sobie postawił. Popełnił wiięc dość elem entarny błąd. W ykazał w ten sposób brak dostatecznej orientacji w omawianych sprawach. To uzasadnia zajęcie się w rubryce „Z praktyki sądowej” relacjam i całkowitej sy
m ulacji m ałżeństwa do częściowej sym ulacji małżeństwa.
Ks. Marian P astuszko
SĘDZIA PONENS W KANONICZNYM PROCESIE O NIEWAŻNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA
Problemem, który nas tu ta j interesuje, jest samo wyznaczenie sę
dziego ponensa, a dokałdniej, chodzi nam o odpowiedź na pytania:
partiali subiectum consensus seu contractus saepe ne conscius quidem sibi est sim ulation is consensus”: XXXI, d. XXXVIII, p. 253, n. 2.
SRR Parisien, n. im. c. G ra ziali, 29 I 1940: „Dum enim possibdlitatem divertendi adm ittit, perpetuitatem vinculi excludit. Neque absolute per se interest, u tru m qui taliter contrahit, cognoscat ac praevideat eoque minus explicite velit seu intendat nullitatem m atrim onii ita contracti, an non”: v. X X X II, d. IX, p. 94, n. 2.
SRR Quebecen, n. m. c. Rogers, 16 VII 1963: „Qua in re sedulo notetur oportet eum sim ulasse qui obligationes e contractu nuptiali fluentes non audet negare, vel qui evidenter ignoraverit se a lim ine liberum exstare. A dm itti enim potest ignorantia nullitatis m atrim onii contracti penes eum qui consensum partialiter" tantum sim ulaverit: ef- fectus enim huiusmodi sim ulationis aliquando etiam iurisperitos effugit:
sed idem affirm ari nequit de eo qui contendit se ipsum m atrim onium noluiisse contrahere”: v. LV, p. 627, n. 2.
