4 2020 (175)RYNEK PRACYPismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnychnumer

(1)

RYNEK PRACY

numer

4 2020 (175)

4 2020

(175 )RYNEK PRACYPismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnychnumer

ISSN 1233-4103

Polski rynek pracy w cieniu COVID-19. Obraz w mediach zajmujących się problematyką gospodarczą

W prezentowanym opracowaniu podjęto próbę spojrzenia na skutki pandemii z perspektywy polskiego rynku pracy, wykorzystano me- todę analizy tekstów prasowych poświęconych wpływowi COVID-19 na różnorodne czynniki oddziałujące bezpośrednio lub pośrednio na ten obszar.

Więcej w numerze

Imigranci z krajów b. ZSRR na polskim rynku pracy – analiza przestrzenna na poziomie powiatów

Sukcesywna liberalizacja przepisów prawa odnośnie do zatrudniania imi- grantów, a zwłaszcza obywateli krajów b. ZSRR, spowodowała, że od kilku lat widzimy dużą dynamikę wzrostu liczby cudzoziemców ze Wschodu, podej- mujących pracę w Polsce.

Więcej w numerze

Międzypokoleniowy transfer wiedzy: o instrumentach wspierania konkurencyjności przedsiębiorstw

w warunkach starzejących się zasobów pracy

Celem tego artykułu jest wskazanie na instrumenty stosowane w przedsię- biorstwach wdrażających zarządzanie wiedzą, ukierunkowane na wzmocnie- nie międzypokoleniowego transferu wiedzy.

Więcej w numerze

TEMAT NUMERU

POLECAMY RÓWNIEŻ

Depopulacja i koncentracja ludności na obszarach metropolitarnych a deformacja struktury wieku ludności – konsekwencje dla lokalnych rynków pracy

Najważniejsze obserwowane zmiany demografi czne to sta- rzenie się ludności, depopulacja na lokalnym i regionalnym poziomie oraz koncentracja ludności na obszarach metropo- litarnych (największe miasta wraz z terenami okalającymi).

Zmiany te prowadzą do deformacji struktury wieku ludności terenów wyludniających się i tych o szybko rosnącej liczbie mieszkańców. Rodzi to poważne konsekwencje dla lokalnych rynków pracy.

W NASTĘPNYM NUMERZE

Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

Właściciel tytułu

Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii

Właściciel tytułu Ministerstwo Rozwoju,

Pracy i Technologii

(2)

numer

4 2020 (175)

Właściciel tytułu: Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii

pl. Trzech Krzyży 3/5

00-507 Warszawa

Wydawca: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

ul. J. Bellottiego 3b

01-022 Warszawa tel. 22 536 75 24 fax 22 536 75 43 Redakcja „Rynek Pracy”

e-mail: rynek.pracy@ipiss.com.pl

www.czasopismorynekpracy.pl

Wytyczne dla Autorów na stronie www.czasopismorynekpracy.pl

Redaktor naukowy numeru: dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ Projekt grafi czny: Aleksander Acher-Chanda

Wykresy: Luiza Daab

Redaktorzy językowi: Jolanta Lewińska (język polski),

Michał Zdancewicz (język angielski)

Redaktor statystyczna: dr hab. Agnieszka Ziomek, prof. UEP Łamanie, druk: Zakład Wydawniczo-Poligrafi czny MRPiPS

ul. Usypiskowa 2, 02-386 Warszawa

Wydanie papierowe kwartalnika „Rynek Pracy” jest wersją pierwotną

Powielanie, przedrukowywanie oraz rozpowszechnianie bez wiedzy i zgody redakcji jest zabronione

Redakcja zastrzega sobie prawo do skrótów oraz zmian redakcyjnych w nadsyłanych tekstach

Poglądy wyrażone w artykułach są tylko i wyłącznie poglądami ich autorów, Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii nie ponosi odpowiedzialności za ich treść

RYNEK

PRACY

(3)

RYNEK PRACY

Nie przepracowałem ani jednego dnia w swoim życiu.

Wszystko, co robiłem, to była przyjemność.

Thomas Alva Edison

numer

4 / 2020 (175)

(4)

(5)

5

Słowo wstępne redaktora naukowego numeru dr. hab. Piota Szukalskiego, prof. UŁ Foreword by academic editor prof. Piotra Szukalski

6

Polski rynek pracy w cieniu COVID-19. Obraz w mediach zajmujących się problematyką gospodarczą

Piotr Szukalski

Eolish labour market in the shadow of coronavirus. Discussions in economic mass-media

16

Imigranci z krajów b. ZSRR na polskim rynku pracy – analiza przestrzenna na poziomie powiatów

Dorota Kałuża-Kopias

Immigrants from former USSR countries on the Polish labor market - spatial analysis at the poviat level

28

Międzypokoleniowy transfer wiedzy: o instrumentach wspierania konkurencyjności przedsiębiorstw w warunkach starzejących się zasobów pracy

Justyna Wiktorowicz

Intergenerational transfer of knowledge: about instruments to support the competitiveness of companies in an ageing workforce

43

Czy obniżenie wieku emerytalnego w 2017 r. spowodowało spadek aktywności zawodowej wśród starszych pracowników?

Piotr Szukalski

Did lowering the retirement age in Poland in 2017 aﬀ ect economic activity of older workers?

54

Na jakie benefi ty i świadczenia socjalne można liczyć w Polsce? Analiza trendów w dobie COVID-19

Mateusz Żydek

What perks and social benefi ts can you count on in Poland? Analysis of trends in the COVID-19 era

61

Rozwój w okresie pandemii – szanse wykorzystane, szanse zmarnowane Agnieszka Kolenda

Development during a pandemic - opportunities taken, opportunities wasted

66

Wsparcie liczone w miliardach Arkadiusz Kaczor

Support counted in billions

Spis treści / Table of contents

STATYSTYKA / STATISTICS

ANALIZY I BADANIA / ANALYSIS AND RESEARCH TEMAT NUMERU / MAIN STORY

DZIAŁALNOŚĆ URZĘDÓW PRACY / LABOUR OFFICES ACTIVITY

(6)

70

Tarcza antykryzysowa w Małopolsce Katarzyna Nyklewicz

Anti-crisis shield in Lesser Poland

74

Poradnik z czasów kryzysu. Jak wygląda obsługa tarczy antykryzysowej od kulis, czyli poradnik dla pracodawców i urzędników

Paweł Trojanowski

A guide from times of crisis. How to handle the anti-crisis shield from the backstage, a guide for employers and oﬃ cials

79

Obowiązujące stawki, kwoty, wskaźniki Applicable rates, amounts and indicators

81

Podnoszenie kwalifi kacji zawodowych pracowników w świetle przepisów prawa pracy Dominika Figuła

Improvement of professional qualifi cations of employees in the light of labour law regulations

85

Co nowego na rynku pracy Redakcja

What is new in the labour market

88

Co nowego w urzędach pracy Redakcja

What is new in the public employment services

AKTUALNOŚCI / NEWS

(7)

SŁ OWO W ST ĘPNE Szanowni Czytelnicy,

O roku ów! Ten, kto wspominać będzie za lat kilka rok 2020, bez wątpienia swe reminiscencje będzie łączyć bez- wiednie z dominującym obecnie wydarzeniem, odciskają- cym swe piętno na każdej sferze życia. Przy czym wątpić należy, patrząc na skalę wyzwań związanych z COVID-19, aby powszechne były skojarzenia roku 2020 z „rokiem urodzaju”. Również i w tym numerze „Rynku Pracy” pre- zentujemy przegląd problemów łączonych z wystąpieniem pandemii, dotykających polski rynek pracy, natomiast wobec braku wiarygodnych źródeł przegląd ten bazuje na omówieniu tematyki poruszanej w drugim i trzecim kwar- tale bieżącego roku przez media ukierunkowane na decy- dentów ekonomicznych i politycznych.

Jednak nie samą pandemią polski rynek pracy żyje, stąd też w prezentowanym numerze znajdują się również teksty odnoszące się do znanych i w przeszłości zagadnień – pracujących w naszym kraju imigrantów z obszaru b. ZSRR oraz starzejących się zasobów pracy. W swoim artykule Dorota Kałuża-Kopias skupia się na prezentacji zróżni- cowania przestrzennego na poziomie powiatów wyboru miejsca pracy przez pracowników z poszczególnych państw b. ZSRR. Z kolei w przypadku dwóch artykułów, Justyny Wiktorowicz oraz niżej podpisanego, na temat starzenia się zasobów pracy zaprezentowano z jednej strony instrumenty międzypokoleniowego transferu wiedzy, umożli- wiające minimalizowanie strat przedsiębiorstw spowo- dowanych przechodzeniem na emeryturę pracowników

o kluczowych kompetencjach i doświadczeniach, z drugiej zaś – uwarunkowania instytucjonalne, ekonomiczne i demografi czne braku wpływu obniżenia w roku 2017 powszechnego wieku emerytalnego na aktywność zawodową wśród osób w wieku okołoemerytalnym.

Powyższy dobór tekstów wskazuje, że nawet nadzwyczajna sytuacja nie unieważnia wpływu tych czynników, które w ostatnich latach determinowały polski rynek pracy.

Wszystkim Czytelnikom kwartalnika „Rynek Pracy” życzymy, aby Nowy Rok przyniósł więcej sta- rego i znanego niż nowego i niepokojącego, tak w życiu prywatnym, jak i zawodowym!

Piotr Szukalski Piotr Szukalski

redaktor naukowa numeru

Pracuje na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Socjologii Sto- sowanej i Pracy Socjalnej UŁ. Specja- lizuje się w zagadnieniach z pogranicza demografi i, gerontologii społecznej i polityki społecznej, natomiast przed- miotem jego badań są przede wszystkim: przebieg procesu starzenia się ludności Polski z uwzględnieniem dual- nego charakteru tegoż procesu i jego konsekwencji, przemiany modelu rodziny polskiej, polityka ludnościowa oraz relacje międzypokoleniowe. Czło- nek Komitetu Prognoz PAN i Komitetu Nauk Demografi cznych PAN. Członek Narodowej Rady Rozwoju przy Prezy- dencie RP, Rządowej Rady Ludnościo- wej i Rady ds. Polityki Senioralnej.

(8)

TEMA T NUMERU

Polski rynek pracy w cieniu COVID-19.

Obraz w mediach zajmujących się problematyką gospodarczą

Piotr Szukalski

Uniwersytet Łódzki

Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej

W prezentowanym opracowaniu podjęto próbę spojrzenia na skutki pandemii z perspektywy polskiego rynku pracy, chcąc zaś obejść ograniczenia wynikają- ce ze szczupłości materiału empirycznego, wykorzystano metodę analizy tek- stów prasowych poświęconych wpływowi COVID-19 na różnorodne czynniki oddziałujące bezpośrednio lub pośrednio na ten obszar.

Wprowadzenie

Opracowania naukowe z uwagi na zwyczajowy sposób prowadzenia analizy i wymogi formal- ne z reguły bazują na bogatej, udokumento- wanej liczbowo warstwie faktografi cznej. Nie- stety dostęp do danych o odpowiedniej jako- ści (czyli wiarygodności) oznacza albo samo- dzielne zorganizowanie badań o stosownej me- todologii i zasięgu (dane pierwotne), albo cze- kanie na wyniki badań instytucji cyklicznie i po- prawnie je wykonujących (dane wtórne).

W przypadku sytuacji nadzwyczajnych – a taką bez wątpienia jest pandemia COVID-19 – oznacza to w pierwszych kilku, a może i kilkunastu, miesiącach w zasadzie brak dostępu do wiarygodnych danych o bardziej szczegółowym charakterze. Wychwycenie wpływu takiej nad- zwyczajnej sytuacji oznacza bowiem albo ko- nieczność opracowania, przetestowania oraz wdrożenia odpowiednich procedur i narzędzi badawczych ukierunkowanych na znalezienie różnorodnych konsekwencji zaistniałej sytuacji, albo odwoływanie się do pośrednich wskaźni- ków, które niekoniecznie muszą być adekwat- ne do interpretacji oddziaływania tylko jednego czynnika. Stąd też zapewne na naukowe analizy wpływu COVID-19 na poszczególne sfery życia społecznego, w tym i na życie go-

spodarcze, i zmiany na rynku pracy, trzeba będzie poczekać do chwili uzyskania odpowiednich danych liczbowych, co umożliwi ocenę sytuacji sine ira et studio.

Tymczasem istnieje potrzeba spojrzenia w mia- rę całościowego na różnorodne konsekwencje pojawienia się koronawirusa. W prezentowanym opracowaniu podjęto próbę przyjrzenia się skutkom pandemii z perspektywy polskiego rynku pracy, chcąc zaś obejść wspomniane wyżej ograniczenia wynikające ze szczupłości materiału empirycznego, wykorzystano meto- dę analizy tekstów prasowych poświęconych wpływowi COVID-19 na różnorodne czynniki oddziałujące bezpośrednio lub pośrednio na ten obszar. Dziennikarze bowiem z defi nicji mają za zadanie dostarczać aktualnych informacji, choć jednocześnie zazwyczaj nie oczekuje się od nich pogłębionych analiz. Ich zada- niem jest przekazanie informacji o zaistnia- łych faktach, wskazanie ich kontekstu, konsekwencji oraz merytorycznych i emocjonalnych ocen osób bezpośrednio i pośrednio zaanga- żowanych. A zatem mamy do czynienia ze zja- wiskiem: aktualność wiadomości kosztem po- głębionych analiz.

W tym opracowaniu skorzystano przede wszystkim z artykułów umieszczonych w dzienni-

(9)

TEMA T NUMERU

kach „Rzeczpospolita”, „Dziennik Gazeta Praw- na”, „Puls Biznesu” i „Gazeta Wyborcza” oraz na portalach forsal.pl, money.pl, businessinsi der.com.pl, a zatem w tych mediach, które mają rozbudowane działy poświęcone gospodarce i często – pomijając „Gazetę Wyborczą” – pre- zentują się na zewnątrz jako publikatory adre- sowane do środowisk przedsiębiorców i decy- dentów różnego szczebla.

Wiek a kłopoty pracowników

Wbrew obawom niektórych analityków co do niekorzystnego wpływu epidemii na aktyw- ność zawodową seniorów brak jest wskazówek odnośnie do zaistnienia takiej sytuacji. Mimo podwyższonego ryzyka zakażenia osób w wieku 60+ nie nastąpił wzrost liczby składających wnioski o przyznanie emerytury – według danych ZUS liczba nowo przyznanych emerytur w I półroczu 2020 r. wyniosła 117,8 tys. i była niższa o 11,3% niż w I półroczu 2019. Nie stwierdzono również w fi rmach borykających się z trudnościami ekonomicznymi wywoła- nymi przez epidemię tendencji do pozbywa- nia się pracowników, którzy mogą liczyć na materialne zabezpieczenie.

Z kolei dane z urzędów pracy wskazują, że liczba osób do 30. roku życia rejestrujących się jako bezrobotne wzrosła trzykrotnie szybciej niż osób w wieku 50+ (Osiecki 2020). Za taką sytuację w pewnym stopniu odpowiada zapewne i rozkład branż, w których pracują starsi i młodsi pracownicy. Ci drudzy bowiem zdecydowanie częściej są zatrudniani w gastronomii czy turystyce, a zatem w tych działach gospodarki, które najsilniej ucierpiały w czasie lockdownu.

Dodatkowo młode osoby bardzo często pracu- ją na umowach cywilnoprawnych lub na czas określony, a więc najłatwiej właśnie z nimi za- kończyć dalszą współpracę (Kośka 2020).

To bowiem pracownicy „niebieskie kołnierzyki”

(blue collars), szczególnie tymczasowi, najmoc- niej odczuli konsekwencje marcowego lockdownu. „Od czerwca w większości branż pro- dukcyjnych odnotowujemy regularny wzrost zamówień. Choć w dużej mierze spowodowa- ne są one trwającym sezonem, cieszy fakt, że

nasi stali, całoroczni klienci również powięk- szają już swoje zespoły o pracowników tym- czasowych, wracając do pełnej wydajności produkcji” (Rynek pracy… 2020). Niemniej po raz kolejny okazało się, że to pracownicy tymczasowi są kategorią w pierwszej kolejności zwalnianą w kryzysowej sytuacji rynkowej.

Najczęściej w mediach są przywoływani jako przykład nauczyciele, gdyż w tej grupie zawodowej zaobserwować można wzmożone przechodzenie na emeryturę osób w wieku emerytalnym oraz zaprzestanie dorabiania do emerytury. Około 30% kadry nauczycielskiej w Polsce to osoby 50+, a zatem bardziej na- rażone na cięższy przebieg choroby (Nowa- owska 2020). Problemy z pracą nauczycieli wzmocnione będą przez konieczność stosowania się do wytycznych Ministerstwa Edukacji Narodowej i Głównego Inspektora Sanitarne- go, zgodnie z którymi nauczyciele będą czę- ściej korzystali ze zwolnień lekarskich (nie będą mogli pracować z symptomami przeziębienia czy z chrypą). Problem braku nauczycieli szcze- gólnie dotyka szkoły branżowe i technika. Praca i oferowane tam zarobki nie zachęcają młodych inżynierów po studiach do podjęcia pracy na- uczyciela. Dlatego też placówki musiały dotąd posiłkować się emerytami. W niektórych ze średnich szkół technicznych emeryci to 30%

kadry nauczycielskiej (Koronawirus utrudnia…

2020). Ci ze starszych nauczycieli, którzy go- towi są podjąć pracę w nowym roku szkol- nym w wersji stacjonarnej, proszeni są niekiedy przez dyrektorów szkół o podpisanie – wątpliwej prawnie wartości – oświadczenia o zrzeczeniu się roszczeń w razie zachorowa- nia (Gębala 2020). Chętne wykorzystywanie w tym roku urlopów macierzyńskich i wycho- wawczych w dłuższym niż w poprzednich latach wymiarze potęguje jeszcze niedobory kadrowe w tym zawodzie.

Nadmierne koncentrowanie się mediów na wpływie COVID-19 chociażby na tej grupie zawodowej nie do końca, zdaniem wielu, jest jednoznaczne. Nauczyciele odchodzą z zawo- du nie tylko z powodu pandemii, ale wskutek wieloletnich zaniedbań pod względem fi nan- sowym i konieczności pracy w kilku szkołach.

(Klinger i Otto 2020).

(10)

TEMA T NUMERU

Wpływ na wynagrodzenia

Przeciętne wynagrodzenie między marcem a majem spadło o 371 zł. W następnych dwóch miesiącach jednakże ponownie wzro- sło, choć nadal było niższe niż w marcu. Ten niewielki i krótkotrwały spadek w ocenie Prze- mysława Kwietnia, głównego ekonomisty XTB, jest efektem szybkiej odbudowy sprzedaży detalicznej oraz dużej skali wydatków związa- nych z turystyką krajową (Polski kryzys… 2020).

Nowo zatrudniani pracownicy w czasie pandemii mogli liczyć na mniej rozbudowane pa- kiety tzw. benefi tów (dodatkowe gratyfi kacje w postaci darmowej opieki medycznej w pry- watnych placówkach, karty do siłowni czy na basen). Według badania „Rynek pracy w czasie COVID-19”, przygotowanego przez fi rmę Grant Thornton, średnia liczba oferowanych benefi tów w ofertach spadła w ciągu roku z 6 w maju 2019 r. do 5,8 w marcu 2020 r.

i 4,9 miesiąc później. Wzrosły natomiast nieco wymagania stawiane kandydatom, choć wciąż ich zakres jest niższy niż rok wcześniej (Wirus zmienił… 2020).

Branże najbardziej zagrożone

Można już wskazać najbardziej narażone na konsekwencje COVID-19 branże, Są to: tury- styka (700 tys. zatrudnionych), transport, głów- nie międzynarodowy (700 tys. zatrudnionych), gastronomia i restauracje (300 tys. zatrudnionych), kultura, edukacja, rozrywka (150 tys.), hotele (120 tys.) (Furtak 2020). Są to zatem zarówno branże bezpośrednio zależne od prze- pływu osób i towarów na duże odległości, jak i te, których działalność związana jest z jed- noczesnym gromadzeniem się konsumentów w jednym miejscu w większej liczbie.

Krótkoterminowym zagrożeniem zostaną do- tknięci pracownicy segmentu „białych kołnie- rzyków” (white collars), czyli wyspecjalizowani w świadczeniu profesjonalnych usług i prac biurowych. To osoby, które zajmowały się do- tąd organizacją imprez masowych, doradztwem, reklamą, marketingiem, komunikacją, przepro- wadzaniem audytów. Nie będzie popytu na ich usługi, bo fi rmy, obcinając budżety, zrezy- gnują z ich usług w pierwszych miesiącach lub

nawet latach po zakończeniu pandemii (Chru- ścińska-Dragan 2020).

Jako zawody charakteryzujące się najwyższym ryzykiem zakażenia w związku z pracą za- wodową są wymieniani, na podstawie badań amerykańskich: lekarze, pracownicy restaura- cji i nauczyciele przedszkoli, a zatem general- nie pracownicy mający bezpośredni kontakt fi zyczny z innymi ludźmi. Ważnym czynni- kiem różnicującym ryzyko jest – oprócz wa- runków pracy – kultura organizacyjna przed- siębiorstwa, zapewniająca mniejszy lub więk- szy bezpośredni kontakt współpracowników w godzinach pracy i poza nią. Światowe Fo- rum Ekonomiczne we współpracy z platfor- mą Visual Capitalist stworzyło Indeks Ryzyka COVID-19 (https://www.visualcapitalist.com/

the-front-line-visualizing-the-occupations- with-the-highest-covid-19-risk/), wskazujący, w jakim stopniu dany zawód jest narażony na ryzyko zakażenia. Wskaźnik ten uwzględnia najważniejsze czynniki, takie jak: ryzyko eks- pozycji na infekcje, fi zyczna bliskość z innymi ludźmi, bezpośredni kontakt z nimi oraz do- wolność wyboru sposobu kontaktu (W tych zawodach… 2020).

Okazało się, że zdecydowana większość zgła- szających się obecnie do agencji zatrudnienia w poszukiwaniu pracy tymczasowej to osoby, które dotąd pracowały w wymienionych wyżej branżach, zagrożonych najbardziej przez pan- demię w wyniku zwolnień (45%), czasowego zamknięcia zakładu pracy (25%) lub całych sektorów (20%). Na rynku pracy tymczasowej nastąpił wyraźny wzrost udziału polskich pra- cowników, gdyż wielu Ukraińców na początku pandemii wróciło do swojego kraju, zwalnia- jąc miejsca pracy (Błaszczak 2020).

Media wskazywały również na specyfi czne problemy stosunkowo niewielkich obszarów, wy- nikające z ich struktury ekonomicznej. Przy- kładowo w pierwszych dwóch miesiącach po wprowadzeniu obowiązkowej kwarantanny po- jawiły się trudności na terenach przygranicz- nych, gdzie ok. 150 tys. Polaków pracowało w Czechach i Niemczech (Bramorski 2020).

Pomijając kwestie utraty możliwości zarobko- wania, zakaz codziennego przekraczania granicy przez polskich pracowników stanowił za-

(11)

TEMA T NUMERU

grożenie dla egzystencji znajdujących się na terenach przy polskiej granicy fi rm ważnych w czasie epidemii. (np. zakłady infrastruktu- ralne, opieka zdrowotna). Wzrosły również koszty życia pracowników polskich, którzy musieli tymczasowo zamieszkać poza granicami Pol- ski (np. władze Saksonii i Branderburgii pod- niosły ceny wynajmu mieszkań).

Podobne problemy dotykały pracowników delegowanych, w przypadku których pracodawcy narzekali na brak koordynacji polityk po- między poszczególnymi krajami UE, co prowa- dziło do wielu perturbacji związanych z powrotem pracowników do domu i wysyłaniem nowych (Polski think tank… 2020).

Branże i zawody rozwijające się

Podczas lockdownu polskie fi rmy zrobiły ogrom- ny krok na drodze ku cyfryzacji – zarówno jeśli chodzi o biznes, jak też działania instytucji i urzędów. Na znaczeniu zyskały, tak u pra- cowników, jak i kadry zarządczej, szczególnie te kompetencje, które pozwolą opracowywać i wdrażać cyfrowe rozwiązania. Powyższa zmia- na oceniana jest jako przyspieszająca natural- ny proces rozwoju i tworzenia się zawodów, które odpowiadają na bieżące wymogi rynku, szczególnie w dziedzinie digitalizacji, podob- nie jak i zawodów związanych z nauczaniem tych nowych potrzebnych kompetencji (Zawo- dy przyszłości… 2020)..

W ocenie mediów będzie zapewne rosnąć w siłę e-commerce i powiązane z nim fi rmy kurierskie, które powinny nawet przeżyć zna- czący wzrost przez utrwalenie się nowych na- wyków kupowania przez internet. Z raportu Trigon DM wynika, że dobrze z kryzysem po- winien poradzić sobie także sektor gamingo- wy (oferujący rozrywkę w postaci gier kom- puterowych), apteki internetowe i ubezpieczenia (Chruścińska 2020).

W efekcie przedstawionych powyżej zmian w trakcie pandemii zaobserwować można było (np. na portali pracuj.pl) wzrost zapotrzebowania na pracowników fi rm logistycznych, w tym zwłaszcza kurierskich, oraz magazynierów (efekt rozwoju e-handlu), pracowników handlu detalicznego (rezultat opieki nad dziećmi wo-

bec zamknięcia szkół, przedszkoli i żłobków), specjalistów branży IT, zwłaszcza programi- stów, ekspertów od cyberbezpieczeństwa czy architektów i administratorów IT; pracowników branży farmaceutycznej (pracujących zarówno w hurtowniach, jak i u producentów leków) (Chruścińska 2020).

W mediach sporo uwagi poświęcano również pojawieniu się nowych zawodów, takich jak np. specjalista ds. przestrzegania zasad walki z epidemią czy menedżer ds. COVID-19. Spe- cjalista ds. przestrzegania zasad walki z epi- demią to nowy zawód, na który rośnie zapotrzebowanie we Włoszech. Tego typu kontro- lerzy regulujący napływ ludzi są potrzebni zwłaszcza w miejscach tłumnie uczęszczanych, w sklepach, centrach handlowych, urzędach, na plażach czy w miejscach kultury i rozrywki.

Z kolei menedżer ds. COVID-19 to osoba koor- dynująca podejmowane działania zapobiega- jące szerzeniu się wirusa i reprezentująca fi r- mę w kontaktach z krajowym systemem służby zdrowia (Praca w czasach… 2020).

Ku reindustrializacji?

Pomijając wspomniane powyżej rozwijające się lub nowe zawody i branże, w mediach dyskutowano na temat konieczności zwiększenia samowystarczalności gospodarczej tak Polski, jak i UE. Już w lutym zaobserwowano pierwsze objawy zakłócenia łańcuchów dostaw po- między fi rmami zlokalizowanymi w Chinach i innych krajach. O ile w przypadku wysyłania gotowych produktów oznacza to jedynie mniejszy wybór oferowanych dóbr, o tyle w przypadku półproduktów prowadzi to do ograniczenia produkcji u kooperanta lub wręcz wstrzymania przez niego działalności (Gadom- ski 2020). Zakłócenia takie widoczne były zwłaszcza w kluczowych branżach w czasach epidemii, np. w przemyśle farmaceutycznym, w którym ok. 80% substancji czynnych jest produkowanych w Chinach, co już w latach poprzedzających pandemię uznawano za za- grożenie dla bezpieczeństwa zdrowotnego (Grzeszak 2019).

W efekcie przez USA i Europę w pierwszych miesiącach 2020 r. przetoczyła się dyskusja

(12)

TEMA T NUMERU

na temat odchodzenia od globalizacji, a do- kładnie – skracania łańcuchów dostaw po- przez lokowanie kluczowych z punktu widze- nia bezpieczeństwa zdrowotnego i żywnościo- wego fi rm i branż z powrotem w krajach wyso- ko rozwiniętych. Pojawiają się w takim przypadku również głosy oponentów, wskazujące na istotę dotychczasowego procesu produkcji i dystrybucji – podporządkowanie się wyłącz- nie jednemu celowi: cięciu kosztów. A zatem skrócenie łańcuchów dostaw spowodowało- by zapewne podniesienie kosztów z uwagi głównie na cenę wytwarzania lub musiałoby oznaczać przyspieszoną automatyzację. Do- datkowo pojawiają się pytania o zmiany pro- duktywności pracowników, skoro część z nich musiałaby wykonywać proste prace przenie- sione z krajów o zdecydowanie niższych pła- cach (Stodolak 2020).

Na ten temat dyskutowano również w Polsce, intensyfi kując prace nad Refundacyjnym Try- bem Rozwojowym, zapowiedzianym w 2016 roku jako mechanizm promujący w procesie refundacji te fi rmy farmaceutyczne, które pro- dukują i inwestują w Polsce. Uzasadnieniem prac są słowa wiceministra rozwoju K. Mazu- ra: „Dotychczasowa ogólnoświatowa tendencja wiązała się z przenoszeniem produkcji substancji czynnych do krajów azjatyckich, gdzie ich wytwarzanie jest dużo tańsze. W konsekwencji doprowadziło to do uzależnienia się państw europejskich od zagranicznych do- stawców. W przypadku Polski leki wytwarzane w kraju pokrywają do 40% zapotrzebowania rynku” (Ważna deklaracja... 2020). W efekcie nastąpić ma wzmocnienie potencjału rynku farmaceutycznego, co doprowadzi do więk- szej niezależności od producentów zagranicz- nych, zwłaszcza ulokowanych poza UE (Mini- sterstwo Zdrowia… 2020) oraz zapewne przy- czyni się do wzrostu zapotrzebowania tak na pracowników laboratoriów zajmujących się pracami badawczymi nad nowymi lekami, jak i pracowników obsługujących linie produkcyjne.

Jeśli chodzi o reindustrializację Europy, czyli przeniesienie części zakładów produkujących półprodukty i podzespoły, zlokalizowanych na innych kontynentach, głównie w Azji, na teren UE, w ocenie ekspertów Polskiego Instytutu

Ekonomicznego, dla UE najlepszym wyjściem byłoby skorzystanie z niskich kosztów pracy w nowych państwach członkowskich Europy Środkowej (Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Rumunii i Bułgarii) i przekształcenie ich w cen- trum zaopatrzenia producentów z krajów UE.

Przy zmniejszeniu dostaw półproduktów i wy- robów gotowych z Chin o 10% wystąpiłby w poszczególnych państwach UE dodatkowy wzrost wytworzonej wartości dodanej w gra- nicach od 0,2%. do 0,48% rocznie (Pandemia zmienia… 2020).

Rozwój pracy zdalnej

Sytuacja epidemiczna spowodowała wzrost atrakcyjności pracy zdalnej. Od połowy mar- ca wiele fi rm i instytucji publicznych zastoso- wało taką formę pracy. 55% fi rm pytanych w czerwcu deklarowało wzrost otwarcia na pracę zdalną, jednocześnie 72% pracodaw- ców wspominało o szerszym stosowaniu takiej formy pracy niż dotąd również po zakończeniu epidemii (Guza… 2020).

Pandemia i lockdown zmusiły fi rmy do nagłe- go przejścia do pracy w pełni zdalnej lub hybrydowej. Okazało się, że ten model sprawdza się, a niekiedy wręcz poprawia efektywność pracy. Według badania ManpowerGroup i HRlink z sierpnia 55% pracodawców planuje po- zostać przy pracy zdalnej, w różnym zakresie, z czego 2% chce kontynuować home oﬃ ce w pełnym wymiarze czasu pracy, a 53% planuje zastosowanie modelu rotacyjnego. Wśród organizacji, które myślą o pracy hybrydowej, 54% chce zaproponować swoim pracowni- kom do 10 dni pracy z domu, a 46% zamierza oferować większy wymiar dni na home oﬃ ce.

Co czwarta fi rma planuje powrót do pracy z biura w pełnym zakresie, a co piąta nie zna jeszcze swoich planów (88 proc. pracowni- ków… 2020).

Zdalnie pracowało według różnych szacunków 30–40% pracowników (Co trzeci Polak… 2020;

Izolacja zmienia rynek… 2020). Ta forma pracy spotkała się również z zainteresowaniem osób pracujących poza siedzibą fi rmy, spośród któ- rych 1/4 po zakończeniu kwarantanny mogła- by pracować zdalnie na stałe. Dodatkowo po-

(13)

TEMA T NUMERU

nad 40% respondentów uznawało taką formę pracy za bardziej efektywną niż praca stacjo- narna (Izolacja zmienia rynek… 2020). Jako główną niedogodność deklarowano koniecz- ność dzielenia miejsca pracy z innymi domow- nikami, choć większość respondentów twier- dziła, że ma możliwość odizolowania się w sytuacji np. potrzeby uczestnictwa w spotkaniu online. Z kolei jako główne zalety wspomina- no dłuższy czas, jaki można poświęcić rodzi- nie, oraz oszczędności czasu związane z do- jazdami do pracy (Co trzeci Polak… 2020).

Upowszechnienie pracy zdalnej w ostatnich miesiącach zaowocowało wzrostem oczekiwań partnerów społecznych odnośnie do uregulo- wania jej prawnie. Takie wstępne regulacje wprowadzono wprawdzie w tzw. ustawie covi- dowej, ale ograniczają się one jedynie do wykonywania pracy na polecenie pracodawcy.

Tymczasem niezbędne jest rozbudowanie tych przepisów, tak aby uwzględniały wybór pracownika, jak i kwestie ewentualnego odszko- dowania, kiedy wydarzy się wypadek podczas pracy w domu. Zdaniem wiceministra rodziny, pracy i polityki społecznej Stanisława Szweda istnieje potrzeba wpisania odpowiednich prze- pisów do Kodeksu pracy, choć wymaga to prze- formułowania wielu dotychczasowych zapisów (Szwed na EKG… 2020). Podstawowe trudności są związane z tym, w jaki sposób odróżnić pracę zdalną od mobilnej oraz od telepracy oraz czy ma być ona świadczona na stałe, czy jedynie okazjonalnie. Dodatkowo rodzi się pytanie, czy praca zdalna miałaby obejmować każdy przypadek, gdy zatrudniony wykonuje obowiązki poza siedzibą fi rmy, wówczas bowiem objęci byliby nią nie tylko ci, którzy otrzymują służbowy laptop i w domu wykonu- ją dotychczasową pracę, ale też tzw. pracownicy mobilni, czyli ci, których zadania wiążą się z przemieszczaniem się (np. przedstawiciele handlowi, kierowcy) (Guza 2020).

Rozwój pracy zdalnej stawia dodatkowe pytania o długotrwały popyt na powierzchnie biurowe, a pośrednio o skalę przyszłych inwesty- cji budowlanych w nowe biurowce, czy szerzej – powierzchnie komercyjne. Szacunki mówią, że np. wprowadzenie w pracy hybrydowej dwóch dni zdalnej pracy tygodniowo – nawet

w warunkach stosowania zasad dystansu spo- łecznego – zmniejszy zapotrzebowanie na powierzchnię biurową aż o jedną trzecią. Na- tomiast od początku pandemii wynajmujący nieużywane powierzchnie biurowe starają się – niekiedy za pomocą faktów dokonanych, tj.

nie płacąc – negocjować obniżki lub czaso- we zawieszenie czynszu (Gdy dom stanie się…

2020).

Obecnie, jak wynika z szacunków Antal, blisko 2,5 mln Polaków jest zatrudnionych w bran- żach, które pozwalają na pracę zdalną. Ich liczba jednak stopniowo się zmienia, ponie- waż w obliczu pandemii wiele osób, które wcześniej nie miały takiej możliwości, obecnie pracuje zdalnie.

Nowa sytuacja spowoduje zmiany w zapotrze- bowaniu na absolwentów szkół wyższych.

„Na znaczeniu zyskują kierunki studiów, które w przyszłości pozwolą na pracę zdalną, w zawodach kluczowych dla biznesu i gospodarki, rozwijają kompetencje przyszłości oraz po- zwalają zdobyć twardą wiedzę i praktyczne umiejętności” – wskazuje Joanna Koper, eks- pertka edukacyjna z fundacji Mentors4Star- ters. Na liście kierunków studiów, opracowa- nej przez miesięcznik „Perspektywy”, uzna- nych za najbardziej odporne na zawirowania związane z sytuacjami kryzysowymi, takimi jak np. COVID-19, znalazły się m.in.: cyberbezpie- czeństwo, teleinformatyka, elektronika i tele- komunikacja, inżynieria biomedyczna, inży- nieria i analiza danych, matematyka i statystyka, modelowanie matematyczne i analiza danych, mikroelektronika w technice i medycy- nie oraz bioinformatyka i biologia systemów (Pandemia koronawirusa… 2020).

Łączenie pracy zawodowej z opieką nad dziećmi

Poważnym problemem, który wyraźnie ograni- czył zdolność wielu kobiet do normalnego wykonywania pracy, było zamknięcie żłobków, przedszkoli i szkół oraz przejście na edukację zdalną. Z powodu koronawirusa pracę i opiekę nad dziećmi zmuszona była łączyć co druga matka oraz co trzeci ojciec. Najczęściej pracę zdalną godziły z opieką nad dzieckiem pra- cownice w wieku 35–44 lat. Rodzice dzieci do

(14)

TEMA T NUMERU

8 lat mogli skorzystać z zasiłku opiekuńczego, pozostała część rodziców w wieku wczesnosz- kolnym musiała radzić sobie z nowymi wy- zwaniami samodzielnie. W co trzecim przypadku odbywało się to bez pomocy dziadków.

Jednocześnie co trzecia pracująca matka wskazywała, że nie może też liczyć na wspar- cie partnera (Z powodu pandemii… 2020). Na- wet otwarcie przedszkoli na początku maja nie zmieniło sytuacji, albowiem nie cieszyły się one początkowo wysoką frekwencją (Woj- ciechowski 2020).

Zaznaczano, że praca zdalna ułatwia godzenie obowiązków zawodowych z opieką nad dzieć- mi, jednocześnie mając pozytywne skutki fi - nansowe dla państwa, albowiem ogranicza to zasięg wypłacania wprowadzonego zasiłku na opiekę nad dziećmi. Jednocześnie podkreśla- no pewne trudności związane z tym, iż praco- dawca może wymagać od pracującego zdalnie pracownika opiekującego się dziećmi powrotu do pracy stacjonarnej w sytuacji braku możli- wości zapewnienia opieki, stąd też np. propo- nowano, aby szybkie odwołanie pracy zdalnej, np. w ciągu 2–3 dni, wymagało porozumienia się z zatrudnionym (Guza 2020).

Cudzoziemcy na polskim rynku pracy W powszechnej opinii obcokrajowcy są bardziej narażeni na niekorzystne zjawiska na rynku pracy, większość z nich ma bowiem umowy cywilnoprawne lub terminowe umowy o pracę, które łatwiej rozwiązać. Jeszcze ła- twiej zwolnić osoby pracujące nielegalnie.

Dane z pierwszych miesięcy po pojawieniu się COVID-19 pokazują, że nie doszło do licznego wyjazdu z Polski zatrudnionych obcokrajow- ców. Liczba zarejestrowanych w ZUS cudzo- ziemców spadła wtedy jedynie o ok. 10%.

Spadek liczby ubezpieczonych był związany nie tylko ze zwolnieniami. W pierwszych tygodniach pandemii spora grupa cudzoziemców sama zdecydowała się wyjechać ze względu na dużą niepewność co do rozwoju sytuacji.

Z uwagi na to, że nie było wiadomo, ile potrwa- ją ograniczenia w przemieszczaniu się i jakie skutki wywołają, wiele osób zdecydowało się przeczekać ten okres w kraju macierzystym (Szewioła 2020).

W rezultacie i skala zmian ofi cjalnego zatrudnienia nie jest jednakże duża. Przykładowo, na koniec lipca w ZUS było zarejestrowanych 628 tys. obcokrajowców. To o 22 tys. więcej niż w czerwcu, ale wciąż o 42 tys. mniej niż w lutym. Zmniejszenie popytu na pracę cu- dzoziemców było zatem krótkotrwałe, w rol- nictwie zaś niewystępujące. Ze względu na brak pracowników sezonowych przedstawiciele tej branży apelowali, żeby umożliwiać cudzo- ziemcom odbywanie kwarantanny w miejscu świadczenia pracy.

Nie pogorszyły się również warunki pracy, skoro dziewięć na dziesięć fi rm, które zostały zbadane już w czasie pandemii przez NBP, stwierdziło, że poziom wynagrodzeń dla obco- krajowców nie odbiega znacząco od typowych stawek oferowanych Polakom. Tyle samo fi rm jako najważniejsze powody, dla których za- trudniano imigrantów, wskazało brak polskich rąk do pracy. Imigranci jednakże pracują prze- ciętnie o co najmniej pięć godzin więcej niż Polacy (Wilkowicz 2020).

Eksperci nie oczekują, aby liczba cudzoziem- ców pracujących w drugiej połowie 2020 r.

istotnie się zwiększała, twierdząc, iż np. w przypadku Ukraińców jest spora grupa osób, które w ogóle nie planują wracać do Polski, bo udało się im znaleźć pracę u siebie, a jednocześnie wielu cudzoziemców pochodzących z takich państw, jak Filipiny czy Indie, ma problem z do- staniem się do Polski (ograniczenia transpor- towe, ograniczenia pracy wydziałów konsular- nych) (Szewioła 2020).

Podkreśla się również, że COVID-19 pod- niósł koszty zatrudniania nowo przyjeżdża- jących cudzoziemców, albowiem pracodaw- ca, pomijając wynagrodzenie i często bez- płatne zakwaterowanie, pokrywa również koszty dwutygodniowej kwarantanny (Bart- man 2020).

Pojawienie się fi rm zombie

Stosowane w szeregu państw w związku z sy- tuacją epidemiologiczną subsydiowanie nie- wykonywanej pracy oraz zawieszenie zasad upadłościowych z defi nicji miały być jedynie środkami doraźnymi. Tymczasem wraz z oba-

(15)

TEMA T NUMERU

wami przed drugą falą COVID-19 rządy po- szczególnych krajów decydują o wydłużaniu stosowania tego typu instrumentów wspoma- gających. Zdaniem niektórych ekspertów rynku pracy prowadzić to może do pojawienia się fi rm zombie, czyli przedsiębiorstw, które w nor- malnych warunkach powinny upaść i wyjść z rynku, a istnieją tylko dzięki kroplówce z ze- wnątrz i nie rokują średnio- ani długotermino- wo, ale dzięki nadzwyczajnym środkom pu- blicznym są sztucznie utrzymywane przy ży- ciu. Szacunki dla Niemiec wskazują na istnie- nie ok. 550 tys. takich fi rm, ich liczba zaś w przyszłym roku może wzrosnąć do 800 tys.

(Kluth 2020). W przypadku Polski brak takich szacunków, niemniej oczekuje się, iż w tym roku liczba upadłości w Polsce będzie niższa niż zwykle (co po części odzwierciedla rów- nież i opóźnienia w pracy sądów), ich duża liczba zaś będzie orzeczona w przyszłym roku, a zatem fi rmy zombie pojawią się krótkookre- sowo (Covid-19 stworzył… 2020). Dodatkowo sztuczne zasilanie przedsiębiorstw środkami z programów pomocowych wpływa również na zdrowe przedsiębiorstwa, osłabiając presję na ich niezbędną restrukturyzację.

Choć krótkoterminowe efekty pojawienia się w większej liczbie fi rm zombie pozytywnie, stabilizująco wpływają na rynek pracy i kon- sumpcję, to oczekiwać można, iż po zakończe- niu programów pomocowych nastąpi fala nie- wypłacalności, która może spowolnić wycho- dzenie z recesji i doprowadzić do masowych zwolnień pracowników.

Podsumowanie

Patrząc na analizowany materiał, zauważyć można kilka specyfi cznych cech podejścia mediów do analizy oddziaływania pandemii COVID-19 na polski rynek pracy.

W pierwszych tygodniach – luty, marzec, a zatem wówczas, gdy polskie fi rmy nie zetknęły się bezpośrednio z zachorowaniami i ogólno- krajowymi działaniami zapobiegającymi – do- minowało podejmowanie tematów odnoszą- cych się do długookresowych skutków pandemii (wpływ na zakłócenie dostaw, konieczność skrócenia łańcuchów dostaw, kraje i branże

„przegrane” i „wygrane”) i wskazywanie na pierwsze skutki gospodarcze zaobserwowane w innych krajach.

W następnych tygodniach i miesiącach poczę- ły dominować materiały wskazujące na różno- rodne bezpośrednie skutki, z jakimi borykały się polskie fi rmy i instytucje publiczne. Arty- kuły te miały często charakter interwencyjny.

Informacje w nich zawarte były wyrywko- we, albowiem przywoływane w prasie, a także w tym artykule źródła danych są bardzo często niereprezentatywne (np. dane fi rm konsulta- cyjnych niewskazujące źródła doboru bada- nych przedsiębiorstw). Nawet w przypadku danych pochodzących z sektora publicznego informacje są niespójne, a czasami sprzeczne (zob. omawiana kwestia przechodzenia na eme- ryturę nauczycieli). W sierpniu ponownie za- częły pojawiać się teksty próbujące zgłębić wpływ COVID-19 na życie gospodarcze, w tym i rynek pracy, z szerszej perspektywy i długo- terminowo.

Mimo dominacji obaw o krótkoterminowe, ne- gatywne konsekwencje jest wyraźnie widocz- na wiara w pozytywny, długookresowy wpływ obecnych zawirowań na stabilność gospodarki. Pandemia traktowana jest zatem jako ka- talizator przyspieszający nieuchronne bądź pożądane zmiany. W takim kontekście warto wspomnieć przede wszystkim o przyspiesze- niu wdrażania pracy zdalnej i hybrydowej, możliwości skrócenia łańcuchów dostaw dzię- ki tworzeniu nowych zakładów przemysłowych w Polsce, czy oczekiwanej wzmożonej roboty- zacji produkcji, umożliwiającej przeniesienie części produkcji z Azji, bez wzrostu kosztów wytwarzania (Ekspert… 2020).

Widoczne są również silne oczekiwania wobec odpowiedniej interwencji publicznej, choć równocześnie występuje zrozumienie dla nie- pełnej – wobec skali występujących wyzwań – i opóźnionej reakcji władz. Skala występują- cych problemów jest podkreślana prawie we wszystkich opracowaniach, a jako wskazówkę dostrzegania tego uznać należy, że większość przywoływanych mediów utworzyła specjal- ne sekcje bądź zakładki poświęcone jedynie skutkom COVID-19.

(16)

TEMA T NUMERU

Bibliografi a

Bartman, K., 08.08.2020, Rynek pracy. Czy Ukraińcy odbiera- ją bezrobotnym Polakom pracę?, <https://www.money.pl/

gospodarka/rynek-pracy-czy-ukraincy-odbieraja-bezrobotnym-polakom-prace-6539771779335809a.html>.

Błaszczak, A., 16.09.2020, Do pracy tymczasowej zamiast na zasiłek, <https://www.rp.pl/Rynek-pracy/306289965-Do- pracy-tymczasowej-zamiast-na-zasilek.html>.

Bramorski, K., 27.04.2020, Zapaść pracy na pograniczu,

<https://www.rp.pl/Opinie/304279871-Zapasc-pracy-na- pograniczu.html>.

Co trzeci Polak pracuje z domu z obawy przed koronawirusem, 21.04.2020, <https://forsal.pl/artykuly/1470730,co-trzeci-polak-pracuje-z-domu-z-obawy-przed-koronawirusem- badania.html>.

Covid-19 stworzył ,,bombę zegarową”. Szykuje się fala niewy- płacalności fi rm, 31.07.2020, https://forsal.pl/gospodarka/

aktualnosci/artykuly/7787174,covid-19-stworzyl-bom- be-zegarowa-szykuje-sie-fala-niewyplacalnosci-fi rm.html Chruścińska-Dragan, M., 12 zawodów niezbędnych po pan- demii koronawirusa. Kogo będą potrzebować pracodaw- cy, kiedy epidemia już się skończy?, 06.06.2020, <https://

dziennikzachodni.pl/12-zawodow-niezbednych-po-pan demii-koronawirusa-kogo-beda-potrzebowac-pracodawcy- kiedy-epidemia-juz-sie-skonczy/ar/c1-14922618>.

Gadomski, W., 28.02.2020, Epidemia koronawirusa zakłóca globalne sieci dostaw, <https://www.obserwatorfi nansowy .pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/

epidemia-koronawirusa-zakloca-globalne-sieci-dostaw/>.

Ekspert: Pandemia przyspieszyła robotyzację. Skutki tego od- czujemy za kilka lat, 18.09.2020, <https://forsal.pl/lifestyle/

technologie/artykuly/7826377,ekspert-pandemia-przy- spieszyla-robotyzacje-skutki-tego-odczujemy-za-kilka- lat.html>.

Furtak, E., Koronawirus zmieni rynek. Pojawią się nowe za- wody, inne będą wymierać, rozmowa z Przemysławem Ko- perskim, 06.04.2020, <https://bielskobiala.wyborcza.pl/

bielskobiala/7,88025,25848039,koronawirus-zmieni- rynek-pojawia-sie-nowe-zawody-inne-beda.html>.

Gębala, K., 14.08.2020, Koronawirus: szkoły nie chcą odpo- wiadać za Covid u nauczycieli 60+, <https://www.rp.pl/

Nauczyciele/308139929-Koronawirus-szkoly-nie-chca- odpowiadac-za-Covid-u-nauczycieli-60.html>.

Gdy dom staje się biurem. Praca zdalna może osłabić rynek nieruchomości komercyjnych, 16.06.2020, <https://forsal.

pl/artykuly/1483321,praca-zdalna-moze-oslabic-rynek- nieruchomosci-komercyjnych.html>.

Grzeszak, A., 22.09.2019, Chiny uzależniają świat, <https://

www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1918964,1, chiny-uzalezniaja-swiat.read>. <https://www.visualcapitalist.

com/the-front-line-visualizing-the-occupations-with-the- highest-covid-19-risk/>.

Guza, Ł., 02.09.2020, Praca zdalna czy hybrydowa? Wyko- nywanie obowiązków poza fi rmą ma być uregulowane,

<https://forsal.pl/praca/artykuly/7812055,praca-zdalna- czy-hybrydowa-uprawnienia.html>.

Guza, Ł., 04.06.2020, Zdalna praca, stacjonarne problemy.

Projekt tarczy 4.0 wzbudza kontrowersje, <https://forsal.pl/

artykuly/1481161,prawo-pracy-tarcza-40-zdalna-praca- stacjonarne-problemy.html>.

Izolacja zmienia rynek pracy. Jedna czwarta pracowników mogłaby pracować zdalnie na stałe, 01.05.2020, <https://

forsal.pl/artykuly/1473849,praca-zdalna-w-polsce-izolacja-efektywnosc-telepracy.html>.

Klinger, K., Otto, P., 17.09.2020, Nie tylko COVID-19 odstrasza nauczycieli, a dyrektorzy szkół łatają grafi ki nadgodzinami,

<https://forsal.pl/lifestyle/edukacja/artykuly/7825340, znp-z-pracy-odeszlo-10-tys-nauczycieli-men-mniej-wol- nych-wakatow.html>.

Kluth, A., 16.09.2020, Niemcy świetnie poradziły sobie z ko- ronakryzysem. Poważne problemy mogą dopiero nadejść,

<https://forsal.pl/swiat/unia-europejska/artykuly/7823 914,koronakryzys-niemcy-swietnie-poradzily-sobie-z-ko- ronakryzysem-powazne-problemy-moga-dopiero-na- dejsc-opinia.html>.

Koronawirus utrudnia powrót do szkoły. Nauczyciele odcho- dzą, bo obawiają się zakażenia, 27.08.2020, <https://www.

money.pl/gospodarka/koronawirus-utrudnia-powrot-do- szkoly-nauczyciele-odchodza-bo-obawiaja-sie-zakazenia- 6547536735894144a.html>.

Kośka, M., 04.08.2020, Rynek pracy w kryzysie. Młodzi do 30.

roku życia są największymi ofi arami koronawirusa, <https://

www.money.pl/gospodarka/rynek-pracy-w-kryzysie-mlodzi- do-30-roku-zycia-sa-najwiekszymi-ofi arami-koronawirusa- 6539333043677313a.html>.

Ministerstwo Zdrowia potwierdza ustalenia portalu wPolity- ce.pl: Będzie zwiększenie produkcji leków w Polsce, 15.09.2020,

<https://wpolityce.pl/gospodarka/517709-news-mz- potwierdza-bedzie-zwiekszenie-produkcji-lekow>.

Nowakowska, K., 30.08.2020, Akcja ewakuacja. Starsi nauczy- ciele rezygnują z pracy w szkole. Kto ich zastąpi?, <https://

serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/1489588, swiadczenia-kompensacyjne-2020-koronawirus-starsi- nauczyciele-odchodza-ze-szkoly.html>.

Osiecki, G., 08.09.2020, COVID częściej odbierał pracę młodym niż emerytom. Wśród bezrobotnych udział osób 50+ spadł,

<https://forsal.pl/praca/artykuly/7817533,covid-czesciej- odbieral-prace-mlodym-niz-emerytom-bezrobotni-udzial- osob-50-spadl.html>.

88 proc. pracowników chce pozostać przy home oﬃ ce, 03.09.2020, <https://forsal.pl/praca/aktualnosci/artykuly/

7813487,praca-zdalna-88-proc-pracownikow-chce-pozo- stac-przy-home-oﬃ ce-badanie.html>.

Pandemia koronawirusa zmienia rynek pracy. W cenie będą zawody wykonywane zdalnie, 12.05.2020, <https://biznes.

newseria.pl/news/pandemia-koronawirusa,p160298 161>.

Pandemia zmienia globalne łańcuchy dostaw. Przenoszenie pro- dukcji z Chin może dać Polsce 8 mld dol. rocznie, 24.06.2020,

<https://forsal.pl/gospodarka/inwestycje/artykuly/7755593, pie-pandemia-zmienia-globalne-lancuchy-dostaw-przeno szenie-produkcji-z-chin-moze-dac-polsce-8-mld-dol- rocznie.html>.

Polski kryzys jest dziwny. Po dwóch miesiącach spadków wy- nagrodzenia znów rosną, 23.08.2020, <https://forsal.pl/

praca/wynagrodzenia/wideo/7803561,kryzys-koronawirus-wynagrodzenia-w-polsce-znow-rosna.html>.

Polski think tank pisze do KE w sprawie wsparcia dla pracow- ników delegowanych, 27.03.2020, <https://forsal.pl/artykuly/

1464545,polski-think-tank-pisze-do-ke-w-sprawie- wsparcia-dla-pracownikow-delegowanych.html>.

Praca w czasach koronawirusa. Powstają nowe zawody, 26.05.2020, <https://gospodarka.dziennik.pl/praca/artykuly/

7718711,praca-koronawirus-covid-19-zawod-wlochy.

html>.

Rynek pracy w czasie epidemii to rynek pracownika czy pracodawcy?, 26.08.2020, <https://www.infor.pl/prawo/

bezrobotny/aktualnosci-rynku-pracy/4669047,Rynek- pracy-w-czasie-epidemii-to-rynek-pracownika-czy-pracodawcy.html>.

(17)

TEMA T NUMERU

Stodolak, S., 24.05.2020, Pandemia skróci globalne łańcu- chy dostaw i przeniesie przemysł z powrotem na Zachód?,

<https://forsal.pl/artykuly/1478531,pandemia-skroci- globalne-lancuchy-dostaw-i-przeniesie-przemysl-z-po wrotem-na-zachod.html>.

Szewioła, P., 17.08.2020, Rynek pracy: Cudzoziemcy wracają do Polski. Na razie powoli, <https://serwisy.gazetaprawna.pl/

praca-i-kariera/artykuly/1488295,rynek-pracy-cudzo ziemcy-ukraincy-pracownicy-zus-koronawirus.html>.

Szwed na EKG 2020: Trzeba uregulować prawnie pracę zdal- ną, 02.09.2020, <https://www.gazetaprawna.pl/artykuly/

1489905,szwed-praca-zdalna-kodeks-pracy-ekg-2020.

html>.

Wirus zmienił rynek pracy. Znikają benefi ty, rosną wymagania, 08.05.2020, <https://www.rp.pl/Poszukiwanie-pracy/200 509482-Wirus-zmienil-rynek-pracy-Znikaja-benefity- rosna-wymagania.html>.

W tych zawodach ryzyko złapania koronawirusa jest naj- większe, 17.07.2020, <https://businessinsider.com.pl/twoje- pieniadze/praca/zawody-najbardziej-narazone-na-zaka zenie-koronawirusem/xy2f1qj>.

Ważna deklaracja wiceministra Mazura: Będzie wsparcie dla produkcji leków w Polsce, 26.05.2020, <https://wpolityce.

pl/gospodarka/501912-tylko-u-nas-bedzie-wsparcie-dla- produkcji-lekow-w-polsce>.

Wilkowicz, Ł., 21.07.20120, W kryzysie fi rmy traktowały imi- grantów jak Polaków, <https://serwisy.gazetaprawna.

pl/praca-i-kariera/artykuly/1486621,stawki-praca-w- kryzysie-firmy-traktowaly-imigrantow-jak-polakow.

html>.

Wojciechowski, K., 16.05.2020, Żłobek, przedszkole, czy nia- nia? Jaka forma opieki nad dzieckiem będzie teraz bezpiecz- na?, <https://forsal.pl/artykuly/1476945,koronawirus-zlobki- przedszkola-rzadowe-wytyczne-higiena.html>.

Z powodu pandemii pracę i opiekę nad dziećmi musi łączyć połowa matek w Polsce, 25.05.2020, <https://forsal.pl/

artykuly/1478888,z-powodu-pandemii-prace-i-opieke- nad-dziecmi-musi-laczyc-polowa-matek-w-polsce-bada nie.html>.

Zawody przyszłości powstają już dziś, 09.08. 2020, <https://

www.pb.pl/zawody-przyszlosci-powstaja-juz-dzis-99 8871>.

Summary

Scientifi c analyses require reliable data, and as a result they appear with a considerable delay in relation to new events or phenomena. The same situation occurs in relation to the COVID-19 pandemic. In my article I focused on analysing how the pandemic aﬀ ected the Polish labour market from a perspective of mass-media devoted to economic issues. While the fi rst weeks of the pandemic were dominated by texts on long-term impact and information on experiences from other countries, articles of a causal and interventional nature began to dominate over time.

Due to lack of reliable data the media presented fragmented data received from public institu- tions and public opinion surveys with low quality and sometimes contradictory information.

Some articles treated the pandemic as a catalyst of accelerated and desirable changes, especial- ly related to work arrangements and intercontinental labour division. Despite strongly articula- ted expectations for public intervention, the problems related to the scale of the observed challenges were perceived as real.

Key words

labour market, COVID-19, Poland, mass-media

Więcej o autorze

Piotr Szukalski

ORCID ID: 0000-0002-2631-3238 Uniwersytet Łódzki

Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej

Pracuje na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej UŁ. Specjali- zuje się w zagadnieniach z pogranicza demografi i, gerontologii społecznej i polityki społecznej, natomiast przed- miotem jego badań są przede wszystkim: przebieg procesu starzenia się ludności Polski z uwzględnieniem dualne- go charakteru tegoż procesu i jego konsekwencji, przemiany modelu rodziny polskiej, polityka ludnościowa oraz relacje międzypokoleniowe. Członek Komitetu Prognoz PAN i Komitetu Nauk Demografi cznych PAN. Członek Naro- dowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP, Rządowej Rady Ludnościowej i Rady ds. Polityki Senioralnej.

(18)

ANALIZY I BAD ANIA

Imigranci z krajów b. ZSRR na polskim rynku pracy – analiza przestrzenna na poziomie powiatów

Dorota Kałuża-Kopias

Uniwersytet Łódzki Katedra Demografi i

Po akcesji Polski do UE napływ obcokrajowców do kraju był w pierwszych la- tach stosunkowo niewielki (Gmaj 2005; Górny i in. 2010; Kałuża-Kopias 2013, 2016; Wendt i in. 2018). Sukcesywna liberalizacja przepisów prawa odnośnie do zatrudniania imigrantów, a zwłaszcza obywateli krajów b. ZSRR, spowodo- wała, że od kilku lat widzimy dużą dynamikę wzrostu liczby cudzoziemców ze Wschodu, podejmujących pracę w Polsce.

Łagodzenie przez rząd przepisów dotyczących dostępu imigrantów do polskiego rynku pracy zostało wymuszone rosnącym popytem na pracowników, zwłaszcza w branżach, takich jak przemysł czy budownictwo (Kałuża-Kopias 2016, 2018). Oczywiście poprawa sytuacji na rynku pracy, czyli rosnące zapotrzebowanie na pra- cowników¹, spadek bezrobocia i wzrost płac, nie jest równomierna w poszczególnych regionach kraju. W pierwszej dekadzie po przy- stąpieniu naszego kraju do UE najatrakcyjniej- szym miejscem pracy dla imigrantów było województwo mazowieckie, głównie Warsza- wa i gminy wokół niej (Górny i Śleszyński 2019; Górny i in. 2019). W ostatnich latach obserwujemy zarówno dynamiczny wzrost przy- byszów ze Wschodu, a zwłaszcza Ukraińców, do – w zasadzie – wszystkich województw, jak też dywersyfi kację przestrzenną miejsc podej- mowania przez nich pracy (Brzózka i Sowa 2016; Chmielewska i in. 2018; Kałuża-Kopias i Śmigielski 2019).

Pojawienie się nowych obszarów docelowych dla migrantów ze Wschodu stanowi w polskich badaniach stosunkowe nowe zjawisko. W ostatnich latach problem imigracji zarobkowej obywateli z krajów b. ZSRR do Polski był eksplo-

rowany głównie na przykładzie Ukraińców (Brunarska i in. 2012; Górny i in.2018; Wendt i in. 2018).

Celem tego artykułu jest pokazanie skali zjawiska imigracji zarobkowej do Polski na poziomie powiatów dla obywateli sześciu kra- jów powstałych po rozpadzie ZSRR, a mianowicie: Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy, natomiast analiza została opar- ta na nowej procedurze obowiązującej od 1 stycznia 2018 r., dotyczącej pracy sezono- wej (dla 2019 r.). Dane są prezentowane po przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców dane- go powiatu. Choć może odpowiedniejszym punktem odniesienia byłaby jedynie popula- cja w wieku produkcyjnym, ponieważ wielkość ta jest z uwagi na znaczną skalę nierejestro- wanych migracji wewnętrznych i zewnętrz- nych w wielu jednostkach administracyjnych zawyżona (peryferyjne obszary odpływu) lub zaniżona (obszary metropolitarne). Ponadto różnice pomiędzy liczbą ludności de iure a de facto są znacznie większe w tej grupie wie- kowej (zwłaszcza w mobilnym wieku produk-

1 Według danych MRPiPS od kilku lat obserwujemy wzrost liczby dostępnych miejsc pracy, <https://psz.praca.

gov.pl/rynek-pracy/statystyki-i-analiz>.

(19)

ANALIZY I BAD ANIA

cyjnym) niż wśród ludności ogółem. Tytułem wprowadzenia została najpierw dokonana analiza imigracji zarobkowej do Polski we wcześ- niejszych latach w ujęciu regionalnym. Pre- zentowane opracowanie – oprócz rozkładu przestrzennego imigrantów ze Wschodu na polskim rynku pracy – pokazuje równocześnie różnice między poszczególnym nacjami w wy- borze miejsc docelowych. Głównym źródłem danych są statystyki Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Aspekt prawny zatrudniania cudzoziemców Po przystąpieniu Polski do UE nastąpiły licz- ne zmiany w krajowej polityce zatrudniania cu- dzoziemców, zmiany, które ułatwiły obcokrajow- com dostęp do polskiego rynku pracy. W świe- tle obecnie obowiązujących regulacji praw- nych obywatele państw UE, jak również państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie po- trzebują zezwolenia na pracę. Z tego obowiąz- ku zostali zwolnieni również m.in.: cudzoziemcy, którzy uzyskali zezwolenie na osiedlenie się w dowolnym kraju UE, rezydenci długoter- minowi Wspólnot Europejskich w Rzeczypo- spolitej Polskiej, osoby mające zgodę na pobyt tolerowany, uchodźcy, absolwenci polskich szkół ponadgimnazjalnych i uczelni wyższych oraz naukowcy. Również obywatele państw wschodnich, takich jak: Ukraina, Białoruś, Ro- sja, Mołdawia i Gruzja, nie muszą mieć zezwolenia na pracę; wymagane jest jedynie oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia zatrudnienia, zarejestrowane w urzędzie pracy (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004…).

Od 1 stycznia 2014 r. uproszczona procedu- ra zatrudnienia dotyczy również obywateli Armenii (Ustawa z dnia 12 grudnia 2013…).

W tym samym roku wprowadzono ułatwienia dla cudzoziemców zainteresowanych podję- ciem pracy w Polsce, m.in. uproszczono proce- durę wydawania zezwoleń osobom kontynu- ującym zatrudnienie i obniżono koszty zwią- zane z wydaniem pozwolenia na pracę. Po- nadto od 1 stycznia 2018 r. umożliwiono – dzięki liberalizacji przepisów przywołanej już ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – zatrudnianie cudzoziemców przy

pracach sezonowych, które są wykonywane nie dłużej niż przez dziewięć miesięcy w roku (Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Poli- tyki Społecznej z dnia 8 grudnia 2017…). Tego typu zezwolenia dotyczą zatrudnienia wszystkich obywateli krajów trzecich i mogą być zawierane na podstawie oświadczenia o po- wierzeniu wykonywania pracy cudzoziemco- wi² lub zezwolenia na pracę sezonową.

Rozmiary zatrudnienia imigrantów w Polsce

Stopniowa liberalizacja przepisów prawa doty- czących obecności imigrantów na polskim rynku pracy wpłynęła na systematyczny wzrost liczby zatrudnionych cudzoziemców. Od 2014 r.

obserwujemy stały wzrost liczby wydawanych zezwoleń na pracę w naszym kraju. W 2019 r.

wydano ich ponad 444 tys., czyli o 35% wię- cej niż rok wcześniej (2018 r.) i o 576% więcej niż w 2015 r., przy czym warto zaznaczyć, że wzrost ten był widoczny we wszystkich wo- jewództwach (tabela 1, patrz s. 18), choć w nie- których regionach jego dynamika przekraczała znacznie wartości średnie.

Również od kilku lat wzrasta dekoncentracja przestrzenna wydawanych zezwoleń na pracę.

Przed 2015 r. ponad 50% wszystkich zezwo- leń na pracę wydano w województwie mazowieckim. Z biegiem lat na atrakcyjności wśród imigrantów zyskiwały pozostałe obszary kraju (wykres 1, patrz s. 18), co odzwierciedlało po- prawę sytuacji na rynku pracy w pozostałych regionach.

Według danych za rok 2019 do województw, w których wydano najwięcej zezwoleń na pra- cę, należą: mazowieckie, śląskie i wielkopolskie. Jednak między rokiem 2015 a 2019 naj- większy średnioroczny przyrost liczby zezwo- leń odnotowano w województwach: łódzkim (średnioroczny wzrost z roku na rok to ponad 138%), zachodniopomorskim (117%), warmiń- sko-mazurskim (112%) oraz śląskim (110%).

Dla porównania w latach 2015–2019 w wo- jewództwie wielkopolskim tempo zmian liczby

2 Przed wejściem w życie ustawy było to oświadczenie o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziem- cowi.

(20)

ANALIZY I BAD ANIA

Tabela 1. Zezwolenia na pracę cudzoziemców w Polsce w latach 2015–2019

Województwo 2015 2016 2017 2018 2019

średnia geometryczna

za lata 2015–2019

(w %)

Dolnośląskie 3388 10 880 12 284 19 158 23 907 162,9

Kujawsko-

-pomorskie 3347 4998 6504 25 682 37 976 183,5

Lubelskie 1615 2782 5254 8043 12 987 168,3

Lubuskie 2666 3581 7452 10748 16 359 157,3

Łódzkie 1305 3577 19 345 32 423 41 993 238,1

Małopolskie 6291 15 138 22 162 27 534 37 389 156,1

Mazowieckie 32 502 48 126 75 271 79 670 86 348 127,1

Opolskie 1218 2794 5798 9584 11 578 175,5

Podkarpackie 936 1754 3730 5378 8551 173,8

Podlaskie 643 1011 2898 5339 9796 197,5

Pomorskie 4133 7889 12 480 20 929 30 409 164,6

Śląskie 2003 7175 23 160 21 924 39 077 210,1

Świętokrzyskie 603 1765 3252 4177 6166 178,8

Warmińsko-

-mazurskie 506 1483 5228 6936 10 204 211,9

Wielkopolskie 3608 10 231 21 036 36 464 49 069 192,0

Zachodnio-

pomorskie 1022 4210 9772 14 779 22 599 216,8

Polska 65 786 127 394 235 626 328 768 444 738 161,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRPiPS.

Wykres 1. Rozkład zezwoleń na pracę cudzoziemców w Polsce w latach 2015 i 2019 według województw (Polska = 100%)

60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

#NKMNĖKÀRJHD *TI@VRJNONLNQRJHD +TADKRJHD +TATRJHD ü®CYJHD ,@ýNONKRJHD ,@YNVHDBJHD .ONKRJHD /NCJ@QO@BJHD /NCK@RJHD /NLNQRJHD ĕKÀRJHD ĕVHÔSNJQYXRJHD 6@QLHÿRJNL@YTQRJHD 6HDKJNONKRJHD 9@BGNCMHNONLNQRJHD

2015 2019

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRPiPS.

(21)

ANALIZY I BAD ANIA

wydawanych zezwoleń wynosiło 190%, a w mazowieckim 127% (tabela 1).

Istotną rolę w dywersyfi kacji przestrzennej zatrudnienia cudzoziemców odgrywają agen- cje pracy tymczasowej, które potrafi ą spraw- nie przeprowadzić w imieniu pracodawcy proces rekrutacji do pracy. Ich liczba systematycz- nie rośnie. Na koniec 2018 r. na polskim rynku pracy funkcjonowało ponad 4 tys. agencji zatrudnienia. W porównaniu z 2015 r. liczba ta wzrosła o ponad 60%. Przykładowo w wo- jewództwie łódzkim było zarejestrowanych 150 agencji pracy tymczasowej, podczas gdy w 2010 r. funkcjonowało ich zaledwie 12.

Analizując skład narodowościowy cudzoziem- ców pracujących w Polsce, nietrudno zauważyć, że najliczniejszą grupę na polskim rynku pracy stanowią Ukraińcy, których przewaga liczebna nad pozostałymi narodowościami zatrudnionych w ostatnich latach rośnie. W 2019 r. przy- bysze z Ukrainy stanowili ponad 74% wszystkich cudzoziemców, którzy otrzymali zezwolenia na pracę (w 2005 r. ich udział stano- wił 28%).

Poza obywatelami Ukrainy na polskim rynku pracy stosunkowo liczną subpopulację stanowili Białorusini (6%). Udział obywateli po- zostałych państw nie przekracza po 2% ogó- łu imigrantów, którzy otrzymali zezwolenie na pracę w 2019 r. Łącznie obywatele wspomnia- nych wcześniej 6 państw b. ZSRR stanowili 85% ogółu pracowników z państw trzecich w Polsce.

Polski rynek pracy jest atrakcyjny dla cudzo- ziemców zza wschodniej granicy przynajmniej z kilku powodów, a mianowicie:

 Bliskość językowa, która umożliwia po kilku tygodniach komunikację w podstawowym zakresie (w przypadku Armenii, Gruzji i Mołdawii więk- szość obywateli zna na podstawowym poziomie język rosyjski, co ułatwia aklimatyzację).

 Bliskość geografi czna, która umożliwia częst- szy kontakt z rodziną (czynnik ten jest powiązany z poprawiającymi się połączeniami drogowymi z Białorusią, Ukrainą i częściowo z Rosją (Obwód Kaliningradzki) oraz pojawieniem się tanich prze- woźników lotniczych, którzy zapewniają połącze- nia z wieloma miastami ukraińskimi i z dwoma w Gruzji).

 Istniejące sieci migracyjne, które pozwalają w pierwszych miesiącach po przyjeździe na zmniejszenie kosztów funkcjonowania w nowym miejscu.

 Wyższe zarobki niż w kraju rodzimym³.

 Liberalizacja przepisów ułatwiających dostęp cudzoziemców zza wschodniej granicy do polskiego rynku pracy.

Wzrost liczby pracujących w Polsce cudzoziem- ców przekłada się na zwiększenie liczby obco- krajowców opłacających składki i korzystają- cych z ubezpieczenia społecznego. Jak poka- zują statystyki, liczba cudzoziemców odpro- wadzających składki do ZUS na koniec 2019 r.

wyniosła ponad 651 tys. osób, czyli o 14%

więcej niż rok wcześniej (wykres 2).

Nie dziwi fakt, że najwięcej cudzoziemców widocznych w przedstawionych powyżej sta-

3 Net average monthly salary (adjusted for living costs in PPP) https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_European_co- untries_by_average_wage.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Portalu Statystycznego ZUS (2020).

Wykres 2. Liczba ubezpieczonych, którzy w zgłoszeniu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych wskazali obywatelstwo inne niż polskie w latach 2009–2019 (w tys. osób)

700 600 500 400 300 200 100 0

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019