1 ZADOWOLENIE RODZICÓW Z PRACY PRZEDSZKOLA – CZĘŚĆ 2.
Organizacja przedszkola – wyniki badań1
Anna Izabela Brzezińska, Katarzyna Kaliszewska-Czeremska, Joanna Matejczuk, Joanna Urbańska
Kwestionariusz Zadowolenie Rodziców z funkcjonowania przedszkola (Brzezińska, Matejczuk, Urbańska, 2010) obejmuje trzy obszary problemowe:
(1) Organizacja przedszkola,
(2) Charakter relacji między rodzicami a przedszkolem,
(3) Sposób realizacji funkcji wychowawczej i edukacyjnej w odniesieniu dziecka.
W kolejnych z cyklu artykułach zajmujemy się analizą jednego z wymienionych obszarów. Celem jest omówienie wybranych wyników badań oraz refleksja nad możliwymi kierunkami wsparcia.
Pierwsze podjęte przez nas zagadnienie dotyczy organizacji przedszkola, czyli spojrzenia na przedszkole jak na instytucję zarządzaną w określony sposób. Przyjmujemy, że kwestie organizacyjne stanowią fundament, na bazie którego odbywa się realizowanie funkcji opiekuńczej, wychowawczej i edukacyjnej. Analiza kwestii organizacyjnych to z jednej strony pytanie o ofertę, z jaką przedszkole wychodzi do rodziców i dzieci, z drugiej zaś to również pytanie o jakość środowiska pracy dla osób zatrudnionych w danej placówce.
Organizacja przedszkola, obejmuje w naszym kwestionariuszu takie elementy, jak:
środowisko fizyczne: bezpieczeństwo i komfort sal oraz otoczenia przedszkola,
organizacja pracy: system odbierania dzieci, opieka medyczna, wydatkowanie pieniędzy i jawność informacji o finansach przedszkola, charakter imprez przedszkolnych, liczebność grup i liczba opiekunów,
system zarządzania placówką i ludźmi: klimat wynikający z zarządzania personelem, klimat panujący między pracownikami przedszkola.
Problemy w obszarze organizacji przedszkola, zwłaszcza długotrwałe, powtarzające się, czy pomijane (nie dostrzegane) mogą odbijać się niekorzystnie na stosunku rodziców i dzieci do przedszkola, mogą być przyczyną złych i pogarszających się, a często nawet wrogich, antagonistycznych stosunków między rodzicami – dyrekcją – nauczycielami - pracownikami. Omówione poniżej problemy, wyszczególnione na podstawie uzyskanych wyników badań, mogą stanowić taką właśnie przyczynę obniżonej efektywności przedszkola w obszarze organizacji i wtórnie pociągać za sobą negatywne konsekwencje w odbiorze i ocenie przedszkola.
1. Bezpieczeństwo przy wyjściu i odbieraniu dzieci
PRZYKŁAD:
w naszych badaniach obszar zabezpieczenia przedszkola przed osobami niepowołanymi oraz zabezpieczenia przed
1 Badania zostały przeprowadzone na przełomie roku 2010 i 2011 w pięciu przedszkolach w trzech miastach. Łącznie uzyskano wyniki ze 179 kwestionariuszy wypełnionych przez rodziców obojga płci (rodzice i opiekunowie dzieci w różnych grupach wiekowych).
2 samowolnym oddaleniem się dziecka z terenu przedszkola został wskazany przez badanych rodziców jako obszar niepokoju:
zabezpieczenie przedszkola przed osobami niepowołanymi: 20,5% osób przyznało ocenę „raczej niska”; 6,8
% - ocenę „niska” i 11,4% - ocenę „bardzo niska” (łącznie 38,6%).
zabezpieczenie przed samowolnym oddaleniem się dziecka z terenu przedszkola: 14,8% osób przyznało ocenę „raczej niska”; 4,5 % - ocenę „niska” i 8,0% - ocenę „bardzo niska”.
Niejasna jednak pozostaje kwestia dotycząca tego, jakie konkretne zjawiska/zdarzenia przyczyniają się do takiej oceny.
Dopiero analiza pytań otwartych związanych z bezpieczeństwem dzieci pomaga zinterpretować obniżone wyniki w tych skalach. W swoich wypowiedziach rodzice zwracali uwagę na kilka niepokojących zjawisk:
Brak zabezpieczenia drzwi wejściowych. Przykładowe wypowiedzi: Brak zabezpieczeń przedszkola, każdy może wejść. Wejście boczne cały czas otwarte. Zabezpieczenie terenu, brama wjazdowa otwarta, tak będzie aż coś się nie stanie. Zbyt słabe zabezpieczenie drzwi przed osobami trzecimi.
Brak wystarczającej kontroli nad tym, kto odbiera dziecko: niepokój związany z przypadkami wydawania dzieci osobom, które nie zostały wskazane przez rodziców jako upoważnione lub nie były dobrze znane nauczycielkom.
Przykładowe wypowiedzi: Mała uwaga przy odbiorze dziecka. Nowe nauczycielki nie znają rodziców. Nie są sprawdzane osoby odbierające dziecko.
Rodzic przyprowadzający dziecko chce ufać, że jest ono w przedszkolu bezpieczne. Chce mieć poczucie, że pracownicy przedszkola dokładają wszelkich starań, żeby ustrzec dzieci przed niebezpieczeństwami związanymi z samowolnym oddaleniem się z przedszkola czy oddaleniem się z osobą niepowołaną. Wszelkie oznaki braku bezpieczeństwa (jak np.: otwarte drzwi pozostawione bez kontroli, przypadki odbierania dzieci przez nieznane osoby) rozbudzają fantazję rodziców oraz wzmacniają ich lęki. Wpływa to jednocześnie na całościowy obraz przedszkola. Jeśli naruszone jest podstawowe bezpieczeństwo dziecka związane z jego fizycznym przebywaniem na terenie przedszkola, to jak wymagać od rodziców pozytywnej oceny przedszkola również w innych obszarach?
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
zwiększenie dbałości o zabezpieczenie terenu przedszkola przed osobami trzecimi, procedury wyraźnie określone i przestrzegane przez wszystkich pracowników we wszystkich przypadkach,
regulamin dotyczący odbierania dzieci z przedszkola, np. upoważnienie podpisane przez rodziców, zasady telefonicznego upoważniania osób w sytuacjach nagłych, każdorazowe legitymowanie osób odbierających dziecko.
2. Sale (bezpieczeństwo i wyposażenie)
PRZYKŁAD: Uzyskaliśmy łącznie 20,5% ocen niskich (bardzo niska, niska i raczej niska). Jednocześnie wielu rodziców wykazało zadowolenie z wielkości sal (z punktu widzenia ich bezpieczeństwa) przyznając ocenę raczej wysoką i wysoką.
Analiza pytań otwartych pozwoliła odpowiedzieć na pytanie dotyczące zróżnicowania odpowiedzi w kwestii sal. Rodzice wskazali na następujące problemy związane z salami:
Dysproporcja w wyglądzie sal – sale nowe i wyremontowane obok sal starych i nie wyremontowanych. Przykładowe wypowiedzi: Nie wyremontowane sale, brak łazienki, Sale ciasne, Sala nieprzystosowana, mała, najgorsza sala, Nowe
3 sale dla dzieci, niestety nie wszystkie mają to szczęście.
Dysproporcja w wyposażeniu sal – meble, zabawki. Przykładowe wypowiedzi: W niektórych salach dzieci mają piękne zabawki, a w niektórych nie, Dziecko było zawiedzione, bo na drzwiach otwartych pokazano nam sale z zabawkami, a we wrześniu niektóre z dzieci się zawiodły, Praktykowane jest zabieranie zabawek z jednego oddziału do drugiego nie dając nic w zamian.
W głosach rodziców wyraźnie wybrzmiewa rodzaj zawodu i frustracji spowodowany tym, że ich dziecko nie przebywa w nowej i dobrze wyposażonej przestrzeni. Jednocześnie jest to nie tyle żal, że sale nie są wyremontowane, ale poczucie dużej dysproporcji w wyglądzie, wyposażeniu sal i zapleczu sanitarnym. Rodzice zauważają w obrębie jednej instytucji różne proponowane dzieciom standardy. Obraz przedszkola jawi się rodzicom w biało-czarnych barwach: nowe, zadbane sale dla jednych dzieci i stare, brzydkie sale dla innych. Z takiego obrazu przedszkola już tylko krok do posądzenia o dyskryminowanie dzieci. Frustracja może być tym większa:
(1) im bardziej obraz przedszkola prezentowanego rodzicom (np. na drzwiach otwartych, zebraniu wstępnym) obejmował tylko najładniejsze miejsca, a nie prezentował również miejsc nie wyremontowanych – rozdźwięk między obrazem przedszkola idealnego i realnego,
(2) im bardziej rodzice mają poczucie rozdźwięku między salami nowymi i starymi, np. zauważają dużą inicjatywę na rzecz nowych sal i zupełny brak inicjatywy i troski o stare sale,
(3) im bardziej czują się „skazani” na stare sale, czyli utracili jakąkolwiek możliwość wpływu na miejsce, w którym przebywa ich dziecko.
Oczywistą rzeczą jest również, że najlepszym rozwiązaniem byłoby zadbanie o jak najwyższy standard wszystkich sal, ale pomysł ten, ze względów finansowych, nie jest zapewne możliwy do zrealizowania w krótkim czasie. Istnieją jednak inne możliwe sposoby poprawy zadowolenia dzieci i rodziców z sal i obniżenia poczucia frustracji głównie rodziców w tej kwestii.
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
Zlikwidowanie (w miarę możliwości finansowych) dysproporcji między salami: np. w starych salach również nowe zabawki i nowe sprzęty – pozwoli to zlikwidować w odbiorze społecznym podział na „dobre” i „złe” sale, gdyż każda sala może być atrakcyjna pod innym względem.
Opracowanie jasnego systemu przydziału sal na okres roku szkolnego: np. zmiana sal po roku, rotacja dzieci między salami nowymi i starymi, żeby każde dziecko miało możliwość spędzić czas w nowych salach – pozwoli to (1) przywrócić rodzicom poczucie kontroli i wpływu na miejsce, w którym przebywa ich dziecko: „w tym roku moje dziecko jest w starej Sali, ale za rok trafi do nowej”
oraz (2) będzie przeciwdziałało poczuciu dyskryminowania jakiejś grupy dzieci.
4
Wprowadzenie systemu zmiany sal również w ciągu roku szkolnego: np. zabawa „dzień zmiany sal”, w którym na jeden dzień w tygodniu dzieci zamieniają się salami, według wcześniej przyjętego systemu albo zgodnie z losowaniem, zmniejszy to (1) poczucie dysproporcji w oczach rodziców, a (2) dla dzieci będzie okazją do świetnej zabawy w odkrywanie nowych miejsc w przedszkolu (nowa przestrzeń, nowe zabawki).
3. Plac zabaw i zabawy na świeżym powietrzu
PRZYKŁAD: W odniesieniu do oceny bezpieczeństwa placu zabaw rodzice zadeklarowali następujące oceny: 79% ocena wysoka (raczej wysoka, wysoka i bardzo wysoka). 21% rodziców wybrało jednak ocenę niską (raczej, niską lub bardzo niską). Również w otwartych pytaniach rodzice odnosili się do tego obszaru, wskazując zarówno obszary swojego zadowolenia (zabawy na świeżym powietrzu jakość placu zabaw jako pozytywny element przedszkola) jak i niezadowolenia. W ocenach negatywnych rodzice wskazywali przede wszystkim na to, że place są zbyt małe i ciasne w stosunku do liczby dzieci oraz do częstości wychodzenia na świeże powietrze, oceniając ją jako niewystarczającą.
Przykładowe wypowiedzi:
Pozytywne - Ruch na świeżym powietrzu, Plac zabaw (po prostu wymieniany bez rozwinięcia).
Negatywne - Dzieci nie wychodzą codziennie na dwór, Bardzo mały plac zabaw, Mały plac zabaw, mało czasu na powietrzu, Więcej zabaw ruchowych na świeżym powietrzu.
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
Zwiększenie częstości wyjść na place zabaw oraz zwiększenie częstości przebywania na świeżym powietrzu poza placem zabaw (spacery poza przedszkolem).
Ze względu na dużą liczbę grup konieczność opracowania harmonogramu zajmowania placów zabaw przez grupy, w celu jak najbardziej efektywnego wykorzystania placu zabaw.
4. Opieka medyczna
PRZYKŁAD: Kolejnym obszarem niepokoju rodziców sygnalizowanym w pytaniach otwartych jest opieka medyczna.
Rodzice podnieśli następujące kwestie wymagające korekty:
Brak wystarczającej opieki medycznej na terenie przedszkola – potrzeba pielęgniarki lub higienistki.
Przyjmowanie do przedszkola chorych dzieci, nie odsyłanie chorych dzieci do domu.
Przykładowe wypowiedzi: Zainwestować w opiekę medyczną (potrzebna opieka lekarska), Brak higienistki lub pielęgniarki, wszawica. Po plaster trzeba iść do pani Dyrektor, Brak wykwalifikowanej opieki medycznej, która chore dzieci kierowałaby do domu, w razie wypadków kontrolowałaby stan zdrowia dzieci, Dzieci chorują, a rodzice niepotrzebnie posyłają je do przedszkola i zarażają następne, Do przedszkola przychodzą chore dzieci, Przyjmowanie dzieci chorych i podawanie lekarstw np. antybiotyków
Przyjmowanie chorych dzieci wydaje się być tu kluczowym problemem. Rodzice w trosce o zdrowie swoich dzieci woleliby odizolować je od potencjalnych źródeł infekcji, w tym również od innych
5 wyraźnie chorych dzieci. Jednocześnie w znacznej większości przedszkoli normą jest, że na terenie przedszkola mogą przebywać tylko zdrowe dzieci (mówimy tu o chorobach zakaźnych, grypie itp., a nie o różnych typach chorób przewlekłych).
Rodzice domagają się pielęgniarki, która miałaby możliwość realnej ceny stanu zdrowia dziecka i ewentualnego odesłania go do domu. W zasadzie w większości przypadków nie trzeba posiadać kwalifikacji medycznych, żeby stwierdzić („na oko”), że dziecko jest chore oraz odmówić przyjęcia dziecka. Oczywiście, taka sytuacja odmowy przyjęcia dziecka do przedszkola mogłaby być nieprzyjemna dla dziecka, dlatego należałoby wcześniej uwrażliwić rodziców na ten problem i wypracować z nimi zasady nieprzyprowadzania, a nie tylko nieprzyjmowania chorych dzieci.
Rodzice powinni również być przygotowani na możliwość, że jeśli dziecko w ciągu dnia wykaże wyraźne oznaki choroby, będą mogli zostać poproszeni o wcześniejsze odebranie dziecka. Zasady powinny dotyczyć wszystkich rodziców i dzieci – wybiórcze przestrzeganie tej zasady będzie pociągało za sobą kolejne podejrzenia o dyskryminację, których w ankietach i tak pojawiło się dużo.
Ponadto istnieją ścisłe zasady dotyczące podawania leków dzieciom przez personel niemedyczny. Dyrekcja i nauczyciele powinni zostać bezwzględnie uwrażliwieni na tę kwestię – prośba rodziców o podanie jakiegoś leku nie jest tutaj żadnym wystarczającym argumentem. Należy opracować odpowiednie procedury i bardzo ściśle ich przestrzegać
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
Wypracowanie jakiejś formy współpracy przedszkola z pielęgniarką, higienistką, lekarzem.
Opracowanie wspólnie z rodzicami JASNYCH zasad dotyczących nie przyjmowania chorych dzieci do przedszkola.
Przestrzeganie przez dyrekcję i nauczycieli zasad nie przyjmowania chorych dzieci do przedszkola lub odsyłania dzieci wykazujących oznaki choroby w ciągu dnia.
Uwrażliwienie dyrekcji i nauczycieli na zasady podawania dzieciom leków przez personel niemedyczny. Należy opracować odpowiednie procedury i ściśle ich przestrzegać.
5. Finanse
PRZYKŁAD: Rodzice zwrócili uwagę na kolejną kwestię, związaną z formalną organizacją przedszkola, jaką są finanse.
Przykładowe wypowiedzi:
Za wysoka opłata: Wysoki koszt opłaty stałej, Zbyt wysoka opłata stała względem miast i wsi sąsiadujących z naszym przedszkolem, Zbyt wysokie stawki za zdjęcia
Niejasny system wydatków: Ściąga z rodziców pieniądze na Radę Rodziców, która nie jest obowiązkowa, Do dzisiaj
6 Pani Dyrektor nie wyjaśniła na co idzie opłata stała. brak jakichkolwiek rozliczeń, Opłata stała (wysoka) jest
przeznaczona na utrzymanie przedszkola a nie na dodatkowe zajęcia)
Rodzice muszą dokupować akcesoria: Jest mało kredek, papieru dopóki Rodzice nie wpłacą pieniędzy, Brak artykułów szkolnych, Sale mało wyposażone w akcesoria do malowania i rysowania dlatego musimy zbierać dodatkowe pieniądze i pani nauczycielka dokupuje potrzebne rzeczy
Kwestie finansowe bywają iskrą zapalną wielu konfliktów. Niezrozumiały, zawiły lub nie ujawniany publicznie system wydatkowania pieniędzy może budzić frustrację i podejrzenia u rodziców.
W świetle niewystarczających informacji (brak lub niepełna informacja, niemożność jej uzyskania, niejasne kryteria, wątpliwości), każdy człowiek, w tym przypadku również rodzic, podejmuje próbę uzupełnienia luk we własnej wiedzy. Rodzice, w atmosferze niedoinformowania i być może w poczuciu lekceważenia, mogą między sobą rozpowszechniać różne informacje, przypuszczenia, hipotezy, insynuacje. Informacje te po pewnym czasie zaczynają krążyć i żyć własnym życiem jako prawdziwe informacje.
Inną konsekwencją małej dbałości o system informacyjny, w tym przypadku dotyczący finansów, jest pojawienie się negatywnych emocji (złość, frustracja, agresja). Prowadzić to może do sytuacji konfliktowych, tworzenia się nieprzyjemnej, wrogiej atmosfery, a także oporu rodziców w kwestiach finansowych („po co mam płacić, jak nie wiem, gdzie idą moje pieniądze, jak nie mam na to żadnego wpływu”). Rodzice potrzebują poczucia kontroli i wpływu na wydawanie wpłacanych przez nich pieniędzy.
Jednocześnie rodząca się na bazie niejasności finansowych wroga atmosfera sprzyja również antagonizmom wśród rodziców – jedni płacą, inni nie płacą, wywołuje to poczucie niesprawiedliwości.
Jasny, ale nie drakoński system, wbrew pozorom przyczyni się również do zadbania o rodziny o niższym statusie finansowym. Przy obniżonej frustracji jedni rodzice z pewnością chętniej zgodzą się na niewnoszenie opłat przez innych rodziców, którzy w danym momencie nie mogą sobie na to pozwolić.
Zatem wszelkie formy jasnego i przejrzystego systemu wydatkowania pieniędzy będą przeciwdziałały niepotrzebnym i nieprzyjemnym konsekwencjom zarysowanym w skrócie powyżej.
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
Przygotowywanie raportu dotyczącego bilansu finansowego przedszkola (i filii) i udostępnienie go, np. na zebraniach rodziców. To przecież nie są tajne informacje.
Wypracowanie razem z rodzicami systemu wydawania pieniędzy z tak zwanej Rady Rodziców oraz przygotowywanie JAWNEGO raportu dotyczącego wpływów i wydatków (jeśli taki istnieje, to dołożenie starań, aby był przedstawiany na zebraniach rodziców i dostępny rodzicom w przedszkolu
7 w formie pisemnej, np. na słomiance, a jeszcze lepiej w Internecie). Jasne informacje przeciwdziałają negatywnym konsekwencjom wynikającym z braku informacji.
Wypracowanie jasnego systemu zaopatrywania w materiały biurowe (papier, kredki, itp.) np. w ramach grupy (na przykład na początku roku szkolnego). Jeśli rodzice składają się na te materiały, to powinni dostać jasną informację na ten temat, wspólnie uzgodnić stawkę, później uzyskać rozliczenie, a pieniądze powinny zostać przeznaczone na zaopatrzenie konkretnej grupy. Rodzice mogą ponadto przynosić do przedszkola zadrukowane z jednej strony kartki (makulaturę z domu, pracy), lub niepotrzebne już w domu kredki, co przyczyni się również do oszczędności.
6. Klimat wynikający ze specyfiki zarządzania personelem
PRZYKŁAD 1: Według 53,4% rodziców zaufanie między dyrekcją a nauczycielami jest niskie, przy czym:
ocena bardzo niska - 22,7%,
ocena niska - 13,6%,
ocena raczej niska - 17,0%.
Jednocześnie informacji na zadane pytanie nie udzieliło aż 22,7% rodziców. Wśród pozostałych odpowiedzi jedynie 4,4 % to ocena wysoka lub bardzo wysoka. Podobne wyniki uzyskano w pytaniu o zaufanie dyrekcji i personelu pomocniczego (52,3% oceny niskie, 26,1% brak odpowiedzi).
Jednocześnie ten aspekt relacji między dyrekcją a pracownikami był jednym z najczęściej podejmowanych tematów w pytaniach otwartych. Przykładowe wypowiedzi: Zmienić należy stosunki Dyrekcji do Pracowników, Widać niepokój, Niepokoi nas konflikt między Pracownikami a Dyrekcją, co może się przenieść na dziecko.
Relacje między osobami zatrudnionymi w przedszkolu będą dla rodziców ważną informacją o przedszkolu, jednym z elementów atmosfery, w jakiej będą dorastać ich dzieci. Relacje te, nawet, gdy się o nich głośno nie mówi, są widoczne w różnych drobnych wydarzeniach, gestach, spojrzeniach, sposobie zwracania się do siebie. Rodzice oddając swoje dziecko w ręce „obcych” ludzi są szczególnie wyczuleni na tego rodzaju komunikaty. Każdy rodzic chciałby, żeby dziecko przebywało w przyjaznej atmosferze, gdzie i dzieci, i rodzice, i pracownicy przebywają z przyjemnością.
MOŻLIWOŚCI WSPARCIA działalności przedszkola:
konieczność interwencji w kwestii zarządzania personelem – pełna diagnoza sytuacji i stosowne do wyników decyzje,
przeprowadzenie anonimowej ankiety wśród wszystkich pracowników przedszkola dotyczącej klimatu placówki – porównanie spojrzenia rodziców oraz głosów pracowników,
8
jasna, otwarta polityka informacyjna Dyrekcji przedszkola.
Podsumowanie
Wiedza na temat tego, jak rodzice widzą i oceniają przedszkole pod względem organizacyjnym może być cenną wskazówką do pracy nad jakością oferty danej placówki. Może być również podstawą do refleksji nad jakością środowiska pracy osób zatrudnionych w przedszkolu oraz nad relacją między ogólnymi warunkami pracy a zaangażowaniem w pracę, motywacją i w efekcie zadowoleniem z pracy.
Należy również zwrócić uwagę na to, że nawet niewielkie problemy organizacyjne niewyjaśniane z rodzicami mogą się nawarstwiać, wywołując negatywne emocje, powodując tworzenie się antagonizmów, stając się ogniskiem zapalnym dla innych kwestii. Omawiając kwestie organizacji przedszkola chcemy jednocześnie podkreślić, że zmiana jakości oferty w tym aspekcie nie musi się wiązać z nakładami finansowymi, a raczej z przemyślaną, przejrzystą dla każdej ze stron i konsekwentnie realizowaną polityką zarządzania dobrami już istniejącymi.
