System partyjny a system wyborczy Polska i inne kraje. Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

System partyjny a system wyborczy – Polska i inne kraje

Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

We współczesnych państwach demokratycznych jednym z najważniejszych obszarów regulujących wewnętrzne spory między ugrupowaniami politycznymi są systemy partyjne. Na ich kształt wpływają uregulowania prawne gwarantujące pluralizm polityczny i możliwości ﬁnansowania partii politycznych, poglądy polityczno‑społeczne dominujące w społeczeństwie, a także sposób powoływania deputowanych do parlamentu. Ważnym elementem oddziałującym na system partyjny jest również poziom kultury politycznej i świadomości politycznej społeczeństwa.

Jednym z problemów jest określenie tych elementów prawa wyborczego (a także powiązanych z tym regulacji), które w bezpośredni bądź pośredni sposób determinują układ sceny politycznej. Powszechnie podkreśla się, że najważniejsza jest tutaj forma systemu wyborczego w znaczeniu wąskim, a więc metoda rozdziału mandatów między poszczególne ugrupowania startujące w wyborach. Determinuje ona skład parlamentu i późniejszy kształt koalicji rządzącej lub możliwość stworzenia jednopartyjnego rządu.

Twoje cele

Wyjaśnisz różnicę między systemem wyborczym a systemem parlamentarnym.

Scharakteryzujesz zależności między systemami wyborczymi a systemami partyjnymi.

Przeanalizujesz różne typy systemów wyborczych.

System partyjny a system wyborczy – Polska i inne kraje

Sala obrad Sejmu RP

Źródło: Mateusz Kudła, licencja: CC BY-SA 3.0.

(3)

Przeczytaj

Konsekwencje wyboru systemu wyborczego

Jednym z najważniejszych skutków, jakie dla systemu partyjnego mają uregulowania związane

z wyborami, jest stopień jego fragmentaryzacji. Wiąże się to przede wszystkim z regułami wyborczymi, które uprzywilejowują większe ugrupowania. Przez system wyborczy można regulować skład

parlamentu, wykluczając, marginalizując lub też faworyzując partie o niskim poparciu społecznym.

W zależności od wyboru systemu wyborczego albo mamy do czynienia ze sfragmentaryzowanym parlamentem i koniecznością tworzenia koalicji rządowych lub parlamentarnych opartych na kilku ugrupowaniach, albo też powstaje silny rząd, w którym reprezentowana jest tylko jedna partia polityczna.

Wynika z tego, że wybór systemu wyborczego ma wpływ zarówno na poziom reprezentatywności poglądów obywateli w parlamencie, jak i na stabilność rządu. Można oczywiście zadać pytanie, który z modeli wyborczych jest bardziej demokratyczny. Ten ze sfragmentaryzowanym parlamentem, w którym uwzględniona jest reprezentacja mniejszości, czy parlament oparty na rywalizacji dwóch partii

politycznych, gwarantujący silny rząd, ale w niewielkim stopniu reprezentujący mniejszości.

Inną konsekwencją systemu wyborczego jest siła relacji między deputowanymi a partią polityczną, dzięki poparciu której zostali wybrani. Na siłę związków deputowanych z partią ma też wpływ funkcjonujący w państwie system wyborczy.

Transparent działaczy Niezależnego Zrzeszenia Studentów na wiecu kandydatów NSZZ „Solidarność” na placu Grunwaldzkim w Gdyni, 1.05.1989.

Źródło: Leonard Szmaglik, licencja: CC BY-SA 4.0.

Wskaż, jaki wpływ na wybór konkretnego kandydata może mieć partia polityczna, którą reprezentuje.

Wybór systemu wyborczego pozwala zrozumieć kształt systemu partyjnego funkcjonującego w danym państwie oraz jego genezę. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na relacje między ugrupowaniami politycznymi jest wybór formuły wyborczej: proporcjonalnej lub większościowej.

Systemy większościowe

Skutek wprowadzenia systemu większościowego może być dwojaki. Najczęściej wprowadzenie tego modelu systemu wyborczego prowadzi do polaryzacji sceny politycznej i powstania dwupartyjnego

(4)

systemu, zwłaszcza w perspektywie długookresowej. Przykładem tego modelu mogą być Stany Zjednoczone, gdzie sporadycznie zdarza się uzyskanie mandatów przez kandydatów spoza partii politycznych, głównie niezależnych, którzy z reguły również cieszą się poparciem demokratów lub republikanów. Podobna sytuacja jest obecnie we Francji, gdzie dominują dwa bloki polityczne: lewicowy i prawicowy. Nie działają one jednak w formie zinstytucjonalizowanej. Ważne jest, że ugrupowania niebędące podmiotami w ramach wspomnianych bloków politycznych nie istnieją na parlamentarnej scenie politycznej, mimo uzyskiwanego przez nie poparcia obywateli. W obu wspomnianych państwach funkcjonują różne modele większościowego systemu wyborczego.

Wybory większościowe mogą czasami prowadzić do odmiennych skutków dla sceny politycznej, jak miało to miejsce w Wielkiej Brytanii, a wiązało się ze zróżnicowaniem geograﬁcznym. Tradycyjny system dwupartyjny, funkcjonujący w tym państwie od XVII wieku, bywa zakłócany przez poparcie dla liberałów w okręgach nadmorskich i na północy Szkocji.

System dwupartyjny może zostać również zakłócony przez poparcie dla partii regionalistycznych,

ugrupowania szkockie, ulsterskie i walijskie.

W Wielkiej Brytanii funkcjonują jednomandatowe okręgi wyborcze. Nawet przy braku

ogólnopaństwowego poparcia dla tych partii na terenie historycznych części Wielkiej Brytanii mogą one zdobywać wiele głosów i wprowadzać do parlamentu licznych deputowanych, którzy mogą zachwiać stabilną sceną polityczną. Najczęściej jednak systemy oparte na formule większościowej

preferują ugrupowania duże i silne, gdyż mają one szansę na wygraną w wielu okręgach.

System większości zwykłej

W systemach większości zwykłej obowiązuje reguła: zwycięzca bierze wszystko, mandat przypada tylko jednej osobie w okręgu wyborczym, więc tylko jednej partii politycznej. Dla innych nie zostaje nic. Jeśli przeliczymy koszt mandatu w jednomandatowym okręgu wyborczym, to jest on wysoki, a w takiej sytuacji małe partie nie mają szans. Premiowanie dużych i silnych partii to równocześnie deformacja woli wyborców i skłanianie ich do głosowania „strategicznego”. Oznacza to, że wyborca pragnący głosować na małą partię, z którą jest związany ideowo, ostatecznie głosuje na taką, która ma duże szanse na uzyskanie znaczącej reprezentacji parlamentarnej. W systemie większości zwykłej tylko lokalne partie mogą

wprowadzić do parlamentu realną reprezentację. W przypadku partii ogólnokrajowych kształtuje się system dwupartyjny.

Wskaż przykłady systemów wielopartyjnych, których struktura jest wynikiem większościowego systemu wyborczego.

System większości bezwzględnej

Podobny wpływ na funkcjonowanie systemu partyjnego mają wybory odbywające się w systemie większości bezwzględnej. W tym systemie decyzje zapadają przeważnie w drugiej turze wyborów.

Przechodzą do niej kandydaci spełniający określone kryteria, tzn. w każdym okręgu dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów. Pochodzą oni z dwóch największych ugrupowań

parlamentarnych. W takiej sytuacji między pierwszą a drugą turą wyborów dochodzi do ustaleń między Boris Johnson, od 2019 r. premier Wielkiej Brytanii.

Źródło: Foreign and Commonwealth Oﬃce – Interna onal Atomic Energy Agency Director General, licencja: CC BY 2.0.

(5)

partiami dużymi i tymi, które zdobyły kolejne miejsca w I turze wyborów. Wiadomo wówczas, kto na pewno nie wejdzie do parlamentu, ale nie wiadomo jeszcze, kto wygra. W takiej sytuacji kształtują się porozumienia i koalicje, w których przegrani przerzucają poparcie na jedną z partii, które weszły do II tury. Tego rodzaju koalicje mogą być kontynuowane po stworzeniu rządu.

W takich układach przed drugą turą ugrupowania mniejsze mogą wpływać na realizowanie programów partii, dzięki której duże ugrupowania mogą

kontrolować rząd i realizować swój program polityczny. Bardzo często koalicje wyborcze

budowane między dwoma turami wyborów powstają jako wyraz sprzeciwu przeciwko partiom

antysystemowym. Dobrym przykładem takich koalicji jest Francja, gdzie do drugiej tury wyborów wszedł skrajnie prawicowy Front Ludowy Marine Le Pen. W drugiej turze nastąpił sojusz największych partii, który skutecznie zmniejszył reprezentację narodowców w parlamencie francuskim. Wynika z tego, że system większości bezwzględnej również ma wpływ na kształtowanie systemu partyjnego, choćby przez marginalizowanie partii skrajnych.

Sprawdź, jak w innych państwach system większości względnej wpływa na scenę polityczną.

System proporcjonalny

System proporcjonalny opiera się na zasadzie reprezentatywnego rozdziału mandatów, który powinien odzwierciedlać poparcie wyborców. Proporcjonalnie do liczby zdobytych głosów na partię przypada odpowiednia liczba mandatów. Oczywiście, ze względu na niemożność stosowania tej formuły wprost jest kilka sposobów ich przeliczania. W przypadku systemu proporcjonalnego, podobnie jak w systemie większościowym, na wynik wyborów i kształt parlamentu, poza formułą wyborczą, mają także wpływ wielkość i kształt okręgu wyborczego oraz uprawnienia wyborcy.

Dodatkowo rozkład mandatów w parlamencie jest warunkowany przez próg wyborczy i wybraną formułę liczenia głosów. Wysokość progu wyborczego waha się w poszczególnych państwach w granicach 3–10%

i może obowiązywać na poziomie całego państwa lub tylko okręgów wyborczych. Bardzo duże znaczenie ma również wielkość okręgu wyborczego.

System proporcjonalny opiera się na wykorzystaniu okręgów wielomandatowych, a to oznacza, że z każdego z nich można wprowadzić do parlamentu kilku deputowanych. Dlatego tak ważna dla kształtu systemu partyjnego jest zastosowana formuła wyborcza. Najbardziej reprezentatywne wyniki poparcia dla partii i największe szanse dla małych partii daje wprowadzenie formuły Hare’a‑Niemeyera. W systemie proporcjonalnym nieco mniejsze znaczenie ma „głosowanie strategiczne”. Przy niskiej klauzuli zaporowej nawet małe partie mają szansę zdobyć reprezentacje w parlamencie, a co za tym idzie, wpływ na decyzje polityczne. Warto jednak pamiętać, że w klasycznym systemie proporcjonalnym najczęściej głosuje się na listy partyjne bez wskazania konkretnego kandydata. Ma to duży wpływ na strategię partii, ponieważ stara się ona promować najlepszych i najbardziej rozpoznawalnych kandydatów lub też karać

„niesfornych”, którzy wypowiadają się w mediach niezgodnie z linią partii albo też ich błędne decyzje mogą być obciążeniem dla całego ugrupowania i wpłynąć na jego wynik wyborczy.

Można wywnioskować, że w systemie proporcjonalnym następuje duża fragmentaryzacja sceny

politycznej i dominuje system wielopartyjny, ale równie istotne jest, że wybór takiego sposobu wyłaniania Marine Le Pen, przewodnicząca francuskiego Frontu

Ludowego.

Źródło: Kremlin.ru, licencja: CC BY 4.0.

(6)

parlamentu wpływa na strategiczne działania partii i szukanie partnerów koalicyjnych, których programy będą zbieżne. Konsekwencją takich rozwiązań jest również rosnące znaczenie partii małych, których poparcie może być niezbędne do tworzenia rządu, zmiany praw lub zablokowania niewłaściwych decyzji.

Występująca w państwach o proporcjonalnym systemie wyborczym fragmentaryzacja sceny politycznej może być również wynikiem chwiejności elektoratu, który przepływa między ugrupowaniami na skutek błędów rządzących lub populistycznych obietnic. Istnienie systemu wielopartyjnego może również wynikać z rozłamów wewnątrzpartyjnych czy zwiększania się dystansu ideowego między różnymi partiami lub frakcjami w jednym ugrupowaniu. Przyczyn powstawania systemów wielopartyjnych jest na pewno kilka, ale z doświadczeń państw, które przeszły transformację ustrojową, wynika, że jednym z ważniejszych jest sposób wyłaniania parlamentu.

Wskaż czynniki, które wpływają na kształtowanie się systemów partyjnych w państwach demokratycznych.

Systemy partyjne w Polsce

Przykładem państwa, w którym można zaobserwować zmiany w systemie partyjnym, będące m.in.

wynikiem reform prawa wyborczego, jest Polska. Pierwsze wolne wybory do Sejmu RP i Senatu RP odbyły się w naszym kraju w roku 1991. Obowiązywał w nich wówczas system proporcjonalny i formuła

Hare’a‑Niemeyera. Polska została podzielona na 37 okręgów wyborczych, w których można było uzyskać od 2 do 17 mandatów. Wzięło w nich udział 85 komitetów wyborczych reprezentujących 111 ugrupowań, tzn. część ugrupowań tworzyła koalicję i bloki wyborcze. W parlamencie powstały 23 kluby lub koła poselskie i zasiadło 10 posłów niezrzeszonych. Jak wynika z powyższych danych, stworzenie trwałego, koalicyjnego rządu przy tak rozdrobnionym parlamencie okazało się niemożliwe.

Doświadczenia pracy w sejmie, którego kadencja została skrócona przez prezydenta Lecha Wałęsę, w 1993 roku doprowadziły do zmian w ordynacji wyborczej. Wybory do sejmu odbyły się wówczas w systemie proporcjonalnym, ale jako sposób podziału mandatów zastosowano formułę D’Hondta.

Wprowadzono również klauzule zaporowe na poziomie 5% dla partii, 8% dla koalicji i 7% dla tzw.

list krajowych. W rezultacie swoich przedstawicieli do parlamentu wprowadziło 10 komitetów

wyborczych. Już ta zmiana ordynacji wyborczej do sejmu spowodowała duże metamorfozy polskiej sceny politycznej. Doprowadziła do zmniejszenia liczby partii reprezentowanych w parlamencie, co ułatwiło budowanie koalicji rządowej. W kolejnych elekcjach do sejmu, np. w 1997 roku, obowiązywał proporcjonalny system wyborczy, a głosy

przeliczano na mandaty według formuły D’Hondta.

Jedynie w elekcji z 2001 roku zmieniono ją na

formułę Sainte‑Laguë. Zmiana ta nie wpłynęła na scenę partyjną, ale uniemożliwiła zwycięskiej partii, tzn.

Sojuszowi Lewicy Demokratycznej, objęcie rządów większościowych i wymusiła poszukiwanie koalicjanta, którym stało się Polskie Stronnictwo Ludowe.

W kolejnych elekcjach wrócono do formuły D’Hondta. Można zauważyć, że korzystanie z takiego sposobu przeliczania głosów na mandaty spowodowało zamrożenie polskiej sceny politycznej. W kolejnych elekcjach możemy zaobserwować problem nowych partii, które pojawiają się na scenie politycznej. Tylko nieliczne wyjątki (Ruch Palikota, Nowoczesna) wprowadziły swoich posłów do parlamentu, ale

Ten plakat, nawiązujący do kadru z ﬁlmu W samo południe z Garym Cooperem, jest jednym z symboli wyborów kontraktowych w Polsce w 1989 r.

Źródło: Wistula, licencja: CC BY 3.0.

(7)

przetrwały jako niezależne partie zaledwie jedną kadencję.

W 2019 roku swoich przedstawicieli do parlamentu wprowadziła Konfederacja, również będąca koalicją różnych ugrupowań skrajnie prawicowych. Jej przyszłość nie jest jeszcze znana. Pewnym odchyleniem od normy były wyniki wyborów z 2015 roku, kiedy mimo uzyskania przez koalicje partii prawicowych, startujących pod szyldem Prawa i Sprawiedliwości, 37,58% głosów, uzyskała ona 51% mandatów w sejmie.

Na taki wynik wpłynął sam sposób przeliczania głosów, ale również klauzula zaporowa. Komitet

Wyborczy Zjednoczonej Lewicy uzyskał tylko 7,55% głosów, ale ponieważ startował pod szyldem koalicji, nie był brany pod uwagę przy rozdzielaniu mandatów. Takie nadreprezentacje partii zwycięskiej nie zdarzają się jednak często i nie miały one wpływu na kształt polskiego systemu partyjnego.

Podsumowując, w polskich wyborach do sejmu wpływ systemu wyborczego na scenę polityczną mogliśmy zaobserwować na początku transformacji, kiedy zmieniono formułę liczenia głosów i wprowadzono klauzulę zaporową.

Prześledź wyniki kolejnych wyborów do polskiego sejmu i zastanów się, jaki wpływ na scenę polityczną Polski miały zmiany formuł wyborczych.

Wybory do Senatu RP

Zgodnie z polską konstytucją wybory do senatu są równe, tajne i bezpośrednie. W początkach transformacji ustrojowej w Polsce odbywały się one w okręgach wyborczych, które z niewielkimi zmianami pokrywały się z okręgami wyborczymi w wyborach sejmowych. Oznaczało to wprowadzenie w wyborach senackich systemu większości zwykłej i wielomandatowych okręgów wyborczych. Z każdego z tych okręgów można było dostać od 2 do 4 mandatów senatorskich. Taki sposób wybierania

przedstawicieli generował skład senatu z niewielkimi odchyleniami odzwierciedlający układ partyjny w sejmie. Oznaczało to, że większość partii reprezentowanych w Sejmie RP miała również swoich przedstawicieli w Senacie RP. Tylko pierwszy senat, wybrany w 1989 roku w pełni wolnych wyborach, w przeciwieństwie do wyborów sejmowych, miał całkowicie odmienny skład. Powodowało to możliwość blokowania niektórych propozycji ustaw wychodzących z izby niższej parlamentu. W kolejnych elekcjach większość sejmowa znajdowała odzwierciedlenie w większości senackiej, co pomagało w sprawnym uchwalaniu prawa.

Jednomandatowe okręgi wyborcze

Senat przez długi czas chciał uchodzić za izbę zadumy, w której naprawiane są ewentualne błędy wychodzące z sejmu. Zmiana kodeksu wyborczego w styczniu 2011 roku i wprowadzenie

jednomandatowych okręgów wyborczych zmieniły sytuację w senacie. Po wprowadzeniu nowych zasad wyborczych senatorów zaczęto wybierać w 100 okręgach, a z każdego z nich jednego, który uzyskał zwykłą większość głosów. Stosowana jest zasada „zwycięzca bierze wszystko”. Doprowadziło to do obsadzenia senatu wyłącznie przez dwie partie polityczne, a w wyborach 2019 roku obie strony spolaryzowanej sceny politycznej startowały jako nieformalne koalicje i na swoich listach umieszczały przedstawicieli mniejszych ugrupowań.

(8)

Logo Koalicji Europejskiej

Źródło: Koalicyjny Komitet Wyborczy Koalicja Europejska PO PSL SLD .N Zieloni, licencja: CC BY-SA 4.0.

Zmiana sposobu głosowania i wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych znacząco wpłynęły na skład senatu, usuwając z niego małe ugrupowania, nawet te, które mają swoje

przedstawicielstwo w sejmie. W kolejnych elekcjach w latach 2011 i 2015 partia, która wygrała wybory i stawała się inicjatorem koalicji wyborczej, miała również bezwzględną większość w senacie. Pozwalało jej to na swobodne realizowanie swojego programu wyborczego. W roku 2011 możliwości te ograniczał tylko koalicjant, w przypadku kadencji w latach 2015–2019 większość prawicowa rządziła samodzielnie.

W elekcji 2019 roku doszło do różnic. W senacie większość, choć niewielką, ma opozycja. Powoduje to konieczność szukania porozumienia między dwoma izbami parlamentu.

Sprawdź, jak w kolejnych elekcjach skład senatu odzwierciedlał skład sejmu. Oceń, jaki miało to wpływ na stanowienie prawa.

Słownik

komitet wyborczy

epizodyczny byt prawny funkcjonujący w polskim systemie wyborczym; zgłasza on kandydatów i prowadzi kampanię wyborczą na ich rzecz; ma osobowość prawną i możliwość dysponowania środkami przeznaczonymi na kampanię wyborczą

klauzula zaporowa

minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestniczenia w rozdziale mandatów; występuje on w proporcjonalnych systemach wyborczych

reprezentatywność systemu wyborczego

sposób, w jaki wybrana metoda rozdziału odzwierciedla preferencje polityczne obywateli w składzie parlamentu

system partyjny

jest to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji quasi‑partyjnych: stowarzyszeń czy związków zawodowych; do systemu partyjnego nie zalicza się natomiast tzw. „partii kanapowych”, nieuczestniczących w wyborach, założonych często dla żartu, jak również stronnictw

antysystemowych, dążących do obalenia porządku polityczno‑społecznego (np. terrorystycznych)

(9)

system wyborczy

zbiór reguł prawnych określających przebieg procesu wyborczego

(10)

Film

Polecenie 1

Zapoznaj się z ﬁlmem i wykonaj ćwiczenia.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Ćwiczenie 1

Porównaj reprezentatywność systemów wyborczych dla odzwierciedlenia poglądów obywateli.

Ćwiczenie 2

Uzasadnij wpływ zmian ordynacji wyborczej i kodeksu wyborczego na system partyjny w Polsce.

Ćwiczenie 3

Oceń, czy wprowadzenie w Polsce jednomandatowych okręgów wyborczych było korzystne dla sceny politycznej.

(11)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z wykresem i wykonaj polecenie.

W Wielkiej Brytanii obowiązuje większościowy system wyborczy, a w Izbie Gmin jest 650 deputowanych.

Na wykresie uwzględniono tylko te par e, które uzyskały powyżej 1% głosów.

Oprac. na podst.: JOW-y generują niesprawiedliwy podział mandatów. Brytyjczycy chcą zmienić system wyborczy, polska mes.pl 15.05.2015 r. [online, dostęp: 8.06.2020 r.].

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zaznacz poprawne odpowiedzi.

System proporcjonalny powoduje silną deformację poglądów społeczeństwa.

Silną reprezentację otrzymują partie lokalne, które nie mają ogólnopaństwowej reprezentacji.

Przy tym samym poparciu w formule proporcjonalnej zwycięska partia musiałaby inicjować koalicję.

System proporcjonalny powoduje niską reprezentatywność partii zwycięskiej.

輸

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z tabelą i wykonaj polecenie.

Wpływ systemu wyborczego na system partyjny

輸

(12)

Luksemburg proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

Meksyk mieszany system dwóch głosów dla każdego wyborcy wielopartyjny

Niderlandy proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

RFN mieszany system dwóch głosów dla każdego wyborcy wielopartyjny

Norwegia proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

Szwajcaria proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

Szwecja proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

Polska proporcjonalny system list partyjnych wielopartyjny

USA większościowy zwycięzca bierze wszystko dwupartyjny

Wielka Brytania większościowy zwycięzca bierze wszystko dwupartyjny

Włochy mieszany system dwóch głosów dla każdego wyborcy wielopartyjny

Źródło: Zelia Penney, Systemy wyborcze, dostępny w internecie: slideserve.com [dostęp 8.06.2020 r.].

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Systemy wyborcze mają bezpośredni wpływ na kształt systemu partyjnego.

W przypadku występowania systemu mieszanego najczęściej występuje system partyjny z partią dominującą.

Systemy większościowe najczęściej występują w państwach o ustabilizowanej demokracji.

(13)

Systemy proporcjonalne są charakterystyczne dla państw pozaeuropejskich.

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Większościowy system wyborczy prowadzi do skonsolidowania systemu partyjnego i polaryzacji sceny

politycznej.

□ □

W systemie większościowym konieczne jest budowanie koalicji, ponieważ żadna par a

nie zyskuje większości bezwzględnej.

□ □

W systemie większościowym istnieje możliwość rozliczania

rządzących z realizacji programu wyborczego,

ponieważ rządzi ona samodzielnie.

□ □

System większościowy powoduje, że w parlamencie są

reprezentowane poglądy wszystkich obywateli.

□ □

醙

Jacek Haman

Większościowy system wyborczy: oczekiwania, ograniczenia, rozwiązania alternatywne

System większościowy, wzmacniając pozycję dużych par i, prowadzi do konsolidacji systemu partyjnego aż do wykształcenia się układu dwupartyjnego. System

dwupartyjny ma z kolei wiele bardzo istotnych zalet: W systemie dwupartyjnym rządy mają charakter jednopartyjny, a nie koalicyjny. Program rządu jest programem konkretnej par i, znanym przed wyborami i weryﬁkowanym przez wyborców

w głosowaniu powszechnym, a nie wynikiem powyborczych negocjacji międzypartyjnych, prowadzonych ponad głowami wyborców.

Źródło: Jacek Haman, Większościowy system wyborczy: oczekiwania, ograniczenia, rozwiązania alternatywne, dostępny w internecie:

cadr.eu [dostęp 9.06.2020 r.].

“

(14)

Materiał źródłowy do ćwiczeń nr 5–6

Oprac. na podst.: Wybory prezydenckie we Francji tvn24.pl, 21.04.2017 r., [online, dostęp: 9.06.2020 r.].

Ćwiczenie 4

Rozstrzygnij, czy w systemie większościowym możliwe jest wypaczenie woli wyborców.">

Uzasadnienie:

醙

Błażej Choroś

Paradoksy brytyjskiego systemu wyborczego

Kolejny paradoks brytyjskiego systemu wyborczego ujawnił się dobitnie przy okazji wyborów w lutym 1974 roku. Okazuje się, że par a, która nie zdobędzie

największej liczby głosów, może zdobyć najwięcej mandatów, jeśli tylko zwycięży w największej liczbie okręgów. System może zatem, przy zaistnieniu odpowiednich okoliczności, działać sprzecznie ze swoimi założeniami, dając zwycięstwo par i, która zdobyła mniejszą liczbę głosów. Par a Pracy, która wygrała wybory (choć bez zdobycia większości parlamentarnej), w skali kraju zebrała ponad 220 tys. mniej głosów niż konserwatyści. Podobna sytuacja miała miejsce w roku 1951, gdy wybory wygrali konserwatyści, zdobywając 230 tys. mniej głosów niż Par a Pracy (…).

Źródło: Błażej Choroś, Paradoksy brytyjskiego systemu wyborczego, [w:] Antynomie polityczności : artykuły, eseje i szkice dedykowane Profesor Barbarze Goli, red. Kamil Minker, Lech Rubisz, s. 50.

“

Ćwiczenie 5

Wskaż, jaka formuła wyborcza obowiązuje w wyborach prezydenckich we Francji. Uzasadnij odpowiedź.">

Formuła wyborcza:

Uzasadnienie:

難

(15)

Ćwiczenie 6

Przyjmując, że kandydaci na prezydenta reprezentują obozy polityczne we Francji, oceń, na kogo zostają przeniesione głosy w II turze wyborów.難

Ćwiczenie 7

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

難

Agnieszka Nitszke

System partyjny Niemiec

Większość rządów niemieckich po drugiej wojnie światowej miała charakter

koalicyjny. Jak wskazuje praktyka, par e nie są z góry skazane na określone układy koalicyjne, lecz mogą zmieniać partnerów. Trudno jest mówić o dominującej pozycji którejś z par i niemieckich w rządzeniu krajem. Do tej pory (od 1949 r. do 2009 r.) chadecy rządzili lub współrządzili przez 30 lat, socjaldemokraci przez 23 lata, natomiast FDP przez 38 lat. Wynik FDP nie świadczy o dominacji tej par i, gdyż nigdy nie była ona inicjatorem koalicji ani też żaden jej przedstawiciel nie był

kanclerzem. Stanowi on jednak o wyjątkowej pozycji tej par i, jako par i piwotalnej, zdolnej do zawierania koalicji z partnerami z prawej i lewej strony sceny politycznej.

Monopol FDP został złamany po raz pierwszy w 1966 r., kiedy powstała „wielka koalicja”, oraz w 1998 r., kiedy zawarta została koalicja SPD z Zielonymi, jednak po 11 latach, w 2009 r., liberałowie powrócili do rządu.

Źródło: Agnieszka Nitszke, System partyjny Niemiec, dostępny w internecie: ruj.uj.edu.pl [dostęp 9.06.2020 r.].

“

(16)

Stwierdzenie Prawda Fałsz W Niemczech wyłanianie

Bundestagu przebiega według mieszanego systemu partyjnego i dlatego wszystkie

rządy po II wojnie światowej miały charakter koalicyjny.

□ □

Ważną par ą, która miała największe zdolności koalicyjne i zawierała koalicje

z par ami po obu stronach sceny politycznej, była FDP.

□ □

Po II wojnie światowej nie doszło do koalicji dwóch

największych par i politycznych reprezentujących

lewicową i prawicową stronę sceny politycznej.

□ □

Par ą, która nie weszła do żadnej z koalicji rządzących po II wojnie światowej, była Par a

Zielonych.

□ □

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z wykresami i wykonaj polecenie.

Rozstrzygnij, czy zmiana formuły wyborczej wpłynęła na skład sejmu. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do danych z wykresów. ">

Uzasadnienie:

難

Oprac. na podst.: Wybory do sejmu: 27 października 1991 roku, wiadomosci.wp.pl 14.08.2005 r., [online, dostęp:

9.06.2020 r.].

Oprac. na podst.: Wybory do Sejmu: 27 października 1991 roku, wiadomosci.wp.pl 14.08.2005 r., [online, dostęp:

9.06.2020 r.].





(17)

Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‑Alberska Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Jaki wpływ na kształtowanie się systemu partyjnego ma sposób powoływania przedstawicieli?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony VII. Rywalizacja o władzę.

Uczeń:

10) porównuje typy systemów wyborczych i analizuje ich wpływ na systemy partyjne; porównuje systemy wyborcze obowiązujące w wyborach w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje różne typy systemów wyborczych;

analizuje relacje między systemem wyborczym a reprezentacją obywateli w parlamencie;

ocenia wzajemne relacje, wskazują na zależności w systemie większościowym i proporcjonalnym.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;

dyskusja za i przeciw;

analiza tekstu źródłowego.

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

(18)

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Zapoznanie z tematem i celami lekcji.

2. Uczniowie proszeni są o zdeﬁniowanie pojęć system partyjny i system wyborczy.

3. Po przypomnieniu (zbudowaniu deﬁnicji) uczniowie analizują teksty na temat relacji między oboma systemami.

Faza realizacyjna

1. Klasa zostaje podzielona na dwie grupy i poinformowana, że ma się przygotować do dyskusji na temat wpływu systemu wyborczego na system partyjny. Zadanie pierwszej grupy polega na przygotowaniu argumentów za znalezieniem tych wpływów, a drugiej – przeciw.

2. Nauczyciel udziela też wskazówki, że oponenci, przygotowując się do dyskusji, mogą korzystać

z abstraktu lub innych źródeł internetowych lub sięgnąć po argumenty do tekstów źródłowych lub ﬁlmu.

Uczniowie mogą je twórczo rozwijać i szukać własnych argumentów. Nauczyciel określa czas na przygotowanie.

3. Przed rozpoczęciem dyskusji nauczyciel ustala z uczniami zasady, według których będzie ona prowadzona. Przykładowo, że nie należy przerywać wypowiedzi innych uczestników, trzeba przestrzegać czasu wyznaczonego na wypowiedź itp.

4. Uczniowie dyskutują, przedstawiając na zmianę argumenty za i przeciw. Wybrana osoba proszona jest o moderowanie dyskusji. Nauczyciel czuwa nad jej przebiegiem.

Faza podsumowująca

1. Po odbytej dyskusji nauczyciel prosi jednego lub kilku uczniów o jej podsumowanie. Jeśli to potrzebne, uzupełnia informacje. Następnie uczniowie proszeni są o zastanowienie się, jakie teraz jest ich

stanowisko wobec wpływu systemu wyborczego na system partyjny, które argumenty ich przekonały.

2. Zaczyna się głosowanie: kto jest za istnieniem tego wpływu, a kto przeciw. W zależności od wyniku głosowania nauczyciel wskazuje zwycięską grupę, której argumenty były bardziej przekonujące.

Praca domowa:

Uczniowie są proszeni o przygotowanie przykładu państwa, w którym ich zadaniem można potwierdzić zwycięską tezę podczas lekcji.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 2004.

Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie, Wrocław 2008.

Błażej Choroś, Paradoksy brytyjskiego systemu wyborczego, [w:] Antynomie polityczności: artykuły, eseje i szkice dedykowane Profesor Barbarze Goli, red. Kamil Minker, Lech Rubisz, Opole 2013.

Dieter Nohlen, Prawo wyborcze i system partyjny. O teorii systemów wyborczych, Warszawa 2004.

Katarzyna Sobolewska‑Myślik, Partie i systemy partyjne we współczesnym świecie, Warszawa 2004.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film może zostać użyty jako wstęp do dyskusji.