"Studia historyczne", red. Mieczysław Żywczyński, Zygmunt Zieliński, Lublin 1968 : [recenzja]

Hieronim Eug. Wyczawski

"Studia historyczne", red. Mieczysław

Żywczyński, Zygmunt Zieliński,

Lublin 1968 : [recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 7/1, 334-337

3 3 4 R E C E N Z J E

_[381

obiektyw izm , każdy -psycholog ma w łasną 'psychologię. A naliza psycho­ terapeutyczna zwraca u w agę na istn iejącą tu tajem nicę, a człow ieka skłania do 'oddania sieb ie sam ego tej tajem nicy. K onieczny d>o tego jednak je s t skok w św iat w iary.

W ten sposób p sy ch o lo g ia zbliża się do teologii. Ta ostatnia je s t też oddaniem człow ieka tajem nicy. T eologię autor definiuje jako herm eneu­ tykę w iary, albo poruszenie m y śli ludzkiej przez Jezusa Chrystusa. Na tej drodze m ożna doijść d o ipewnej ob iek tyw izacji teologii.'

R eferaty n ie noszą charakteru prac w yk oń czon ych , dopow iadających do fcońca wiszystko, co na dany tamat m ożna pow iedzieć. Są to raczej szk ice narzucające pew ne problem y, k tó re dom agają się rozw iązania. W każdym razie pozw alają one odczuć, jaik b ogata i złożona problem a­ tyka ikryje s ię za prostym pozornie zjaw iskiem m ow y ludzkiej. Proble­ m atyka ta jednak m usi być podjęta, jeżli chce się zrozum ieć głęb iej oo to znaczy, że dw óch lu d zi.m ó w i d o -siebie a tyimbardziej co oznacza fakt, że Bóg m ów i d o człow ieka.

Ks. Steian M o y s a SJr

S t u d i a h i s t o r y c z n e . Pod redakcją k s. M ieczy sła w a Z yw czyń- sk ieg o i ks. Zygm unta Z ielińskiego. R ozprawy W yd ziału H istoryczno-Fi- lo lo g iczn eg o T ow arzystw a N au k ow ego KUL 34. Lublin 1968, t. 1, s. 314+

+ 2 nlb., t. 2, s. 387 + 1 nlb.

A utorzy rozpraw, zam ieszczonych w w yżej w ym ien ion ych „Studiach", w d zięczni są n iew ą tp liw ie zarów no inicjatorow i om aw ianego w yd aw n i­ ctw a a sw em u profesorow i ks. M ieczy sła w o w i Ż yw czyńskiem u, jak i w y d a w cy „Studiów" T ow arzystw u N aukow em u KUL, za opublikow a­ nie ich prac. N ie zaw sze bow iem łatw o przychodzi p oczątkującym auto­ rom znaleźć w y d a w cę sw ych prac doktorskich, zw łaszcza obszerniej­ szych. Z drugiej strony zapoczątkow anie osobnego w yd aw n ictw a dla publikow ania rozpraw doktorskich je s t w yrażam w ielk iej troski ze strony R edaktora i W y d a w cy o m łodych naukow ców . Chodzi tu chyba nie tylko o ułatw ienie początkującym autorom naukow ego startu, ale również 0 zw rócenie uw agi na now e talenty.

N apisanie przez jed n ego autora fachow ej recenzji 7-miu, o różnej pro­ blem atyce, rozpraw, jest trudne. A by bow iem recenzja poszczególnych prac m ogła odpow iadać w ym ogom nauki, tzn. ab y potrafiła uzupełnić 1 ew entualnie sk orygow ać sądy ich autorów, należałoby albo znaleźć ba­ dacza, iprow adzącego w ła sn e stuidia w e w szystk ich 7-miu dziedzinach, co praktycznie je s t riem oiżliwe, albo postarać się o om ów ienie 'koLejnych rozpraw przez różnych specjalistów . N im to nastąpi, pragnę dać o nich na razie krótką inform ację, sprow adzając sw oje uw agi do ram notatki bibliograficznej. Idzie m i bow iem o poinform ow anie n aszych C zytelników o p ożyteczn ym bardzo w ydaw nictw ie.

Om awiane „Studia" w y s z ły w dw óch tom ach, z których p ierw szy obej­ m uje 4, drugi 3 rozprawy. Pierw sza z rzędu praca, napisana iprzez ks. Jana Z w i ą z к a, została pośw ięcona słynnem u k aznodziei paulm skiem u z X VI w . M ikołajow i z W ilk ow ieck a ( + 1601) i n osi tytuł: M ik o ła j z W i l-

k o w ie c k a i je g o działalność kazn o d z ie js k o -lite r a c k a (t. 1, s. 9 — 106).

Rozprawa sk ład a się ze w stępu, 5-ciu rozdziałów , zakończenia, w ykazu bibliografii i francuskiego résume. W rozdz. 1-szym om ów ił autor lite ­ raturę hom iletyczną, jaką m ieli do d y sp o zy cji kazn od zieje 2-giej p o łow y

[3 9 ] , R E C E N Z J E 3 3 5

XVI -w., w yodrębniając prace daw niejsze od p ow sta ły ch w XVI w. Rozdz.

2-gi pośw ięcił autor biografii M ikołaja z W'iïkotwieicka i jego twór­

czości literackiej. W rozdz. 3-cim przeprow adził szczegółow ą analizę „Ka­ zań niedzie lnych" M ikołaja w ed łu g n astęp u jącego porządku: Język, ro­ dzaj, tem atyka, schem at, argum entacja, m o ty w y literackie, w arsztat pi­ sarski. W rnzdz. 4-tym zo sta ły opracow ane zagadnienia d ogm atyczn e i moralne w „Kazaniach" M ikołaja, a w rozdz. 5-tym problem y sp ołeczn e.

N ależy pokreślić, że autor p od ał po raz p ierw szy w swej pracy szerszy zarys biograficzny M ikołaja z W ilk ow ieck a i p ierw szy w y d o b y ł w arto­ ści, zaw arte w jeg o kazaniach. S zczególnie cen n y je s t źród łow y załącz­ nik na s. 97— 99, sporządzony przez sa m eg o M ikołaja, a -obejm ujący zestaw ienie -autorów, z których korzystał. Z rejestru tego m ożem y -poznać,, z jakich źródeł czerpali swą erudycję kaznodzieje XVI w.

Rozprawa ks. Stanisław a B o ń . к o w s k i e g o d o ty czy zagadnień g e ­ nealogicznych i rodzinnego środow iska św. Stanisław a Kostki. N o si ty tu ł

Rodzina św. Stanisława K o s tk i (t. I, s. 107 — 16;1}. Rozprawa nie ma

w łaściw ego w stępu i brak jej zakończenia. Z ostała podzielona na 4 roz­ działy. W rozdz. 1-szym zajął się autor zestaw ien iem as.cen-dentów św . Stanisława p o m ieczu oraz talkimże sam ym w yw od em o rodzinie je g o matki M ałgorzaty z K ryskich. Roz-dz. 2-gi został p o św ięco n y najbliższem u otoczeniu m łod ego Kostki. M ów i w nim autor p ob ieżn ie o o b y cza jo w o ści na M azow szu w XVI w . i -szerzej o domu rodzinnym św. Stanisław a. W rozdz. 3-cim p isze o starszym bracie św. Stanisław a Paw le i w re sz c ie w rozdz. 4-tym o w czesn ej m ło d o ści św. Stanisław a. Pracę zam yka ré s u m e w język u francuskim . —· D ysertacja к-s. B ońkow skiego, n iew ą tp liw ie cen ­ na, zysk ałab y na w artości, g d y b y autor p o g łęb ił sw e studia w zakresie gen ealogii i -heraldyki. Z pracy nie wyn-iika, że autor zna kapitalne dzieło W łodzim ierza Dworzaczk-a „Genealogia" (W arszawa 1959). N ie w idział też chyba tegoiż uczonego tablic g en ealogiczn ych , z .których 127 -poświę­ cona je s t w ła śn ie K ostkom h. Dąbrowa.

N astępna praca pt. K ardyn ał J e r z y R a dziw iłł (1556 — 1600) jest pióra o. A ntoniego B a z i e l i c h a CSSR (t. 1, -s. 163 — 265). Z piękneij r o z ­ prawy o R adziw ille podał -autor ty lk o zagadnienia w ybrane, m ian ow icie po krótkim zarysie -życia i d-ział-alności kardynała (rozdz. 1) przedstaw ił

problem je g o p rzeniesienia z biskupstwia. w ileń sk ieg o na krak ow sk ie

(rozdz. 2), następnie jego prace reform atorskie w diecezji krakow skiej

(rozdz. 3), działaln ość w izytacyjn ą (rozdz. 4), w reszcie d o ty ch cza so w e o nim opinie i charakterystykę .własną -oisotoy .kardynała (rozdz. 5). Praca została poprzedzona szerokim om ów ieniem dotych czasow ego stanu badań nad życiem R adziw iłła oraz przeglądem źródeł ręk opiśm iennych. Zamyka rozpraw ę streszczen ie w jeżyk u niem ieckim .

Rozprawa ks. M ariana A l e k s a n d r o w i c z a pt. Seminarium du­

chowne w Gnieźn ie w la tach 1602 -—- 1718 (t. 1, s. 267 — 316) przedsta­

wia początkow e -dzieje w ym ien ion ego zakładu. Jeist to -okres najtrudniej­ szy do opracow ania z brak-u liczn iejszy ch źródeł. D alsze ok resy h is­ torii gn ieźn ień sk ieg o sem inarium , czek ające ma sw e g o historyka, to lata 1718 — 1835, g d y zakład pozostaw ał р-od .zarządem m isjonarzy św. W incentego, i okres -od r. 1835 — 1953, g d y zakład był częścią se­ minarium poznańskiego (z pow odu unii personalnej obu archidiecezji).

(Po om ów ieniu źródeł p rzed staw ił -autor stosunek kapituły katedralnej do sem inarium gn ieźn ień sk iego, n a stęp n ie poruszył spraw ę nauki w tym zakładzie i -wreszcie om ów ił u p osażen ie sem inarium , d zielą c historię teg o problemu na 3 o k resy z datami przełom ow ym i 1622 i 1654. Ta ostatnia sprawa została opracow ana najdokładniej, natom iast najm niej potrafił

3 3 6 R E C E N Z J E _{[ 4 0 ]}

autor p o w ied zieć na tem at programu, zakresu i t-oku studiów w sem i­ narium. Z ależny był -bowiem od bardzo nierów nom iernej porcji źródeł odnośnie

.obu .problemów, jakie

O bszerna rozprawa .ks. Zygmunta Z i e l i ń s k i e g o ipt. W yk o n a n ie

u s t a w y se jm u pru s k ieg o z 11 V 1873 r. o kształcen iu i zatrudnieniu du­ c h o w ie ń s t w a na te renie a rchidie cezji g n ieź n ień sk iej i p o zn a ń s k ie j 1873 — 1887 r. (t. 2, s. 7 —■ 172) dotyczy mało dotąd zibadaneg-o kulturka-mpfu n-a ziem iach polskich. Praca składa się ze w stępu i 4 rozdziałów . W rozdz. 1-s-zym om ów ił autor -usta-wę z 11 V 1873 r. R-ozdz. 2-gi traktuje o sto­ sow aniu w spom nianej -ustawy w zak resie kształcen ia i w y ch o w a n ia du­ chow ień stw a w sem inariach d iecezjaln ych w Gnieźnie i w Poznaniu, dalej o tejże ustaw ie w -odniesieniu do k lery k ó w kształcących się w uniw ersy­ tetach zagranicznych, w reszcie o przepisanych przez nią egzaminach państw ow ych dla kan d yd atów do .stanu duchow nego. W rozdz. 3-cim jest m ow a o w a lc e -o w prow adzenie w ż y c ie rządow ej u staw y o obsadzaniu stanow isk k ościeln ych , a (mianowicie o „nieprawnym" Obsadzaniu stano­ w isk duchow nych w r. 1873, o karach państw ow ych w zględem arcybpa Ledoc-howskiego i wo-bec k się ż y w prow adzonych na -urzędy w brew pra­ w om m ajow ym , dalej o poparciu Ledócho.wsikiego przez duchow ieństw o w jeg o -negatywnym s-tanowisku woibec praw ma-jo-wych, następnie o uw ię­

zieniu i d ep o z y c ji ze stanow iska Ledóch-owsk-ieg-o, -o stosunku obu ka­ pituł katedralnych w .sprawie w yboru w ikariusza kapitulnego, w feszcie 0 kom isarycznym zarządzie -państwowym m ajątków m enzy arcybisku­

piej i -próbach obsadzenia przez w ład ze rządow e

stanowisk

W rozdz, 4-tym iprzeds-tawił a-ut-or skutki przepisów ustaw y m ajow ej dla duszpasterstw a parafialnego: w zrost parafii bez pr-oboszczów, sankcje karne w ob ec k się ż y działających w brew u staw ie z 4 i 21 V 1874

r.,

wo-bec w ik ariu szy

w parafiach osieroconych,

d a w stw a kulturalnego w latach 1880 — 1883. W zakończeniu starał się aut-or podsum ować w y n ik i -s-wej rozprawy. Dał też niem ieck ie jej stresz­ czenie. Rozprawa ks. Z ieliń sk iego zasługuje na szczególną uwagę.

D alsza z k o lei rozprawa Ma-ri-i R y g i e l s k i e j n osi tytuł Powstanie

1 p o c z ą t k o w y r o z w ó j zgr o m a d zen ia Sióstr M n i e js z y c h od Ń iepokal. Serca Marii (t. 2, s. 173 — 250). Zgrom adzenie to założył kapucyn Honorat

K oźm iński przy w-spółudziale A n ieli G odeckej. O prócz wstęip-u i zakoń­ czenia, wykaz-u źródeł i opracow ań oraz n iem ieck iego streszczen ia zasad­ nicza treść -pra-cy dzieli się na 4 rozdziały. W r-ozdz. 1-szym zostało omó­ w io n e tło sp ołeczn o-religijn e w latach ŚO-tych XIX w., tzn. w okresie pow stania zgrom adzenia. Roz-dz. 2-gi m ów i o założycielu i w sp ółzałoży­ c ie lc e , rozdzo. 3-c.i o organizacji zgrom adzenia, rozdz. 4-ty o jego działal­ ności. Praca Marii R ygielsk iej z tag-о w zględu jest cenna, że przedsta­ w ia historię m ało dotąd .znanego zgrom adzenia zakonnego. W ujęciu na o g ó ł krytyczna i bezstronna, za bardzo w szakże podkreśla rolę zgro­ m adzenia SS. -Mniejszych w polskim K ościele,

O statnia rozprawa pióra к-s. Kazimierza Ś m i g l a pt. W a l k a władz

h itler o w s k ich z k a to lick im kultem re l ig i jn y m na teren ie archidiecezji g n ieź n ień sk iej w latach 1939 — 1945 (t. 2, s. 251 — 388) jest ważnym

przyczynkiem d-о najnow szej historii K ościoła w P olsce. P-о półstronico- w ym w stęp ie m ów i a-u-t-or w rozdz. 1-szym o .sytuacji i stanie prawnym

K o ścio ła k atolick iego na terenie archidiecezji gn ieźn ień sk iej, a w rozdz.

2-gim o

przebiegu

poświęcono

1 4 1 ] R E C E N Z J E 3 3 7

rozdz. 4-ty , d ok on yw anym profanacjom, rozdz. 5-ty restrykcjom ję z y ­

kow ym -w k u lcie religijnym , rozdz. 6-ty rozdziałoiwi narodow ościow em u

w tym że kulcie. W rozdz. 7-mym przedstaw ił autor ograniczenia w za­ k resie odpraw iania nabożeństw i u d zielan ia sakram entów. Do pracy d o ­ łączono w yk az źródeł i opracow ań .oraz streszczen ie w język u n iem ie­ ckim.

Jak w idać, w sz y stk ie przed-stawione rozpraw y d otyczą zagadnień c ie ­ kaw ych i jak dotąd nieopracowanycih, stąd ich w kład do oauki h istory­ cznej je s t n iew ątpliw y. Szkoda, że żaden ;z obu tom ów n ie został zaopa­ trzony w indeksy. N a leży zaznaczyć, że ' n iejed n olicie potraktow ano .po­ szczególne prace pod w zględem w ydaw niczym . Jedne posiadają poza przypisam i bibliografię załącznikow ą, dokum entacja innych została ogra­ niczona w y łą czn ie do przypisów . Jed y n ie dzielą się na rozdziały, podział

drugich został zasygn ow an y tylko k olejn ym i cyfram i. Są to o czy w iście

drobiazgi i n ie pom niejszają bynajm niej w artości naukow ej sam ych

rozpraw.

Ks. Hieronim Eug. W y c z a w s k i

W y k a z c z a s o p i s m teo lo g iczn y ch i filozoficzn ych w bibliotekach polskich. W yd. 2 popr. i uzupełń. W arszaw a 1968. In stytu t T om istyczny, s. VI + 433 (pow iel.).

Instytut T om istyczn y w W arszaw ie o g ło sił w 1958 r. w yk az czasopism teologiczn ych , m ieszcących się w polskich bibliotekach. O becnie pre­ zentuje p olsk iej nauce teologiczn ej drugie w yd an ie tej publikacji, popra­ w ione i rozszerzone.

N ie trzeba podkreślać, że w yd aw n ictw o to jest ogrom nie pożyteczn e ze w zględu na sw ój inform acyjny i u słu g o w y charakter. W ystarczy p o w ie­ dzieć, że pr,zed publikacją „W ykazu" badacz b y ł skazany na uciążliw ą kw erendę po bibliotekach za interesującym i go czasopism am i, szczególn ie zagranicznym i W praw dzie nie objęto „W ykazem " w szystk ich polskch bi­ bliotek, lecz tylk o 65 w ażn iejszych , ale już i w tym zasięgu oddaje om a­ w ian y informator duże usługi. Istn ieje bow iem m ałe praw dopodobieństw o,

aby p o zo sta łe b iblioteki w zb o g a ciły w yd atn ie sporządzony ,,W y k a z " .

Przebadano b iblioteki Sem inariów D uchow nych: C zęstoch ow sk iego

w Krakowie, w Gdańsku, Gnieźnie, K ielcach, K rakowie, Lublinie, Łodzi, N ysie, O lsztynie, P elplinie,. Przem yślu, Sandomierzu, Tarnowie, W arsza­ wie, W łocław ku. N ie uw zględniono b ib lio tek Sem inariów: w B iałym ­ stoku, D rohiczynie, G orzowie, k atow ick iego w Krakowie, w Łomży, P łoc­ ku, Poznaniu, Siedlcach, W rocław iu. Poza tym przeglądnięto bib liotek ę kapitulną w e W rocław iu, bib liotek ę A rchiw um A rch id iecezjaln ego w Po­ znaniu oraz bib liotek ę Instytutu T om istycznego. Z bibliotek klasztornych zestaw ino czasopism a z następujących: b en ed yk tyn ów w Tyńcu, braci m niejszych z 4 klasztorów , a m ian ow icie bernardynów w K alwarii Ze­ brzydow skiej, franciszkanów w Kłodzku, Opolu i Panew nikach, dalej chrystusow ców w Poznaniu, cy stersó w w M ogile, dom inikanów w Kra­ kow ie, dominifcanek .m isjonarek w Zielonkach, franciszkanów k on w en tu ­ alnych w K rakow ie, jezu itów w K rakow ie i w W arszaw ie (Pisarzy i Bo- bolanum), kapucynów w Łomży, k arm elitów b osych w Krakowie, m i­

sjonarzy w Krakowie, oblatów w Obrze, palotynów w O łtarzew ie,

paulinów w C zęstoch ow ie i w K rakowie, redem ptorystów w Tuchowie, salezjanów w Kraikowie, salw atorian ów w Bagnie, sercanów w Stadni­ kach, w erb istó w w Pieniężnie. N ie zam knięto w sza k że k w erendy na